168 Z A P I S K I
w a n y ju ż w p op rzed n ich p ra ca ch a u to ra zn a k o m icie za c h o w a n y m a te r ia ł d o ty cz ą c y t e g o sta r o stw a (40 w si), s t a ł s ię te r a z p o d sta w ą d la stu d ió w n a d n a z w isk a m i ch ło p sk im i — u d o w o d n ien ia ich istn ien ia ju ż w X V I w ., n a sz k ic o w a n ia ty p o lo g ii i u s ta le n ia sp o łe c z n y c h p r a w id ło w o śc i ic h w y stę p o w a n ia . D a lej, w y ch o d zą c o d ro zm ia ró w o sia d ło śc i i n o m in a ln e j stru k tu ry sp o łe c z n o -z a w o d o w e j ch ło p ó w , a o b se r w u ją c ic h a k ty w n o ść gosp od arczą p r z e z p ryzm at d zierża w , u z y sk a ł au tor r e a ln y obraz in te r e su ją c e j go stru k tu ry — m a teria ln e a ta k ż e sp o łeczn e zró żn i
c o w a n ie c h ło p ó w k o rczy ń sk ich . D o rozw ażań n a tem a t u w a r stw ie n ia d o łą czo n o d w a , n ie c o o d ręb n e, n ie w ie lk ie s z k ic e n a te m a t e le m e n tó w w ię z i w e w n ę tr z n e j sp o łecz n o ści c h ło p sk ie j o ra z sa m o d zieln ej, w p rzed sta w ia n y ch p rzy k ła d a ch często rów n orzęd n ej w sto su n k u d o m ężczy zn , d z ia ła ln o śc i sp o łeczn o -g o sp o d a rczej k o b ie t w sta r o stw ie korczyńsfcim .
T rzecia część p racy n o si n ie c o o d m ie n n y ch a ra k ter, b liż sz y stu d io m p o ś w ię ca n y m b ad an iu św ia d o m o ści sp o łeczn ej — d o ty czy b o w ie m u w a r stw ie n ia sp o łe c z n e g o w P o lsc e X V I w . w o cza ch w sp ó łczesn y ch . A u to r n ie z a jm u je s ię jed n a k a n a lizą w y p o w ie d z i w sp ó łczesn y ch n a te m a t u w a r stw ie n ia sp o łe c z e ń stw a , w k tó r y m ży li, c h o ć k ilk a z n ic h p rzy ta cza n a w stę p ie . I tu taj w y s z e d ł b o w ie m od z a g a d n ien ia sp o łeczn ej re p a r ty c ji p o d a tk ó w o p iera ją cy ch sw e b a d a n ia przede w s z y s t
k im n a a n a liz ie itaryf p o g łó w n e g o g e n e r a ln e g o z la t 1520 i 1590. O trzym ał d z ię k i te m u p rec y z y jn y (w y m iern a w y so k o ść u sta lo n y ch op łat), stw o r z o n y p rzez tw ó r c ó w ta r y f, o b ra z u w a r stw ie n ia c a łe g o sp o łe c z e ń stw a w d w ó ch , d o ść o d leg ły ch , p rzek rojach ch ron ologiczn ych , co u m o ż liw iło h ip o tety czn e p r z e d sta w ie n ie p rzem ia n k a te g o r ii sp o łeczn o -za w o d o w y ch i p r z e su n ię ć w u k ład zie s ił sp o łeczn y ch , ja k ie za szły w cią g u ty c h 70 la t o raz s t a ło s ię p o d sta w ą z a r y so w a n ia u w a r stw ie n ia sp o łeczn eg o (7 za sa d n iczy ch w a r stw ) w u jęciu ponadsifcanowyim.
K siążk a A. W y cza ń sk ieg o — p io n iersk a d la k o m p lek so w y ch , zesp o ło w o , w e d łu g w sp ó ln e g o k w estio n a riu sza p ro w a d zo n y ch b a d a ń n a d u w a r stw ie n ie m sp o łeczn y m , jest zb iorem stu d ió w n a w sk r o ś n o w o c z e sn y c h m eto d y czn ie, u k a zu ją cy ch n o w e m o ż liw o śc i b ad an ia w ę z ło w y c h p r o b le m ó w h isto r ii sp o łeczn ej X V I w .
W. T.
J e r z y T o p o l s k i , G o sp o d a rk a p o ls k a a e u r o p e js k a w X V I —X V I I w ie k u , Wydawn-iclbwo P o zn a ń sk ie, Pozinań 1977, s. 287.
P u b lik a c je J. T o p o l s k i e g o c e c h u je k o n se k w e n tn e sto s o w a n ie za sa d y , iż w sz e lk ie b a d a n ie h isto ry czn e w in n a p op rzed zać in sp iracja te o rety czn a . K orzysta
n ie z d o św ia d czeń p o k rew n y ch d y s c y p lin n a u k o w y ch u m o żliw ia sk o n str u o w a n ie s z e r sz e g o k w e stio n a r iu sz a p y ta ń , ja k r ó w n ie ż p o z w a la n a r o z le g le js z e i g łęb sze w y k o r z y sta n ie m a teria łu źród łow ego. P r ezen to w a n a k sią żk a jest p r z y k ła d e m t a k ie g o p o stęp o w a n ia autora.
W ięk szość ro zp ra w w ch o d zą cy ch w sk ła d te g o zbioru stu d ió w zn a n a jest z a in te r e so w a n y m , b y ły o n e b o w ie m z a m ieszcza n e już p o p rzed n io w p o lsk ich i z a g ra n iczn y ch p erio d y k a ch n a u k o w y ch . P o z o sta łe zaś, c h o ć u k azu ją s ię w d ruku p o r a z p ie r w sz y , n a w ią zu ją fr a g m e n ta m i d o w cześn iejszy ch prac au tora, bądź o p a rte są n a te k sta c h ^ referatów w y g ła sz a n y c h p rzezeń n a ro zm a ity ch se sja c h n a u k o w y ch . Jed n ak w a rto ść k sią ż k i n ie p o le g a w y łą c z n ie n a zeb ra n iu i p o n o w n y m zrefero w a n iu te z i w n io sk ó w J. T op olsk iego. U w a żn eg o c z y te ln ik a z a sta n o w i n a p e w n o k o n stru k cja p racy — jej k on cep cja. U k ła d w e w n ę tr z n y k sią ż k i i dobór p rzed sta w ia n y ch a r ty k u łó w s ta n o w i sp ó jn ą i w y ra źn ą p ro p o zy cję m eto d o lo g iczn ą a u tora. W yraża jeg o p ogląd n a metAflę b ad ań i sp osób p o d ejścia d o z ja w is k ek o n o m iczn y ch i sp o łeczn y ch ep o k i fe u d a ln e j.
169
Z biór stu d ió w o tw ie r a ją d w a d u że a r ty k u ły p r o b le m o w e o ch a ra k terze s y n tezy: „Z ałożen ia m o d elu gosp od ark i p o lsk iej X V I—X V III w ie k u ” i „D yn am ik a ro z w o ju gosp od arczego P o ls k i fe u d a ln e j” . Z w łaszcza p ie r w sz y z n ich go d n y jest szczeg ó ln eg o za in tereso w a n ia ty m bardziej, ż e p r z ed sięw zięcia te g o rodzaju n a leżą w cią ż jeszcze d o rza d k o ści w p o lsk iej litera tu r ze h isto ry czn ej. A u to r sto su ją c c e lo w o szereg za ło żeń te o r e ty c z n y c h i k o n fro n tu ją c je b ezp o śred n io z d orob k iem n a u k i h isto ry czn ej, p r z e d sta w ia w sp o só b b ard zo su g e s ty w n y m ech an izm fu n k cjo n o w a n ia g o sp o d a rk i R zeczy p o sp o litej d o b y n o w o ży tn ej. D a lsz e ro zp ra w y są w za
sa d z ie już ty lk o k o le jn y m i p rób am i k o n k rety za cji stw o r z o n e g o w y ż e j m od elu . A n a lizu ją ró żn e p o d sta w o w e d la ń zagad n ien ia, n p . p rob lem ek sp o rtu p o lsk ic h p ło d ó w ro ln y ch , o d b ic ie p ro cesó w gosp od arczych w stru k tu rze sp o łeczn ej P o lsk i, w p ły w sy tu a c ji ek on om iczn ej i .politycznej k raju n a d z ia ła ln o ść gospodarczą szla ch ty . W arto przy ty m zazn aczyć, ż e p o szu k u ją c o d p o w ied zi n a p o sta w io n e p y ta n ia autor w y ch o d zi częstok roć p o za g ra n ice 'R zeczypospolitej, tłu m a c z ą c p ro cesy w n ie j za
ch od zące sy tu a c ją o g ó ln o eu ro p ejsk ą .
K sią żk ę zam yk ają trzy a r ty k u ły p o św ię c o n e W ielk op olsce. W śród n ic h zw ra ca u w a g ę rozp raw a o sta tn ia : „M od el gosp od arczy W ielk o p o lsk i X V III w iek u : p rzy k ład reg io n u r o z w ija ją c e g o s ię ”. I zn ó w , p od ob n ie jak w w y p a d k u stu d iu m o tw ie rającego, m a m y d o c z y n ie n ia z prób ą sy n te z y . Z jed n ą w s z a k ż e is to tn ą różnicą.
T y m ra zem jest t o s y n te z a in n e g o rodzaju, d o ty c z y o n a b o w ie m jed n eg o ty lk o reg io n u gosp od arczego w y r a ź n ie u k szta łto w a n eg o i o d ręb n ego ju ż w X V III w iek u , a n ie jak p op rzed n io c a łeg o , zró żn ic o w a n eg o te r y to r iu m R zeczy p o sp o litej.
Zbiór Stu d iów J. T o p o lsk ieg o m o że słu ż y ć za p rzyk ład sto so w a n ia n o w o czesn y ch m etod w n a u ce h isto ry czn ej. Z p ew n o ścią p o zo sta n ie on n a d łu go źró d łem in s p i
ra cji d la badań n a d z ja w is k a m i sp o łeczn y m i i g o sp o d a rczy m i ep o k i feu d a ln ej.
A . P.
W a r s z a w a X V I — X V I I w ie k u , zeszy t 2, pod red. A lin y W a w r z y ń c z y k i A n d rzeja S o ł t a n a , „ S tu d ia W a rsza w sk ie”
t.
X X IV , PW N , W arszaw a 1977, s. 343.Z eszyt o tw ie r a p ra ca S. M . S z a c h e r s k i e j „ Ż y w o t k u p ca . U zu p ełn ien ie do »G enealogii« B a ry czk ó w ”, w e r y fik u ją c a leg en d a rn y za p is g e n e a lo g ii rodu roz
p o w szech n io n y b ezk ry ty czn ie p rzez M. B arucha. D zieje J an a T relp iń sk iego, X V II - - w ie c z n e g o ty p o g ra fa i b ib lio p o li w a rsza w sk ieg o , o m a w ia K. K o r o t a j o w a . T en in teresu ją cy p rzy czy n ek d o d z ia ła ln o śc i o fic y n w y d a w n ic z y c h n a te r e n ie sto licy u zu p ełn io n y z o sta ł p rzez z e sta w ie n ie d ru k ó w w y d a n y c h p rzez T relp iń sk iego. W śród mich zn alazły s ię p o z y c je d o ty ch cza s n ie rejestro w a n e.
D w a a r ty k u ły tra k tu ją o sz k o ln ic tw ie w a rsza w sk im . P ie r w sz y t o .rozprawa A . S o ł t a n a „O św iata e le m e n ta r n a w W arszaw ie d o p o ło w y X V II w .”. P om im o sk ąp ej b a zy źród łow ej (u legła o n a zn iszczen iu w c z a sie o sta tn ie j w o jn y ) autor w sp osób in te r e su ją c y p r z e d sta w ia sz k o ln ic tw o w m ieście, szczeg ó ln ą u w a g ę z w r a c a ją c na sz k o łę p rzy k o le g ia c ie św . Jana. A r ty k u ł za m y k a ją b io g ra m y n a u czy cieli
w a rsza w sk ich . B . F a b i a n i w a r ty k u le „W arszaw sk a p e n sja p a n ien w iz y te k ”, p rezen tu je h isto rię ed u k a cji k o b ie t w d ru g iej p o lo w ie X V II w ie k u . B o g a teg o m a
teria łu d o ty c h ro zw a ża ń d o sta r c z y ły a u to rce k s ię g i r a ch u n k o w e zak on u o raz ż y w o ty sió str, zn a jd u ją ce s ię w a rch iw u m k la szto ru w iz y te k . R ozp raw a u zu p ełn ian a z o sta ła ch ro n o lo g iczn y m sp ise m u czen n ic p e n sji z la t 1655— 1680. D rugim a rty k u łem p ió ra te jż e a u to r k i je s t p raca o śro d o w isk u fra n cu sk im w W arszaw ie w la ta ch 1646— 1668, p o w s ta ła n a m a r g in e sie k sią żk i „ W arszaw sk i d w ó r M arii L u d w ik i”. B. F a b ia n i in teresu ją p r o b le m y p o ch o d zen ia sp o łe c z n e g o p r z y b y sz ó w , stop n ia
