Suspensa

Marian Mychra

Suspensa

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 9/3-4, 255-285

1966

KS. MARIAN ALFONS M Y R C H A

S U S P E N S A

T r e ś ć : § 1. Rozwój historyczny suspensy. — 1. Od czasów apostol­ skich do szóstego wieku. — 2. Od szóstego do dwunastego wieku. — 3. Od dwunastego wieku do soboru Trydenckiego. — 4. Od soboru T ry­ denckiego do K onstytucji P iusa IX „Âpostolicae sedis” z dnia 12 paź­ dziernika 1869 r. — 5. Od Piusa IX do Kodeksu P raw a Kanonicz­ nego. — 6. Kodeks P raw a Kanonicznego.

§ 1. Rozwój historyczny suspensy

1. O d c z a s ó w a p o s t o l s k i c h d o s z ó s t e g o w i e k u

W K ościele, od pierw szych chw il jego istnienia, stosow ano

dwie k a ry przeciw ko duchow nym p o p ełniającym przestępstw a.

J e d n ą z nich b y ła depozycja, d ru g ą — suspensa. P ierw sza b yła

k a rą cięższą. P ozbaw iała ona duchow nego u rzęd u piastow anego

przezeń. D ru g a zaliczana b y ła do k a r lżejszych. M ocą niej d u ­

chow ny b y ł zaw ieszany w urzęd o w an iu a nie pozbaw iany tegoż.

W rzeczyw istości b y ła ona złagodzeniem pierw szej san k cji k a r ­

nej К

U praw nien ie Kościoła do w y m iaru su sp ensy opiera się na

pozy tyw n ym p raw ie Bożym , udzielonym przez C h ry stu sa P a n a

św. P io tro w i 2, a w szczególności w pierw szy m liście św. P a w ła

1 Por Nov. 123, с. 1, 2, 10; K o b e r F., Die Suspension der K irchen­

diener, Tübingen 1862, 1—29; R e i n e r E., Suspension of Clerics, W a­

shington D. C., 1937, 1—33; H i n s c h i u s P., S ystem des katholischen

Kirchenrechts, B erlin 1888, IV, 726 ss., 806 ss.; V Band, Berlin 1895, 61 ss.;

W e r n z F., Jus decretalium , P ra ti 1913, VI, 209, 210, η. 203; M i­ c h i e l s G., De delictis et poenis, III, Parisiis-N eo Eboraci 1961 328—333; R o b e r t i F., De delictis et poenis, ed. 2, Romae 1944, 452— —465, n. 372; C r n i c a A., M odificationes in tractatu de censuris per

Codicem J, C. introductae, S. M auritii Agaunensis 1919, 178—183.

2 Por S. M a t e u s z , XVIII, 15: „Gdy tw ój b ra t zawini przeciwko tobie, idź i upomnij go w cztery oczy. Jeśli cię posłucha, pozyskasz b ra ta swego. Jeśli zaś nie posłucha, weź ze sobą jeszcze jednego albo dwóch, żeby na słowie dwóch albo trzech świadków opierała się cała

256

_[2]

do Tym oteusza: „P rzeciw ko prezb itero w i nie p rzy jm u j o skar­

żenia, chyba że n a podstaw ie d w u albo trz e ch św iadków . G rze­

szących upom inaj w obecności w szystkich, żeby i pozostali

przejm o w ali się lękiem . Z aklinam cię wobec Boga i C hrystusa

Jezu sa i w y b ra n y c h aniołów, abyś tego p rzestrzeg ał bez

uprzedzeń, nie pow odując się w niczym stronniczością” 3.

W ładzę Kościoła do u stan aw ian ia i stosow ania środków k a r­

nych, w ty m w y p ad k u suspensy, m ożna łatw o uzasadnić p ra ­

w em n a tu ra ln y m . W m yśl tego ostatniego każda społeczność,

a ty m b ard ziej społeczność doskonała, posiada praw o m ianow a­

n ia w łasn y ch u rzędników i określan ia ich p raw i obowiązków.

W w y p ad k u gdyby pow ołani u rzęd n icy nadu żyw ali udzielonych

im u p raw n ień , społeczność, po przez sw ą w ładzę, może ich po­

zbaw ić piastow anego u rzęd u n a pew ien określony czas lub n a ­

w et na zawsze. W ym aga tego dobro społeczne. U rzęd n ijy , k tó ­

ry m pow ierzona jest ad m in istracja, jeśli n ad u ży w ają swego

urzędu, w y rząd zają krzy w d ę społeczności i są jednocześnie

zgorszeniem dla w iern y ch . W tak ic h okolicznościach p ostulatem

do b ra społecznego jest usunięcie łu b zaw ieszenie ich w czyn­

nościach. W yżej przytoczone racje u zasad n iają w pełn i praw o

każdej społeczności do zaw ieszania w u rzędow aniu czy też

pozbaw iania stanow isk u rzędników n ad u ży w ających zaufania

społecznego. Kościół je s t społecznością doskonałą, a więc p rz y ­

słu g u je m u to praw o, k tó re jest udziałem każdej inn ej społecz­

ności. Co w ięcej śm iało m ożna powiedzieć, że u p raw n ien ia te

w jeszcze w iększym stopniu p rzy słu g u ją społeczności kościel­

nej z uw agi na jej przeznaczenie. Do zadań Kościoła należy

realizow anie dobra nadprzyrodzonego poprzez środki n a d ­

p rzyrodzone i kiero w anie się w w iększej m ierze, niż inne spo­

łeczności doskonałe, zasadam i m oralnym i. O fiary składane

przez szafarzy, p o siadających skalane dusze przestępstw em

nie m ogą być m iłe Bogu, an i też być zbudow aniem dla w

ier-spraw a. Jeśli i tych nie posłucha, donieś Kościołowi. A jeśli naw et i Ko­ ścioła nie posłucha, niech ci będzie jak poganin i celnik.” Pismo Święte

Starego i Nowego Testam entu, Poznań 1965, 1242. Const. „Licet” Joan-

nis XXII, d. 23 Oct. 1327; G a s p a r r i P., Codicis J. C. Fontes, I, 36, η. 38; M i c h i e l s G., De delictis et poenis, I, 17; R e n é M., Le pou­

voir coercitif de l’Evêque, Québec 1046, 2—8.

3 I Tim. 5, 19—20, Pismo św. Starego i Nowego Testam entu, 1648. 4 Por. M i c h i e l s G., De delictis et poenis, III, 328; R o b e r t i F.,

De delictis et poenis, 542, n. 372; K o b e r F., Die Suspension der K ir­ chendiener, 3, 4.

W zory stosow ania suspensy do sw ych u rzędników znalazł

K ościół w p raw ie h e b ra jsk im i rzym skim . Zgodnie z proro c­

tw em E z e c h ie la 5 k a p ła n i za popełnienie p rzestęp stw a b ał­

w ochw alstw a k a ra n i być m ają depozycją: „D latego, że słu ­

żyli im p rzed bożkam i i stali się dla lu d u izraelskiego pobudką

do przew iny, dlatego podniosłem sw ą ręk ę przeciw ko nim —

w yrocznia Ja h w e P a n a — w in n i oni odpokutow ać za sw oją

w inę. Nie będą się zbliżać do m nie po to, by służyć m i jako

k a p ła n i, nie będą się doty k ać rzeczy św iętych i rzeczy n a j­

św iętszych — będą cierpieć sw oją h a ń b ę i pokutow ać za okrop­

ne czyny, k tó ry c h się dopuścili”. K arę suspensy przew iduje

praw o to na kap łan ów po jm u jący ch n iep raw ą żonę 6.

W praw ie rzy m sk im najw yższy k a p ła n posiadał u p raw n ie ­

nie zaw ieszania w sp ełn ian iu czynności k ap łań sk ich n a stałe

lub n a czas ściśle o kreślony k ap łan ó w za popełnione p rzez nich

p rzestęp stw a 7. O u p raw n ien iach p re fe k ta m iasta suspendow a-

n ia urzędników w spom ina U l p i a n 8. G a i u s za fałszyw e

oskarżenie o zniew agę p rzew id u je poza w yg n aniem k a rę u su ­

nięcia z u rzę d u 9. U l p i a n om aw iając urząd p ro k onsula w sk a ­

zuje, że do u p raw n ień jego n ależy depozycją urzędników i za­

w ieszanie n a czas ściśle ok reślony w w y k o n y w an iu ich czyn­

ności 10.

5 Proroctw o E z e c h i e l a , 44, 12—13. Por. Pismo św. Starego i No­

wego Testam entu, 1064.

6 R o b e r t i F., De delictis et poenis, 453, n. 372; M i c h i e l s G.,

De delictis et poenis, III, 328, dop. 2; W e m z F., Jus decretalium, VI,

209, n. 203; К o b e r F., Die Suspension..., 3.

7 Por. R o b e r t i F., De delictis et poenis, 452, η. 372; M i c h i e l s G., III, 328, dop. 2; W e r n z F., VI, 209, η 203; K o b e r F., Die Suspen­

sion..., 3.

8 Por. D. 1, 12, 1, § 13: „Et urbe interdicere Praefectus Urbi, et qua alia solitarum regionum potest, et negotiatione, et professione, et advo­ cationibus, et foro, et ad tem pus, et in perpetuum . Interdicere poterit et spectaculis et, si quem releget ab Italia, sum m overe eum etiam a pro­

vincia sua”.

9 Por. D. 47, 10, 43; „ Ga i u s . . . Qui iniuriarum actionem per calum ­ niam instituit, ex tra ordinem dam natur, id est exilium, aut relegatio­ nem, aut ordinis am otionem p a tia tu r”.

10 Por. D. 48, 19, 8: „U 1 p i a n u s... aut dam num cum infam ia, aut dignitatis aliquam depositionem, aut alicuius actus prohibitionem...”.

D. 48, 19, 9: „Idem... Moris est, advocationibus quoque Praesides in ­

terdic ere; et nonnum quam in perpetuum interdicunt, nonnum quam ad

tem pus, vel annis m etiuntur, vel etiam tem pore, quo provinciam r e ­ gunt...”.

D. 48, 19, 43: „ P a u l u s . . . Im perator A ntoninus Aurelio Atiliano rescripsit: Praeses u ltra adm inistrationis suae tem pus interdicere alicui

arte sua uti non potest...”.

258

_[4]

M ając p rze d oczym a to, co w yżej było pow iedziane, łatw o

zrozum ieć źródła daw nego p raw a kanonicznego, w k tó ry c h jest

m ow a o depozycji i suspensie. K a n o n y a p o s t o l s k i e

w y m ien iają obie k a r y 11. S y n o d w A n c y r z e z 314 r.

u sta la san k cję k a rn ą susp en sy n a kapłanów , k tó rz y skład ali

o fiary bałw anom . W kanon ie pierw szym zezw ala kapłanom ,

k tó rz y zap arli się w iary , po w y p ełn ien iu przez nich szczerej

poku ty , n a zatrzy m an ie urzędu, lecz zab rania im składać

O fiarę M szy św., głosić słowo boże i w ogóle spełniać jak ie­

kolw iek czynności kościelne zw iązane z ty m urzędem . Podob­

nie diakonom , dopuszczającym się tego sam ego przestępstw a,

z abran ia, w kanonie d rugim , ofiarow yw ać chleb i wino, gło­

sić słowo boże i w ykonyw ać czynności św ięte zw iązane z ty m

urzęd em 12.

W czasach apostolskich św. K l e m e n s , pisząc do K o ry n ­

tia n , p rzy z n a je społeczności ch rześcijańskiej praw o do u suw a­

nia niegodnych kapłanów , lecz p otępia ich za to, że stosow ali

je do n ie w in n y c h 13. Sw. C y p r i a n grozi, że użyje ad m o -

ni(cji, n a ja k ą zezw ala m u P a n w w y p ad ku , g dyby b isk up

R ogacjan w dalszym ciągu zezw alał n a sk ładan ie o fiary przez

duchow nych, p o p ełn iający ch p rzestęp stw a i radzi tem u ż bi­

skupow i, ażeby buntow niczego diakona deponow ał, albo su s-

p e n d o w a ł14.

W okresie od założenia K ościoła do szóstego w iek u suspensa

obejm ow ała zaw ieszenie w urzędzie i jednocześnie w w yko­

n y w a n iu czynności, w y p ły w ający ch ze św ięceń k ap łań sk ich lub

diakońskich. B yła to suspensa ab officio et ab ordine, czyli

suspensa to ta ln a 15. T aki zak res susp en sy b y ł ko nsekw encją

n o rm p raw n y ch , w y d a n y c h n a soborze C h a l c e d o ń s k i m

w 451 ro k u w sp raw ie św ięceń. W m y śl k a n o n u 6 tegoż soboru

każd y duch ow n y św ięcony był zawsze dla ściśle określonego

11 Canones apostolorum, с. 6.; Roberti F., η. 372, dop. 6; Reiner E., 3—4; Michiels G., III, 328.

12 Por. Cone. A n c y r a n u m , с. 1, 2, M a n s i I., Sacrorum concilio­

rum nova et amplissima collectio, Paris-Leipzig 1901, I, 514; R e i ­

n e r E., Suspension of Clerics, 4; R o b e r t i F., De delictis et poenis, I, 453 η. 372; M i c h i e l s G., De delictis et poenis, III, 328.

13 Por I C l e m e n s ad Cor., c. 44, 47.

14 Por S. С у p r i a n u s, ер. 9 et ер. 69 — M i g n e, P. L. IV, 253— —254, dop. 4; H i n s c h i u s , IV, 371, dop. 9; R o b e r t i , 454, n. 372; M i c h i e l s , III, 328.

15 Por. M i c h i e l s , III, 329; R o b e r t i , 454, n. 372; W e r n z , VI, 209, n. 203.

kościoła z przy d ziałem u rzę d u w d an y m kościele 16. S uspensa

u niem ożliw iała obłożonem u tą k a rą k o rzy stan ie z p ra w p rz y ­

n ależn y ch do posiadanego p rzezeń u rzędu ; nie pozbaw iała go

jed n a k u trz y m a n ia odpow iedniego dla s ta n u duchow nego; nie

d otyczyła n ato m ia st p raw , k tó re są w spólne w szystkim w ie r­

nym . Pow odem jej w y m iaru b y ły najczęściej p rze stęp stw a

m niejsze, cięższe — k a ra n e b y ły depozycją. W y m iar suspensy

n astępo w ał w zasadzie w fo rm ie k a r o d w e to w y c h 17, w y ją t­

kowo w celu p o p raw y p rzestęp cy 18. T erm inologia, ja k ą w ty m

okresie posługiw ano się n a określenie suspensy, b y ła różna.

S ynod w A n t i o c h i i z 341 roku , S o b ó r N i c e j s k i

z 325 ro k u i s o b ó r C h a l c e d o ń s k i p o słu g u ją się n a ­

stę p u ją cy m i term in am i:

άργείν, υ.η·/.έτι λειτοοργειν, άκοινφνητον είναι, χω ρ ίζεσ θα ι τής ιερατι­ κής λειτουργίας.

Sw. C y p r i a n oraz synody w E p a o n z rok u 517 i O r l e ­

a ń s k i w ro k u 549 suspensę o k reślają za pom ocą słów: a b sti­

nere, adm onere, suspendere 20.

W om aw ianym okresie sp o ty k am y ślad y s u s p e n s c z ę ­

ś c i o w y c h . Sobór N i c e j s k i w 325 ro k u w kanonie

8 w spom ina o susp en sie w urzędzie biskupim , n ie n a ru sz a ją c

16 Por. С o n c. C h a l c e d o n , c. 6: „Nullum absolute ordinari пес presbyterum , пес diaconum, пес omnino aliquem qui su n t in ordine ecclesiastico nisi specialiter in ecclesia civitatis, vel pagi, m artyrii, vel m onasterii is qui ordinatur, designetur, Eos autem , qui absolute ordinantur, decrevit sancta synodus irritam ac invalidam habere eiusmodi m anuum impositionem, et num quam execere ac operari posse ad eius qui ordinavit, inuriam , M a n s i , 7, 362; M i g n e, P. L. 67, 172—173; G r a c j a n , D. LXX, c. 1; Z u b k a J., T ytu ł kanoniczny

do święceń dla duchow ieństw a świeckiego, Lublin 1935, 34—41; K o -

b e r F., Die Suspension..., 220; F u c h s V., Der O rdinationstitel, Bonn 1930, 125; H e r g e n r ö t h e r , Die Reordinationen der alten Kirche, ed. 2, Regensburg 1867, 321—376.

17 Por. M i c h i e l s G., De delictis et poenis, III, 328, 329.

18 Por. R o b e r t i F., De delictis et poenis, 454, n. 372. W e r n z F.,

Jus decretalium, VI, 209, n. 203; H i n s c h i u s, II, 726, 806, V, 51 sq;

K o b e r F., Die Suspension..., δ sq., 19.

18 Рог. С о n с. A n t i o c h , a. 341, с. 3, 5; C o n e . C h a l c e ­ d o n . , с. 2; C o n . N i с а e п., с. 2; R o b e r t i F., De delictis et poenis, 453, n. 372; M i c h i e l s G., De delictis et poenis, III, 328, dop.

4; К о b e r F., Die Suspension..., 5, dop. 3.

20 Por. S. С у p r i a n u s, ер. 9, M i g n e, P. L. IV, 253—254, dop. 4; C o n e . E p а о n, c. 517, c. 4; C o n e . A u r e l i a n V, s. 549; R o ­ b e r t i F., De delictis et poenis, I, 453, n. 372; M i c h i e l s G., De delic­

260

p ra w k a p ła ń s k ic h 21. C zw arty synod K a r t a g i ń s k i z ro ­

k u 398 n a k a zu je biskupa pozbaw ić w ładzy św ięceń za udzie­

lan ie tychże bezpraw nie: p o k u tu ją c y m lu b ożenionym z wdow ą

albo rozw ódką, lub ty m , k tó rz y po raz d ru g i zaw arli związki

m a łż e ń sk ie 22. W ty m czasie pojaw ia się k a ra pozbaw iania docho­

dów kościelnych. Są to pierw sze w zm ianki o suspensie „a be­

neficio ”. O tego ro d zaju k arze w spom ina św. C y p r i a n : Z a­

b ra n ia on duchow nym , pop ełn iający m pew ne w ykroczenia, po­

b iera n ia m iesięcznych dochodów z m a ją tk u k o ścieln eg o 23.

C zw arty synod K a r t a g i ń s k i zakazuje w ypłacać s ty p e n ­

d ia duchow nym , k tó rz y bez słusznej p rzy czy n y nie brali

u d ziału w n abożeństw ach nocnych 24.

21 Zdania autorów są podzielone, czy w tym w ypadku w ystępuje k a ra czy przeszkoda (impedimentum), K o b e r F., Die Suspension..., 22, opowiada się za karą. Podobnie: R o b e r t i F., De delictis et poenis, I, 454; M i c h i e l s G., De delictis et poenis, III, 329. Pogląd ten uznać należy za słuszny.

22 Por. D. 50, c. 55: „Ex penitentibus, quam vis sit bonus, tam en cle­ ricus non ordinetur... Si autem sciens episcopus ordinaverit talém , etiam ipse ab episcopatu suo ordinandi dum tax at potestate privetur. Simili sententiae subiacebit episcopus, si sciens ordinaverit clericum qui vi­ duam aut repudiatam uxorem habuit aut secundam ”. K o b e r F., Die

Suspension..., 22; H i n s c h i u s, IV, 756; W e r n z, VI, 209, η. 203;

R o b e r t i F., De delictis et poenis, I, 454, n. 372; M i c h i e l s G., De

delictis et poenis, III, 329; C r i n i c a, Modificationes..., 179.

23 Por. S. C y p r i a n u s, с. 28: „—interim se a divisione m ensurna tantum contineant, non quasi a m inisterio ecclesiastico privati esse videantur, sed ut integris m oribus ad nostram praesentiam d ifferan tu r”. M i g n e , P. L. 4, 302; R o b e r t i , 455; M i c h i e l s , III, 329.

24 Por. C o n e . C a r t a g . IV, e. 49; „Clericus qui absque corpusculi sui inaequalitate vigiliis dëest, stipendiis p riv etu r”. M a n s i , 3, 995. U G r a c j a n a w D. 91, 3.

K arą, k tó ra m iała pewien związek z ekskom uniką i suspensą, była

„communio peregrina”. Jest mowa o niej na synodzie w R i e z w ro ­

ku 439, w kanonie 3. Z przepisu tego w ynika, że była ona karą znaną i dość szeroko stosowaną w praktyce. W spominają o niej także sÿno- dy: A g a t h e n s e w roku 506, kanon 6: I l e r d e n w roku 524 i 546, kan. 16. Początkowo, zdaje się, było to zarządzenie czysto adm inistra­ cyjne, stosowane przez biskupa do obcych duchownych, następnie roz­ szerzone i na duchownych podległych władzy ordynariusza. K ara ta po­ wodowała zakaz wykonyw ania funkcji z posiadanego urzędu przez du­ chownego oraz przyjm ow ania Komunii św. przez tegoż w sposób, jak to czynią osoby świeckie. Duchowny mógł być jednak przywrócony do dawnego stanu. Odnośnie tej sankcji karnej panuje rozbieżność zdań w śród autorów : jedni widzą w niej suspensę, drudzy ekskomunikę inni depozycję. K e 1 i n e r, B us-und Strafverfahren, 73 zalicza ją do sus­ pensy „a beneficio”; K o b e r F., Die Suspension..., 8, 9 uważa ją za k a rę pośrednią pomiędzy depozycją i suspensą; H i n s c h i u s P., K ir­

chenrecht IV, 734—736 dopatruje się całkowitego wykluczenia z Ko­

de-2. O d s z ó s t e g o d o d w u n a s t e g o w i e k u

W szóstym w ieku spoty kam y ściślejsze określenie suspensy,

aczkolw iek nie zawsze d o kładnie odróżnia się ją od ekskom u ­

niki częściowej i od in te rd y k tu zabraniającego w stęp u do ko­

ścioła 25. W yrażenia, jak ich używ a się na określenie su sp en ­

sy, pozostają w dalszym ciągu różne, np. duchow ni w in n i być

„a sacro m inisterio segregari, prohiberi, vel officio sequestrari,

lecz najczęściej używ a się słow a „suspendi”. Z pierw szym

i d ru g im term in e m spo ty k am y się w N ow elach J u s t y n i a -

n a 2®, z trzecim na synodzie w O r l e a n i e w ro k u 538 27.

T erm in em „suspendere” posłu gu ją się synody w E p a o n.

w 517 rok u , O r l e a n i e w ro k u 538 28. Częściowe suspen­

sy są w ty m okresie częstym zjaw iskiem . Z a b ran ia ją one

w yk o n y w an ia niek tó ry ch , a nie w szy stk ich fu n k cji złączo­

n y c h z p osiadanym urzędem , lu b w y p ły w ający ch z p rz y ję ­

ty c h święceń. D uchow ni są suspendow ani „a sacerdotio”, ja k

to w y n ik a z postanow ień synodu O r l e a ń s k i e g o z ro ­

k u 541 29, „ab officio”, k tó ry m to term in e m p osługuje się synod

O r l e a ń s k i z ro k u 549 i synod Y e r n e n s e z ro k u 755 30,

„a divin is m in iste riis” jak oświadczono na synodzie R z y m

-pozycję; R e i n e r E. G., Suspension of clerics, 7, mniema, że była to raczej jakaś m niejsza ekskomunika. R o b e r t i F., De delictis et poe­

nis, I, 454, dop. 5; M i c h i e l s G., De delictis et poenis, III, 329, dop.

3 nie wypow iadają swego poglądu na ten tem at.

25 Por. M i c h i e l s G., De delictis et poenis, III, 329; R o b e r t i F., Dc delictis et poenis, I, 455, n. 372; R e i n e r E., Suspension of clerics, 9; C r i n с a A., Modifications..., 179—180.

26 Рог. Nov. 123, с. 1, § 2: „Sed etiam illum qui p ra e te r hoc p rae­ sum pserit ordinare, segregari uno anno a sacro m inisterio”. Nov. 123, c. 2: „...subiaceat poenae tam inannali prohibitione sacri m inisterii, quam...”.

Nov. 123, c. 10: „si quis autem ex his hoc deliquerit, iubem us hunc in

tribus annis a venerabili m inisterio prohiberi”.

27 Por. C o n e . A u r e l i a n . I ll, a. 533, c. 2: „ipse episcopus ad agendam poenitentiam tribus mensibus sit a suo officio sequestratus”; c. 6: ,,a celebrandis officiis sequestratur”. M a n s i , 9, 12, 13.

28 Por. C o n e . E p a o n. a. 517, c. 4: „episcopus tribus mensibus se a communione suspendat”. M a n s i , 8, 334; C o n e . A u r e l i a n , a. 538, c. 22: „Si quis res ecclesiae debitas vel proprias sacerdotis horrendae cupiditatis instinctu occupaverit — tam diu a communione ecclesia­ stica suspendatur”. H e f f e 1 e C. J., Conzilien-Geschichte, II, 277.

29 Por. C o n e . A u r e l i a n . IV, a. 541, c. 10: „ab officio sacerdotis”, M a n s i , 9, 114.

30 Por. C o n e . A u r e l i a n . V, a. 549, c. 5: „ab honore et officio

suscepto suspendantur”, M a n s i , 9, 130; C o n e . V e r n e n s e a. 755,

262

s k i m ro k u 862 31. N iekiedy zakaz w y k on y w ania czynności

zw iązanych z u rzędem pociąga za sobą u tra tę dochodów 32.

Do szóstego w iek u suspensa w y m ierzana b y ła w zasadzie

w form ie k a ry odw etow ej. Około szóstego w ieku spotyk am y

p rzep isy zezw alające n a jej w y m iar jako cenzury, to jest aż do

p o p raw y p rz e s tę p c y 33. U w idacznia się to w ja sk ra w y sposób

w po stanow ieniach synodu w I l l e r d e n z ro k u 524, z k tó ­

ry c h w ynika, że w a ru n k ie m w y m iaru tejż e k a ry jest podw ójne

u pom nienie oraz stw ierd zenie b ra k u popraw y. Długość trw a n ia

tejż e k a ry u w aru n k o w a n a jest po p raw ą p rz e s tę p c y 34. T en ro ­

dzaj susp en sy okazał się bardziej sk u teczn y m środkiem , niż

k a ra o d w e to w a 35. W om aw ianym okresie w y m ier suspens

jako k a r odw etow ych lu b cen zu r w y stę p u je w form ie k a r „fe­

ren d a e s e n te n tia e ”, to jest d rog ą sądow ą, po uprzed nim udo­

w odnien iu w in y oraz w form ie k a r „ latae s e n te n tia e ”, to jest

m ocą sam ego p ra w a z chw ilą popełnienia p rzestęp stw a 36. Do­

w odem tego jest przep is sy n o d u T o l e d a ń s k i e g o X III

z ro k u 683, w k tó ry m z n a jd u jem y w yrażen ie: „ rem otum se

a suis officiis n o verit esse” 37. W yrażenie „n o verit se esse” w sk a­

zuje na k a ry „ latae s e n te n tia e ” 38; jest ono n a jsta rsz y m ze w

szy-31

„a divinis ministeriis”,

33 Por. С о n С. N a r b o n e n. а. 589, с. 10: „non solum a stipendio sed uno anno a communione p riv etu r”, M a n s i , 9, 162. R o b e r t i F., De delictis et poenis, I, 455, 456, n. 372; M i c h i e l s G., De delictis et

:poenis, III, 329, dop. 8; R e i n e r E., Suspension of clerics, 10—11.

33 Por. H i n s c h i u s P., Kirchenrecht, IV, 756 dla suspens jako cen­ zur przyjm uje piąty wiek; W e r n z F., Jus decretalium , VI, 209, 210, n. 203; przenosi pow stanie tychże na szósty wiek. K o b e r F., Die S u s­

pension..., 26 sq; R e i n e r E., Suspension of clerics, 13—15; R o b e r -

t i F., 456, dop. 5.

34 Por. C o n e . I l l e r d e n . a. 524, c. 50: „post prim am et secundam m onitionem si em endare neglexerit, donec in vitio perseverat officii sui dignitate priv etu r; quod si — se correxerit, sancto m inisterio re sta u ­ re tu r”, M a n s i , 8, 614.

35 Odnośnie kw estii czasu pow stania cenzur w Kościele i ich w y­ m iaru, por. M y r c h a M„ Prawo Karne, W arszawa 1960, II, 122—139, 460—487; M i c h i e l s G., De delictis et poenis, III, 9—86; R o b e r t i F.,

De delictis et poenis, I, 317—347.

36 Por. M y r с h а М., Prawo Karne, II, 255—512, gdzie jest omówiony w ym iar k a r „latae et ferendae sententiae” oraz przy zbiegu przestępstw. R o b e r t i F., De delictis et poenis, I, 276—301; M i c h i e l s G., De de­

lictis et poenis, II, 286—423.

37 Por. C o n e . T o l e t . X III, a. 683, c. 11: „Transgressor institutio­ nis p atern ae tanto tem pore excom m unicatum et rem otum se a’ suis of­ ficiis noverit esse, quanto eum qui fugit sub sua potestate contingerit rem orasse”, M a n s i , 11, 1074.

stk ich term in ó w używ any ch na o kreślenie k a r „ latae se n te n ­

tia e ”. Po raz pierw szy zastosow ane zostało n a X II synodzie T o-

l e d a ń s k i m w ro k u 681 (can. 5), gdzie stw ierdzono w y m iar

k a ry „ latae s e n te n tia e ” zaciągniętej przez k a p ła n a za opusz­

czenie spożycia w czasie M szy św. Ś w ięty ch P ostaci 39. H i n -

s c h i u s 40 postanow ienie owego sy n od u p rz y jm u je za p ierw ­

sze ślad y k a r „ latae s e n te n tia e ”, co nie jest słuszne, ja k to

w y kazali:

B e n e d y k t XI V 41,

W e r n z 42,

R o b e r t i 43,

K u r c z y ń s k i 44, M y r c h a 45. M ożna nato m iast przepis

syn o d u T o l e d a ń s k i e g o uznać za p ierw szy i c h a ra k te ry ­

sty czn y dow ód w y k ształcon ej w ow ym czasie ju ż term inologii

k lasyczn ej, albow iem te rm in e m „no verit” będ ą się posługiw ać

au to rz y piszący p rzed i po K odeksie P ra w a Kanonicznego.

W om aw ianym okresie suspensa stosow ana b yła nie ty lk o

jak o k a ra , ale tak że jak o śro dek p ro fila k ty cz n y w postępow a­

n iu a d m in istra c y jn y m , np. dla usunięcia zgorszenia w czasie

trw a n ia śledztw a przeciw ko duchow nem u, po d ejrzan em u o po­

pełn ien ie p rze stęp stw a 46. Z tego ro d zaju zarządzeniem sp o ty ­

k a m y się ju ż w V I w ieku. S ynod I r l e d e n s i w ro k u 524,

w kano nie 10, postanaw ia: „ P resbyter si a plebe sibi com m issa

m ala opinione in fa m a tu s fu e r it et episcopus leg itim is testib u s

adprobare non p o tu erit, su sp en d a tu r u sque ad dignam sa tis­

39 Por. C o n e . T o l e t . X II, a. 681, c. 5: „... se a communione sus­

penderit, ab ipsa, qua se indecenter privabit gratia communionis, anno repulsum se noverit”, M a n s i , 11, 1013, u G r a c j a n a w D. II de

cons., c. 11; C XV q. 1, c. 52.

40 Por. H i n s c h i u s P., S ystem d. kath. Kirchenrechts, V, 130.

41 Por. B e n e d i c t u s XIV, De synodo dioecesana, 1. X, cap. 1, n. 6.

42 Por. W e r n z F., Jus decretalium , VI, 214, dop. 395. 43 Por. R о b e r t i F., De delictis et poenis, I, 269, dop. 1.

44 Por. K u r c z y ń s k i P., De natura et observantia poenarum latae

sententiae, Lublin 1938, 14—22.

45 Por. M y r c h a M., Prawo karne, 163—167.

N ajstarszym dokum entem posiadającym pew ne ślady k ar 1. s. jest kanon 1 synodu w E l w i r z e z roku 306 (M a n s i, 2,5) oraz kanon 16 soboru N i c e j s k i e g o z 325 roku (M a n s i, 2, 675), mocą którego zabrania się biskupom, pod sankcją nieważności — irrita sit ordinatio — święcić kandydatów należących do innych biskupów. Podobną sankcję stanow i kan. 6 soboru C h a l c e d o ń s k i e g o z 451 roku przeciwko święceniom absolutnym , to jest udzielonym bez ty tu łu kanonicznego. Co oznacza „irrita sit ordinatio”, por. M y r c h a , Praw o karne, II, 164, 165.

46 Por. M i c h i e l s G., De delictis et poenis, III, 330; R o b e r t i F.,

De delictis et poenis, I, 456, n. 372; R e i n e r E., Suspension oj clerics,

264

_[10]

fa ctio n em ne p opulus fid e liu m in eo scandalum p a tia tu r” 47.

P rzep is pow yższy G r a c j a n zam ieścił w d ru g iej

części

swego D e k r e tu 48. P o d e jrz a n y o popełnienie p rzestęp stw a po­

w yższe zarządzenie suspen du jące go m ógł uchylić przez zło­

żenie przysięgi oczyszczającej na E w angelię przy w spół­

udziale siedm iu w spółprzysiężników 49.

3. O d d w u n a s t e g o w i e k u d o S o b o r u

T r y d e n c k i e g o

W w iek u d w u n asty m i n a stęp n y ch suspensa podlega silnej

ew olucji, podobnie jak to się rzecz m a z całym p raw em kano­

nicznym 50. Rozwój te n dotyczy ścisłych określeń suspensy

oraz rodzajów tejże k ary . W om aw ianym okresie u stala się

nazw a „suspensio, suspendere” n a oznaczenie tego ro d zaju

k a ry . In n e dotychczas używ ane te rm in y w ychodzą z użycia 51.

W ty m też czasie n a stę p u je oddzielenie suspen sy „ab officio”

od su sp en sy „ab ordine”. K ażdy z ty ch rodzajów suspensy mógł

być oddzielnie stosow any w p rak ty c e. Pow odem tego podziału

było postanow ienie trzeciego soboru L a t e r a n e ń s k i e g o

w ro k u 1179, zezw alające na św ięcenia bez ty tu łu kanonicz­

nego. P apież A l e k s a n d e r III (1159— 1181) na soborze

L a t e r a n e ń s k i m w 1179 roku, w kanonie 5 po stanaw ia:

g dyby jakiś biskup w yśw ięcił kogoś na k ap łan a lub diakona

bez ty tu łu , sam m a m u zapew nić u trzy m an ie tak długo, aż

tenże otrzy m a w jakim ś kościele p o trzeb n e środki do życia 52.

Z arządzenie papieża A l e k s a n d r a III papież I n n o c e n ­

47 Por. M a n s i , 8, 616. 48 Por. C. II, q. 5, c. 13.

49 Por. S. G r e g o r M., Ep. IX, ep. 1, M i g n e, P. L., 77, 939; U r ­ b a n III (1185—1187) w 1186 roku nakazuje deponować duchownych do­ puszczających się przestępstw a fałszowania pieczęci królew skich oraz wycisnąć piętno i zesłać na wygnanie. Por. X, V, 20, 3.

50 Por. R e i n e r E., Suspension of clerics, 16 sq; M i c h i e l s G., De

delictis et poenis, III, 330; R o b e r t i F., De delictis et poenis, I, 456, η.

37, 2; W e r η ζ F., Ju s decretalium, VI, 210, η. 203.

51 Por. R o b e r t i F., De delictis et poenis, I, 457, η. 203; C r η i c a A.,

Modificationes..., 180 sq.

52 Por. C o n c . L a t e r a n . III, a. 1179, с. 5: „Episcopus, si aliquem sine certo titulo, de quo necessaria vitae percipiat, in diaconum vel presbyterum ordinaverit, tam diu necessaria ei subm inistrat, donec in aliqua ecclesia convenientia stipendia m ilitiae clericalis assignet. Nisi forte talis, qui ordinafur extiterit, qui de sua vel paterna hereditate sub­

sidium vitae possit habere”, M a n s i , 22, 220; P h i l i p s G., K irchen­

recht, ed. 3, I, 612; H i n s c h i u s P., Systhem des kath. Ki.rchenrechts,

t y III (1198— 1216) rozciąga n a du cho w n y ch św ięceń niższych,

nie w yłączając to n su rzy stó w 53. Pod w pływ em żądań biskupów

ten że papież ogranicza pow yższe zarządzenie do d u ch o w nych

św ięceń w yższych. W p ra k ty c e jed n a k w ystęp ow ały tru d n o ści

w in te rp re ta c ji tegoż d e k re tu , gdyż papież I n n o c e n t y IV

około 1245 ro k u ponow nie ogłasza, że d e k re t „De pro videndo ”

obejm u je ty lk o duchow nych św ięceń w yższych, do k tó ry c h za­

liczono i subdiakonów , idąc za G r a c j a n e m i d ek rety stam i.

W prow adzenie św ięceń a b s o lu tn y c h 54 przyczyniło się do od­

różnienia w kościelnym praw ie k a rn y m suspensy „ab o fficio” 55

od suspensy „ab ordine” 56. D okonane zostało na soborze L a -

t e r a n e ń s k i m III, jak ju ż było zaznaczone, gdzie za p rze­

stępstw o lichw y, popełnione przez duchow nego, u stan aw ia się

sankcję suspensy „ab o fficio” 57, a za przestępstw o schizm y lub

jej sp rz y ja n ie suspensę „ab ordine” 58. Suspensą „ab o fficio ”

p o słu g u je się papież A l e k s a n d e r III (1159— 1181). W m yśl

rozstrzygnięcia w ydanego przez tegoż papieża nie należy k a ra ć

k a p ła n a na sk u te k doniesienia kobiety, że popełniła ona z nim

cudzołóstw o, lecz w te n sposób zniesław ionem u m ożna nakazać

kanoniczne oczyszczenie przez złożenie przysięgi w spólnie z pię­

ciom a k ap łan am i w spółprzysiężnikam i, że jest niew inny. Jeżeli

dokonał tejże, jest u zn an y za niew innego. W w y p ad k u nie u d a ­

nia się p u rg ac ji w ym ierzyć należy suspensę „ab o fficio ” â!î.

W zarządzeniu jest odróżnienie suspensy „ab o fficio ” od sus­

pensy „ab ordine”.

53 Por. H i n s c h i u s , Kirchenrechts, I, 64, dop. 7; P h i l i p s , 614; F u c h s V., Der O rdinationstitel, 271; Z u b k a J., T y tu ł do święceń...,

55, 56.

54 Por. X, III, 5, 16: „Licet autem praedecessores nostri ordinationes eorum, qui sine certo titulo prom oventur, in iniuriam ordinatium irrita s esse voluerint et inanes; nos tam en benignius agere cupientes, tam diu per ordinatores vel successores eorum provideri volumus ordinatis, do­ nec per eos ecclesiastica beneficia consequantur”.

55 Por. C o n e . L a t. III, c. 25 w X, V, 19, 3. 56 Por. C o n e . L a t e r . III, c. 2 w X, V, 8, 1.

57 Por. X, V, 19, 3: „Quia in omnibus fere locis ita crim en usurarum invaluit, ut m ulti, aliis negotiis praeterm issis quasi licite usuras exer­ cent... ideo constituimus... donec ad arbitrium episcopi sui satisfaciat, ab officii sui m aneat exeeutione suspensus”.

58 Por. X., V, 8, 1: „... Illos vero, qui sponte iuram entum de tenendo schism ate praestiterint, a sacris ordinibus et dignitatibus decernim us m anere suspensos”. Por. C o n e . E x e t e r , a. 1287, c. 41, M a n s i, 24, 823; K o b e r F., Die Suspension..., 26; M i c h i e l s G., De delictis et

poenis, III, 330; R o b e r t i F., De delictis et poenis, I, 457, η. 372.

59 Por. X, V, 16, 5: „... Quem, si purgare se poterit, in officio suo m i­ n istra re perm ittas; alioquin ab officio suo ipsum suspendere non post­

266

[12]

Na soborze L a t e r a n e ń s k i m III w prow adzono ścisłe

o kreślenie susp en sy „a beneficio’’ i odróżnienie jej od suspen­

sy „a o fficio”. D okonano tego p rzy ro zp a try w a n iu nadużyć

p rz y w yborach. Za w yb o ry niezgodne z praw em duchow ni

m ają być k a ra n i suspensą „a b eneficio” 60. P rzy czy n ą pow sta­

n ia te j k a ry by ł szybki rozw ój beneficjów w ty m okresie oraz

nadużycia, jak ic h dopuszczano się p rzy ich o sią g a n iu ei. Ze

w zględu n a to, że k a ry m ogą być łączone, u trz y m a n a jest

suspensa całkow ita (totalis), to jest „ab officio et beneficio”.

Tego ro d zaju san k cję k a rn ą u sta la ją papieże: A l e k s a n ­

d e r III (1159— 1181) i I n n o c e n t y III (1198— 1216). P a ­

pież A l e k s a n d e r III zab ran ia ud zielan ia błogosław ień­

stw a p rz y zaw ieran iu d ru g ich m ałżeństw . Za n iep rzestrzeg a­

nie tego zakazu przez duchow nych u sta la n a nich suspensę

„ab officio et b eneficio” 82. T ą sam ą sa n k cją k a rn ą papież

I n n o c e n t y III ściga fałszyw e o s k a rż e n ie 63; d en u ncjato r,

o ile nie udow odni postaw ionych zarzutów , m a być u k a ra n y

su sp en są „ab officio et beneficio” do czasu, aż w ykaże sw ą

niew inność poprzez kanoniczne oczyszczenie, że nie powodo­

w ała nim chęć zniesław ienia w ty m w yp ad ku . Tenże Papież

poleca arcybiskupow i w Low anium , ażeby zabronił w całej

sw ojej prow in cji B raciom S zp italn y m św. J a n a głoszenia k a ­

zań za w y sy łanie przez nich w celu zb ierania jałm u ż n y osób

św ieckich i duchow nych, nie należący ch do w ym ienionego

60 Por. С o n c. L a t . III, c. 3 w X, I, 6, 7 § 3: „Clerici sane, si contra form am istam quequam elegerint et eligendi tunc potestate privatos, et ecclesiasticis beneficiis triennio noverint se suspensos. Dignum est enim, ut quos Dei tim or a malo non revocat ecclesiasticae saltem coerceat se­ veritas disciplinae. Episcopus autem si contra haec fecerit aut con- seserit fieri in conferendis praedictis officiis et beneficiis potestatem am ittat, et per capitulum aut per m etropolitanum , si capitulum con­ cordare nequievrit, ordinetur”.

61 Por. Glossa ad X, 1, 6, 25 V. adm iserunt; ad Sext. I, 6, 16 V. bene­

ficiis.

62 Por. X, IV, 21, 1: „Capellanum nihilom inus, quem benedictionem cum secunda tibi constiterit celebrasse, ab officio beneficioque suspen­ sum cum literarum tuarum testim onio appeliatione cessante ad sedem apostolicam nullatenus destinare postponas”.

63 Por. X, V, 2, 2: „Quum dilectus filius, m agister scholarum Palen- tinus ad sedem apostolicam accessiset, et nobis de suo episcopo excessus varios nuntiasset... eundem episcopum de consilio fra tru m nostrarum absolvendum decernim us ab obiectis, vobis per apostolica scripta m an­ dantes, quatenus m em oratum m agistrum scholarum, donec canonice suam purgavit innocentiam , scilicet quod non calum niandi animo ad huiusm odi crim ina proponenda processit, ab officio et benficio suspen­

datis, ut ceteri, simili poena p erterriti, ad infam iam suorum facile non

prosiliant p raelatorum ”. Suspensa powyższa m iała stanowić prew encję generalną, por. M y r c h a , Prawo karne, II, 32—40.

zakonu a zachow aniem sw oim w y w o łu jący ch często w ielkie

zgorszenie w śró d ludu. O soby św ieckie, p o d ejm ujące się tak iej

m isji m ają być k a ra n e ek skom uniką, d u c h o w n i — su s­

pensą „ab officio e t beneficio”. T ą sam ą suspensą k a ra n i są

tak ż e duchow ni, k tó rz y cele b ru ją w kościele zbezczeszczonym

ja k ą ś zbrodnią, zanim przep ro w adzo n a zostanie w n im rek o n -

c y lia c ja 64. Tenże papież ściga suspensą „ab officio et b en e­

ficio ” ty c h duchow nych, k tó rz y p rz e d k ła d a ją fałszyw e dow ody

d la p oparcia sw oich tw ierd zeń 65.

Z n am ien n a jest odpowiedź p apieża I n n o c e n t e g o III na

p y ta n ie , co n ależy rozum ieć przez w y rażen ie „ c en z u ra ”, jeśli

ono znajdzie się w p ism ach papieskich? P ap ież w y jaśn ia, że

te rm in te n o b ejm u je nie ty lk o in te rd y k t, lecz tak że suspensę

i ekskom unikę 6e. W nioskow ać należy, że w ty m okresie su s­

p en sa w zasadzie w y m ierzan a b y ła jak o cenzura, a w yjątkow o

jak o k a ra odw etow a 67.

Z ty c h zasadniczych suspens częściow ych p o w stają dalsze

i to dość liczne susp en sy szczególne.

Z suspen sy „ab ordine” w yw odzą sw e pochodzenie: su sp en ­

sa „a po n tifica lib u s” 68, „a p o testa te co n firm a ndi episcopo­

r u m ” 69, o r d in a n d i70, conferendi p r e sb y te ra tu m vel diacona­

tu m 71, to n su ra m 72, ab ordine sacerdotali 7S, α divin is 74, a M is­

sa ru m celebratione 7S, a praedicatione 7β.

64 Por.X, V, 33, 11: „...Si laici fu erit excom m unicationis mucrone percellas, si clerici vel presbyteri fuerint, ab officio beneficioque sus­ pendas, ... Eos vero, quos in praedicta ecclesia, lege tibi dioecesana su- biecta, post interdictum tuum divina celebrare cognoveris, eadem poena ;suspensionis involvens in ea, donec reconciliata fuerit...” W spraw ie ekskom uniki i jej w ym iaru por. M y r с h а М., E kskom unika, W ar­ szawa 1959, 105—112.

65 Por. X, II, 20, 33: „... A rchipresbyterum autem Lucanum et G. sa­ cristain, qui contra praedictum electum litte ras nobis sub nom ine longe m aioris p artis capituli destinaverunt, quum constet per attestationes praedictas, longe m aiorem p artem capituli non fuisse consciam huius- modi literarum , ab officio ct beneficio denuncietis esse suspensos, donec m erean tu r nostram indulgentiam obtinere”.

66 Por. X, V, 40, 20: „Q uaerenti quid per censuram eccleciasticam de­ beat intelligi, quum huiusm odi clausulam in nostris litteris apponimus, respondem us quod per eam non solum interdicti, sed suspensionis et excom m unicationis sententia valeat intelligi, nisi iudex discretus, re­ rum et personarum , circum stantiis indagatis, ferat quam magis viderit expedire”. M у r c h а M., Prawo karne, II, 125, 126.

87 Por. M i c h i e l s G., De delictis et poenis, III, 330. 68 Рог. С ο n c. L ο n d i п., с. 33, M a n s i , 23, 1247. 6“ Por. X, I, 7, 1.

268

_[141

Suspensa zaw ieszająca praw o zatw ierdzan ia biskupów u sta ­

now iona została przez papieża I n n o c e n t e g o III w 1198 ro ­

ku. P rzy czy n ą jej p ow stania było przeniesienie przez p a tria rc h ę

w A ntiochii ze stolicy arcy b isk u p iej na stolicę b isk up ią k a n ­

d y d a ta n a tę stolicę, zatw ierdzonego przez tegoż p a tria rc h ę 77.

Suspensą zab ra n ia ją cą udzielania św ięceń k arze papież H o-

n o r i u s z III w ro k u 1211 biskupa za udzielenie w jed n y m

d n iu k ilk u św ięceń kan d y d ato w i n a stolicę biskupią, w y b ra n e ­

m u jednogłośnie przez k ap itu łę. Pow ołanie się b iskupa na

pozw olenie uzyskane od m etro p o lity nie stanow iło okoliczności

u sp raw ied liw iającej, gdyż zezw olenie na tego ro d zaju czyn­

ność w yłącznie należy do papieża, a w rzeczyw istości, jak się

później okazało, takiego zezw olenia od m etro p o lity biskup

nie m i a ł 78

P apież G r z e g o r z IX (1227— 1234) ściga san k cją suspensy

zab ran iającej udzielania święceń, w ym ierzonej n a trz y lata, za

przestęp stw o sim onii popełnione przez biskupa. Sim oniacko

w yśw ięcony su spendow any był dożyw otnio. D yspensy udzielić

m ogła w yłącznie ty lk o Stolica A postolska 79. Słowo „ n overint’’

w skazuje na k a rę „latae sen tentiae

S uspensę z a b ran iającą udzielenia św ięceń kap łań sk ich lu b

diakońskich u sta la papież I n n o c e n t y III (1198— 1205) na

b isk u p a Bolonii za bezpraw ne udzielenie św ięceń d iakońskich

71 Por. X, I, 11, 13. 72 Por. Sext. I, 9, 4.

73 Por. X, I, 29, 11; Sext. I, 14, 2.

74 Por. С o n c. E x e t e r , a. 1287, c. 41, M a n s i, 24, 823. 75 Por. C. VII, q. 1, c. 28.

76 Por. C l e m . I, 8, 3; R o b e r t i F., De delictis et poenis, I, 457, n. 372; R e i n e r E., Suspension of clerics, 2, 30.

77 Por. X, I, 7, 1: „... Ne igitur perpetrandi similia ceteris audacia trib u atu r, si tantus excessus relictus fuerit im punitus te ab episcopo­

rum confirm atione duxim us suspendendum , quosque super hoc aliud

statuam us”.

78 Por. X, I, 11, 15: „...Qui quum esset citra sacros ordines constitu­ tus... ut eum uno et eodem die ad tres ordines constitutus... ut eum uno et eodem die ad tres sacros ordines prom overat, quod ille non ausu proprio, sed ipsius archiepiscopi m andato perfecit... ipsum de fratru m nostrorum consilio tam dium ab ordinandi suspendim us potestate, donec nostram m eruerit gratiam obtinere”.

79 Por. X, V, 3, 45: „Si quis ordinaverit seu ad ordinem p raesenta- verit, promissionem vel iuram entum ab illo recipiens, quod super provi­ sione sua non inquietet eundem, ordinator a collatione, praesentator ab executione ordinum per triennium , et ordinatus ab ordine sic sucepto, donec dispensationem super hoc per sedem apostolicam obtinere m eru­ erint, noverint se suspetisos”.

i kap łań sk ich w dw óch dniach n a stę p u jąc y c h po sobie (w so­

botę i niedzielę) 80.

P apież B o n i f a c y V III (1294— 1303) u sta la sankcję sus­

pensy zabran iającej ud zielania to n su ry przez jed en ro k na bis­

kupów i in n y ch p ra ła tó w za bezpraw ne udzielenie tejże m a­

łym dzieciom , osobom niepiśm ien n y m i nie u m iejącym czytać,

n ależącym do in n ej diecezji, żonatym , chyba że w y razilib y

chęć w stąp ien ia do zakonu lu b p rzy jęcia w yższych święceń,

ja k to p rzew id u je p raw o kanoniczne S1.

P apież A l e k s a n d e r III (1159— 1181), om aw iając urząd

i w ładzę sędziego delegow anego, w yposaża tegoż w e w ładzę

w y m ierzania su spen sy zabran iającej w y ko ny w an ia czynności

k ap łań sk ich duchow nym , k tó rz y nie chcą się podporządkow ać

jego poleceniom . Sędzia delegow any przez papieża posiada ju ­

ry sd y k c ję nad ord y n ariu szem w spraw ie jem u zleconej oraz

n ad in n y m i osobam i nie podlegającym i jego w ładzy. W zw iąz­

k u z ty m w w y p a d k u oporu ze stro n y biskupa, sędzia delego­

w any przez papieża może zastosow ać przeciw ko tem uż in te r-

d y k t z a b ra n ia ją cy w stęp u do kościoła, bądź suspensę zabra­

niającą w y k o n y w a n ia czynności kapła ń skich , lub w ym ierzyć

in te rd y k t m iejscow y na te ry to riu m podległe ju ry sd y k c ji bis­

k u p a 82. P ap ież A l e k s a n d e r IV (1254— 1261), rozw ijając

te n sam tem at, n ak azu je sędziem u delegow anem u zachow ać

pew ien u m ia r i w sk azu je m etodę postępow ania przy stosow a­

n iu p rzy m u su w zględem opornych biskupów . N ajp ierw należy

80 Por. X, I, 11, 13: „Literas vestras recipim us responsivas super inor­ dinata ordinatione..., quem Bononensis episcopus praecedenti sabbato in diaconum, et sequqenti die dominico continuato ieiunio in presbyterum ordinavit... P raefatum itaque Bononiensem episcopum, ut puniatur in quo deliquit, a collatione ordinum, diaconi et presbyterii, alterum vero ab executione officii sacerdotalis tam diu volumus manere suspensos, donec de illis aliter disponamus...”

81 Por. S ext. I, 9, 4: „Nullus episcopus vel quivis alius infanti nisi fo rte religionem in tra re t, seu illiterato, sed nec absque sui superioris licentia homini dioecesis alienae, clericalem praesum at conferre to n ­ suram , nec etiam coniugato nisi volenti religionem in tra re aut ad sacros ordines promoveri, prout est sacris canonibus diffinitum . Qui vero contra fecerit, ut in eo, in quo peccaverit, puniatur, per unum

annum a collatione clericalis tonsurae duntaxat, noverit se suspensum ”.

82 Por. X, I, 29, 11: „...Tuae quaestioni duxim us respondendum , quod iudex a nobis delegatus vices nostras gerit, unde in causa illa superior est, et m aior illis, quorum causam suscepit term inandam . Ideoque, si episcopus... in causa, quam ei delegamus, rebeliis aut contum ax fuerit... p o terit vel interdicti vel suspensionis sententia a iudice delegato com­ pelli ita, quod iudex, secundum negotii qualitatem tem perate procedens, episcopo vel ingressum ecclesiae, vel sacerdotale officium interdicat, aut etiam terram illius, quae ad iurisdictionem suam pertinet, specialiter, interdicto supponat”.

270

_[161

zabronić biskupow i w ejścia do kościoła, lu b w y k o n y w a n ia

czynności kapłańsk ich , n astęp n ie jeżeli poprzednie k a ry nie

pom ogą, w ym ierzyć suspensę „ab officio” i w razie dalszego

oporu zaostrzyć cenzurę. Tego ro d zaju postępow anie m a uza­

sadnienie w szacunku, ja k i w in n i okazyw ać w szyscy dla god­

ności biskupich. W ydanie tego ro d zaju zarządzenia św iadczy

o n adużyciach ze stro n y sędziów delegow anych przez papieża

w sto su n k u do biskupów 83.

G r a c j a n w sw ym D ekrecie zam ieszcza zarządzenie p a­

pieża A n a k l e t a zab ran iające biskupom św ięcenia obcych

duchow nych oraz konsek ro w an ia o łta rzy n a te ry to riu m im nie­

podległym pod san k cją su sp ensy zabraniającej odprawiania

M szy św . p rzez rok c z a s u 8t. O tego ro d zaju k arze b y ła w zm ian­

k a ju ż n a synodzie O r l e a ń s k i m III w ro k u 538, kan. 15 85.

S uspensę „a d ivin is” p rzew id u je synod E x e t e r w ro k u

1287, w kano n ie 4 1 8β. P apież K l e m e n s V (1305— 1319) n a

soborze w V i e n (1311— 1312) u stan aw ia suspensę „latae se n ­

ten tia e ” z a b ran iającą głoszenia słow a bożego zakonnikom , k tó ­

rzy w k azaniach sw ych lub rozm ow ach zachęcali lu d do n ie­

płacenia dziesięcin w określonych przez praw o kanoniczne te r ­

m inach 87.

Z suspen sy „ab ordine” w yw odzą się suspensy: „ab usu

p a lii88, a p o testa te confirm andi ep isco p o s89, largiendi in d u

l-83 Por. S e x t I. 14, 2: „Quia pontificali dignitate praeditis ob reveren­ tiam sacro officii, quod exercent, plurim um deferri convenit, et eos plus aliis honorari decet, ut, quum a iudicibus... a sede apostolica deputatis contra eos ad, coactiones aliquas sive poenas fuerit procedendum , gradus et m odestia in huiusm odi processu servetur, ita, quod, eis quadam con­ digna reverentia supportatis, ingressus prim o ipsis ecclesiae vel sacerdo­ tale in terd icatu r m inisterium ac deinde ab officio suspendatur, et sub­ sequenter aggravetur censura ecclesiastica contra eos; ...”

84 Por. C. VII, q. 1, c. 28: „Episcopus in dioecesi aliena ad alienos clericos ordinandos vel a lta ria consecranda inruere non debet. Quot si fecerit... transgressor canonum anno a m issarum celebritate cessabit”. 85 Por. B r u n s H., Canones apostolorum et conciliorum veterum

selecti, Berolini 1839, II, 196; J a f f é Ph., Regesta Rom anorum ponti­ ficum , Berolini 1851, VI.

86 Por. M a n s i , 24, 823.

87 Por. C l e m V, 8, 3:... quodsi fo rte in praedicationibus hoc ipsum supra dicit diebus suadere scienter om iserint, per superiores suos g ra­ v ite r arguantur... Qui vero scienter postposuerint confitentibus conscien­ tiam facere de solvendis huiusmodi decimis, ab officio praedicationis

tam diu m aneant ipso facto suspensi...".

88 Por. U r b a n u s II, decretum de prim atu; H a r d u i n VI, II, 1729; R o b e r t i F., De delictis et poenis, I, 458, n. 372; R e i n e r E., Suspen­

sion of clerics, 29—32; M i c h i e l s G., De delictis et poenis, III, 330,

331

g entias 90, con feren d i b en eficiu m 91, fe r r e n ii su ffra g iu m 02, ab

adm in istratio n e spirituali vel te m p o r a li93, a potesta te reci­

p ien di m em b ra in ord inem religiosorum ” 94 etc.

P apież I n n o c e n t y III (1198— 1205) w piśm ie do dzieka­

n a i k a p itu ły A ndegaw eńskiej zaznacza, że k a n d y d ató w w y ­

b ra n y c h i zatw ierd zo ny ch n a bisku p a może przenieść n a in n ą

stolicę b isk u p ią ty lk o papież. Za n iep rzestrzeg an ie tego p rze ­

p isu grozi san k cją su sp en sy zabraniającej w y k o n y w a n ia pra­

w a p otw ierdzania i ko nsekrow ania b isku p ó w 95.

P ap ież A l e k s a n d e r III (1159— 1181) na soborze L a -

t e r a n e ń s k i m III w ro k u 1179 w y d ał zarządzenie, w m yśl

k tó reg o n a b isk u p a m ógł być w y b ra n y ten, kto posiadał odpo­

w ied n ią w iedzę, ukończony trz y d z ie sty rok życia, n ien ag an n e

życie pod w zględem m o ra ln y m oraz pochodził z praw o w iteg o

m ałżeństw a. N a u rzęd y niższe od b isk upa i proboszczów m ógł

być w y b ra n y k a n d y d a t m ający ukończone dw adzieścia pięć

la t życia, odpow iednią w iedzę i cieszący się sław ą n ien a g a n ­

nego życia pod w zględem m oralny m . D uchow ni nie p rze strz e ­

gający pow yższych przepisów p rzy w y b o rach n a biskupów lu b

in ne godności i u rzę d y kościelne pozbaw ieni zo stają p raw a

w yborczego n a te n jed e n raz oraz zaciągają n a przeciąg trz e c h

la t suspensę zabraniającą udzielania b en eficjó w kościeln ych 96.

W ym ienione zarządzenie w idać nie odniosło pełnego sk u tk u ,

sko ro papież I n n o c e n t y III (1198— 1205) zm uszony b y ł

w yposażyć synod p ro w in cjo n a ln y w u p raw n ien ie w y m iaru su s­

p en sy od u d zielan ia beneficjów n a ty ch, k tó rz y po u p o m n ien iu

d w u k ro tn y m przez ten że synod w d alszym ciągu pow oływ ali

n a stan ow isk a kościelne osoby nie posiadające k w alifik acji

p raw n y ch . Z aostrzeniem sa n k cji w ty m w y p ad k u było zastrze­

żenie zw olnienia z tejże su sp en sy w yłącznie dla papieża o raz

czterech p a triarc h ó w w yposażonych w sp ecjalne u p raw n ie n ie

90 Por. C o n e A q u i l i e n . a. 1334, M a n s i, 25, 1119.

91 Por. X, I, 6, 7, § 3; X, III, 5, 29; S e x t . III, 8, 1; Glossa ad c. X, I, 6, 15.

92 Por. C l e m , I, 6, 2. 93 Por. X, III, 23, 2. 94 Sext. Ill, 14, 2.

95 Por. X, ί, 7, 2: „...a consecratione pariter et confirm atione ponti­

ficum , episcoporum vero ab executione pontificalis officii, B ituriensis

archiepiscopus iu x ta m andati nostri tenorem suspendit”.

93 Por. X, I, 6, 7, § 3: „Clerici sane, si contra form am istam quem qum elegerint, et eligendi tunc potestate privatos, et ab ecclesiasticis bene­ ficiis triennio noverint se (esse) suspensos. Dignum est enim, ut quos Dei tim or a malo non revocet, ecclesiastica saltem coerceat severitas disciplinae...”

272

_[18]

do uw olnienia z te j k a ry 97. P odm iotem tejże suspensy oprócz

osób fizycznych m ogły być tak że i osoby praw n e (kapituły),

dopuszczające się w ym ienionego przestęp stw a, jak to zaznaczył

papież I n n o c e n t y III. O suspensie zabran iającej udzie­

lan ia beneficjów , jako k arze znanej i stosow anej w prak ty ce,

w spom ina papież B o n i f a c y V III (1294— 1303) p rzy om a­

w ian iu zagadnienia: „Ne sede vacante aliquid in n o v e tu r”.

W m yśl zarządzenia tegoż papieża, jeżeli nadaw anie p reb end

należało do b iskupa i k a p itu ły , to w w y p ad k u śm ierci biskupa

lub obłożenia tegoż suspensą od u d zielania beneficjów , praw o

obsady w ak u jący ch beneficjów przechodzi na k ap itułę. W y­

m ienione u p raw n ien ie u z y sk u je biskup, jeżeli k a p itu ła została

u k a ra n a suspensą zab ran iającą udzielania beneficjów lub

poszczególni członkow ie k a p itu ły obłożeni zostali ekskom uniką

w iększą 98.

P apież K l e m e n s V (1305— 1314) na soborze w V i e n

(1311— 1312) postanaw ia, że nie p rzy słu g u je członkom k a p itu ł

k a te d ra ln y c h i kolegiackich czynne i b iern e praw o wyborcze,

o ile nie p o siad ają św ięceń p rzy n a jm n ie j subdiakońskich. Oso­

b y posiadające beneficju m a nie m ające św ięceń kapłań skich

zobow iązane są w ciągu ro k u tak ie p rzyjąć. Jeżeli tego nie

uczynią, pozbaw ione są czynnego i biernego p raw a wyborczego

w k a p itu ła c h " .

97 Por. X, III, 5, 29: „...Volentes igitur huic morbo mederi, praecipimus... F iatque de hoc in provincionali concilio diligens inquisitio annuatim ita, ut qui post prim am et secundam correctionem fu e rit repertus cu l­ pabilis, a beneficiis conferendis per ipsum concilium suspendatur, in ­ stitu ta in eodem concilio persona provida et honesta, quae suspensi suppleat defectum in beneficiis conferendis. Et hoc ipsum circa capitula, quae in his deliquerint, observetur... Ut autem haec salubris provisio pleniorem consequatur effectum , huiusm odi suspensionis sententia p ra e ­ te r Romani Pontificis auctoritatem aut proprii patriarchae minime relaxetur, ut in hoc quoque quatuor patriarchales sedes specialiter ho­ n o retu r”.

98 Por. Sext. III, 8, 1: „Si ad episcopum et capitulum com m uniter p ertin eat collatio praebendarum , m ortuo episcopo vel a beneficiorum suspenso, poterit capitulum vacantes conferre praebendas, etiamsi epis­ copus intéressé habeat in collatione huiusmodi u t praelatus. Idem po­ te rit episcopus, si capitulum ab ipsa collatione suspendi, contingat, vel singulariter omnes de capitulo m aioris excommunicationis vinculo in ­ nodari...”

98 Por. C l e m . I, 6, 2: „Ut ii, qui divinis in cathedralibus vel col­ legiatis saecularibus ecclesiis, sunt m ancipati officiis, vel... ad susci­ piendos sacros ordines propensius inducantur: statuim us, ut nullus de cetero in huiusmodi ecclesiis vocem in capitulo habeat, ... nisi saltem in subdiaconatus ordine fuerit constitutus. Illi vero, qui dignitates, p er­ sonatus, officia vel praebendas, quibus certi ordines sunt adnexi, pacifice nunc obtinent, in eisdem ecclesiis, vel obtinuerunt in futurum ,

P apież G r z e g o r z IX (1227— 1241) w piśm ie skierow a­

n y m do w szy stk ich p rała tó w zab ran ia ty m że u stan aw ian ia po-

rę k i kościołów za dłu gi osób trzecich, nie m ających żadnego

zw iązku z m a ją tk ie m kościelnym . W ykonanie powyższego za­

rząd zen ia o bw arow uje sa n k cją su sp en sy zaciąganej „ipso fa cto ”

a zab ran iającej sp raw o w an ia a d m in istra c ji w sp raw ach d u ­

chow nych i doczesnych w kościele przez rządców tychże koś­

ciołów. P o rę k a ta k a nie m a żadnego znaczenia z p u n k tu w idze­

nia p raw a i wobec tego kościoły nie są zobow iązane do sp ła ty

w ym ien ion y ch długów 10°. Suspensą z a b ran iającą przełożonym

zakonnym p rzy jm ow an ia now ych członków do zakonu posłu­

g uje się papież A l e k s a n d e r IV (1254— 1261). P rzyczyn ą

u stano w ienia pow yższej k a ry było n iep rzestrzegan ie przez

przełożonych zakon n ych zarządzenia papieża I n n o c e n t e ­

g o IV (1243— 1254) w spraw ie w ieku, jak i pow inien posiadać

k a n d y d a t do zakonu 101.

Z susp en sy „a b eneficio” w yw odzą się suspensy: „a parte

re d itu m 102, vel ab uno e p lu rib u s ben eficiis” 103.

Suspensa pozbaw iająca części dochodów z b eneficjum u s ta ­

now iona została przez papieża K l e m e n s a V n a soborze

w V i e n (1311— 1312), łącznie z suspensą zaw ieszającą czyn­

n e i b iern e p raw o w yborcze za zaniedbyw anie p rzy jęcia św ię­

ceń kap łań sk ich przez beneficjató w nie posiadających ty c h ­

że 104. K a ry te b y ły łączone.

P apież B o n i f a c y V III (1294— 1303), pow ołując się n a

sobór L a t e r a n e ń s k i III w ro k u 1179, ustan aw ia su sp en ­

sę zaciąganą „ipso iu re” n a przeciąg trz e ch la t przez kom

pro-nisi iusto im pedim ente cessante, ad huiusm odi ordines se prom overi fecerint in fra annum , extunc, donec ad eos prom oti fuerint, nullo modo vocem in capitulo habeant earundem ...”

io° p or X j n ; 23, 2: „...Si quis autem contra praem issa de cetero venire praesum pserit, ab adm inistratione spiritualium et tem poralium

noverit se suspensum ”.

ιοί p or Sext. III, 14, 2: „...Quodsi forte contra hanc nostram prohi­ bitionem quem quam recipere praesum pserit: decernim us, eum, qui ta lite r receptus fuerit, nullatenus vestro esse ordini alligatum , vosque

a receptione quorum libet ad professionem eiusdem ordinis fore ipso facto suspensos, et insuper poenae subiiciendos, quae fratrib u s ipsius

ordinis pro culpis infligi gravioribus consuevit”. 102 Por. C i e m , I, 6, 2.

102 Por. Sext. I, 6, 37.

104 p or C i e m . , I, 6, 2: „...Ipsisque distributionum , quae dantur his, qui certis horis intersunt, pars dimidia sub trah atu r, non obstantibus quilibet consuetudinibus vel statutis, poenis aliis, quae contra tales, pro­ moveri ad ordines recusantes, sta tu u n tu r in iure, nihilom inus in suo ro­ bore p erm ansuris”.