Łukasz Damurski
Politechnika Wrocławska
WYKORZYSTANIE ANKIETY INTERNETOWEJ PRZY PODEJMOWANIU DECYZJI PUBLICZNYCH – PRZYKŁAD WROCŁAWIA I ZIELONEJ GÓRY
Udział społeczności lokalnych w podejmowaniu decyzji publicznych jest oczy- wistym warunkiem trwałego rozwoju społecznego, gospodarczego i przestrzenne- go każdej jednostki samorządu terytorialnego. Świadomość tego faktu w Polsce stale wzrasta, choć wciąż niewiele jest przykładów dobrych rozwiązań w dziedzi- nie partycypacji społecznej na szczeblu lokalnym. Chcąc stymulować współpracę władz samorządowych z mieszkańcami należy doskonalić istniejące narzędzia i po- szukiwać nowych form uczestnictwa obywateli w procesach decyzyjnych. Artykuł prezentuje przebieg i rezultaty konsultacji społecznych prowadzonych we Wrocła- wiu i w Zielonej Górze w 2007 roku z użyciem ankiet internetowych. Wyniki ankiet zostały wykorzystane przy wyznaczaniu kierunków dalszego rozwoju każdego z miast. Na przykładzie tych miast autor wskazuje na wzrastające możliwości za- stosowania ankiety internetowej w podejmowaniu decyzji publicznych na szczeblu samorządowym.
Główne pojęcia: ankieta internetowa, decyzje publiczne, partycypacja spo- łeczna.
Wprowadzenie
Pytanie o formę uczestnictwa obywateli w podejmowaniu decyzji publicz- nych stale towarzyszy demokracji. Od narodzin starożytnych greckich polis aż do dziś toczy się dyskusja o tym, jak realizować zasadę partycypacji społecznej w praktyce.
Katedra Planowania Przestrzennego, Wydział Architektury, Politechnika Wrocławska, e-mail:
lukasz.damurski@pwr.wroc.pl
Wydaje się, że najlepszym rozwiązaniem, jakie dotychczas udało się wypra- cować w tej dziedzinie, jest rozwijana od lat osiemdziesiątych XX wieku idea de- mokracji deliberatywnej, zakładająca zwiększenie udziału obywateli w życiu politycznym poprzez publiczną debatę i racjonalną zgodę (Juchacz 2006: 11). Po- trzeba deliberacji w coraz większym stopniu przenika do świadomości społe- czeństw zachodnich, tworząc klimat sprzyjający wzrostowi aktywności publicznej obywateli. Jednak w Polsce trudne procesy transformacji ustrojowej wciąż hamu- ją rozwój postaw obywatelskich. Dzieje się tak pomimo korzystnych regulacji prawnych – zarówno bowiem konstytucja, jak i liczne ustawy sektorowe umożli- wiają udział obywateli w podejmowaniu decyzji na różnych szczeblach admini- stracji (zob. Długosz i Wygnański 2005: 63–65). Większość tych instrumentów używana jest jednak znacznie rzadziej, niż moglibyśmy sobie tego życzyć – głównie dlatego, że konsultacje społeczne postrzegane są przez wielu urzędni- ków administracji samorządowej jako niepotrzebny, dodatkowy obowiązek utrudniający im pracę.
W ujęciu teoretycznym uczestnictwo mieszkańców w procesie decyzyjnym może przyjmować różne formy, począwszy od informowania ich o planowanych działaniach władz, poprzez badania opinii, konsultacje i dyskusje aż po pełne za- angażowanie w proces decyzyjny na wszystkich jego etapach (por. Jakubowski 2001). Jedne formy partycypacji wymagają większego, inne mniejszego zaanga- żowania obu stron; jedne służą wyłącznie wymianie informacji, inne umożliwia- ją rozwiązywanie konfliktów i godzenie sprzecznych interesów. Wszystkie zwiększają przejrzystość procesu decyzyjnego, podnoszą jakość podejmowanych decyzji i przyczyniają się do rozwoju demokracji deliberatywnej.
Z pomocą demokracji przychodzą dziś nowe formy komunikacji społecznej – w tym zwłaszcza Internet, który stwarza nieznane wcześniej możliwości współ- pracy między mieszkańcami a samorządem (por. Adamowski i Jas 2004).
Niektórzy badacze twierdzą wręcz, że jesteśmy świadkami nadejścia ery demo- kracji elektronicznej (zob. Marczewska-Rytko 2001: 178).
W tym kontekście prezentowany artykuł jest rozwinięciem dwóch wątków po- ruszanych już na łamach „Studiów Socjologicznych”. Z jednej strony przedsta- wione w pracy wyniki badań pokazują, jak można w praktyce zastosować sugestie Dominika Batorskiego i Marty Olcoń-Kubickiej (2006) dotyczące prowadzenia badań ankietowych online. Z drugiej zaś opisane w artykule przykłady wykorzy- stania Internetu w polityce lokalnej stanowią kontynuację rozważań Anny Przy- bylskiej (2007) nad wzorami komunikowania między administracją samorządową a mieszkańcami.
Głównym celem pracy jest ocena przydatności ankiety internetowej w podej- mowaniu decyzji publicznych na szczeblu lokalnym. Artykuł prezentuje wybra- ne aspekty konsultacji społecznych prowadzonych w 2007 roku we Wrocławiu i w Zielonej Górze, dotyczących zagadnień istotnych dla dalszego rozwoju każ-
dego z miast. Wykorzystanie badań ankietowych w procesie podejmowania decy- zji publicznych ma w obu miastach wieloletnią tradycję (zob. Bagiński 1992, 1998), po raz pierwszy jednak wykorzystano w tym celu ankietę internetową.
Ankiety internetowe „Co myślisz o Wrocławiu?”
i „Jaka jest Zielona Góra?”
Internet daje wiele nowych możliwości współpracy pomiędzy obywatelami a władzami różnych szczebli. W ostatnich latach obserwuje się w Polsce stały (choć powolny w porównaniu z krajami Europy Zachodniej) rozwój usług e-ad- ministracji, umożliwiających petentom załatwienie różnych spraw za pośrednic- twem sieci, bez konieczności osobistego stawienia się w urzędzie (Commission 2008: 37; Batorski 2007: 294). Internet otwiera również nowe perspektywy dla konsultacji społecznych, w tym możliwość prowadzenia ankiet online.
Wśród zalet ankiet internetowych wymienić można: przyjazność dla respon- dentów (ankietę można wypełnić w dogodnym czasie, o dowolnej porze dnia), swobodę wypowiedzi (respondenci nie są narażeni na stres związany z obecnością osoby ankietera), szybkość opracowania wyników (odpowiedzi zapisywane są au- tomatycznie w formie elektronicznej, co znacznie przyspiesza obliczanie wyni- ków), niskie koszty realizacji (ankieta internetowa nie wymaga zatrudniania ankieterów ani dodatkowych osób przy opracowywaniu wyników), możliwość łatwego rozpowszechniania wyników ankiety (zarówno poprzez ich publikację na wybranych stronach internetowych, jak i rozesłanie bezpośrednio do respon- dentów, jeśli wyrażą taką chęć – za: Batorski i Olcoń-Kubicka 2006: 103–105).
Wszystko to sprawia, że ankieta internetowa może być bardzo dobrą alternatywą dla tradycyjnych narzędzi używanych w procesie partycypacji społecznej, takich jak sondaże, wywiady czy spotkania publiczne.
Celem pracy jest rozważanie, czy ankieta internetowa może być przydatnym narzędziem partycypacji obywateli w procesie podejmowania decyzji publicz- nych. W artykule pominięto więc analizę odpowiedzi udzielonych przez respon- dentów na poszczególne pytania (za wyjątkiem pytań metryczkowych), ponieważ nie wpływają one bezpośrednio na możliwości wykorzystania ankiety interneto- wej do prowadzenia konsultacji społecznych1.
Ankietę „Co myślisz o Wrocławiu?” przeprowadzono w maju 2007 roku w ra- mach projektu badawczego „Wizerunek miasta Wrocławia”, realizowanego w Ka- tedrze Planowania Przestrzennego na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej. Celem było określenie aktualnego obrazu miasta w świadomości
1Szczegółowe wyniki badań ankietowych są przedmiotem innych prac (zob. np. Damurski 2007).
mieszkańców, porównanie z wynikami podobnego badania z 1997 roku (zob. Ba- giński 1998), a w efekcie opracowanie wniosków do polityki promocyjnej mia- sta. Z kolei ankietę „Jaka jest Zielona Góra?”, zrealizowano w październiku 2007 roku w toku prac nad Strategią Rozwoju Miasta Zielona Góra prowadzonych przez Urząd Miasta Zielona Góra.
Obie ankiety były całkowicie anonimowe, a ich kwestionariusze były dostęp- ne w dwóch wariantach: dla mieszkańców i dla osób z zewnątrz. W artykule skon- centrowano się na wariancie przeznaczonym dla mieszkańców, ponieważ to oni poprzez udział w ankiecie mają wpływ na decyzje podejmowane przez władze samorządowe.
Ankiety „Co myślisz o Wrocławiu?” i „Jaka jest Zielona Góra?” były dosto- sowane do celu, jakiemu miały służyć. W badaniu wrocławskim zostawiono re- spondentom dużą swobodę wypowiedzi, aby uzyskać możliwie pełny obraz opinii o mieście. Tematyka ankiety obejmowała skojarzenia związane z miastem, opi- nię dotyczącą miejsc charakterystycznych dla miasta, miejsc lubianych i nielu- bianych, ocenę atrakcyjności miasta pod różnymi względami oraz propozycje zmian w mieście. Dlatego na 19 pytań ankiety aż 11 było pytaniami otwartymi (z czego 9 obowiązkowych). W Zielonej Górze natomiast ankieta miała być źró- dłem informacji o miejscach odwiedzanych najczęściej, problemach, jakie miesz- kańcy i osoby odwiedzające dostrzegają w mieście oraz propozycjach dalszego rozwoju miasta. Stąd wśród 20 pytań zawartych w kwestionariuszu było tylko 5 pytań otwartych (z czego 2 obowiązkowe).
Przy analizie wyników ankiet internetowych trzeba pamiętać, że oprócz wy- mienionych wcześniej zalet mają one również istotne wady. Ograniczeniem jest przede wszystkim wybiórczy dobór respondentów, ponieważ kwestionariusz mogą wypełnić jedynie osoby korzystające z Internetu. Powoduje to, że ankie- ty online nie są reprezentatywne dla ogółu badanych populacji – w tym wypad- ku mieszkańców Wrocławia i Zielonej Góry. Niemniej zdaniem autora można postawić tezę, że pomimo niereprezentatywności ankiety internetowe mogą być przydatnym narzędziem do prowadzenia konsultacji społecznych na szczeblu lo- kalnym.
Udział w badaniu
O udziale w ankiecie internetowej decyduje przede wszystkim sposób rozpo- wszechnienia informacji o badaniu i dostępność kwestionariusza. W obu analizo- wanych przypadkach informacja o badaniu była przekazywana równocześnie za pośrednictwem lokalnych mediów i wybranych stron internetowych.
Promocja ankiety „Co myślisz o Wrocławiu?” prowadzona była w Polskim Radiu Wrocław, w Radiu RAM, w lokalnym dodatku do „Gazety Wyborczej”,
a także na stronach internetowych urzędu miejskiego, Uniwersytetu Wrocławskie- go i Politechniki Wrocławskiej, sama ankieta zaś była dostępna ze strony interne- towej Katedry Planowania Przestrzennego na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej. Natomiast w Zielonej Górze informacja o ankiecie była przekazy- wana mieszkańcom za pośrednictwem Radia Zielona Góra, „Gazety Lubuskiej”
oraz stron internetowych urzędu miasta, Uniwersytetu Zielonogórskiego i Orga- nizacji Pracodawców Ziemi Lubuskiej, a kwestionariusz był dostępny ze strony in- ternetowej Urzędu Miasta Zielona Góra. W czasie trwania obu badań informacje o nich pojawiały się wtórnie również w innych źródłach.
Po zakończeniu ankiet i zweryfikowaniu udzielonych odpowiedzi do dalszych szczegółowych badań zakwalifikowano 2927 arkuszy z Wrocławia i 645 arkuszy z Zielonej Góry, co stanowi odpowiednio 0,46% i 0,55% populacji badanych miast (według danych GUS liczba ludności Wrocławia w drugim kwartale 2007 roku wynosiła 633 950 osób, zaś liczba ludności Zielonej Góry w trzecim kwartale 2007 roku – 118 013 osób). Na uwagę zasługuje to, że mimo znacznych różnic w liczbie mieszkańców Wrocławia i Zielonej Góry udział w badaniu osiągnął zbli- żone wartości – około 0,50% całej populacji. Trudno jednak ocenić, czy ta wyraź- na zbieżność sygnalizuje istnienie jakiejś ogólnej zależności, czy jest tylko dziełem przypadku, wszak na liczbę biorących udział w ankiecie internetowej wpływa sze- reg – w większości niemierzalnych – czynników, takich jak tematyka ankiety, sposób jej rozpropagowania, postrzeganie osób odpowiedzialnych za realizację badania, czas trwania ankiety czy wreszcie liczba użytkowników Internetu w da- nym mieście.
Ogólnie udział w badaniu w obu miastach należy ocenić jako stosunkowo wy- soki, co potwierdza przydatność ankiety jako narzędzia prowadzenia konsultacji społecznych. Uzyskanie tak dużej liczby odpowiedzi poza Internetem wymagało- by wielu żmudnych zabiegów organizacyjnych (por. Bagiński 1998: 9–12), wią- załoby się z dużymi kosztami i trwałoby znacznie dłużej.
Charakterystyka próby i porównanie z populacją
Udział w ankietach „Co myślisz o Wrocławiu?” i „Jaka jest Zielona Góra?” był całkowicie dobrowolny, więc otrzymana próba jest niereprezentatywna: zarówno struktura wieku, jak i płci respondentów znacznie odbiegają od cech populacji Wrocławia i Zielonej Góry.
W obu przypadkach w strukturze wieku respondentów wyraźnie widoczna jest przewaga ludzi młodych, należących do przedziału 21–30 lat: we Wrocławiu sta- nowią oni 57,98% biorących udział w badaniu (1696 osób), a w Zielonej Górze 40,56% (262 osoby). Drugą pod względem liczebności jest grupa mająca 31–40 lat, trzecią zaś – mniej niż 20 lat (wykres 1, wykres 2).
Wykres 1. Porównanie struktury wieku respondentów i mieszkańców Wrocławia (pró- ba: 2927 osób). Opracowanie własne na podstawie wyników ankiet i danych GUS
Wykres 2. Porównanie struktury wieku respondentów i mieszkańców Zielonej Góry (pró- ba: 645 osób). Opracowanie własne na podstawie wyników ankiet i danych GUS
W porównaniu ogółem mieszkańców Wrocławia i Zielonej Góry widoczne jest wyraźne nadreprezentowanie osób między 21 a 30 rokiem życia (różnica +39,26%
we Wrocławiu i +22,19% w Zielonej Górze) oraz stosunkowo duże niedoreprezen- towanie ludzi najstarszych, powyżej 60. roku życia (różnica –19,13 we Wrocła- wiu i –13,25% w Zielonej Górze). Taki rozkład respondentów jest zgodny ze wskaźnikami wykorzystania Internetu przez poszczególne grupy wieku (zob. Ba- torski 2007: 281), więc można go uznać za typowy dla badań prowadzonych z użyciem sieci w ostatnich latach.
Dodatkowym czynnikiem wpływającym na „odmłodzenie” próby był z pew- nością sposób rozpropagowania informacji o ankiecie, w tym zwłaszcza umiesz- czenie jej na stronach internetowych wyższych uczelni. Było to zamierzone ze względu na ważną, opiniotwórczą rolę społeczności akademickich w miastach uniwersyteckich, takich właśnie jak Wrocław i Zielona Góra. Prawdopodobnie, gdyby promocja ankiety prowadzona była w innych mediach, przewaga osób mło- dych nie byłaby tak duża.
Jeśli chodzi o płeć respondentów, to w stosunku do całej populacji Wrocławia zaznacza się nadreprezentowanie mężczyzn i niedoreprezentowanie kobiet (o 4,12% dla każdej płci). Podobnie jest w Zielonej Górze, przy czym wskaźniki te są nieco wyższe (po 7,78% dla każdej płci). Zwiększony udział mężczyzn w an- kietach online wiąże się z faktem, że liczba użytkowników Internetu jest wśród nich nieco większa niż wśród kobiet (Batorski 2007: 280).
Zestawienie struktur wieku i płci respondentów oraz wszystkich mieszkańców badanych miast potwierdza więc, że wyniki ankiety internetowej nie mogą być uogólnione na całą populację. W tej sytuacji metodolodzy (Batorski i Olcoń-Ku- bicka 2006: 112) zalecają, by w celu zwiększenia reprezentatywności próby pro- wadzić równoległe badania poza Internetem. Zgodnie z tą sugestią w obu miastach obok ankiet internetowych realizowano badania poza siecią: we Wrocławiu prze- prowadzono wywiady kwestionariuszowe wśród rodziców dzieci w wieku szkol- nym w wybranych częściach miasta (łącznie 364 respondentów), a w Zielonej Górze ankieta była drukowana w lokalnej prasie i zbierana przez Redakcję (łącz- nie około 100 arkuszy). Badania te są niezbędne do weryfikacji wyników ankiet online; nie są one jednak nowym narzędziem w dziedzinie partycypacji społecz- nej i nie wymagają komentarza w tym artykule.
Respondenci szczególnie zaangażowani w sprawy swojego miasta
O szczególnym zainteresowaniu niektórych mieszkańców sprawami swojego miasta, w tym również procesem decyzyjnym może świadczyć odsetek responden- tów, którzy udzielili odpowiedzi na nieobowiązkowe pytania otwarte. W ankiecie wrocławskiej było to jedno pytanie („Jeśli zechce Pani/Pan podzielić się szerzej
swoją opinią o Wrocławiu, proszę wykorzystać poniższe miejsce:”), w ankiecie zielonogórskiej – dwa („Jeśli chcesz, opisz w skrócie problemy Zielonej Góry”
oraz „Jeśli masz jakieś propozycje lub sugestie dotyczące dalszego rozwoju Zie- lonej Góry, opisz je w poniższym oknie”).
Na potrzeby prezentowanego tu porównania liczbę odpowiedzi udzielonych na oba nieobowiązkowe pytania otwarte ankiety zielonogórskiej uśredniono, uzy- skując wartość 500, co stanowi 77,44% badanych. Natomiast we Wrocławiu na pytanie nieobowiązkowe udzieliło odpowiedzi 1125 osób, to jest 38,46% an- kietowanych. Duża rozbieżność między wynikami dla obu miast związana jest przede wszystkim z opisanym wcześniej odmiennym charakterem każdej z an- kiet. Respondenci wrocławscy byli zobligowani do udzielenia pełnych odpowie- dzi na wiele pytań obowiązkowych i rzadko korzystali z dodatkowej możliwości, jaką dawały pytania nieobowiązkowe. Natomiast zielonogórzanie, odpowiadają- cy głównie na pytania zamknięte, chętniej wypowiadali się w pytaniach otwartych nieobowiązkowych. Dlatego trudno wyciągać jednoznaczne wnioski z porówna- nia odsetków odpowiedzi udzielonych na pytania otwarte nieobowiązkowe.
Znacznie ciekawsze wyniki daje natomiast zestawienie odpowiedzi na ostat- nie pytanie każdej z ankiet, gdzie zachęcano respondentów do podania swojego adresu e-mail, na który przesłane będą informacje o wynikach badania po jego zakończeniu. Zabieg ten jest elementem gratyfikacji za udział w badaniu i służy podniesieniu stopnia realizacji próby (por. Batorski i Olcoń-Kubicka 2006: 114).
Zarówno we Wrocławiu, jak i w Zielonej Górze większość ankietowanych poda- ła swój adres e-mail (73,03%, 2136 osób we Wrocławiu i w Zielonej Górze 58,05%, 375 osób), co świadczy o stosunkowo dużym zainteresowaniu sprawa- mi miasta i stanowi istotny potencjał dla dalszego rozwoju współpracy między mieszkańcami a władzami samorządowymi za pośrednictwem Internetu2.
Wnioski: przydatność ankiety internetowej w podejmowaniu decyzji publicznych
Udział społeczności lokalnych w podejmowaniu decyzji na szczeblu samorzą- dowym jest oczywistym warunkiem trwałego rozwoju społecznego, gospodar- czego i przestrzennego. Świadomość tego faktu w Polsce stale wzrasta, jednak wciąż brakuje przykładów nowoczesnej, zgodnej z duchem demokracji delibera- tywnej partycypacji społecznej.
2Przesłane respondentom wyniki ankiet, opatrzone odpowiednim komentarzem, mogą być do- brym punktem wyjścia do dalszej dyskusji, prowadzonej np. z wykorzystaniem forów interneto- wych. Analiza tego procesu, jego przebiegu i uwarunkowań wykracza jednak poza ramy prezentowanego artykułu.
W artykule przedstawiono przykłady konsultacji społecznych przeprowadzo- nych we Wrocławiu i w Zielonej Górze w 2007 roku z wykorzystaniem ankiety internetowej jako głównego narzędzia komunikacji między samorządem a miesz- kańcami. Badania potwierdziły, że wyniki ankiet internetowych nie są reprezen- tatywne dla ogółu populacji: respondenci to zwłaszcza ludzie młodzi i mężczyźni, co nie odpowiada rozkładom wieku i płci w obu miastach. Niemniej w przypad- ku niektórych decyzji publicznych badania opinii prowadzone przez Internet mo- gą być źródłem wielu ważnych informacji dla lokalnych władz, ponieważ biorą w nich udział osoby zainteresowane danym tematem, które chcą mieć wpływ na działania samorządu.
Istotną korzyścią płynącą z posługiwania się ankietami internetowymi jest możliwość ich szybkiego zastosowania w polityce samorządowej. Wyniki bada- nia „Jaka jest Zielona Góra?” zostały od razu wykorzystane przy opracowywaniu Strategii Rozwoju Miasta Zielona Góra. Dzięki nim udało się określić prioryteto- we kierunki rozwoju miasta zgodne z oczekiwaniami mieszkańców3. Z kolei wy- niki ankiety „Co myślisz o Wrocławiu?” są źródłem bardzo aktualnej wiedzy na temat bieżącego wizerunku miasta i mogą znaleźć zastosowanie w przyszłej po- lityce promocyjnej Wrocławia4.
Należy również podkreślić duże znaczenie ankiety internetowej w zwiększa- niu przejrzystości procesów decyzyjnych. W obu miastach szerokie rozpowszech- nienie informacji o badaniach (radio, prasa, Internet) zaktywizowało wiele osób, które w innych okolicznościach stwierdziłyby, że „nie mają wpływu” na działa- nia władz. Stosunkowo wielu mieszkańców biorących udział w ankiecie dowodzi, że konsultacje społeczne prowadzone online pozwalają w prosty sposób nawiązać współpracę między mieszkańcami a samorządem. Potrzebę tego rodzaju kontak- tu bardzo trafnie opisuje jeden z respondentów z Wrocławia: „urzędnicy miejscy powinni korzystać z konsultacji społecznych jak choćby takie ankiety. Niestety często urzędnicy nie mają pełnego rozeznania w różnych sprawach, w jakich po- dejmują decyzje – a tego typu ankiety, fora, dyskusje mogłyby sprawić, że mia- sto byłoby faktycznie bliżej mieszkańców”.
Wydaje się zatem, że ankieta internetowa, mimo niereprezentatywności wyni- ków, może być – pod pewnymi warunkami – dobrym narzędziem do prowadze- nia konsultacji społecznych na szczeblu lokalnym. Jako źródło informacji na temat
3Za najważniejsze potrzeby Zielonej Góry respondenci uznali tworzenie nowych miejsc pracy, budowę nowych obiektów handlowych oraz inwestycje sportowo-rekreacyjne. Wszystkie te postu- laty znalazły odzwierciedlenie w przyjętych w Strategii głównych celach rozwoju miasta.
4Wrocław oceniany jest przez swoich mieszkańców raczej pozytywnie. Wśród negatywnych elementów wizerunku miasta najczęściej wymieniano korki uliczne, zaniedbane rejony przedwojen- nej zabudowy i osiedla zabudowy blokowej. Aby obraz Wrocławia w świadomości mieszkańców nie uległ pogorszeniu, problemy te muszą być przedmiotem wzmożonych działań władz miasta w najbliższych latach.
potrzeb, oczekiwań i opinii mieszkańców może być z powodzeniem wykorzysty- wana w procesie podejmowania niektórych decyzji publicznych przez lokalnych decydentów.
W tym miejscu wypada odnieść się do poruszonych w artykule Anny Przy- bylskiej (2007) zagadnień dotyczących wzorów komunikowania między samo- rządem a mieszkańcami. Autorka stwierdza, że w badanych przez nią miastach ankieta internetowa nie przyczynia się do pogłębienia dialogu między władzami a społecznością lokalną, stanowiąc jedynie gadżet urozmaicający treść miejskich stron internetowych (Przybylska 2007: 106). Te krytyczne uwagi badaczki, uza- sadnione w danym kontekście społecznym, geograficznym i historycznym, nie znajdują potwierdzenia w prezentowanych tu badaniach wrocławskich i zielono- górskich. Źródłem rozbieżności w ocenie ankiety internetowej jako narzędzia par- tycypacji społecznej są trzy zasadnicze kwestie. Po pierwsze, inny był cel poszczególnych badań – przypadek Mszczonowa, który opisuje Przybylska doty- czył jednej konkretnej decyzji publicznej (lokalizacji lotniska na terenie gminy), podczas gdy ankiety realizowane we Wrocławiu i w Zielonej Górze miały na ce- lu zasięgnięcie ogólnej opinii mieszkańców na temat wizerunku i potrzeb każde- go z miast. Po drugie, inna była wielkość analizowanych miast – u autorki były to miasta do 50 tys. mieszkańców, zaś w prezentowanych tu badaniach ośrodki liczące powyżej 100 tys. mieszkańców. Po trzecie wreszcie, w obliczu notowane- go od kilku lat dynamicznego rozwoju usług telekomunikacyjnych niezwykle istotny jest czas przeprowadzenia badań – Przybylska zasadniczą część swoich prac zakończyła w roku 2005, gdy dostęp do Internetu posiadało w Polsce 25,6%
gospodarstw domowych, tymczasem ankiety opisane w niniejszym artykule zreali- zowano w roku 2007, gdy wskaźnik ten osiągał już wartość 39,2% (zob. Batorski 2007: 274). Z tych właśnie powodów porównywanie obu badań i konstruowanie na ich podstawie uogólnionych twierdzeń5 uznać trzeba za bezzasadne i przed- wczesne, wszak każde z nich dotyczy innej sytuacji.
Podsumowując, trzeba zauważyć, że Internet znajduje coraz szersze zastoso- wanie w procesach decyzyjnych. Znanym przykładem jest tu wykorzystanie sie- ci w wyborach powszechnych w USA, w Estonii czy w Belgii (tzw. e-voting).
Również w Polsce wzrasta zainteresowanie wykorzystaniem sieci teleinforma- tycznych w podejmowaniu decyzji publicznych w różnych dziedzinach (zob. Szu- ba 2006: 170). Należy sądzić, że z czasem powstawać będą coraz lepsze narzędzia ułatwiające zdalny udział społeczności lokalnych w procesach decyzyjnych. Jak wykazano w tym artykule, ważnym krokiem na tej drodze będzie popularyzacja
5Jednym z takich ogólnych wniosków może być to, że ankieta internetowa jako narzędzie słu- żące prowadzeniu konsultacji społecznych lepiej sprawdza się w dużych populacjach niż w małych społecznościach lokalnych. Potwierdzenie tej tezy wymagać będzie dodatkowych, szczegółowych badań.
ankiety internetowej jako przydatnego narzędzia wymiany informacji między wła- dzami samorządowymi a mieszkańcami.
Rozwojowi e-konsultacji społecznych sprzyja coraz większa dostępność tech- nologii informacyjno-komunikacyjnych. Jak już zauważono, liczba użytkowni- ków Internetu w Polsce stale rośnie; wraz z nią zwiększa się reprezentatywność badań prowadzonych online. Wszystko to otwiera nowe perspektywy współpra- cy między mieszkańcami i władzami samorządowymi.
Konsultacje społeczne wciąż budzą niechęć wielu pracowników administracji samorządowej, ponieważ wydłużają i komplikują podejmowanie decyzji. Wydaje się jednak, że łatwość realizacji ankiet internetowych, ich niski koszt i szybkość uzyskiwania wyników może spowodować zmianę tego nastawienia i przyczynić się do zwiększenia udziału społeczności lokalnych w procesach decyzyjnych, a co za tym idzie – do podniesienia jakości podejmowanych decyzji publicznych.
Literatura
Adamowski, Janusz i Marta Jas. 2004. Demokracja a nowe środki komunikacji społecznej. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Aspra-JR: Instytut Dziennikar- stwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Bagiński, Eugeniusz. 1992. Preferencje mieszkaniowe ludności miasta średniej wielkości (na przykładzie Zielonej Góry). Wrocław: Oficyna Wydawnicza Po- litechniki Wrocławskiej.
Bagiński, Eugeniusz. 1998. Wrocław w opinii swoich mieszkańców. Wrocław:
Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej.
Batorski, Dominik i Marta Olcoń-Kubicka. 2006. Prowadzenie badań przez Inter- net – podstawowe zagadnienia metodologiczne. „Studia Socjologiczne”
3(182): 99–131.
Batorski, Dominik. 2007. Uwarunkowania i konsekwencje korzystania z techno- logii informacyjno-komunikacyjnych. W: J. Czapiński i T. Panek (red.). Dia- gnoza społeczna 2007. Warunki i jakość życia Polaków. Raport. Warszawa:
Rada Monitoringu Społecznego. Dokument dostępny w Internecie:
<http://www. diagnoza. com/files/diagnoza2007/diagnoza2007-html. html>
[dostęp 27.11.2007].
Commission of the European Communities. 2008. Preparing Europe’s digital fu- ture. Volume 1: i2010 – Annual Information Society Report 2008. SEC(2008) 470. Bruksela. Dokument dostępny w Internecie: <http://ec. europa. eu/infor- mation_society/eeurope/i2010/mid_term_review_2008/index_en. htm> [do- stęp 12.09.2008].
Damurski, Łukasz. 2007. Wrocław: image of the city in the years 1997–2007. Pla- ces liked and disliked. Bulletin of Geography (Socio-Economic Series) No.
8/2007. Dokument dostępny w Internecie: <http://www. bulletinofgeography.
umk. pl/Bulletin%208/L_Damurski. pdf> [dostęp 02.03.2008].
Długosz, Dagmir i Jan Jakub Wygnański. 2005. Obywatele współdecydują. Prze- wodnik po partycypacji społecznej. Warszawa: Stowarzyszenie na rzecz Forum Inicjatyw Pozarządowych. Dokument dostępny w Internecie: www.ngo.pl/fi- les/ue.ngo.pl/public/materialy_analizy/przewodnik_ost.pdf [dostęp 9.09.2008].
Jakubowski, Maciej. 2001. Partycypacja społeczna w podejmowaniu decyzji pu- blicznych. Wydział Rozwoju Gminy Warszawa-Bemowo. Dokument dostęp- ny w Internecie: <http://www. wne. uw. edu. pl/mjakubowski/publikacje/
Partcypacja_ksiazka. pdf> [dostęp 24.02.2007].
Juchacz, Piotr W. 2006. Deliberacja – Demokracja – Partycypacja. Szkice z teo- rii demokracji ateńskiej i współczesnej. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mic- kiewicza w Poznaniu, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii.
Marczewska-Rytko, Maria. 2001. Demokracja bezpośrednia w teorii i praktyce politycznej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Skłodowskiej-Curie.
Przybylska, Anna. 2007. Wzory komunikowania w Internecie między samorzą- dem a mieszkańcami. „Studia Socjologiczne” 3(186): 85–114.
Szuba, Bogusław. 2006. Wstęp do planowania cyberprzestrzennego. W: T. Ossowicz i T. Zipser (red.). Urbanistyka w działaniu. Teoria i praktyka. II Kongres Urbani- styki Polskiej, Wrocław, 6–8 września 2006. Warszawa: Urbanista, s. 166–174.
Using Internet Survey in the Public Decision Making Process:
Case Study of Wrocław and Zielona Góra
Summary
Participation of local community in the public decision making is an undisputed precondition of sustainable development of every territorial unit. In Poland this is slowly gaining acceptance though there are still only few examples of good practice in the field of social participation on a local level. To stimulate the cooperation between the local authorities and the citizens we need to improve the tools of participation in decision making. This paper presents the results of public consultations held in Wrocław and Zie- lona Góra in 2007 conducted by means of Internet surveys, the findings of which were used to define the principles of the future development of respective cities. The examples of Wrocław and Zielona Góra show the growing possibilities of using the Internet opinion polls in the public decision making on a local level.
Key words: Internet survey, public decisions, social participation, Wrocław, Zielona Góra
