1 Florkowska Alicja, Łętowska Małgorzata, Pakuła Marcin, Plak Justyna,
Symonowicz Ewelina
Wpływ poziomu lęku oraz pozytywnego pobudzenia emocjonalnego na
afektywną percepcję scen nieustrukturyzowanych
Raport z badania
Niniejsza praca stanowi raport z badania wpływu lęku-stanu i lęku-cechy na odczuwanie pobudzenia pozytywnego rozpoznawanego na podstawie interpretacji scen niejednoznacznych. Zdaniem Spielbergera, lęk-cecha to indywidualna, względnie trwała dyspozycja do reagowania lękiem i spostrzegania danej sytuacji jako zagrażającej, natomiast lęk- stan to złożona reakcja emocjonalna, na którą składa się subiektywne, niespecyficzne uczucie napięcia i zagrożenia, pojawiającego się w danej sytuacji. Badanie przeprowadzone zostało na (60) osobach badanych. Do badania wykorzystany został kwestionariusz lęku i lękowości STAI Spielbergera (K. Wrześniewski, T. Sosnowski., Inwentarz Stanu i Cechy Lęku (ISCL). Polska adaptacja STAI, 1983), 4 obrazki przedstawiające sceny niejednoznaczne, zaczerpnięte z Testu Apercepcji Tematycznej TAT Henry’ego Murraya (1943), a także dźwięki z bazy IADS2 (2008) – neutralne w grupie kontrolnej i nacechowane pozytywnym afektem w grupie badawczej. Zmiennymi niezależnymi wyjaśniającymi były: poziom lęku i lękowości, oraz pobudzenie afektywne (priming), a zmienną wyjaśnianą – sposób odczuwania pobudzenia pozytywnego. Sprawdzano hipotezę, że poziom leku i lękowości osoby badanej istotnie różnicuje wpływ afektu na odbiór rzeczywistości przez osobę badaną. Wyniki badania nie potwierdziły hipotezy badawczej.
Słowa kluczowe: afekt pozytywny, lęk, lękowość
2 WSTĘP
Nasze badania dotyczą zagadnienia lęku i afektu i ich wzajemnej relacji. Rozważania nad zagadnieniem lęku pojawiają się w wielu koncepcjach i ujmowane są przez wielu autorów, dlatego niełatwo jest przyjąć uzgodnioną definicję tego pojęcia.
Pomimo tego, iż koncepcje lęku różnią się między sobą, są one zgodne co do tego, że lęk i strach to zupełnie co innego. Lęk, w odróżnieniu od strachu, charakteryzuje poczucie bezradności wobec niebezpieczeństwa, w wyniku czego uruchamiane są mechanizmy obronne. Lęk jest tak bolesnym stanem, że człowiek nie może tolerować go przez dłuższy czas. Lęk jest reakcją na poczucie zagrożenia, kiedy nieznane jest jego źródło, w odróżnieniu od strachu, kiedy to przyczyna zagrożenia jest znana. W przypadku strachu niebezpieczeństwo jest widoczne, obiektywne, dostrzegane przez wiele osób i zrozumiałe dla nich. W przypadku lęku jest ono ukryte i subiektywne, co nie oznacza, że nieadekwatne w stosunku do subiektywnie spostrzeganego zagrożenia.
Duże znaczenie dla pojęcia lęku ma teoria Spielbergera, który dokonał rozróżnienia lęku na lęk-cechę i lęk-stan. Lęk-cecha został określony jako indywidualna, bardziej trwała dyspozycja do reagowania lękiem i spostrzegania danej sytuacji jako zagrażającej. Lęk-stan to złożona reakcja emocjonalna, na którą składa się subiektywne, niespecyficzne uczucie napięcia i zagrożenia, pojawiającego się w danej sytuacji, mogące trwać dłużej lub krócej.
W naszym badaniu, ze względu na wykorzystanie teorii Spielbergera, posłużymy się kwestionariuszem tego autora, służącego rozróżnieniu tych dwóch rodzajów lęku.
W opisie afektu, jako drugiej zmiennej badanej w tejże pracy, posłużymy się teorią Murphy i Zajonca. Zajonc podaje następującą definicję afektu: to „procesy symboliczne, wymagające pewnych form przekształceń przeszłych lub bieżących bodźców sensorycznych”
(Zajonc, 1984). Ogólnie przyjmuje się, że globalne rozróżnienia afektywne mogą być dokonywane nieświadomie, podczas gdy rozróżnienia poznawcze wymagają większego dostępu do informacji dotyczących bodźca. Faktycznie, hipoteza o pierwszeństwie afektu opiera się na założeniu, że proste cechy afektywne bodźca, takie jak: dobry - zły, pozytywny - negatywny, mogą być przetwarzane z większą łatwością niż jego cechy nieafektywne.
Jednocześnie paradygmat ekspozycji dostarcza jedynie pośrednich dowodów przemawiających za taką tezą. Potrzebny więc był dowód bardziej bezpośredni, i takiego bezpośredniego dowodu dostarczyli Murphy i Zajonc (1993). Wykazali oni, że globalne
3 reakcje afektywne są bardziej bezpośrednie i w mniejszym stopniu podlegające kontroli wolicjonalnej. Prezentowane poza świadomością, mogą ubarwiać nasze wrażenia i osądy emocjonalnie. W eksperymencie wzięły udział 32 osoby: 16 mężczyzn oraz 16 kobiet. Ich zadaniem była ocena wyświetlanych ideogramów w skali od 1 do 5. Jako afektywne bodźce poprzedzające wybrano twarze męskie i kobiece wyrażające radość lub złość (zgromadzono fotografie pięciu twarzy męskich oraz pięciu twarzy kobiecych celem użycia ich w eksperymencie. Każda z tych dziesięciu twarzy została sfotografowana dwukrotnie – raz uśmiechnięta i raz nachmurzona, co w sumie dało 20 fotografii). Twarze te były eksponowane przed pojawieniem się każdego z 45 ideogramów, każdorazowo przez zaledwie 4ms (dzięki czemu nie były świadomie rejestrowane przez osoby badane). Wyniki badań pokazały, że choć żadna z osób badanych nie była świadoma występowania bodźców afektywnych, to znacząco wpłynęły one na ocenę ideogramów: gdy poprzedzano bodziec właściwy pozytywnymi suboptymalnymi bodźcami poprzedzającymi (radosne twarze), oceny ideogramów były istotnie wyższe niż w przypadku, gdy poprzedzano je suboptymalnymi bodźcami negatywnymi (rozgniewane twarze tych samych osób). Badanie wywołało burzliwą dyskusję, ponieważ zaczęto zastanawiać się, dlaczego identyczna afektywna informacja jest skuteczniejsza, gdy przedstawia się ją na poziomie niedostępnym świadomości.
Ważnego odkrycia dokonali Seamon, Marsh i Brody (1984). Odkryli oni, że efekt czasowej przewagi rozróżniania emocjonalnego względem rozróżniania poznawczego ulega odwróceniu, gdy bodźce eksponowane są w dłuższym przedziale czasu. Ich badania pokazują, że ludzie są w stanie dokonywać wiarygodnych rozróżnień afektywnych przy minimalnych ekspozycjach i preferują bodźce eksponowane wcześniej w około 60% przypadków. Z kolei Spence i Holland przekonują, że „stopień świadomości bodźca w momencie odbioru nie może być podstawą przewidywania zasięgu jego wpływu na reakcję”. Öhman, Dimberg i Esteves (1989) zaproponowali model kontinuum świadomości, zgodnie z którym „przy optymalnych ekspozycjach człowiek jest zdolny do odbierania nie tylko prostych i globalnych afektywnych znaczeń bodźca, ale jest również w stanie odbierać afekt wynikający z bardziej obszernej oceny poznawczej. Przy dłuższych ekspozycjach staje się możliwe, że bodziec aktywizuje złożoną sieć skojarzeń, pozwalając na identyfikację cech i rozpoznanie. Jeśli proste i globalne wczesne efekty emocjonalne są zgodne z późniejszą oceną poznawczą (Lazarus, 1982), to nie powinno się obserwować żadnych wyraźnych różnic między reakcjami w warunkach optymalnych i suboptymalnych ekspozycji. Jednakże jeśli późniejsza informacja jest sprzeczna
4 lub osłabia pierwotne reakcje afektywne, możliwe jest, że źródła wpływu mogą znosić się wzajemnie, w ten sposób anulując efekty działania poprzedzania” (Przegląd Psychologiczny, 1994, TOM XXXVII, NR 3, 261-299). Jak widać, opinie na ten temat są dość sprzeczne i do dnia dzisiejszego nie ma ujednoliconej odpowiedzi na pytanie, jak to się dzieje, że nieuświadomiony afekt wpływa na naszą ocenę.
CEL
Celem badania jest ustalenie, czy sposób odbioru rzeczywistości przez jednostkę (mniej lub bardziej pozytywnie/negatywnie) zależy pośrednio od poziomu lęku-cechy lub lęku-stanu danej osoby, tzn. czy lęk lub lękowość wpływa na projekcję nieuświadomionego afektu (tu: pozytywnego) na interpretację rzeczywistości.
HIPOTEZY
Wyprowadzono trzy hipotezy:
1. Poziom lęku/lękliwości wpływa istotnie na ocenę scen nieustrukturyzowanych.
2. Pozytywne pobudzenie emocjonalne wpływa istotnie na ocenę scen nieustrukturyzowanych.
3. Interakcja poziomu lęku/lękliwości z pozytywnym pobudzeniem emocjonalnym wpływa istotnie na ocenę scen nieustrukturyzowanych.
METODA
Grupę badaną stanowiło 60 studentów Wydziału Nauk Społecznych oraz Wydziału Nauk Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wiek studentów wahał się pomiędzy 20. a 26. rokiem życia. W badaniu wzięło udział więcej kobiet niż mężczyzn (co odpowiada rozkładowi studentów WNS i WSE UAM ze względu na płeć).
Osobami badanymi byli ochotnicy, którzy zgłosili się do badania, które zostało przez nas uprzednio ogłoszone zarówno na WNS, jak i na WSE. Nie zanotowaliśmy żadnych ubytków próby.
5 Zmiennymi wyjaśniającymi były lęk-cecha oraz lęk-stan (mierzone za pomocą kwestionariusza STAI, 1983) oraz pobudzenie emocjonalne, indukowane za pomocą nagrań złożonych z 4 dźwięków (każdy dźwięk odsłuchiwany był dwa razy z jednosekundowym interwałem i trzysekundowym interwałem pomiędzy różnymi dźwiękami). Zmienną wyjaśnianą była ocena interpretacji nacechowania emocjonalnego.
Do badania wykorzystaliśmy kwestionariusz STAI Spielbiergera (1983), który służy do pomiaru lęku-cechy oraz lęku-stanu. Składa się on z dwóch skal, ze skali X-1, badającą lęk- stan i ze skali X-2 badającą lęk- cechę. Każda skala ma 20 krótkich pytań, a badany ma za zadanie zaznaczyć w skali od 1 do 4, w arkuszu X-1, jak bardzo zgadza się z danym stwierdzeniem (od zdecydowanie tak do zdecydowanie nie), a w arkuszu X-2, również w skali od 1 do 4, jak często dana osoba czuje się w sposób opisany w pytaniu (od prawie nigdy do prawie zawsze). W danym kwestionariuszu znajdują się także pytania wprost, czyli takie, że odpowiedź twierdząca określa wysoki poziom lęku/ lękowości, oraz znajdują się także pytania nie- wprost, czyli takie, że odpowiedź przecząca oznacza wysoki poziom lęku/ lękowości.
W skali X-1 jest 10 pytań wprost i 10 pytań nie- wprost, a w skali X-2 13 wprost i 7 nie-wprost.
W naszym badaniu posłużyliśmy się danym kwestionariuszem, ponieważ posiada on bardzo wysoką rzetelność (powyżej 0,8 dla każdej podskali) oraz zadowalającą trafność.
Pobudzenie emocjonalne było wywoływane przez modalność słuchową za pomocą dźwięków z wystandaryzowanej bazy dźwięków IADS2 (Bradley, Lang, 2008). Wykorzystaliśmy 4 dźwięki z bazy dźwięków pozytywnych (o średniej ocenie 7<) dla grupy eksperymentalnej i 4 dźwięki z bazy dźwięków neutralnych (o średniej ocenie z zakresu 5-5,5) dla grupy kontrolnej. Wykorzystaliśmy dane dźwięki, ponieważ baza ta eliminuje czynnik zakłócający, związany z subiektywnym doborem dźwięków przez autorów badania.
Wykorzystaliśmy przy tym obrazki z Testu Apercepcji Tematycznej TAT Murraya (1943).
Przyjęliśmy, że jest to zbiór obrazków wystandaryzowanych i w ten sposób chcieliśmy wyeliminować czynnik zakłócający, związany z subiektywnym doborem obrazków przez autorów badania.
Badanie zostało przeprowadzone w dniach 18-25.05.2012r. w sali 306 w budynku D na Wydziale Nauk Społecznych. Badanie trwało około 15 minut i było badaniem indywidualnym.
Pierwszym etapem badania było wypełnienie kwestionariusza STAI Spielbergera (1983), za pomocą którego mogliśmy określić poziom lęku-cechy oraz lęku-stanu (treść
6 instrukcji w załączniku nr 2). Następnie osoba badana odsłuchiwała nagrania (grupa kontrolna odsłuchiwała nagrania z dźwiękami odbieranymi neutralnie, natomiast grupa eksperymentalna odsłuchiwała nagrania z dźwiękami odbieranymi pozytywnie; treść instrukcji w załączniku nr 4; dźwięki zaczerpnięte z bazy dźwięków IASD2, Bradley, Lang, 2008). Ostatnim zadaniem osoby badanej była ocena 4 scen nieustrukturyzowanych zaczerpniętych z Testu Apercepcji Tematycznej Murray’a (1943), przyznając na 10-stopniowej skali wartości od -5 (negatywne) do +5 (pozytywne). Treść instrukcji zawarta jest w załączniku nr 5. Oceny osób badanych poddano analizie statystycznej celem sprawdzenia, czy oceny te zależą od poziomu lęku, pobudzenia emocjonalnego, czy też interakcji obu tych czynników.
PROCEDURA
Na wstępie osoby badane losowo rozdzielono do grup: kontrolnej lub badawczej (grupy równe, każda po 30 osób). Na początku wypełniały one kwestionariusz STAI Spielbergera (1983) celem późniejszego ustalenia poziomu lęku. Następnie otrzymały do odsłuchania nagranie składające się z 4 dźwięków (każdy dźwięk odsłuchiwany był dwa razy z jednosekundowym interwałem i trzysekundowym interwałem pomiędzy różnymi dźwiękami), zaczerpniętych z wystandaryzowanej bazy IADS2( Bradley, Lang, 2008). Grupa kontrolna otrzymała nagranie z dźwiękami odbieranymi neutralnie, a grupa eksperymentalna nagranie z dźwiękami odbieranymi pozytywnie Po odsłuchaniu nagrania, uczestnikom przedstawiano 4 sceny nieustrukturyzowane zaczerpnięte z Testu Apercepcji Tematycznej Murray’a (1943) , które mieli oni za zadanie ocenić na 10-stopniowej skali od -5 (negatywna) do 5 (pozytywna), bez wartości środkowej. Ocena ostatniego obrazka kończyła badanie.
WYNIKI I REZULTATY
Przebadanych zostało 60 osób, kobiet i mężczyzn, w wieku od 20 do 26 lat. W badaniu wzięło udział więcej kobiet niż mężczyzn, co świadczy o rozkładzie populacji studentów WNS i WSE. Rozkład osób badanych względem płci jest jest prawoskośny i platykurtyczny.
Tabela 1. zawiera statystyki opisowe.
7 Po zsumowaniu wyników arkusza X1 kwestionariusza STAI (1983) okazało się, że większość osób badanych – 60% wykazała poziom lęku-cechy poniżej lub równy wartości pięciu stenów. Natomiast 30% respondentów – równy wartości sześciu stenów lub wyższy.
Najwięcej osób przejawiało tę właściwość na poziomie 4 stenów, co jest także wynikiem średnim. Najczęstsze wyniki (17 i 13) uplasowały się wokół średniej (odpowiednio wartości:
4 i 6 stenów). Nikt nie wykazał najwyższego możliwego poziomu lęku-cechy (10 stenów).
Tabela 2. zawiera statystyczne podsumowanie wyników kwestionariusza STAI dla lęku-cechy.
Tabela 2. Czynniki międzyobiektowe
Etykieta wartości N
Lęk- cecha
1,00 2
2,00 5
3,00 8
4,00 17
5,00 4
6,00 13
7,00 5
8,00 5
9,00 1
Afekt 0 kontrolna 30
1 eksperymentalna 30
Istotność w teście Levene’a, sprawdzającym równość wariancji, okazała się niższa od 0,05, nie odrzucono więc hipotezy zerowej. Wariancja zmiennej zależnej: sumy ocen, w grupach czynnika jest jednakowa.
Tabela 1. Statystyki opisowe N Minimum Maksimum Odchylenie
standardowe Skośność Kurtoza
Statystyka Statystyka Statystyka Statystyka Statystyka Błąd
standardowy Statystyka Błąd standardowy
płeć 60 0,00 1,00 0,46212 0,895 0,309 -1,241 0,608
wiek 60 20,00 26,00 1,54728 0,417 0,309 -,475 0,608
N Ważnych (wyłączanie obserwacjami)
60
8 Tabela 3. Test Levene’a równości wariancji błędua
Zmienna zależna: suma ocen
F df1 df2 Istotność
1,713 14 45 0,087
Testuje hipotezę zerową zakładającą, że wariancja błędu zmiennej zależnej jest równa we wszystkich grupach.
a. Design: Stała + lęk- cecha + afekt + lęk- cecha * afekt
Według podliczonych wyników w arkuszu X2 kwestionariusza STAI (1983) większość osób badanych – 63,(3)%, wykazała poziom lęku-stanu poniżej lub równy wartości pięciu stenów, a 37,(7)% respondentów – równy wartości sześciu stenów lub wyższy. Najwięcej osób przejawiało tę właściwość na poziomie 5 stenów, co jest wynikiem średnim. Najczęstsze wyniki (15 i 11) uplasowały się wokół średniej (odpowiednio wartości: 5 oraz 4 i 6 stenów).
Nikt nie wykazał minimalnego poziomu lęku-stanu (1 sten).
Tabela 4. zawiera statystyczne podsumowanie wyników kwestionariusza STAI dla lęku-stanu.
Tabela 4. Czynniki międzyobiektowe
Etykieta wartości N
Lęk- stan
2,00 4
3,00 8
4,00 11
5,00 15
6,00 11
7,00 6
8,00 3
9,00 1
10,00 1
Afekt 0 kontrolna 30
1 eksperymentalna 30
Istotność w teście Levene’a, sprawdzającym równość wariancji, okazała się niższa od 0,05, nie odrzucono więc hipotezy zerowej. Wariancja zmiennej zależnej: sumy ocen, w grupach czynnika jest jednakowa.
9 Tabela 5. Test Levene'a równości wariancji błędua
Zmienna zależna: suma ocen
F df1 df2 Istotność
1,288 15 44 ,250
Testuje hipotezę zerową zakładającą, że wariancja błędu zmiennej zależnej jest równa we wszystkich grupach.
a. Design: Stała + lęk- stan + afekt + lęk- stan * afekt
Wyprowadzono trzy hipotezy zerowe:
1. H0α: Poziom lęku/lękliwości nie wpływa istotnie na ocenę scen nieustrukturyzowanych.
2. H0β: Pozytywne pobudzenie emocjonalne nie wpływa istotnie na ocenę scen nieustrukturyzowanych.
3. H0αβ: Interakcja poziomu lęku/lękliwości z pozytywnym pobudzeniem emocjonalnym nie wpływa istotnie na ocenę scen nieustrukturyzowanych.
We wszystkich trzech przypadkach istotność jest wyższa od 0,05, dlatego nie możemy odrzucić żadnej z hipotez zerowych.
Tabela 6. zawiera wyniki dwuczynnikowej analizy wariancji dla lęku-cechy.
Źródło df F Istotność
lęk- stan 8 1,502 0,184
afekt 1 0,199 0,658
lęk-stan* afekt 5 1,869 0,119
Błąd 45
Tabela 7. zawiera wyniki dwuczynnikowej analizy wariancji dla lęku-stanu.
Źródło df F Istotność
lęk- cecha 8 1,410 0,219
afekt 1 1,879 0,177
lęk- cecha * afekt 6 0,997 0,440
Błąd 44
10 DYSKUSJA
Przeprowadzone badanie nie wykazało żadnych związków (korelacji) istotnych statystycznie, w związku z czym należy przyjąć, że hipoteza nie została potwierdzona.
Nie oznacza to jednakże, że lęk i lękowość rozumiane jako lęk-cecha i lęk-stan nie różnicują percepcji afektu, a jedynie, że zaprojektowane badanie nie jest odpowiednim narzędziem do przeprowadzania tego typu analizy lub też, że zaszły pewne zmienne uboczne, które wpłynęły na wyniki badania.
Analizując dokładnie metodę badawczą można stwierdzić, że została ona zaprojektowana w taki sposób, by osoby badane nie mogły domyślić się celu badania (unikano badania osób, które mogłoby posiadać wiedzę dotyczącą tego, co bada kwestionariusz; nie ujawniano celu badania, by nie wpływać na percepcję dźwięków i nie prowokować działania zasady reaktancji, która mogłaby spowodować odwrócenie wyników).
Prawdopodobną przyczyną braku korelacji jest losowy dobór obrazków niejednoznacznych z Testu Apercepcji Tematycznej TAT Murraya. Podczas ich dobierania nie uwzględniono subiektywnego odbioru wszystkich cech obrazków (takich ciemne barwy, absolutna nierealistyczność czy też niezgodność z rzeczywistością); istnieje prawdopodobieństwo, że osoba badana, nie rozumiejąc treści i nie umiejąc odnieść do swojego doświadczenia istoty obrazka, doświadczała frustracji, która modyfikowała afekt doświadczany w momencie badania przez osobę badaną, wpływając istotnie na ocenę obrazka na 10-stopniowej skali.
Po dyskusji po przeprowadzonym badaniu doszliśmy do wniosku, że lepszym rozwiązaniem byłoby poddanie obrazków ocenie sędziów kompetentnych. Sędziowie kompetentni, jako fachowcy w swojej dziedzinie, zdecydowanie lepiej oceniliby owe obrazki pod względem struktury, tematyczności, wpływu na odczucia aniżeli my sami. Podejrzewamy, że wówczas do badania zostałyby wykorzystane inne obrazki, po wykorzystaniu których wyniki mogłyby być zupełnie inne.
Za kolejną możliwą przyczynę niepowodzenia uznać można czynniki zachodzące wcześniej w czasie, które ze względu na swoją siłę (w porównaniu z niewielkim wpływem dźwięków z nagrania) lub też walencję (pozytywną/negatywną) mogły istotnie oddziaływać na samopoczucie i nastrój jednostki a przez to wpływać na percepcję obrazków.
Przeprowadzone badania normalizacyjne doprowadziły też do jednoznacznego wniosku,
11 że normy stenowe opracowane przez T. Wrześniewskiego i T. Sosnowskiego nie powinny być odnoszone do osób uzależnionych od alkoholu, a ta zmienna nie była podczas badania kontrolowana.
Jako przyczynę niepowodzenia w testowaniu hipotezy, będącej tematem badania, wykluczono procedurę badania, która w każdym przypadku wyglądała tak samo. Za słabość metodologiczną nie można również uznać wielkości próby, ponieważ zbadana liczba osób jest wystarczająca, by wyniki badania można było zgeneralizować na populację.
W opozycji do niniejszych badań stoi literatura naukowa traktująca lęk-cechę jako tendencję jednostki do traktowania świata jako zagrażającego, a więc do odbierania go w sposób negatywny. Autorzy, tacy jak Buss (1962), Fenz i Epstein (1965) czy też Schalling, Cronholm i Åsberg (1975) wiążą lęk-cechę z odczuciem niepokoju, ruminacjami, martwieniem się czy też uczuciem nadmiernego napięcia mięśniowego, co zostało potwierdzone w analizie czynnikowej. Można przypuszczać, że te immamentne sygnały obniżają samopoczucie i powodują, że jednostka czerpie mniejszą satysfakcję z życia, a więc również w mniej pozytywny sposób percypuje rzeczywistość. W świetle tych wniosków hipoteza badania powinna zostać potwierdzona.
Choć nie uzyskano wyników istotnych statystycznie, rezultaty badania wskazują na istnienie pewnej tendencji związanej z oceną scen nieustrukturyzowanych - jest ona obserwowalna, choć nieistotna statystycznie, nie wpłynęła więc na ostateczne wyniki naszych badań.
Podczas analizy statystycznej okazało się, że w kilku przypadkach (Lęk-stan wraz z pobudzeniem afektywnym a ocena Obrazka 2 i Obrazka 3 oraz Lęk-cecha wraz z pobudzeniem afektywnym a ocena Obrazka 1) wariancja w grupach nie jest jednorodna, a w kilku innych przypadkach istotność statystyczna w teście Levene'a oscyluje w granicach 0,05-0,1. Ponadto uzyskano istotne statystycznie wyniki w zakresie oceny Obrazka 2 a jej związku z poziomem Lęku-stanu oraz z występowaniem pozytywnego pobudzenia emocjonalnego, ale nie podczas interakcji tych dwóch zmiennych. Pokazuje to, iż oba te czynniki wyjaśniają zmienność oceny Obrazka 2, lecz w dwóch odmiennych zakresach.
Tabela 8. Zawiera wyniki dwuczynnikowej analizy wariancji dla oceny obrazka nr 2
12
Źródło df F Istotność
Lęk-stan 8 2,603 ,020
Afekt 1 6,601 ,014
Lęk-stan * Afekt 5 ,910 ,483
błąd 45
Pomimo, iż w badaniu nie udało się potwierdzić hipotezy, że poziom leku i lękowości osoby badanej istotnie różnicuje odbieranie afektu pozytywnego, to może ono przynieść korzystne rezultaty w postaci udoskonalenia metody badawczej. Na rok 2012 badania takie nie zostały jeszcze przeprowadzone, a w wielu pracach naukowych założenie o zachodzeniu zależności między poziomem lęku i lękowości a percepcją afektu jest przyjmowane bez potwierdzenia w faktach empirycznych. Niniejsza praca doprowadzi być może do przekształcenia teorii w fakt empiryczny poprzez implikację kolejnych badań prowadzących do potwierdzenia powyższej hipotezy.
13 BIBLIOGRAFIA ORAZ LITERATURA CYTOWANA
Murphy, S.T., Zajonc, R. (1994). Afekt, poznanie, świadomość: Rola afektywnych bodźców poprzedzających przy optymalnych i suboptymalnych ekspozycjach. Przegląd Psychologiczny, 37 (3).
Ohman, A. (2005). Strach i lęk z perspektywy ewolucyjnej, poznawczej i klinicznej.
(W:) M. Lewis, J.M. Haviland-Jones (red.), Psychologia emocji (719-744). Gdańsk: GWP.
Sosnowski, T., Wrześniewski K. (1983). Polska adaptacja inwentarza STAI do badania stanu i cechy lęku. Przegląd Psychologiczny, 26, 393-412.
Zajonc, R. B. (1984). On the primacy of affect. American Psychologist, 39.
ZAŁĄCZNIKI
1. Zgoda na badanie 2. Instrukcja do badania
3. Kwestionariusze STAI-X1 oraz STAI-X2
4. Nagrania dźwięków nacechowanych afektywnie i neutralnych z bazy IADS2 wykorzystane w badaniu
5. Obrazki zaczerpnięte z Testu Apercepcji Tematycznej TAT Murraya wykorzystane w badaniu
