EKONOMICZNEJ, PRAWNEJ I SPOŁECZNEJ
ROK XXI NUMER 4 (81) ZIMA 2018
ISSN 1506-7513
Redakcja:
Janusz Ossowski – redaktor naczelny
(dyrektor Spółdzielczego Instytutu Naukowego) prof. dr hab. Grażyna Ancyparowicz
dr Dominik Bierecki
Wiktor Kamiński
dr Tomasz Kątowski
Joanna Ossowska (sekretarz)
prof. zw. dr hab. Elżbieta Ostrowska
Piotr Pałka
Krystyna Bieniewska (redakcja językowa) Andrzej Kozakowski (skład, redakcja techniczna,
szata graficzna)
Okładka: Hendrick Avercamp, Zamarznięta rzeka z łyżwiarzami
Źródło: Web Gallery of Art, Węgry (www.wga.hu)
Prenumerata roczna 220 zł, cena za jeden zeszyt 55 zł (w tym 5% VAT)
Nakład 110 egz.
Konto Wydawcy: PKO BP
11 1020 1853 0000 9102 0290 1080
Liczba punktów do oceny parametrycznej jednostek naukowych – 5
Kwartalnik jest indeksowany w RADA PROGRAMOWA:
prof. dr hab. Piotr Zakrzewski – przewodniczący dr Piotr Grabowski (Politechnika Częstochowska) prof. dr hab. Eugeniusz Gostomski (Uniwersytet
Gdański)
dr Agata Czarnecka (Uniwersytet Mikołaja Kopernika)
dr Jerzy Jankowski (Krajowa Rada Spółdzielcza) dr Tomasz Michałowski (Uniwersytet Gdański) dr Marek Szturo (Uniwersytet
Warmińsko-Mazur-ski)
INTERNATIONAL BOARD:
dr Arsen Akopian (Federacja Rosyjska) dr Pablo An Ping Chang Ibarra (Ekwador) dr Nasir Iqbal (Pakistan)
prof. Carlos Keta (Angola) prof. Rytis Krušinskas (Litwa) dr Olive McCarthy (Irlandia) dr Edward J. O'Boyle (USA) dr Lina Sinevičienė (Litwa)
dr Mykoła Vaschenko (Ukraina – Polska) prof. Svitłana Zapara (Ukraina)
Wydawca:
Hendrick Avercamp (1585–1634) – był holenderskim malarzem pejzażystą okresu baroku, specjali-zującym się w scenach zimowych.
IDEE
John Paul II on migrants and refugeesEdward J. O’Boyle ... 7 Biblioteka Myśli Spółdzielczej (47):
Zygmunt Chmielewski – Dużo jest spółdzielni, ale za mało spółdzielców…
Janusz Ossowski ... 16 Czynniki psychiczne spółdzielczości (fragmenty)
Zygmunt Chmielewski ... 18
PROBLEMY ZARZĄDZANIA
Kredyt jako źródło finansowania działalności przedsiębiorstwaWiktoria Nowak ... 37 Nieklasyfikowane wartości niematerialne i prawne przedsiębiorstw
Marek Borkowski ... 46 Amortyzacja aktywów trwałych w polskich realiach gospodarczych
Kinga Madejska ... 55 Optymalizacja podatkowa w małych podmiotach gospodarczych
z wykorzystaniem zróżnicowanych form ewidencji księgowej
Klaudia Jenta ... 64 Wybrane elementy wyniku finansowego wrażliwe na wybór metody
księgowania
Patrycja Mniszek ... 83 Leasing w ujęciu prawno-organizacyjnym przedsiębiorstwa korzystającego Mariusz Bieliński ... 91 Regulacyjna funkcja nadzoru Komisji Nadzoru Finansowego
nad spółdzielczymi kasami oszczędnościowo-kredytowymi
Zmiany regulacyjne i trendy w bankowości europejskiej
Bartholomä Waltermann ... 113 Rola państwa w gospodarce w warunkach globalizacji
Eugeniusz Gostomski, Monika Grottel ... 124 Legal regulation of auditing associations of cooperatives – selected aspects Tomasz Dąbrowski ... 131 Profilaktyka czy zagrożenie suicydalne – aspekt społeczny
Marlena Stradomska ... 138 Cofnięcie pozwu na skutek wyegzekwowania świadczenia w toku procesu
a koszty postępowania
Dominika Mróz-Szarmach ... 144
DODATEK
Streszczenia artykułów ... 155 Twórcy i współpracownicy kwartalnika ... 160 ENGLISH SUMMARIES ... pages I–VII Wymogi edytorskie tekstów nadsyłanych do kwartalnika ... VIII
From the very beginning of recorded history, nomadic tri-bes have been on the move looking for and hoping for a better place to graze their animals and thereby improve their chances of survival as a people.
Down through the centuries many others including refu-gees, asylum seekers, displaced persons, gypsies, and tinkers have been on the move for various reasons: hope for a better life, safe haven for the oppressed, escape from the long arm of the law, hun-ger, ravages of war, smuggling, health, retirement, spying. Those problems have persisted across the ages most notably in last centu-ry’s devastating wars. In recent years we have witnessed waves of migrants and refugees from North Africa and the Middle East to Italy, Spain, Great Britain, France, Germany, Hungary, along with other European countries, and waves from Mexico and Central America to the United States. Whatever the immediate reasons might be, ultimately migration is a longing for a transcendent horizon of
justice, freedom and peace (John Paul 2000, § 1).
Since 1914 the Church has taken a special interest in the issues facing migrants and refugees, and for years the popes have been making an effort to balance (1) the need of migrants and refugees to be free of oppressive conditions and (2) the need of host countries to be free to select some but not all migrants and refugees for entry. Accordingly, over the years the popes have set aside one day – the World Day of Migration – to address the issue of migrants and refugees .1
John Paul II on migrants
and refugees
dr Edward O'Boyle Mayo Research Institute w West Monroe, USA
Edward J.
O'Boyle
The tragedy of these multitudes [of refugees] is reflected in the hopeless faces of men, women and children who can no longer find a home in a divided and inhospitable world.
(John Paul 1987, § 24)
1 Beginning in 1951, the International Catholic Migration Com-mission has been serving the needs of displaced persons and refugees without regard to faith, race, ethnicity, or nationality. (ICMC 2017). The work of the Commission was
enthusiasti-th
cally endorsed by John Paul on the occasion of the 50 anniver-sary of its establishment (cf. John Paul 2001, § 7).
Our interest focuses on the statements made by John Paul II on that day during his many years as Holy Father. As a young man living in his native Poland he personally witnessed massive relocations of peoples fleeing war and later retur-ning home or facing the reality that their homes had been destroyed or taken over by others. His messages on World Day of Migration for the years 1978 through 1995 are not available in En-glish, not accessible to this author, and not inclu-ded in this paper.
Some will read no further because the popes are addressing this problem strictly from the Scriptures and Catholic doctrine and there-fore have nothing to say to persons who are not Catholic. We remind such readers that many across the world listened to and were inspired by the speeches and writings of Desmond Tutu, Martin Luther King, Mahatma Gandhi, Billy Graham, Mother Teresa, and others.
In the following, we have searched other messages by John Paul including social encyclicals on migrants and refugees that might instruct as to how we might reconcile the differences today between those peoples and host countries. We read and understand the Holy Father’s message not through the lens of pastoral care but princi-pally from the perspective of economics. We have organized and present John Paul's statements not by source document in chronological order but by topics of concern to economists. Our central concerns in the following are human rights, human needs, ability and willingness to welcome, ability and willingness to integrate.
Sadly, the Compendium of the Social Doctrine
of the Church (Pontifical Council for Justice and
Peace 2004, cf. § 505) has only two paragraphs on this subject and only two sources: John Paul in 1990 and in 1999. Extended commentaries by Michael A. Blume SVD of the Pontifical Council for the Pastoral Care of Migrants and Itinerant People (cf. Blume no date; Blume 2002) are not included herein but may warrant the reader’s attention.
The rights of all human beings
Religious freedom is not a question of the religion of the majority or the minority, but of an inalienable right of each
and every human person.
(John Paul 2001, § 9)
In his 2001 message on the 87 World Day of th Migration John Paul set forth the seven rights of all human beings including migrants and refu-gees. The right:
to have one’s own country, to live freely in one’s own country, to live together with one’s family,
to have access to the goods necessary for a dignified life,
to preserve and develop one’s ethnic, cultu-ral, and linguistic heritage,
to publicly profess one’s religion,
to be recognized and treated in all circum-stances according to one's dignity as a hu-man being.
The right to assistance is a right that lasts
as long as real need continues to exist (John Paul 2001,
§ 4 emphasis added).,
There are for sure other human rights. The seven enumerated by John Paul represent the subset of human rights that relate to the migrant and refugee issue today.
Human need2
For Christians, the migrant is not merely an individual to be respected in accordance
with the norms established by law, but a person whose presence challenges them and whose needs become an obligation
for their responsibility.
(John Paul 1996, § 5)
Two norms constitute the definition of need: material need and nonmaterial need. These two norms reflect the duality of human nature, the human body and the human spirit. In brief, then, a need is a requirement of the human body as in the case of food and clothing or the human spirit as with peace of mind and a sense of self-worth. A need is not the same as a want which, simply put, is something desired. Need precedes want but does not displace it. In any right-ordered human being particularly one with dependents want is subordinate to need.
Need is not exactly the same for all humankind because every human being is unique. A diabetic, for instance, needs insulin produced by human hands which the nondiabetic does not need because the body produces insulin naturally. Many human beings find peace of mind through communal religious practice, others through 2 This section on human need derives significantly from O’Boyle 2011.
private meditation, still others through inspira-tional readings. Thus, given differences across hu-mankind, there always will be some disagreement in the way in which the concept of need is used and applied in specific instances. Pursuing a defi-nition of need which in the end achieves universal social acceptance is a futile venture.
For our purposes, there are three dimen-sions to human need: consumption, work, and leisure. All humans including migrants and refugees have a right to have all three dimensions of need met at least at some basic level. Hereafter we abandon “leisure”, which is commonly used throughout economics, because it suggests some-thing luxurious. We prefer instead “rest” which complies much better with the notion of a basic
human need.
Consumption
Consumers are beings with a body and a spirit – an embodied spirit – and they meet the needs and satisfy the wants of the body and spirit through the goods and services they buy and consume in a decision-making process which is essentially active precisely because they are living, breathing, existential actualities, not passive uti-lity-calculating machines. They are more than individuals. They are persons of action, and for better or worse the action undertaken often changes the person who acts. Routinely eating too much diminishes a person who in the extreme becomes a glutton. Regularly sharing lunch with another often makes for a lasting friendship.
John Paul sees two dangers in sumption. The first is the effect of excessive con-sumption on the person of the consumer. The other is the effective denial of the principle of the universal destination of the material goods of the world by the affluent and comfortable who do not respond adequately to the needs of the poor. As to the first danger, John Paul warns that
In singling out new needs and new means to meet them, one must be guided by a com-prehensive picture of man which respects all the dimensions of his being and which subordinates his material and instinctive dimensions to his interior and spiritual ones (John Paul 1991, § 36).
As to the second danger, the right of all
to have access to the goods necessary for a dignified life
re-affirms the principle of the universal destina-tion of the earth's goods which states that the
material goods of this world are intended for the use of all humankind and are not governed and protected absolutely in their use by the right of private property.
It is a strict duty of justice and truth not to allow fundamental human needs to remain unsatisfied and not to allow those burdened by such needs to perish. It is also necessary to help these needy people to acquire exper-tise, to enter the circle of exchange and to develop their skills in order to make the best use of their capacities and resources (John Paul 1991, § 34).
Work
Work has two effects on the working person. The objective side of work states that by producing goods and services work provides in-come to purchase the goods and services needed or desired. The subjective side asserts that work provides opportunities to associate with others in the workplace and develop a sense of belonging to a group with shared aims, and to apply and enhance creative talents and energies. The objec-tive side demands a human body. The subjecobjec-tive side responds to the needs of the human spirit but the spirit first must be embodied because without the body no work can be done and therefore no subjective effect can be brought forth.
John Paul’s recognition of the need to belong is embedded in his assertions that the fundamental dimension of human existence is co-existence (John Paul 1994, p. 36), that a person grows through increased sharing in a genuinely suppor -tive community (John Paul 1991, § 41), and is implied
in his call to solidarity and common action as a reaction against the degradation of man as the subject of work
(John Paul 1981, § 8, emphasis in the original). In Laborem Exercens John Paul explains what he means by man as the subject of work.
Man has to subdue the earth and dominate it, because as the image of God he is a person, that is to say, a subjective being capable of acting in a planned and rational way, capable of deciding about himself, and with a ten-dency to self-realization. As a person, man is
therefore the subject of work (John Paul 1981, § 6,
emphasis in the original).
John Paul is unyielding in his argument that the subjective dimension of work is more important than the objective dimension.
[...] the primary basis of the value of work is man
himself, who is its subject [...] in the final
analysis it is always man who is the purpose of
the work … [ ] (John Paul 1981 § 6, emphasis in the original).
It is with regard to the need for creative opportunities, however, that John Paul is most eloquent.
The word of God's revelation is profoundly marked by the fundamental truth that man, created in the image of God, shares by his
work in the activity of the Creator and that,
within the limits of his own human capa-bilities, man in a sense continues to develop that activity, and perfects it as he advances further and further in the discovery of the resources and values contained in the whole of creation (John Paul 1981, § 25, emphasis in the original).
Rest
Stockhausen’s comments are especially useful for our purposes. Rest is
[…] time and activity that is not driven by duty, accomplishment, or productivity, time and activity that celebrate being human rather than having and consuming material things (Stockhausen 1998, p. 1673).
Disordered work or alienation threatens integral human development.
Alienation is found in work when it is organized so as to ensure maximum returns and profits with no concern whether the worker, through his own labor, grows or diminishes as a person, either through increased sharing in a genuinely supportive community or through increased isolation in a maze of relationships marked by destruc-tive competidestruc-tiveness and estrangement in which he is considered only a means and not an end (John Paul 1991, § 41).
Stereotypically disordered work takes the form of the workaholic. To the workaholic, work is everything. He/she neither understands nor values rest. The workaholic is like a canvas that a deranged artist has slashed with a knife, a gro-tesque caricature of what was meant to be. Filling
that void, repairing that torn canvas, is the purpose of rest.
In this regard, John Paul compares human work and rest to the six days of God's own work in creating the universe and His one day of rest (John Paul 1981, § 25).
A well-ordered human person is one who knows the difference between the needs of the body and the needs of the spirit, and understands that the means which meet the one do not also meet the other. Rest is absolutely necessary to acquiring that knowledge and understanding. The challenge is to value humans accordingly, to appreciate the full range of their needs, and to recognize that they are more than instruments of efficiency and profits. Humans are most especially ends in themselves, living works of art in progress who require rest to become what they were meant to be: near to divine
(John Paul 1995, § 84).
Ability and willingness to welcome
What are needed are … everyday gestures, done with [ ]
simplicity and constancy, that are capable of producing an authentic change in interpersonal relationships.
(John Paul 2002, § 1)
Some advocates of open borders appear to demand that there should be no limit to the number of migrants and refugees allowed into a host country. They advance two arguments in support of that position. One is economic, the other is moral. Open borders, they argue, would make the world a richer place because the mi-grants and refugees would have access to better-paying jobs in advanced manufacturing systems and the service sectors of host countries. As to the moral argument, they assert that rich coun-tries have no right to exclude persons from poor countries or compel them to remain in poor countries. (L.S. and E.H. 2018, cf. website).
With regard to their first argument, open borders more likely would lead to a re-distri-bution of wealth than an increase, at least in the short run. An increase in the supply of labor in host
countries does not create its own demand. In the short
run, migrants and refugees willing to accept low wages may displace higher-paid host-country workers. In the long run, migrants and refugees very well may acquire the higher-level skills ne-cessary to fill positions that are open due to a shortage of workers with those skills. Over time, migrants and refugees may open their own small businesses that depend on family members to supply the necessary labor. However, if
migrants and refugees do not acquire those skills or do not take on the risk of running a family business, the wealth increase in the first genera-tion likely will be negligible. Furthermore, to the extent migrants and refugees require public ser-vices, host-country taxpayers have to shoulder any additional taxes needed to supply those services, thereby contributing not to an increase in wealth but a re-distribution.
As to the moral argument, John Paul II would agree. As already noted (John Paul 2001, §3), all human beings including migrants and re-fugees have a right to have access to the goods necessary
for a dignified life But this right is not without a limit..
The Church recognizes [the right to emigra-te] in every person. […] Certainly, the free exercise of such a right is to be regulated, because practicing it indiscriminately may do more
harm and be detrimental to the common good of community that receives the migrant. Before the
manifold interests that are interwoven side by side with the laws of the individual coun-tries, it is necessary to have international norms that are capable of regulating every-one’s rights, so as to prevent unilateral deci-sions that are harmful to the weakest (John Paul 2001, § 3, emphasis added).
The common good is a normative con-cept whose precise definition depends on the person who uses it. The Church's proclamation
Gaudium Et Spes states that the common good is the sum of those conditions of social life which allow social groups and their individual members relatively thorough and ready access for their own fulfillment […] (Paul VI
1965, § 26). The Jesuit social economist Bernard Dempsey provides a similar formulation. The common good is the fulfillment of the needs of human beings which arise from their living together, as in the case of public health and safety, rather than each one living alone (Dempsey 1958, pp. 272–273).
Two characteristics set these needs off. First, they are common to all. Second, they can be met only through the united efforts of all members of the community acting together. The fulfillment of these common needs depends critically on each person contributing to the community because the community by itself has nothing to contribute to its members apart from what its various members contribute to it (Dempsey 1958, pp. 219–220). Thus the common
good is dependent on contributive justice which asserts that insofar as a person belongs to a group that person has a duty to maintain and support the group. The common good is threatened by those who take from the group but do not sup-port it.
Arriving at a specific limit to the right to access the goods necessary for a dignified life depends on the circumstances of the moment for migrants, refugees, and host countries. For any given country, it likely changes from time to time, especially if the host country is experiencing ma-jor changes in economic conditions. In addition, the limit will vary from country to country depending on differences in the ability and willingness to welcome migrants and refugees. Working out the specifics of that limit is the business of the governing authorities.
No doubt, one economic metric relating to that limit is the scope and nature of employ-ment opportunities. Another is the availability of the resources to meet basic consumption needs at the moment. A third is the ability of the host country to transition migrants and refugees to permanent housing. In addition, there is the limit that reflects the host country’s willingness to accept large numbers of strangers in waves (con-sider the flow of migrants and refugees over the years from northern Africa to Italy), an unknown number of whom might be threats to personal safety and security while others may be terrorists.
Taking note of what he said on the occa-sion of World Migration Day in 1993, John Paul insisted that
[…] the criterion for determining the level [of support] that can be sustained cannot be based solely on protecting [the prosperity of highly developed countries], while failing to take into consideration the needs of persons who are tragically forced to ask for hospita-lity (John Paul 2001, § 3).
In 2003 John Paul called attention to the fact that migration involves disproportionately large numbers of women and children and the crime of human trafficking. He urged host coun-tries to find ways to replace egoism with altruism, fear with openness, and rejection with solidarity (John Paul 2003, §§ 1, 4; John Paul 2004, § 4). Those responsible for pastoral care must take into account mobility that is chosen freely and mobility caused by ideological, political or
economic conditions (John Paul 2001, § 1) . They 3 must be able to distinguish between persons and families driven by hope who seek freedom to live in a place where they can thrive and those driven by fear who seek freedom from oppression so they can live in a place where they are able to survive. Ability and willingness to integrate
The migrant thirsts for some gesture that will make him feel
welcome, recognized, and acknowledged as a person.
(Pontifical Council for the Pastoral Care of Migrants & Itinerant People 2004, § 96)4
In his World Migration Day message of 1996, which is the first of his messages available in English, John Paul deals expressly with undo-cumented migrants in terms of their legal status. First, without adding any qualifiers and most assuredly not condoning open borders, John Paul asserts that illegal migration should be prevented. Se-cond, he recognizes the exploitation of illegal
immigrants and condemns it out of hand. He does,
however, urge host countries to assist undocu-mented migrants in preparing the necessary pa-perwork to qualify for legal residency (John Paul 1996, §§ 2, 3).
Due to the uprooting that is associated with their mobility, migrants and refugees may experience marked solitude, reject the environ-ment in their host country, and ultimately become culturally and socially alienated (John Paul 2001, §§ 1, 2). With these concerns in mind, John Paul’s messages express a growing concern for the integration of migrants and refugees into their host country.
In his 1997 message in observance of World Migration Day, John Paul called attention at that time to the current trend in the flow of migrants and refugees who increasingly were non-Christians entering Christian countries looking for work and better living conditions. He 5 observed that many were “illegal”, and pointed
specifically to the Good Samaritan as a role model for welcoming these strangers (John Paul 1997, § 2). Two years later he again cited the Good Samaritan as a model of gratuitous and unlimited love
(John Paul 1999, §5).
In his message the following year, John Paul warned Catholic migrants and refugees not to turn inward and isolate themselves from the Church in their host country. Further, he advised clergy and the faithful in host countries not to attempt to assimilate migrants and refugees be-cause assimilation destroys their particular characte -ristics. Whenever a host country attempts to
assi-milate migrants and refugees, the danger is that those migrants and refugees may have their own cultural identity suppressed. Rather than assimi-lation, he calls for their gradual integration into an authentic family of believers (John Paul 1998, § 3; John
Paul 2005, §§ 1, 2). In 2000 John Paul directed attention to Pope Paul VI's 1971 encyclical Octoge -sima Adveniens that called for the integration of
emigrant workers (John Paul 2000, § 6).
John Paul expounded on what he meant by integration in his message of 2005, the very last one in his long tenure as pope. In that messa-ge, dated November 24, 2004, he explicitly rejec-ted two models. One assimilates by transforming migrants and refugees into copies of the long-term residents of the host country. The other marginalizes immigrants by fostering attitudes that in the extreme can lead to the choice of “apart -heid” (John Paul 2005, § 2, emphasis in the
origi-nal) . 6
Migrants and refugees are expected to take the necessary steps toward social inclusion, such as
learning the national language and complying with the laws and requirements at work … . civic reasonableness [ ] A on the part of the host country and migrants and refugees that reaches beyond tolerance to em-brace sympathy will bring about a friendly and serene
coexistence, a friendly coexistence of differences (John Paul 2005, §§ 1, 3; John Paul 2004, § 5).
In his very last message on World Migration Day, John Paul leaves us with this insight: social peace and the freedom of citizens depends
3 For more from John Paul on the missionary activity of the Church at a time of mass migration and a flood of refugees, cf. John Paul 1990.
4 Or to employ John Paul own words (1995, § 84), “near to divine”. 5 Repeated in his message four years later, cf. John Paul 2001, § 6.
6 The Pontifical Council for the Pastoral Care of Migrants & Itinerant People (2004, § 78) uses the ex-pression “cultural ghetto”. John Paul (2004, § 5) urged gradual integration in order to prevent the establishment of “ghettos”.
on host countries and new arrivals recognizing in a lawful and orderly manner the legitimate plurality
of cultures present in [those countries] (John Paul 2005, § 2).
Final remarks
Our examination of the issue of migra-tion based on the writings of John Paul II may be summarized in the following statements and advisories.
! Migrants and refugees are human persons who are very nearly divine.
! Religious freedom is an inalienable right of each and every human person.
! All human beings have a right to live freely in their own country and a right to emigrate.
! Given their fundamental dignity as human beings, migrants and refugees have a right to the goods and services that meet their basic material needs while they are transitioning into their host country. As they become more integrated they need work so that they can provide for their own material needs.
! Migrants and refugees need a day of rest in order to worship freely according to their own beliefs and customs.
! Host countries are well advised to avoid try-ing to assimilate migrants and refugees who may ultimately lose their cultural identity because assimilation means rendering them copies of the citizens of those countries. Rather, their efforts ought to be directed toward the gradual integration of the new arrivals.
! Open borders – the right to emigrate indis-criminately – is ill-advised whenever it is de-trimental to the common good of the com-munity that receives the migrants or refu-gees.
! Host countries need look no further for a role model than the Good Samaritan.
! Host countries are acting appropriately when they resist illegal migration and when they condemn the exploitation of illegal immigrants by unscrupulous persons in their countries. However, host countries are ex-pected to assist undocumented migrants in the preparation of the necessary paperwork to qualify for legal residency.
! Migrants and refugees are expected to take
whatever steps are necessary to achieve social inclusion, such as learning the national language and complying with the laws and requirements at work.
! Host countries and new arrivals are duty bound to recognize the legitimate plurality of cultures present in their countries in a law-ful and orderly manner.
! Host countries, along with migrants and
re-fugees, are urged to reach beyond tolerance and embrace sympathy in order to bring about a “friendly coexistence of diffe-rences”.
! Host countries are encouraged to find ways to replace egoism with altruism, fear with openness, and rejection with solidarity.
References:
1. Blume, Michael A. (no date). “A Reply Per-spective of the Holy See on Catholic Social Teaching and Migration”, available at: http://www.usccb.org/issues-and-action/ human-life-and-dignity/migrants-refugees- and-travelers/perspective-of-the-holy-see-
on-catholic-social-teaching-and-migration.cfm.
2. Blume, Michael A. (2002). “Migration and the Social Doctrine of the Church”, People on
0
the Move, N 88-89, April – December,
Pontifical Council for the Pastoral Care of Migrants and Itinerant People.
3. Dempsey, Bernard W. (1958). The Functional
Economy: The Bases of Economic Organization,
Englewood Cliffs NJ: Prentice-Hall, Inc. 4. ICMC (2017). International Catholic
Mi-gration Commission, available at: https://www.icmc.net/.
5. John Paul II (1981). Laborem Exercens, Sep-tember 14, available at:
http://w2.vatican.va/content/john-paul- ii/en/encyclicals/documents/hf_jp-ii_enc_14091981_laborem-exercens.html. 6. John Paul II (1987). Sollicitudo Rei Socialis,
December 30, available at:
http://w2.vatican.va/content/john-paul- ii/en/encyclicals/documents/hf_jp- ii_enc_30121987_sollicitudo-rei-socialis.html.
7. John Paul (1990). Redemptoris missio, De-cember 7, available at:
http://w2.vatican.va/content/john-paul- ii/en/encyclicals/documents/hf_jp-ii_enc_07121990_redemptoris-missio.html. 8. John Paul II (1991). Centesimus Annus, May 1,
available at:
https://w2.vatican.va/content/john-paul- ii/en/encyclicals/documents/hf_jp-ii_enc_01051991_centesimus-annus.html. 9. John Paul II (1994). Crossing the Threshold of
Hope, Alfred A. Knopf, New York, NY.
10. John Paul II (1995). Evangelium Vitae, March 25, available at:
http://w2.vatican.va/content/john-paul- ii/en/encyclicals/documents/hf_jp-ii_enc_25031995_evangelium-vitae.html.
11. John Paul II (1996). “Undocumented Migrants: Message of Pope John Paul II for World Migration Day, 1996”, available at: http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/en/messages/migration/documents/ hf_jp-ii_mes_25071995_undocumented_ migrants.html.
12. John Paul II (1997). “Message of Pope John Paul II for World Migration Day, 1997”, available at:
https://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/en/messages/migration/documents/hf _jp-ii_mes_26081996_world-migration-day.html.
13. John Paul II (1998). “Message for World Migration Day”, available at:
https://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/en/messages/migration/documents/hf _jp-ii_mes_09111997_world-migration-day-1998.html.
14. John Paul II (1999). “Message for the 85 th World Migration Day 1999”, available at: http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/en/messages/migration/documents/hf _jp-ii_mes_22021999_world-migration-day-1999.html.
15. John Paul II (2000). “Message of the Holy Father for the World Migration Day 2000, available at:
https://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/en/messages/migration/documents/hf _jp-ii_mes_21111999_world-migration-day-2000.html.
16. John Paul II (2001). “Message of the Holy th
Father for the 87 World Day of Migration 2001”, available at:
https://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/en/messages/migration/documents/hf _jp-ii_mes_20010213_world-migraton-day-2001.html.
17. John Paul II (2002). “Message of the Holy Father for the 88 World Day of Migration th 2002: migration and inter-religious dialo-gue”, available at:
http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/en/messages/migration/documents/hf _jp-ii_mes_20011018_world-migration-day-2002.html.
18. John Paul II (2003). “Message of the Holy Father John Paul II for the 89 World Day of th Migrants and Refugees 2003: for a commit-ment to overcome racism, xenophobia, and exaggerated nationalism”, available at: https://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/en/messages/migration/documents/hf _jp-ii_mes_20021202_world-migration-day-2003.html.
19. John Paul II (2004). “Message of the Holy Father John Paul II for the 90 World Day of th Migrants and Refugees 2004: migration with a view to peace”, available at:
https://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/en/messages/migration/documents/hf _jp-ii_mes_20031223_world-migration-day-2004.html.
20. John Paul II (2005). “Message of the Holy Father John Paul II for the World Day of Migrants and Refugees 2005”, available at: https://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/en/messages/migration/documents/hf _jp-ii_mes_20041124_world-migration-day-2005.html.
21. L.S. and E.H. (2018). “The Case for Immi-gration”, The Economist, April 16, available at: https://www.economist.com/open- future/2018/04/16/the-case-for-immigration.
22. O’Boyle, Edward J. (2011). “Meeting Hu-man Need Through Consumption, Work, and Leisure”, International Journal of Social
Economics, Volume 38, No. 3, pp. 260–272.
23. Paul VI (1965). Pastoral Constitution on the
Church in the Modern World Gaudium Et Spes Promulgated by His Holiness Pope Paul VI on December 7, 1965, available at:
http://www.vatican.va/archive/hist_ councils/ii_vatican_council/documents/ vat-ii_const_19651207_gaudium-et-spes_en.html.
24. Pontifical Council for Justice and Peace (2004). Compendium of the Social Doctrine of the
Church, Washington, DC: USCCB
Publi-shing.
25. Pontifical Council for the Pastoral Care of Migrants and Itinerant People (2004). “The Love of Christ Towards Migrants”, available at:
http://www.vatican.va/roman_curia/ pontifical_councils/migrants/documents/ rc_pc_migrants_doc_20040514_
erga-migrantes-caritas-christi_en.html.
26. Stockhausen, G. (1998), “Leisure in the Economic Thought of John Paul II”,
Inter-national Journal of Social Economics, Vol. 25,
Biblioteka Myśli Spółdzielczej
(47)
Zygmunt Chmielewski – Dużo jest spółdzielni,
ale za mało spółdzielców…
W kolejnej części BMS (47) przypominamy postać wybitnego działacza społecznego i poli-tycznego, teoretyka i organizatora spółdzielczego okresu zaborów i II RP – Zygmunta Chmielew-skiego.
Zygmunt Chmielewski (ur. 5 marca 1873 r. w Warszawie; zm. 24 kwietnia 1939 r. w Warszawie) urodził się w rodzinie inteligenckiej o długich tradycjach niepodległościowych (uczestnicy powstania listopadowego, ojciec był powstańcem styczniowym, zesłańcem, lekarzem, współorganizatorem uzdrowiska Nałęczowie). Studiował najpierw w Szwajcarii (na Wydziale Chemii Politechniki w Zury-chu), a od 1896 r. w Niemczech (w Królewskiej Wyższej Szkole Technicznej w Charlottenburgu), gdzie w 1899 r. uzyskał dyplom inżyniera chemii. Od czasów studenckich prawie do końca pierwszej dekady XX w. działał w PPS i współpracował z prasą robotniczą. Po powrocie do Królestwa Polskiego (zabór rosyjski) podjął pracę zawodową, ale z obawy przed aresztowaniem, w związku z kontynuowaną działalnością polityczną, wyjechał do Lwowa (zabór austriacki), gdzie zapoznał się z założeniami ruchu spółdzielczego i rozpoczął współpracę m.in. z pionierem spółdzielczości rolniczej w Galicji – drem Franciszkiem Stefczykiem. W stosunkowo krótkim czasie (zwłaszcza po odbyciu stażu w Danii oraz otrzymaniu dzięki Stefczykowi posady lustratora i instruktora mleczarskiego w Wydziale Krajowym, a następnie etatu kierownika Samodzielnego Biura Mleczarskiego przy Wydziale Krajowym we Lwowie) stał się wybitnym promotorem rozwoju spółdzielczości mleczarskiej w Galicji (pierwszą mleczarnię założył w Radziszewie koło Krakowa). W 1908 r. Patronat skupiał już 22 spółdzielnie tego typu. W tym samym roku Chmielewski mógł powrócić do Warszawy, rozpoczynając współpracę z War-szawskim Ziemiańskim Towarzystwem Mleczarskim, objął też kierownictwo Wydziału Mleczarskiego w Centralnym Towarzystwie Rolniczym, organizując w nim (1913 r.) Biuro Drobnych Stowarzyszeń Rolniczych. Chmielewski położył także olbrzymie zasługi w dziele centralizacji kredytu rolniczego, przyczyniając się do powstania w 1917 r. zarówno Związku Rewizyjnego Polskich Stowarzyszeń Rolniczych, jak i Kasy Centralnej Rolniczych Stowarzyszeń Pożyczkowych w Warszawie.
W tym samym roku Rada Regencyjna mianowała Chmielewskiego na stanowisko dyrektora Departamentu Rolnictwa i Dóbr Koronnych, a po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w latach 1919–1921 był wiceministrem rolnictwa i dóbr państwowych (w rządzie Ignacego Jana Paderewskiego piastował nawet krótko – od września do grudnia 1919 r. – stanowisko p.o. ministra rolnictwa), był też stałym przedstawicielem Ministerstwa Rolnictwa w Komitecie Ekonomicznym przy Radzie Ministrów. Zygmunt Chmielewski kierował Centralą Spółdzielczych Stowarzyszeń Rolniczo-Handlowych w War-szawie, w latach 1924–1928 był dyrektorem Centralnej Kasy Spółek Rolniczych (obejmując to stano-wisko po zmarłym Stefczyku), a od 1928 r. objął kierownictwo Związku Rewizyjnego Polskich Spółdzielni Rolniczych. Trzeba pamiętać także i o tym, iż Chmielewski prowadził również wykłady w SGH oraz SGGW w Warszawie, był członkiem rady naukowej Spółdzielczego Instytutu Nauko-wego. Ostatnią dekadę życia spędził w Nałęczowie, gdzie do przejścia na emeryturę kierował założoną z jego inicjatywy Państwową Szkołą Spółdzielczości Rolniczej (1930–1934), poświęcając się wyłącznie pracy pedagogicznej. Jego zdaniem kwestia wychowania przyszłych spółdzielców, zwłaszcza
młodzieży, stanowiła jedno z ważniejszych zadań w kontekście przyszłości narodu i państwa. Spół-dzielca winien być bowiem zarówno znakomitym fachowcem, jak i człowiekiem o wysokich walorach moralnych i obywatelskich, służyć społeczeństwu i państwu, działać zgodnie z duchem narodowym. Spółdzielczość winna bowiem ostatecznie poprawiać relacje międzyludzkie, budować społeczną harmonię opartą na wzajemnej pomocy i poszanowaniu godności. Dużo jest spółdzielni i członków, ale za
mało spółdzielców – trzeba ich wychować… – jak pisał w swojej pracy Czynniki psychiczne spółdzielczości.
Ważne zadania, jakie stawiał przed spółdzielczością dotyczyły zatem nie tylko jej pozytywnego wpływu na rozwój państwa, idei narodowej, ale i wychowania ludzi na dobrych obywateli poprzez „robienie ludzi z członków” spółdzielni, krzewienie czynnej miłości bliźniego w duchu chrześcijań-skim. Wg Chmielewskiego ruch spółdzielczy jest przy tym pozbawiony żądzy władzy, więcej nawet, jest ruchem nie tyle demokratycznym, co akratycznym.
Chmielewski opublikował m.in.:
· Podręcznik dla spółek mleczarskich, Lwów 1907; · Zarys techniki mleczarskiej, Warszawa 1912;
· Zakładanie i prowadzenie stowarzyszeń mleczarskich (z H. Smolińskim), Warszawa 1913;
· Zakładanie i prowadzenie spółdzielni mleczarskich (praca zbiorowa pod red. Z. Chmielewskiego), Lwów--Kraków-Warszawa-Wilno-Katowice-Toruń 1927;
· Podręcznik spółdzielczości (wyd. II), Warszawa 1937;
· Przyszły ustrój gospodarczy wsi w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938; · Kartki z przeszłości Centralnej Kasy Spółek Rolniczych, Warszawa 1939.
Poniżej przypominamy fragmenty książki pt. Czynniki psychiczne spółdzielczości (Warszawa 1935), która ukazała się w serii Biblioteki Spółdzielczej im. Dra Franciszka Stefczyka nakładem Spółdziel-czego Instytutu Naukowego.
Słowo wstępne
W ciągu mej trzydziestoletniej pracy spółdzielczej coraz bardziej wyrazistym i jasnym stawało się mi doniosłe znaczenie czynników psychicznych we wszystkich zamierzeniach i dokona-niach tego ruchu. Nadto też wiele miałem dowodów, że opieranie powodzenia wyłącznie na elementach materialnych daje wyniki za-wodne. W miarę gromadzenia spostrzeżeń i badania doświadczeń, starałem się – pomimo ograniczenia przez pracę organizacyjną mych możliwości – docierać do źródeł naukowych i szukać w nich wyjaśnienia wątpliwości lub potwierdzenia własnych zapatrywań.
Kamieniem węgielnym zdobywanych wiadomości stały się dla mnie prace J. K. Potockiego i Z. Herynga, a następnie E. Abra-mowskiego, a z nich się snuły nici coraz to dalsze i dalsze.
Nie roszczę sobie pretensji do zgromadzenia w niniejszej książce obfitego materiału i do przedstawienia go w sposób wyczer-pujący. Uczyniłem jedynie to, na co mnie stać było przy wielorakich mych zajęciach; stąd też wynika zwartość i lapidarność w ujęciu tematów, co obawiam się, będzie nużyć czytelnika. Starałem się wy-powiedzieć odnośnie wielu zagadnień poglądy wysnute z mego dłu-goletniego doświadczenia i na tej podstawie poważam się przywią-zywać do nich pewną wagę.
Oddaję książkę czytelnikom z niejaką ufnością, że przy-czyni się, chociaż w drobnym stopniu, do zainteresowania ich psy-chologiczną stroną spółdzielczości, i w nadziei, że zachęci badaczy, szczególnie młodych, do rozleglejszego, niż to uczyniłem, groma-dzenia materiałów, zarówno opracowanych, jak i surowych, do przenikliwej ich analizy i do wysuwania wniosków, które uchronią nasz ruch od doświadczeń zawodnych i do szukania po omacku dróg właściwych.
Czynniki psychiczne spółdzielczości
(fragmenty)*
Zygmunt
Chmielewski
* Fragmenty książki przytaczamy za: Zygmunt Chmielewski,
Czynniki psychiczne spółdzielczości, Warszawa 1935, (Biblioteka
Spółdzielcza im. Dra Franciszka Stefczyka), Spółdzielczy Instytut Naukowy; tu: Słowo wstępne, s. 5–6, Rozdz. I. miot i podmiot spółdzielni, s. 7–11, Rozdz. X. Klasowość ruchu spółdzielczego, s. 107–115, Rozdz. XII. Znaczenie i istota spółdzielczości, s. 137–148, Rozdz. XIII. Wychowanie dzielcze, s. 149–157, Rozdz. XIV. Wpływ ideologii spółdzielczej na kształtowanie idei państwa, s. 158–170. Zapis tekstu
uwzględnia współczesne zasady ortografii, poza tym przytaczany jest bez większym zmian.
J. K. Potocki w pracy swej ,,O energii społecznej” zwraca uwagę, że ,,nie możemy dotąd, a przynajmniej nie wszyscy mogą przejąć się myślą, że nie ma zjawisk socjologicznych bez czynników psychicznych, że wpływ tych czynni-ków nie jest czymś stałym i niezmiennym, lecz podlega również prawom ewolucji oraz że wy-świetlenie działań tego wpływu stanowi jak naj-bardziej przedmiot socjologii”.
Minęło lat 35 od wydania powyższej pra-cy J. K. Potockiego i stan rzeczy zmienił się znacznie, gdyż ukazał się długi szereg cennych opracować wpływu czynników psychicznych w życiu społecznym, ale pozostało jeszcze wiele ugorów i pól zoranych a nieobsianych. Znaczenie czynników psychicznych w spółdzielczości, poza wzmiankami tu i ówdzie, nie stało się do-tychczas przedmiotem zwartego opracowania. Drobny wyłom przeze mnie uczyniony może zapoczątkuje stałe rozszerzenie na nasz ruch wpływu zdobyczy psychologii, socjologii i peda-gogiki.
Rozdział I
Podmiot i przedmiot spółdzielni Art. I naszej ustawy o spółdzielniach podaje następującą definicję spółdzielni, jako punkt wyjścia dla następujących przepisów:
,,Za spółdzielnię uważa się zrzeszenie nieograniczonej liczby osób, o zmiennym kapitale i składzie osobowym, mające na celu podniesienie zarobku lub gospodarstwa członków przez prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa.
Służąc powyższym zadaniom gospodar-czym, spółdzielnia może również mieć na celu podniesienie poziomu kulturalnego swych człon-ków”.
W określeniu celu tkwi pewna niejasność w słowach ,,podniesienie zarobku”, dając moż-ność wykorzystywania firmy spółdzielni przez grupy szukające ,,zarobku” – zysku kapitalistycz-nego. Słuszniejszym wydaje się określenie: za-oszczędzanie wydatków lub zwiększanie docho-dów w pracy zgodnie z interesem publicznym. Słowa ,,zaoszczędzanie wydatków” obejmują spółdzielczość spożywców, a ,,zwiększenie dochodów z pracy” – spółdzielczość wytwórców. Ograniczenie ,,zgodnie z interesem publicznym” zostało jasno umotywowane przez St. Wojcie-chowskiego na str. 105 i 106 jego książki ,,Koope-racja w rozwoju historycznym”, przy czym punk-tem wyjścia jego rozumowania jest określenie prof. Włodzimierza Czerkawskiego, że ,,zna-mienną cech kooperacji jest zgodność interesu
prywatno-gospodarczego z interesem ogólno-gospodarczym, z interesem podniesienia dobro-bytu ogółu”.
Ziszczenie celu jest wskazane w ,,pro-wadzeniu wspólnego przedsiębiorstwa”, innymi słowy przedmiotem spółdzielni jest prowadzenie spólnego przedsiębiorstwa. Przedmiot spół-dzielni jest w naszej ustawie wyraźnie wskazany i określony, i stąd wniosek: nie ma spółdzielni bez jej przedmiotu – przedsiębiorstwa wspólnego. Czcigodny redaktor i najbardziej uprawniony komentator ustawy, prof. dr Stanisław Wróblew-ski w wyjaśnieniu 8 do art. I wyraźnie zastrzega się, że ,,połączenie celów kulturalnych z gospo-darczymi musi być takie, aby cele gospodarcze stały się na pierwszym planie” i że ,,związki zawodowe nie mogą być spółdzielniami”. Należy zatem uznać, jako niezgodne z ustawą, przybranie firmy spółdzielni przez najrozmaitsze zrzeszenia zawodowe i kulturalne, nieprowadzące w rze-czywistości żadnego przedsiębiorstwa. Wynika stąd pewne zaciemnienie naszego dorobku słecznego, w którym poszczególne dziedziny po-winny być w sposób jasny wyodrębnione.
Jak nie należy popełniać błędu zapozna-wania przedmiotu spółdzielni, tak również myl-nym jest przypisywanie temu przedmiotowi decy-dującej cech spółdzielni. Błąd ten zaznaczył się w klasyfikacji spółdzielni i to zarówno uznanej przez związki spółdzielcze (np. Niemiecki Zwią-zek Powszechny i Międzynarodowy ZwiąZwią-zek Spółdzielczy), jak i wysuniętej przez teoretyków (np. Kaufman, Tuhan-Baranowski). Z błędu tego wyszła spółdzielczość polska, skłaniając się do poglądów Faya, Jacoba i St. Wojciechowskiego, którzy dzielą spółdzielnie w pierwszej linii wed-ług podmiotu spółdzielni. Rada Spółdzielcza na posiedzeniu plenarnym w dniu 19 czerwca 1929 roku zapoznała się z poglądem Mariana Rapac-kiego, klasyfikującym spółdzielnie w pierwszej linii na 3 główne grupy: 1) spożywców, 2) wy-twórców (z podgrupami samodzielnych i niesa-modzielnych wytwórców) i 3) przedsiębiorców – i na wniosek tegoż M. Rapackiego, dla celów praktycznych, przyjęła podział następujący: I. Spółdzielnie spożywców,
II. Spółdzielnie oszczędnościowo- kredytowe, III. Spółdzielnie rolne,
IV. Spółdzielnie rzemieślników,
V. Spółdzielnie rolników i pracowników, VI. Spółdzielnie inne (przedsiębiorców).
W pięciu grupach poza II jako cechą de-cydującą uznano podmiot – członków spółdziel-ni. Grupę II wyodrębniono przedmiotowo ze
względu na jej wielką liczebność, ale w roz-klasyfikowaniu jej wtórnym, które w grupach I, III, IV i V jest przedmiotowe, uwzględniono za-sadę podmiotową (spółdzielnie oszczędnościo-wo-pożyczkowe rolnicze, urzędnicze i pracow-nicze i inne).
Rada Spółdzielcza uznała zatem, że na-czelną zasadą dla głównego podziału spółdzielni powinien być skład członków, czyli podmiot, a rodzaj przedsiębiorstwa ma być uwzględniony w podziale wtórnym. Wołało o to przede wszyst-kim życie. Mleczarnia spożywców a rolników, my-dlarnia czy piekarnia spożywców a pracowników (przykładów tych wyliczyć można wiele) są pod względem technicznym przedsiębiorstwami identycznymi, a jako przejaw energii społecznej – bardzo różnymi.
Dla oceny każdego ruchu społecznego nie tyle jest ważną ilość jego placówek, ile fakt, kto je tworzy. Jeśli ruch zawodowy ogarnia robotni-ków, a nie ma oddźwięku wśród pracowników umysłowych, wskazuje to, że nie krystalizuje on interesów tej warstwy. Jeśli tak zwana inteligencja nie garnie się do tworzenia spółdzielni spożyw-ców, wynika to niewątpliwie z układu jej intere-sów. Jeśli ruch spółdzielczy spożywców w danym kraju w swym napięciu i rozlewności jest większy niż wytwórców, jak np. ma to miejsce w Anglii, należy przypuszczać, że nie ma równowagi w po-łożeniu tych warstw.
Z pierwotnego stanu nakreślonego przez wielkich twórców ruchu spółdzielczego (pionie-rów roczdelskich, Schulzego i Raiffeisena), stanu trzech łożysk ideowych, przechodzimy powoli do coraz to większego zróżnicowania. Pierwszy wyłom w zamkniętej troistości uczyniła spół-dzielczość pracy, zajmując wyodrębnione, nie-przewidziane przez wielkich twórców stano-wisko. Schulze z Delitzsch zainicjował w istocie rzeczy dwie dziedziny: spółdzielczość kredytową powszechną, bezstanową i spółdzielczość rze-mieślników, które coraz więcej odbiegają od siebie wobec ujawniającej się konieczności orga-nizowania się stanu rzemieślniczego.
W dążeniu do wykorzystania udogod-nień fiskalnych lub kredytowych, a niekiedy cieszącej się sympatią firmy spółdzielni – nieomal wszędzie obraz ruchu spółdzielczego jest za-ciemniony przez powstanie przedsiębiorstw ,,spółdzielczych”, których właściciele nie liczą się z interesem społecznym, aczkolwiek przedsię-biorstwo – przedmiot nie różni się technicznie od spółdzielczego. Ruch spółdzielczy, w trosce o swe znaczenie i wpływy i w dążeniu do ujawnienia
swej istotnej energii, słusznie zabiega o wyraźne odgraniczenie się od pseudokooperacji, nieliczą-cej się z interesem publicznym. To oczyszczenie atmosfery pracy będzie tym skuteczniej osiągane, im więcej, nie zapoznając ciężaru gatunkowego przedsiębiorstwa spółdzielczego, zwracać bę-dziemy uwagę w nauce, ustawodawstwie i klasy-fikacji na podmiot spółdzielni.
Uznanie znaczenia podmiotu, rzecz prosta, jest podstawą do jego badania.
Skład członków nadaje swoiste piętno spółdzielni przez swe interesy gospodarcze i przez swe właściwości duchowe. Pierwsze sta-nowią tło studiów ekonomicznych, rozwiniętych dość obszernie, drugie studiów psychologicz-nych, w nauce spółdzielczości dotychczas sto-sunkowo mało budzących zainteresowania.
Według obliczeń Międzynarodowego Biura Pracy ruch spółdzielczy obejmował z koń-cem r. 1928 – 369 588 posterunków lokalnych z 73 265 830 członkami i 728 organizacji central-nych w 48 państwach. Liczby te, notabene nie-kompletne, wskazują, że ruch ten jest prawdziwie wielki i prawie powszechny, aczkolwiek w prze-ważnej ilości krajów, a w tej liczbie w Polsce, jest dopiero w początkach swych zdobyczy.
Bardziej, niż wielkość i powszechność, jest zastanawiająca suma przeobrażeń osiągnię-tych w niektórych krajach i skuteczność działania na terenach niedoli.
W Polsce przed odzyskaniem niepodleg-łości spółdzielczość była najskuteczniejszym w ramach możliwości tworzywem ducha samo-dzielnego. W Irlandii sprawiła ocknienie narodu z poczucia niemocy, w które wtłoczyła ją ponad wszelką miarę ciężka niewola. Skąpe wiadomości, nadchodzące do nas obecnie z Indii, walczących o niepodległość, wskazują na bujny tam wzrost ruchu spółdzielczego. W bezbrzeżnej krainie, która stała się symbolem cierpienia, w Syberii przed wojną rozrósł się do wielkiego rozkwitu ruch spółdzielczy – szczególnie mleczarski i spo-żywczy – a przejawy jego były zdumiewające: kategoryczne odcinanie się od rosyjskości, wielka solidarność licznych nacji, krzepnięcie patriotyz-mu ,,sybirackiego”, wielka sprężystość w dzia-łaniu (agentury w Londynie i Berlinie) i niektóre zastanawiające uchwały zjazdów (np. co do utwo-rzenia uniwersytetu spółdzielczego w Tomsku).
Wyjaśnienie wielu zjawisk wyłącznie w punktu widzenia ekonomicznego nie może oczywiście być dostateczne. Należy badać pod-miot i w wyświetlaniu czynników duchowych szukać uzupełnienia obrazu.
Rozdział X
Klasowość ruchu spółdzielczego 1. Jest znamiennym, że obrońcy ustroju
kapita-listycznego posługują się dość chętnie argu-mentem walki o byt, jako prawa przyrody, ale uważają za wymysł szkodliwy istnienie walki klasowej i raz po raz podejmują hasło harmo-nii społecznej. Jest to być może taktyka do-godna z jakichkolwiek względów, nie stanowi jednak poglądu konsekwentnego, gdyż tylko nieuznawanie walki o byt może prowadzić do zaprzeczenia walki klasowej.
Jest znamiennym, że kastowość, bez-spornie stale się zmniejszająca, jest pielęgnowana; w wojsku w stosunku do ludności cywilnej, wśród arystokracji, wśród plutokracji i wśród ziemiań-stwa w stosunku do pozostałych warstw. I właśnie wśród tych sfer, wytrwale zabiegających o swe przywileje, zgrozę wywołuje wszelki przejaw solidarności którejkolwiek warstwy pracowniczej i upominanie się o sprawiedliwość.
Jak to zaznaczyliśmy w II rozdziale str. 15, walka o byt w wyższych swych postaciach stwarza konieczność współdziałania w groma-dzie i przeciwstawia sobie gromady. I znów trzeba tu przytoczyć poglądy J. K. Potockiego.
Gromady pozostają względem siebie w stosunku wrogiego spółzawodnictwa. W razie znacznej przewagi jednej grupy – klasy przodu-jącej – wszelkie inne znajdują się względem niej w spółdziałaniu przymusowym. Dobrowolne współdziałanie ma miejsce tylko wśród członków grupy przewodniej, a w innych o tyle jedynie, o ile usiłują one uwolnić się od przymusu. Walka kla-sowa jest zatem niedobrowolną, lecz koniecznoś-cią wyzwolenia się ze współdziałania przymuso-wego; dąży ona do stopniowego zmniejszania zakresu współdziałania przymusowego.
Nawet w najbardziej biernej grupie, współdziałającej przymusowo, spostrzegamy pewne znamię, wspólne wszystkim jej osobni-kom: żądzę ponoszenia możliwie najmniejszych wysiłków na korzyść grupy zniewalającej. Żądza ta, nawet bezwiedna i nieujawniona, jest już zaczątkiem walki grup obydwu.
Głównym czynnikiem i wyrazem rozwo-ju społecznego jest wzmaganie się świadomości społecznej. Socjologicznym momentem świado-mości jest chwila, kiedy świadomość ta objawia się, jako idea klasowa. Wzmaganie się świado-mości wytryska ze społecznej walki o byt i walki klasowej.
Najzupełniej błędnym jest pogląd, że walka klasowa pozostanie na zawsze najwyższą
postacią walki o byt. Klasa nie stanowi ani jed-nego, ani najwyższego, ani wiecznotrwałego typu ugrupowań wewnątrzspołecznych. Walkę klas można określić jako zapasy takich skupień wewnątrz społeczeństwa, pomiędzy którymi współzawodnictwo ekonomiczne nie ustąpi-ło miejsca ekonomicznemu współdziałaniu.
Oto w pełni trafny pogląd naszego my-śliciela, od którego owego czasu lewica odsunęła się, gdyż był ,,zanadto narodowy” w propagowa-nemu odrodzeniu walki o niepodległość, i któ-rego prawica zostawiła w cieniu, gdyż był ,,zanad-to radykalny”. A teraz w tej skarbnicy zapomnia-nej znajdujemy perły przenikliwego rozumu.
Walka klasowa jest integralną częścią składową, malum necessarium ustroju kapitali-stycznego. Dążenia do ograniczenia jej zasięgu są obecnie bezzasadne chociażby dlatego, że jesteś-my u schyłku ustroju kapitalistycznego. Dążenia te w większym lub mniejszym stopniu ziszczają się tam, gdzie następuje bądź to radykalna zmiana ustroju (ZSRR), bądź też szukanie – nieraz na ma-nowcach – wyjścia z fatalnego położenia (fa-szyzm, hitleryzm).
Harmonia społeczna jest obecnie złud-nym lub obłudzłud-nym hasłem, a niewątpliwie stano-wi tęsknotę przyszłości, którą radzi byśmy stano- wi-dzieć nie w walce o byt, nie w walce klasowej, nie we współzawodnictwie, lecz we współdziałaniu powszechnym, nie przymusowym, lecz dobro-wolnym.
2. Oto weszliśmy w dziedzinę, w której rozgoś-ciło się jakieś dziwne nieporozumienie wśród niektórych spółdzielców. Można zrozumieć Schulzego z Delitzsch, który rozpoczął orga-nizację czysto klasowych spółdzielni – rze-mieślniczych i, wobec stwierdzenia w tej sfe-rze braku środków finansowych, psfe-rzeszedł na zasadę powszechności w zupełnie wyraźnym celu, by fundusze, złożone przez inne klasy, użyć przede wszystkim na pomoc dla rze-mieślników.
Natomiast jest niezupełnie zrozumia-łym, że ruch spółdzielczy spożywców w wielu krajach przyjął zasadę powszechności. Wszak zrodził się on i ugruntował zasady w środowisku proletariatu fabrycznego, szukającego wyjścia ze swego fatalnego położenia zarówno material-nego, jak i duchowego i stał się ruchem warstw ekonomicznie słabych, które wyzyskiwane, jako producenci nie mogą znieść jeszcze jednego wyzysku jako spożywcy.
Powszechność spółdzielni ma oznaczać, że drzwi w niej są dla wszystkich otwarte. Przede wszystkim faktem jest, co trafnie St. Thugutt postrzega i szczegółowo obrazuje, że nie wszyscy chcą przez te drzwi wchodzić. A ma to miejsce dlatego, że potrzeby ich są całkowicie inne i inte-res klasowy całkowicie odmienny, że rola pośred-nika im nie szkodzi, ale nawet w znacznym stop-niu dogadza (towar ,,do gustu”, usłużność, ułat-wiony kredyt itp.). Powszechność nigdy i nigdzie – nawet w słynnej z powodzenia w tym kierunku spółdzielni spożywców w Bazylei – nie została całkowicie osiągnięta i, śmiemy twierdzić, nie będzie osiągnięta tak długo, jak długo trwać bę-dzie walka klasowa.
Można by wytłumaczyć dążenie do powszechności osiąganymi przy niej pożytkami. Ale i tutaj zachodzą nader poważne wątpliwości. W dziedzinie gospodarczej grozi powszechnej spółdzielni: nadmierne rozszerzenie asortymentu towarowego, niedomagania w kapitale, pogoń za sprzedażą towaru, dającego większy zysk, a po-wolny obrót, co jest wielkim błędem handlowym, a łącznie z tym ubieganie się o tego rodzaju klientelę z odsunięciem na dalszy plan pozostałej – najważniejszej. Gdyby obliczono, ilu u nas spółdzielni zbankrutowało przez powszechność, to nie byłoby wątpliwości, że otwarte drzwi nie stanowią podwaliny przedsiębiorstwa spółdziel-czego.
Ważniejszym jednak jest, że przedsię-biorstwo spółdzielcze, w którym nie jest prowa-dzone wychowanie spółdzielcze, w danym wy-padku spożywcy, może mieć nawet doniosłe znaczenie gospodarcze, ale nie jest zjawiskiem społecznym. Wychowanie spożywcy w spółdziel-ni powszechnej jest zadaspółdziel-niem spółdziel-nie do wykonaspółdziel-nia: nie można być krawcem od fraka i od siermięgi.
Nawet spółdzielnia spożywców – drob-nych rolników jest zjawiskiem całkowicie od-miennym, jak robotnicza: inny tu asortyment towarowy, niezaprzeczalny pożytek wymiany towaru za towar, odmienność podstawy – gospodarstwa domowego i wreszcie całkowicie inna psychika członków.
Nieotwieranie drzwi nie jest równo-znaczne z zamykaniem drzwi, co dalej wyjaśnimy. 3. Spółdzielczość rolnicza stanowi odrębny
człon w całości ruchu.
Dr F. Stefczyk, który przewodził spół-dzielczości rolniczej w Galicji za czasów niewoli i rzecz prosta, w tym okresie wysuwał na czoło zadania ogólnonarodowe, tak pisze w r. 1918
w broszurce ,,Współdzielczy Instytut Naukowy”, uzasadniając konieczność jego powstania:
,,Instytut nie spełniałby w całości swego zadania, gdyby nie miał i nie przelewał w naród wszystkimi sposobami swego działania żywego ducha, jednoczącego i skupiającego wyniki i dą-żenia całego społeczeństwa polskiego ku odro-dzeniu jedności narodowej w życiu gospodar-czym i społecznym. On ma być powołany do ciągłego, umiejętnego pracowania nad spotęgo-waniem siły narodowej, opartej na wspólnocie duchowej najszerszych warstw polskiej ludności, na świadomości wspólnych interesów narodo-wych, na zorganizowaniu życia gospodarczego podług zasad dobra publicznego zgodnie z prze-wodnimi ideami spółdzielczości. Instytut winien dążyć do tego, aby wytworzyć ogólnopolski typ ruchu spółdzielczego i ma jego ducha, jego istot-ne cechy wszczepiać w serca i umysły wszystkich pracowników na tej niwie działania narodu”.
W tych myślach, wypowiedzianych w czasach okupacji, ale dalekich od złączenia spółdzielczości polskiej w jedną organizację, jak to niekiedy błędnie wyczytywano, tkwi niewątpli-wie odgrodzenie się od klasowości.
W r. 1924 na kongresie rolniczym w re-feracie pt. ,,Stanowisko spółdzielczości w rolnic-twie” znajdujemy już myśli takie: ,,Cała spółdziel-czość opiera się na tych samych ideowych pod-stawach, ma wspólne cechy ogólne i te same główne zasady działania. Ale w tym samym ruchu spółdzielczym, jednolitym u swych podstaw i w swych ogólnych celach, odróżnić musimy wielką grupę i kierunek spółdzielczości rol-niczej, tj. spółdzielczości obejmującej liczne rze-sze producentów rolnych w odróżnieniu od dru-giej, wielkiej także grupy – spółdzielczości spo-żywców. Pożądaną jest rzeczą, ażeby oba te kie-runki spółdzielczości pozostawały ze sobą w du-chownej i praktycznej łączności i utrzymywały jedność ruchu spółdzielczego. Niemniej wszakże potrzebnym jest, aby spółdzielczość rolnicza zdała sobie dokładnie sprawę ze swoich od-rębnych właściwości, specjalnych interesów i warunków swego działania oraz rozwoju”.
A dalej następujące mocne zastrzeżenie: ,,Poszanowanie prawa własności posia-danego warsztatu pracy jest najcenniejszą zdoby-czą zachodniej kultury, taką samą jak prawo oso-bistej wolności i wolności zarobkowania. Nie mo-że zatem spółdzielczość rolnicza podzielić ten-dencji, jakie częstokroć wyraźnie w łonie spół-dzielczości spożywców, a zwłaszcza wśród ro-botniczych spółdzielni produkcyjnych na jaw
występują, to jest tendencji do rozszerzania zadań spółdzielczości na świadome i celowe dążenie do przeobrażenia indywidualnych warsztatów pracy – na warsztaty zbiorowe, stanowiące wspólną własność, a spółdzielczo zorganizowane i pracu-jące”.
Jest zatem podstawowa linia graniczna między spółdzielczością rolników a spożywców – robotników.
Spółdzielczość rolnicza, według dra Stefczyka, ma organizować drobne i średnie gos-podarstwa, a też troszczyć się o interesy niesa-modzielnych gospodarstw i robotników rol-ników; nie zamyka się ona, według niego, przed udziałem w swych organizacjach także większych gospodarstw, atoli udział ten w żadnym razie nie jest pożądany za cenę jakichkolwiek statutowych i kapitałowych przywilejów, ani kosztem demokratycznych właściwości i urządzeń, które spółdzielnie rolnicze oraz związki takich spółdzielni czynią istotnymi organizacjami samopomocy i wzajemnej pomocy drobnych i średnich gospodarstw i które są koniecznym warunkiem wzajemnego zaufania, życzliwości i solidarności członków, a więc nie-zbędnymi warunkami gospodarczej i moralnej siły oraz spoistości spółdzielczych organizacji”.
Stefczyk, wygłaszając referat na plenum I ogólnorolniczego kongresu, nie zamyka drzwi przed wielką własnością, stawia jednak ,,atoli” w postaci takiej szpary, że nieliczne jednostki zechcą zaryzykować przejście przez nią i przejdą nie w imię swego klasowego interesu, lecz w po-czuciu łączności z ludem.
Wysoce znamienne zastrzeżenie Stefczy-ka co do udziału większej własności wyniknęło, jak mi to jest dobrze wiadome, na podstawie bolesnych doświadczeń w Syndykacie Rolniczym w Krakowie, gdzie ,,harmonia społeczna” dopro-wadziła do wyjścia z instytucji przyjaciela Stef-czyka, Adama Prażmowskiego, męża wielkiej za-sługi w nauce i spółdzielczości, no i na podstawie przeżycia boleśnie faktu, że w odrodzonej ojczyź-nie związek ziemian pośpieszojczyź-nie się zorganizował przed powstaniem związku fornali.
Tak oto Stefczyk w swym testamencie nie stawia zasady powszechności społecznego ruchu rolniczego.
4. W ciągu 11 lat od śmierci Stefczyka zaszły liczne fakty, świadczące o destrukcji, wzno-szonej przez stojącą na stanowisku klasowym większą i średnią własność do życia spółdziel-czego: kilkakrotnie przez przedstawicieli
zie-miaństwa ponawiamy szturm o zmianę ,,de-mokratycznych właściwości i urządzeń, hałaś-liwe oskarżenie spółdzielczości o ,,uroszcze-nia” do zachowania swej niezależności, pro-wadzenie polityki klasowej z wyzyskiwaniem wszelkich dogodnych sytuacji, niezgodnie z etyką stanowisko co do skreślenia 50% za-dłużenia, przyczynienie się w wysokim stop-niu do upadku niektórych spółdzielni rolni-czo-handlowych przez niesumienne wywiąza-nie się z obowiązków dłużnika i inne.
Klasowość większej i średniej własności, będąca w obecnym ustroju zjawiskiem zupełnie naturalnym, powinna przyczynić się do uświado-mienia, że powszechność ruchu rolniczego była rudymentem z niewoli, gdy na czele wszelkich założeń stawialiśmy ogólnonarodowe: skupienie wszystkich sił dla odzyskania niepodległości.
Spółdzielczość drobnorolnicza musi być klasową nie tylko dlatego, że ziemiaństwo stawia ją w takie położenie przymusowe, ale i dlatego, że sama chce zachować i doskonalić swe ,,demokra-tyczne właściwości i urządzenia”, jest zmuszona przeprowadzić ,,walkę o rozpięcie nożyc cen” z przemysłem, z którym ziemiaństwo idzie raz wraz ręka w rękę, boryka się o należyte uwzględ-nienie produkcji hodowlanej w polityce gospo-darczej, gdy ziemiaństwu chodzi przede wszyst-kim o produkcję roślinną, i musi być nastawiona na odegranie wielkiej roli w reformie rolnej (zob. rozdział ostatni), której ziemiaństwo, co jest zja-wiskiem naturalnym, przeciwstawia się klasowo.
Powszechność otwiera szeroko drzwi, klasowość nie zamyka drzwi.
Są to fakty, że w danym ruchu klasowym brały i biorą czynny udział – nawet w dość licz-nych wypadkach, jako budziciele – jednostki, któ-re zerwały z własnym intektó-resem klasowym i, w imię argumentów myślowych czy uczuciowych, stają w szeregu lub obronie warstw ekonomicznie słabych. Drzwi spółdzielczości klasowej nie mo-gą dla tych jednostek być zamknięte, z zastrze-żeniem ,,atoli” Stefczyka, które jest ważne we wszystkich typach spółdzielczości klasowej. Trzeba też stwierdzić, że spółdzielczość wita tego rodzaju jednostki z otwartymi ramionami i wy-znacza im należną rolę w swej pracy – jest tere-nem, na którym uznanie i wdzięczność są wymie-rzone sprawiedliwie. Krokiem, idącym po linii klasowości, było dokonanie w r.b. u nas połą-czenia spółdzielni pracowniczych w jeden zwią-zek rewizyjny, który niewątpliwie z biegiem czasu zostanie rozczłonkowany na dwa: pracowników umysłowych i fizycznych. Klasowym też będzie
