Szkielet niedźwiedzia jaskiniowego (Ursus spelaeus Rosenmuller) z jaskini pod Kopą Magury (Tatry)

A C T A

vet.II

P A L A E O N T O L O G I C A I 95 7

ZBIGNI EW RYZIEWICZ

P O L O N I CA No••2-3

SZKIELET NIEDZWIEDZIA JASKINIOWEGO (URSUS SPELAEUS ROSENMDLLER) Z JASKINI POD

KOPĄ

MAGURY (TATRY)

Streszc zeni e. - Autor opisu je sz ki elet pojedynczego os ob ni ka

niedź w iedza

jaskinio- wego , zna lez iony w ' jaskini p od

Kopą

Magu ry (Ta try ).

Szczegółowo

opracowane

są kości dłu g ie kończyn

w porównani u z

kośćmi

szk ie le tów z Wild k ir ch li , z Winde n , z Sa lzo fen, a

także

z

kośćmi

szk ie le tu Ursus denin ge'ri (H un dshei m) i

niedźwiedzi a

br u natn ego.

Kości dł ugie

szkie le t u z Magury: l)

są

stos u nk ow o

smukłe

i

długie,

2)

kości

te

kończyny

tylnei

są

n iewi ele

dłuższe

od

Ik ośoi kończy ny

przed niej, 3) odcink i p roksy malne

kończyn

(hu rnerus i fe m ur)

są

stos u n ko wo znaczn ie

dłuższe niż

odcink i dysta lne (r adius i tibia). Na pods ta wie przeprowad zon ego por ówna nia a u t or po- twi er dza

wątpliwośc i ,

czy w szkielecie z W ild k ir ch li wszyst kie

kości należały

do

jednego osobnika.

UWAG I

WSTĘPN E

W jaskini ach Eu rop y spoty ka

się często

li czn e

kości niedźwiedzia

ja- skinio wego, z k tóryc h ni ej ednokrotnie sk ła dano całe sz kiele ty. B yły on e jednak

złożone

z

kośc i różnych

oso b ni ków; szkiel et y bowiem,

składające się

z

kości

j ednego osobnika,

należą

do wi elk ich

rzadkości

i dotychcza s zn aleziono zal edwie kilka oka zów, mniej lub

więcej

kompletn ych.

Wśró~

nich

możemy wyróżnić

szkiel ety

niedźwiedzi

j askiniowych no rmalnego wzros t u; jest to szkielet z

jaskiń:

1) w Wildkirchli (czaszka , n ie kom ple t - ne

kończyny),

2) w Winden

(kręgi,

ni ekompl etne

kończyny) ,

3) ostatn io zna le ziony niek ompletn y s zkie le t w jaskin i ' po d

Kopą

Magury (fragmen t czaszki z

zębami, kręgi , kości długie kończyn).

Znal ezion o poza tym kilka szki el etów osobni ków

karłowatych ,

wyso- ko górs k ich: 1) z Da ch st ein (czaszka ,

kręgi) ,

2) z Sal zof en

(pięć

osobników, w t ym s zkiele t tylko jedn ego stosunko wo kompletny) , 3) z okolic Krasno- daru , K aukaz

Płn. (pięć

prawie

całych

szkie letów

niedźwiedzi

j ask inio- wych;

op isa ł

j e A. Borysi ak(1930) jako Ursus sp elaeus rosstcus)

^l.

Pomi - jam bardzo fragmentaryczn e s zk iele ty np. bel gijskie (Hastiere, Sureau) , któr e tu dla celów porówna wcz y ch ni e

mogły być uwzględnione.

Prócz tego znalezion o jes zcze

dość

kompletny szkielet

niedźwiedzia małego

1

Op is ten podany

był w

taki s p osó b,

że

ni e

mogłem

go w moje j p ra cy w y ko-

rzystać.

184

ZBIGNIEW RYZIEWICZ

wzrostu w Hundsheirn (Dolna Austria) z dolnego pl ejstocenu, zaliczony przez H. Zap fego (1939) do gatunku Ursu s deningcri Re ich e n a u - przy- puszczalnego przodka Ursus spelaeus.

W pracy tej

chcę dać

przyczynek do

badań

nad

niedźwiedziem

jaski - niowym normalnego wzrostu . S zkiele t przeze m n ie opracowa ny, jakk ol- wiek frag men taryczny,

różni się

od szkieletów z W ildkirch li i z Winde n

zwłaszcza wielkością

i

kształtem kości długich kończyn;

tym

właśnie

za- gadnieniem

zajmuję się

tutaj . Inne zagadnienia

zostały pominięte

ze

względu

na

zły

stan zachowania

materiałów,

które

miałem

do dyspo- zy cj i.

Jeśli

chodzi o

literaturę ,

w pracy swej opieram

się głównie

na wyczer-

pującej

monografii K. Ehrenberga (1942) o szkieletach

karłowatego

niedźwiedzia jaskiniowego z Salzofen; dla celów porównawczych posłu ­

giwałem się częściowo

jego sposobem

ujęcia materiału.

W

związku

z tym

przyjąłem także,

jako

materiał

porównawczy, szkielet

dużej

samicy

niedźwiedzia

br u n a tn ego ", opisany

szczegółowo

przez Ehren berga w wy- mienionej pracy, co

pozwoliło

mi

łatwiej porównać osiągnięte

przez nie- go wyniki z moimi. ". Nadto

uwzględniłem

szkielet

młodego wyrośniętego

sa m ca Ur sus ar cto s, który

miałem

do dyspozycji w

Zakładzie

Paleozoo- log ii we

Wrocławiu,

oraz dan e przy toczone prz ez Zapfego (1939) w jego pracy o

niedźwiedziu

z Hundsh eim i dane z pracy Re ynolds a (1906). Z e

względu

na niezbyt obfity

materiał

porównawczy , w ocenach cech arktoi- daln ych i spel eoidalnych

opierałem się głównie

na pracy E. Huttera K. Ehrenb erga (1954 /55) .

W pracy swej

posługiwałem się następującymi

sk r óta m i: KE 42 od n osi

się

do szkieletu

współczesnego niedźwiedzia

br u n a tn ego,

szczegół^0-

'?:lo opracowanego przez K. Ehrenberga (1942) ; KE 55 - chodzi o ni e-

dźwiedzia

brunatnego,

uwzgl ędnionego

pr zez Ehrenberga w jego p rac y z 1955 r.; 218-a (Bri t. Mu s.) - oznacza szkiel e t

niedźwied zi a , znajdujący się

w Muzeum Bry tyj sk im w Lond ynie, op is an y przez S . H. R eynoldsa (1906);

Zakł.

Pal.

Wrocław

- jest to skrót dl a oznaczen ia sz k iele tu n ie-

dźwiedzia

brunatn ego ,

znaj duj ącego się

w

Zakładzie

P aleozoologii Uniw.

Wrocławskiego,

którego pomia r y

przytoczyłem

w t ej pracy; d - dexter , s - sinister, H - humerus , R - radiu s, F - fe mur, T - tibi a . Wszyst- ki e pomiary podane

są

w milimetrach.

~

Szk iel et tego

_{niedźwied z ia}

jest identyc zny z trzeci m

_najw iększy m

szkiele te m

niedźwiedzia

b runa tneg o, przytoczony m p rzez Zapfe go w jego zes ta wi eniu p or ów - n awczym (1939, p. 243) (E hrenberg, 1942, d op is ek u dolu p . 640-641).

a

Zes ta w ien ie pomia rów tego

ni edźw ied z ia

z pomiaram i

niedźwi edz i

jaski n io- wych i oblicze nia

wskaźników, przyjmuj ąc

p omi a r y te go

nied źw ied z i a

= 100, uw y-

datniaj ą różnicę pomiędzy

Ur su s arctos a U. spe lae us ,

jakkolwie~

nie

_{można uwa~~}

pomiarów i

_wskaźników

KE 42 za typowe d la U. arcto s. Ra.c ze ]

_są

on.e

_{.na] bardZl~]}

zbli żone

do

wskaźników

U. spe lae us z Salzofen No. 1, czyli

uwyd a tniaj ą

one

na j-

m n iej sze

różn ice mi ęd zy

ty m i dwo ma ga t u nka mi.

SZKIELET NIEDŹWIEDZIAJASKINIOWEGO

ZNALEZISKO

TATRZAŃSKIE

Jaskinia pod

Kopą

Magury znana jest od kilkuset lat i szereg ra zy prowadzone w niej były dorywcze poszukiwania, lecź bliższym jej zba- daniem

zajęto się

dopiero po II wojnie

światowej. Zawdzięczamy

to Stefanowi

Zwolińskiemu,

który

odkrył

w tej jaskini m . in .

Salę Zło­

misk, a w niej szkielety dwu

niedźwiedzi leżące

na jej dni e, i

opracował

plan jaskini (1955). Szkielet

niedźwiedzia, leżący bliżej wejścia

do Sali,

był zupełnie zmiażdżony,

do tego st opn ia,

że zachowały się

tylko nie- wi elkie

ułamki kości

ni e

przedstawiające żadnej wartości;

natomiast szk iele t drugiego

niedźwiedzia, również

s iln ie uszkodzony i dlatego ni e- kom pletny,

został

wydobyty z jaskini przeze mni e, przy pomocy S . Zwo-

lińskiego

i j ego

współpracowników,

a

następni e

przeniesion y do Muz eum

Tatrzańskiego

w Zak op an em. Za kon s erwowani e tego szkie le tu i

wstęp­

n e badania w ykonano w 1953 r.

dzi ęki

subwencji Instytutu Geologicz- nego, dals ze

zaś

badania por ówn aw cze - w 1955 r.

dzięki

subwencji uz ysk an ej z

Zakładu

P al eozoologii PAN.

Uprzejmości

dyrektora Muzeum

Tat rzańskiego

D ra J . Zb orowsk iego

zawdzięczam, że mogłem

t e badania

przep ro wa dzi ć częściowo

na mi ej scu w Muz eum , za co

skła da m

tutaj najser de czn iejsze

podzi ęk owani a .

OPIS S Z KIE L E T U '

Szki el et poj ed ynczeg o oso bnika , zna lez iony we wspomnian ej jaskin i w S ali

Złomisk, był

n iek ompl etn y

częścio wo

sil n ie uszkodz ony.

Skła­

dał się

on z

nas tępuj ą cy ch kości:

l . Czaszk a

l) fra gm en t

szczę k i

górnej prawej z

zęba mi

M I i M2 ,

2) fragment

szczęk i

górne j lew ej z

zębami

P\ MI i M2 ,

3) oddzieln ie

zęby

P pr aw y , M, i M " lew y , t rzy

kły

- dw a g órn e j ed en pr awy doln y ,

4)

część

skle pien ia czaszk i,

5), 6) obie kości s ka liste - prawa i lewa , z frag men ta m i błędnika

pr zewodami

zewnętrznym i,

7) fr agm en t

szczęk i

gó rne j (praemax illare i

część

maxill are) z alweo- la rni P , F i P z pra wej strony, z

al weo lą

P z lewej s t rony i fragm entem alw eol i pr awego

kła,

8) frag me nt lewe go

kłyk cia

po t yli czn ego , 9) f ragment

żu ch wy

z

pow ierz ch nią sta wo wą,

I

Pom iary tego sz kie let u pod an e

są

w ta be li 25 (p . 219-22 0).

186

^{ZBIGN IEW RYZIEWICZ}

10)

ma ły

f rag ment z do lnej p owi er zchni czaszki (z foramen rotun- dum).

11.

Kręgosłu p

Znal eziono 11

kręgów,

a mianowicie:

l) tr zy

kręgi

szyjne (III , V, VI ),

2)

pięć kręgów

piersi ow y ch (I, IV , YII , XI , XIV), 3) d w a

kręgi lędźwi owe

(V, VI) ,

4) jeden

krąg krzyżowy

(I).

III.

Kości kończyn

l) frag menty proksymalne obu

łopatek

z powierzchnia mi stawo- wy mi,

2) fragment lewej mi ed n icy - okolica panewki sta w ow ej ,

część kości

bi od r ow ej i

kość

kuls zow a,

3)

kość

ra mi en iowa lewa

cała

prawej ty lko

części

dystalna , 4) ob ie

kośc i

prom ieniowe,

5) obi e

kości łokc io we,

6) obi e

kości

udowe,

7)

kość

goleniowa prawa

cała,

lewej tylko

część

proksymalna, 8)

kość strzałkowa

prawa - tylko

część

proksyma ln a.

OPIS POSZCZEGOLNYCH KOŚCI DŁUG ICH KOŃCZYN

Kol ej n o

przedstawię

t u wynik i

badań

nad

kośćmi długi mi kończyny

przed niej i t ylnej u

niedźwiedzia

jaskin iow ego z Magury , w porówna- niu z nie licz nymi szkiele ta mi innyc h

niedźwiedzi

ko pa lnych normaln ej

wielkości

(W ildkirchli, Winden) i

małego

wzrost u (SaIzofen , Hundsheim) oraz z

niedźwiedz iami współczesnymi.

T ab ele :pomiarów ,podan e

są

na str. 197- 220.

Kość

ramieniowa (humerus)

Brałem

pod

L1WGlgę następuj ące

pomiary: l)

największa długość;

2) w

części

proksy malne j

szerokość

ca p ut h u meri a) maksymalna (an t.- post. ) i b) minimaln a (t ra ns v.); 3)

szerokość

dystal na a) eon dyli (t r ans v .) i b) t ro chleae (an t.-post.) . .

Dl a

określenia kształtu kości

ra mieniowe j, a

więc zwężenia

j e j

względnie

rozszerzenia w kierunku dy staln y m ,

obliczy łe m

po miary obu nasado wych

części

te j

kości

(t ab. l) w kierunku pop r zecznym i przed- nio-tylnym w s tos u n k u d o jej

długości

= 100 (t ab . 2).

Z ta be li l wyn ika ,

że kość

r amieniow a

niedźwiedzia

z Magur y ni e

był a

zbyt

dł uga

(443 mm), bo

wedł ug

dan ych Eh re nb er ga (1955) maksy-

SZKIELET NIEDźWIEDZIAJASKINIOWE GO 187

malna

długość

tych

kości miała dochodzić

do 500 mm.

Kształt kości

ra- mieniowej od przodu wykazuje mniejsze rozszerzenie nasady dystalnej (condyli humeri)

(wskaźniki

20,0 : 29,1,

różnica

= 9,1),

aniżeli

u osob- ników z Wildkirchli i Winden , a

zbliża się

pod tym

względem

do nie-

dźwiedzia

brunatnego

(Zakł.

Pal.

Wrocław, wskaźniki

15,8 : 24,8,

róż­

nica = 9,0). Natomiast w ki erunku przednio-tylnym

zwęża się

ku nasa- dzie dystaln ej zna czn ie silniej ,

niż

u któregokolwiek z

uwzględnionych

niedźwiedzi, za równo kopalnych jak i współczesnych (25,9 : 17,3 = 8,6). Osobnik z Salzofen podobny jest pod tym

względem

do

dużego

Ursus arctos (Ehrenberg , 1942).

Kość

ramieniowa z Magmy wyk azuj e szereg cech sp eleoidalnych.

jak

spłaszczony

n ieco capu t humeri, sulcus bicipitalis

przesunięty

bar- dziej na

linię środkową,

t r ochlea e humeri stosunkowo

duże

i in.

Kość

promieniowa (radius)

Pomiary: 1)

długość,

2) w

części

proksymalnej

największy

i naj - mniejszy pomiar

główki

(capitulum) , 3) w

części

dystalnej

szerokość

maksymalna (transwersalna) - podano w tab . 3 i 4.

Kość

promieniowa osobnika z Magmy jest stosunkowo

długa

(347 i 346 mm) ,

chociaż

nie

sięga

maksymalnych

wartości kości

ramieniowych z Mixnitz (Ehrenberg , 1955 = 376 mm) i z Markenstein (Hutter, 1954 /55 = 374 mm) . J est ona ni ec o smuklejsza

(wskaźniki

13,0 : 23,4

różn ica

= 10,4),

niż kości

promieniowe ws zystkich

uwzględnionych

tu

niedźwiedzi

jaskiniowych.

Kość

ta wykazuj e szereg cech sp el eoidalnych (t r zon

słabiej skręcony,

dystalna

część

trzonu z przodu ma

wklęśnięcie,

powi erzchnia stawu dl a

kOŚCI łokciowej

stosunkowo

mała

i in .).

Kość łokciowa

(uZna)

Pomiary : 1)

długość,

2)

wysokość

i

szero kość

wyrostka

łokciowego

(olecranon) , 3)

wysokość

i

szero kość

cavitas sigmoidea , 4) nasada dyst al- na , pomiar poprzeczn y i prz ednio-tyln y - podano w tab. 5 i 6.

Kość łokciowa

(tab. 5),

jeżeli

chodzi o

długość

(+ 397 i 403) , jest

więk­

sza od

średniej

(Mixnitz 380-420, Markenstein 386-410). Na

ogół

jest ona s tosunkowo gruba w

części

proksymalnej, jej wyrostek

łokciowy

zbli-

żony

do wymiarów

przeciętnych;

to samo dotycz y cavitas sigmoidea, która wykazuje stosunkowo

duże zwężenie

w kierunku dystalnym.

Kość

udowa (f emur)

Pomiary : 1)

długość,

2)

sze rokość części

proksym alne j dystalnej-

podano w tab. 7 i 8.

188 ZBI G N I E W RYZIEW I C Z

Kość

udowa j est

_długości

ponad

przeciętnej

(490 i 494) w porównaniu z _kośćmi z Mixnitz (Ehrenberg, 1955: maksymalna 540) i Markenstein (Hutt er, 1954/55 : 380-534). _Kształtem ogólnym ni e _{różni si ę} od innych

kości

udowych kopaln y ch . Wykazuje

_wyraźny

ch arakter speleoidalny ( szyjka jest

dłuższa niż

u Ursus arctos, trzon nieco

zgięty,

dystaln y ko- n ie c stosunkowo gruby , eondyl i d y stalni e bardzi ej uwypuklone i in.).

Kość

gol enio wa (tibia)

Pomiary: l)

_długość,

2) w

_części

p r ok symaln ej

_szerokość

(transv .) i

_grubość

(ant.-post.), 3) w

_części

d ys taln ej

_szerokość

(t r an sv.) - poda- no w tab. 9 i 10.

Kość

g ole n iowa (tibia) u

niedźwi edzia

z Magury jes t stos u n k o w o

dłu­

ga (317 mm), j edn ak ni e

osi ąga wielkości

maksymaln ej ; Ehrenberg bo- w iem pod aj e (1955) ,

_{że kośc i}

go le n iowe z Mixnitz

dochodzić mogą

do 342 mm.

Kość

·ta jest

dość sm u kła

i si ln iej

zwęża się

w ki erunku d y- s t a ln y m ,

niż

u os obn ik ów z Wildk irchli i Wind en .

(Różn i ca wskaźników między częścią pro ksy ma ln ą

a

dyst aln ą

u oso bnika z Magury w ynos i - 7,9, z Wildkirchli - 7,5 , z Winde n - 4,5) . Na

kości

tej

za zna czają się

pe w ne cechy spel eoidalne, jak

okrągławy

p r zekrój tr zonu (w

połowie długości

jest b ardz iej

trój kątny

u

niedźwiedzi a współ czesnego), wy raź­

niej zazna czone

_przegięcie

n a

_zewnątrz

t ub e r ositas tibiae i i n .

Koś ć strzałk owa

(fibula )

Kości

tej n ie

uwzględ niłe m

z p ow od u frag m entarycznego stanu za- ch o wan ia.

W Z A J E M N Y STOSUN EK WYM IAROW

KOŚC I DŁU GI CH KOŃCZYNY

PRZEDN IEJ I TYLNEJ

P od ob ni e j a k poprz ed nio ,

_{wziąłe m}

pod

_uwagę

te szkielety

_niedźwie­

dzi k op aln y ch , kt ór y ch

kości należały

d o ty ch sa myc h osobn ik ów

5.

Uwzględ ni a m także

szkiel e t

ni ed ź wi e dzia

z Hundsheim, który,

według

Za pfe go (1939) ,

_{nal eży}

d o ga tu nk u Ur su s denin ge ri Reiche n au i

_uważany

jest za p rz odka

niedźwiedzi a

jaskiniowego Ursus spelae us R os enmuller :

5 Wą tpliwoś c i,

czy wszystki e

kości

szk ie le t u z Wildk ir chli

należ ały

do tego sa - m ego osobnika,

nasunęły

mi

się

w tok u opracow ywania

materiał u,

za n im zaznaje-

miłem si ę

z

pracą

Ehren be r g a z 1955 r . Przy p uszcza

łern, że można

ewe n tualn ie prz y-

jąć

istnie nie w p lejst ocen ie

ja k iej ś

osobnej r a sy alpej sk ie j

ni ed źwied zi a

jask ini o- w e go, którego przedst a w ic iel em

miał by być niedźwiedź

z Wildk ir chU,

różn ica

bo - wie m w porównani u z

niedźwiedz iem

z Ma g u ry

była

bardzo

wyraźna. Wy p owiedź

E h re n berga (lB55, p . 21),

potwierdzając a opinię

w tej sp ra w ie K ob ye g o i Frit za.

(1950), jest zgo dna z m oim i

wątpliwościami.

P omiary

koś ci niedźw ied zi a

z Wild- k irch li przy ta cza m jednak ,

_uza s adniają

on e bowiem z p unkt u w id zenia osteologicz- n eg o p od n iesione

wątpl iwości,

tzn.

potwierdzają

p rzy puszczenie,

że

n ie w szystk ie

koś c i

szkie let u z W ild k ir ch li

należą

do tego sa m eg o osobnika .

SZKIELET NIEDŹWIEDZIAJASKINIOWEGO

189

wykazuj e on

kombinację

cech arktoidaln ych i sp eleoida lny ch oraz sze- reg cech

przejściowych.

Dl a celów por ów naw czy ch

uwzględniam też nie dź w iedz ie współczesne.

W ce lu ustal enia w zaj emnych stosunków wymiarów

kości długich

obu

kończyn, rozpatrzę

kol ejno : a) s tos u n ki wza je mn e wy m ia rów

kości

długich w końcżynie przednie j, b) to sa m o w końc zyni e tyln ej , c) to sa- mo w odcinka ch proks ym aln ych

kończyn ,

d) to sa mo w odcin kach dy- s ta lnych

kończyn .

a)

Kończyna

przednia

^'j

(tab . 11-1 3)

Z t ab eli 11 wynika ,

że kość

p r om ien iowa jest stosunkowo

dłuższa

w s zkiele cie z Ma gury,

niż

w

pozostałych

szk iele ta ch k op alnych (z Wil d- kir ch li = 73,10/0, z Winden = 75,80/0) , bo

długość

jej wynosi 78,1%

w stos u n k u d o

kośc i

r amien iow ej = 100. Szkiel et z Salzofen wyk azu j e

wskaźn iki

(80,1 i 80,70/0)

zbliżone

do

tegoż

z Magury , natomi ast szkielet z Hundshei m (84,5%) ba rd ziej podo bny jest pod t ym

względem

do szkie- le tów

niedźwi edzia

brunatn ego (85,7% do 90,9% ).

Na tab eli 12 i 13

porówna łem dł ugoś ć, szerokość

i

grubość kości

ra - mi eniowej i pr omien iow ej omawian ych szk iele tów w s tos u nku do s zki e- letu

niedźwiedzia

bruna tn ego KE 42

=

100. Widzimy ,

że

w

kości

ra- mi eniowej z Magury za r ówno

długość,

jak

szerokość

i

grubość są dość

równomi ernie

rozwin ię te,

tzn. podobnie jak u Urs us ar et os;

wskaźniki

bowiem

są

bardzo

zbliżone

(1240/0 , 123% i 1250/0) , j ed ynie tyl ko

wyższe

od KE 42 , a

kość

r amieniowa z Wildkirchli jest zna czn ie sze rs za , przy równomiernym

wykszta łceniu długości

i

grubośc i.

Inne proporcj e wy- kazuj e

kość

r amieniowa

młodego niedźwiedzia

brunatnego

(Zakł.

Pa l.

Wrocław). Kość

promieniowa z Magury jest natomiast smuklejsza w po- równaniu z

długością (wskaźnik długośc i większy

o 30% , a

szerokości

i

_grubości

- o 25% i 18%). W s zkie lec ie z Wildk irchli

kość

ta j est szers za (118,5%) i grubsza (1250/0) w porówn aniu z

długością

(110,7%) . Zazna cza

się

tu

wyraźna różnica między

szki el etem z Ma gury i z Wildk irchli.

b)

Kończyna

ty [na

⁷

(tabl . 14-16)

Kończyna

t ylna jest

dłuższa

w szkielec ie z Magury w stosunku do tej

kończyny

u

dużego niedźwiedzia

brunatnego (KE 42) o 16%

(697 : 807

=

1160/0), a w szki el eci e z Wildkirchli o 2% m ni ej , tj . o 14%

6

Chodzi tu , oczy wiś cie, o kośc i koń czyn przedn ich, który ch długość n ie od po - wiada

długości

fizj olcgicz n aj

kończyn zwierzęcia ży wego,

tym bardziej ,

że

z koniecz-

nośei

pomijam

kości

n ad garstka ,

kości dłoni

i

kości

palców, które

się

n ie zach o-

wały.

To samo dotycz y

kończyny

tylne j.

7

Patrz uwaga n a p . 188.

190

ZBIGN IEW RYZIEWICZ

(697 : 795 = 114%) ; taki s a m wskaźnik posiada kończyna tylna w szkie- lecie No . 218-a (Brit. Mu s.) (697: 792 = 113,6%) .

Z ze sta w ien ia na tab . 14

widać, że kość

goleniowa jest

więcej niż

o 1/3 krótsza od kości udowej w szkiel ecie z Magury (różnica = 35,3%), a w szkielecie z Wildkirchli j eszcze krótsza

(różnica

37,8%). W

kończy­

ni e tylnej

więc różnice mi ędzy kośćmi

proksymalnymi a dystaln ymi z Magury i z Wildkirchli

są większe

o 13,4% i 10,9% ,

niż

w odpowied- nich

kościach kończyny

przedniej. U

niedźwiedzi współczesnych kość

go le niowa jest krótsza ty lko o

około

1/4 (23,5-27 ,8%) od

kości

udowej.

Dla porównania

kształtu kończyn

tylnych oma w ian y ch osobników kopalnych i

współczesn ych

(t ab. 15 i 16)

wziął em

pod

uwagę następują­

ce wymiary:

długość

i

szerokość

dystaln a

kości

udowej oraz

długość

i oba pomi ary

części

proksymaln ej

kości

golen iowe j , tzn . j ej

szerokość

(med.- la t.) i

grubość

(ant.-post.),

obliczając

j e podobnie jak dla

koń­

czy n przednich, w s t os un k u do wymiarów szk iele tu

dużego niedźwiedzia

brunatnego (KE 42)

=

100.

W

kończynie

tylnej (tab. 14 i 15)

kość

ud ow a j est jednakowej

dłu­

gości

w szkiel etach z Ma gury i z Wildkirchli, o 114

zaś dłuższa

(o 24%) ,

niż

u

niedźwiedzia współczesnego

(KE 42), lec z

niewspół mie rnie

szer o- ka ; zn a czn ie s zers za jest u osobnika z W ildkirchli,

niż

u osobnika z Magury

(wskaźniki:

Magura = 135% , Wildkirchli = 143% ). Natomiast

kość

gol eniowa (t ab . 16) jest k rótsza

niż kość

udowa w porównaniu z ty-

miż

u Ur su s spelaeu s KE 42 (cecha ch ar ak terys ty czn a

niedźwiedzi

j a- sk in iow y ch) i p odczas gdy w szkielecie z Wildkirchli

różnica

ta wynosi zaledwie 1% , to w s zk ielecie z Magury jest

dłuższa

o 5% .

Kość

golenio - wa z Ma gury jes t szersza od

tejże niedźwiedzia współczesnego

o 29,3°!c i grubsza o prawie 38% , w szkielecie

zaś

z Wildkirchli odpowiednie

wskaźniki są wyższe

o 34 ,1% i 42,61'/0.

c) Od cinki prok symalne

kończyn: kość

ramieniowa i udowa (tab. 17 i 18) W odcinkach proksymaln ych (tab . 17)

kość

ra m ien iow a jest krótsza , w szkielecie z Magury od

kości

udowej o

około

10% ,

zbliżoną różnicę

wskaźników wyka zują szkiel ety z Hundsheirn (11%) i z Salzofen (8,5%).

Natomiast s zk iele t z Wildkirchli wykazuj e zn ac zn ie

mniejszą różnicę wskaźników

(5%), tzn.

że kość

ramieniowa jest stosunkowo niewiele krótsza od udowej ; u niedźwiedzia współczesn ego różnica ta wynosi od 9,6% do 15,8%.

Tabela 18 silniej jeszcze uwydatni a s tosu n ki przed stawione na tab. 17,

przyjmując

wymiary

niedźwiedzia

brunatnego KE 42 = 100. W szkielecie z Magury stosunki są identyczne, tylko omawiane odcinki są o 1/4 dłuż­

sze . Szk iel ety z Sa Izof en i Hundsheim

wykazują wskaźniki zbliżone

do

SZKIELE T NIEDŹWIEDZIA JASKINIOWEGO 191

szkielet u KE 42, natomiast

kość

ramieniowa z Wildkirchli ma

wyższy wskaźnik

(130

^{% ) ,'} niż kość

udowa (124%) i

różni się

pod tym

względem

od wszystkich omawianych

niedźwiedzi

kopalnych i

współczesnych.

Jest t o jeden z faktów,

uzasadniających

podniesione poprzednio

wątpli­

wości

(p. 188, notka 5).

d) Odcinki dy stalne

kończyn: kość

promieniowa i goleniowa (tab. 19 i 20) W tabeli 19 zaznacza

się wyrażnie różnica

w

długości bezwzględnej

i procentowej

między kością promieniową

a

goleniową

- na

korzyść

pro- mien iow ej - u

niedźwiedzi

kopaln ych i

współ czesnych;

u

niedźwiedzi

ko- palnych

różnica

ta jest zn acznie

większa,

przy czym w szkiele cie z Wildkirchli

różnica

j est

największa

(11,5%) , szk iele ty

zaś

z Magury i Hundsheim

są

pod tym

względem

id entyczne (9%).

W tabeli 20 widoczne

są

wyniki podobne, jak w tab. 19, przy czym nieco

niższe są

tu

wskaźniki długośc i

odcinków dystalnych w s tosunk u do KE 42,

aniżeli

w odcinkach proksymalnych (tab. 18). Odwrotnie jest nat om ias t _{j eśli} chodzi o różnicę wskaźników : różni ce wskaźników odcin- ków dy stalnych

mają

u

niedźwiedzi

kopalnych

wyższe wartości, aniżeli

u

współczesnych,

tzn.

kość

gol eniow a j est u nich stosunkowo krótsza w po- r ów nan iu z

kością promieniową, an iżeli

to jes t u

niedźwiedzi współczes­

n y ch.

Różnice wskaźników

w szkieleci e z Magury ni e

mają

j ednak tak wy- sokich

wartości

(tab. 19 = 9% , tab. 20 = 7,7%) , jak w szkiel eci e z Wild- kirchli (odpowiednio 11,5% i 9,7%) , co

również

potwierdza

wątpliwości

w odniesieniu do tego os t atniego szk ieletu (p . 188).

Różnice wskaźników kości

tych w szkiel etach z Salzofen i Hundsheim

mają niższe wartości

(SaIzofen odpowiednio 6,3% i 4,5% ; Hundsheim - 9% i 6,5%) , a jeszcze'

niższe są

u

niedźwiedzia

brun atnego.

POROWNANIE KOSCI

DŁUGICH

OB U

KOŃCZYN

Dla uzyskania danych,

charakteryzujących długość

poszczególnych

kości

i

całych odnóży,

jako punkt

wyjścia przyjąłem sumę długości kości długich

obu

kończyn

(tab. 21) i

obliczyłem

dla celów porównawczych procentowy

udział

poszczególnych

kości długich

(tab. 20) obu

kończyn, przyjmując wymienioną sumę

jako = 100.

Kości długie kończyn

omawiam w

następującej kolejności :

1) stosunek

kończyny

przedniej do t ylnej , 2) stosunek odcinków proksymalnych do - dystalnych

^8.

8

Zagadnienia te

uwzględni one były już

poprzednio, tutaj

zaś

oma w ia m je z in - n ego punktu w idze n ia;

toteż

jakkolwiek

wska ź n i k i są

inne, to jednak zgodne

są

z wyni ka mi u zyskan ymi poprzedn io.

192

ZBIGNIEW RY ZI E WIC Z

Poniższy wyk res przed s tawia w spos ób por ów nawczy wymia r y kości długi ch kończyn (pod an e w ta b. 21)' sz kielet ów n iedźwiedzi jask i- ni owy ch z M agury , z Wildk irch li, z Hundshe im i Salzofen No. 1 ora z niedźwiedzia brunatn ego (KE 42). U wszyst kich ty ch niedźwiedzi przed- s taw ion e są kolejno kości ra mien iow e (H), prom ieniowe (R), udow e (F ) i golen iow e (T). L in ie p oziom e ciągłe prze prowa dzon e są na w ysokośc i wym ia rów p os zczególny ch kości Ursus denin qeri , ja ko fo r my najpierwot- niejsze j i p rzypuszczalnie macierzystej w stosu n ku do pozosta łych; un a-

ocznia j ą one zm ian y w długości ty ch koś ci , ja kie zaszły w ciąg u plejsto ce- nu. Zm ian y te, zaz na czon e w postac i linii poziomych przerywan ych ,

~_4~ ~~ _

480

40r - l"""TT- ""Vl

la

o

H R f T MA GURA

~ H= hum ~rus r -

385

D

^f=remur

^{~ I s tibia}

100(H)

Wy kres p or ówn a w czy wymiarów

_{kości długich kończyn niedźwiedzi}

kopalny ch i

współczesnych ,

n a p od st a w ie d anych z tabeli 21

Di agram oj long bonesmeasurem entsoj jossil and Recent bears, based on data [roni table 21(exp l anation- see

p.

223j

SZKIELET NIEDźWIEDZIAJASKINIOWEGO

193

w

szczególności przedstawiają różnicę

w wymiarach wymienionych

kości między

szkieletem z Magury i z Hundsheim; liczby z prawej strony wy- kresu

podają różnice

w

długośc i

poszczególnych

kości

obu tych szkiel e- tów (w mm).

Porównanie

wskaźników

na tab. 22 uwidacznia,

że

u

niedźwiedzi

plej-

sto ceńskich różnica między kończyną przednią

a

tylną była

niewi elka : od 1,2 do 1,4%, natomiast

większa

u

współczesnych niedźwiedzi

bru- natn y ch, bo od 2,4 do 4,2%.

Wyraźnie występuje

jednak niezwykle

mała różnica wskaźników

w szkiel etach z Wildkirchli i z Winden (-0 ,6 i 0 ,4),

zwłaszcza

w pierwszym szkielecie, w którym przednia

kończyna

jest

dłuższa niż

tylna . J est to jesz cze jede n argument

uzasadniający wątpli­

wość,

czy wszystkie

kośc i

tego szkieletu

nal eżały

do jednego osob ni- nika (p . 188).

Niemniej j ednak

pogląd, że istniało

niewi elkie

przewyższenie

f izjo lo- giczne _kończyny przedniej (tzw. vordere Ub erbauung) ma uzasadnienie w

świ etle

w ymienion ych

badań

porównawczy ch i d anych , jakie przytacza Thenius (1951), a mianowicie:

l)

kończyna

t ylna jest silniej

zgięta , niż

przednia , przy ni ew iel e

więk­

szej

długości,

2) nieco

kabłąkowate wygięcie kończyn

przednich ,

3) ustawienie przedniej

kończyny

j est .

"dłonio cho dne"

(metac arpo- grad), a

kończyny

tylnej stopochodne (planti grad) .

Zn aczne

przewyższenie

przedniej

części ciała

(tzn . stosu nkowo stroma linia grzbietowa

ciała) byłoby

zgodne z wymiarami

kości długich koń­

czyn, jakie podane

są

dla szk ieletu z Wildkirchli,

jednakże

zarówno Koby i Fritz (1950), jak i Ehrenberg (1955, p. 21 - uwa ga),

podaj ą

w

wątpli­

wość przynależność

ty ch

kości

do s zki el etu j edneg o osobnika.

Również wskaźniki

szkieletu

niedźwiedzia

j askiniowego "n or ma lnego wzrostu" - jak go n azywa Ehrenberg -

mogłyby przemawia ć

za zn ac znym przednim

prz ewyższeniem;

j ednak , moim zdaniem,

kości

tego szkieletu nie

zostały

dobr z e dobran e pod

względem

wymiarów ze sz k ieletó w

więcej niż

jedne- go osobnika, porównanie bowiem ze s zkieletem z Magury - co do które- go nie ma najmniejszej

wątpliwości że należał

do jednego osobnika - w ykazuje zb yt zasadnicze

różnice.

Przyznaj e to

zresztą

sam Ehrenberg

(1955, p. 22),

nazywając

go " Ursus spelaeus Normalform, Grossenklassen- massig zusammengehorig"; inn e natomiast szkielety, jak Ursus deningeri z Hundsheim, czy szkielety

niedźwiedzi

brunatnych, nazywa " in divid uell zusam m engeh or ig" . Jedyni e co do szkieletu Ursus spe laeus "h ochalpine Kleinform" (chodzi tu o szkiel et No. 1 z Salzofen) powiada: " h ochs tw ah r - s ch einli ch individuell zusamrnengeh orig".

Na podstawie danych z tab. 22

zestawiłem wskaźniki

odcinków prok- sym alny ch i dys talnych

kończyn

(t ab. 23). Z porównania tego wynika ,

że

Acta Pal a eo n t olo gl ca Pol o ni ca - vol. II/2- 3 13

194

ZBIG N I E W RYZIEWICZ

jest

duża

rozruca

między niedźwiedziami

kopalnymi a

współczesnymi, że niedźwiedzie

kopalne

mają

stosunkowo

dłuższe

odcinki proksymalne : u

niedźwiedzia

z Magury odcinki proksymaln e

są dłuższe

o 16,8%

niż

od cin ki dystalne, u osobnika z Salzofen

różnica

ta wynosi tylko 14,6°/11, u osobnika

~

Hundsheim - tylko 13,4% . U

niedźwiedzi współczesnych

na- tomiast

różnica

ta wynosi od 10,4"/" do 11,8%.

KIERUNKI

PRZEKSZTAŁCEN

KOSCI

DŁUGICH

KONCZYN

U N IE D Z W IE DZ I K OPALNYCH

Dl a pr zedstawi enia

przekształceń,

jakim

uległy kończyny niedźwiedz i

w

zwi ąz ku

z ich przystosowaniami do

różn y c h

warunków

życiowych (różny

sposób poruszania

się, przeważająca wszystkożerność

lub

roślino­

żerność), przyjąłem

jako punkt

wyjścia

st osu n k i

występujące

u najpier- wotniejsz ego z- omawian ych

niedźwiedzi ,

tj . Ur su s deningeri Reichenau ze starszego plejstoc enu z Hundsh eirn (Dolna Austria);

sta rałe m się też przedstawić różnice,

jakie

wystąpił y

u

niedźwiedzia

jaskiniowego normal- nego w zrostu (z Magury) i

karłowatego

(z S alzofen No . 1) or az u

niedźwie­

dzia brunatnego , jako wynik tych

przekształceń

(tab. 24) .

Przyj muj ę, że

Ursus deningeri

był

przypuszczalnie przodkiem za równo Ursus s pelaeus normalnego wzrostu , jak i

karłowatego^{l) .} Oczywiści e,

obliczenia t e

mają

t y lko

przybl iżoną wartość

ze

wzgl ędu

na ba rdzo skromn y

materi ał ,

jaki jest do dyspozycji.

Zestawienie danych na tab . 24 wykazuje,

że

w szkielecie z Magury w porównaniu ze szki eletem z Hundsheim

nastąpiło:

1) zn a czn e

wydłużenie

wszystkich

kości długich kończyn,

2)

wydłużenie

to

było większe

w odcinkach proksymalnych,

aniżeli.

w dystalnych, a

więc :

w

kościach

r a m ie niow y ch o 100 mm, tj . o

około

300 /0; w

kościach

udow ych o 105 mm, tj . o

około

27%; w

kościach

promie- niowych o 56 mm, tj . o

około

19% ; w

kościach

goleniowych o 51 mm, tj.

o

około

19%.

W szkielecie z Salzofen

kości długie kończyn

prawie nie

uległy

zmia- nie, jedyni e

kość

ramieniowa

wydłużyła się

bardzo nieznacznie w stosun- ku do

tejże

z Hu n ds h eim (o

około

5%) , gdy tymczasem inne

kości

w y-

kazują

jeszcze mniejsze

różnice.

Szkielet

niedźwiedzia

brunatnego wyka- zuje pod tym

względem dużą zmienność,

najsilniej jednak zaznacza

się

wydłużenie kości goleniowej, a następnie - zdaje się - n ieco większe

wymiary wszystkich

kości długich

u form

dorosłych

Ursus ar ctos.

Może

to

być

jedn ak mylne ze

względu

n a brak danych o zakresie

zmienności

u Ur sus deningeri .

" Przemaw ia za tym za ró w no czas

występ owa n ia

(st arszy plejstocen) , jak i bu- d owa , liczn e cec hy ar k toid a lne i spe leoida lne oraz sze reg cec h

przejściowych

w szkie lecie tego sa mego oso bni ka (Za pfe, 1938 /39).

SZ K I ELET NIEDźW I E D Z I A JASKINIOWEGO

W Y NIKI

195

Dl a

badań

nad

rekonstrukcją niedźwiedzi a

ja skiniow ego

duże

zn a cze- nie

maj ą

wzaj emne stosu n ki

długośc i kości długich kończ yn.

Dane te

można uzyskać

tylko na pod stawie

badań

szkiele t ów, któr ych

kości

nale-

żały

do j e dn ego i tego sa mego osobnik a. Opier anie

się

na

średni ch

pomia- ra ch

kości

- jak t o

robił

Thenius (1951) , a lb o

uwzgl ędn i anie kości

o mak- syma ln ych w ymia r ach (Eh r enberg, 1955) - ni e daj e m iarodajn ych rezul- tatów . J ed ynym dot ych czas i pod tym

względem

kompl etnym sz kie lete m jes t szkiele t

niedźw iedz i a

j ask iniowego z ja skini pod

Kopą

Magury, znale- ziony w os t atni ch la tach. S zki el et z W ind en jes t niek ornpletn y, a co do szkie let u z Wildki rchli -

zosta ły

os tat ni o podn ies ione

wątpliwości ,

czy ws zys tk ie ko ści n ależały do tego sa mego osobnika (Kob y & F ri t z, 1950 ; Eh renberg, 1955) . Moj e ba dani a porów nawcze

potwie rdzają

te

wątpliwoś­

ci; doty czy to

zwłaszcza

1)

kości

ra m ien iowej, k t ór a jes t w sz k ielec ie z Wildkirchli stosu n ko wo niez wy kle

dł uga,

oraz 2)

kości

go le n iowe j , bar- dzo k rótki ej w por ówn aniu z innymi

kośćmi.

P oza ty m,

kości długie koń­

czy ny p r zedni ej

są dłużs z e

od

tych ż e końc z yn y

ty lne j .

S zki el e t z M agury

należał

do oso bn ika

dość dużego

i racze j niez by t

młodego.

Na podstawie przep rowadzon ych

badań

porównaw czych ,

ko śc i

d ł ugie kończyn tego szkie le t u 'p rzedsta w iaj ą s ię na stępuj ąco :

Kość

r amieni ow a jes t s tos u n kowo

długa

i

smu kła;

ku

dołowi

rozsze rza

się

on a od przodu ni ezna czni e, z boku natomiast

zwęża się

s tos u n ko wo s il nie.

Kość

p romien iow a jest

również

stosu n kowo

długa

i

smukła. Koś ć łokciowa

- przy zna czne j

długości

- j est

dość

gr u ba.

Koś ć

udowa ,

dłuższ a niż prz eci ętn i e,

wy kazuj e

do ś ć

s ilne

zwężenie

w ki erunku dyst aln ym.

Kość

go lenio wa jes t

równ ież

st os un ko wo

długa, dłuższa niż

dotych- czas przyjmowano, lecz zn a czni e krótsz a

an iżeli

u

ni edźwiedzi a współ­

czesnego.

Na ws zystki ch

kościa ch wy ra źn ie

za zna cza

się

przew aga cec h speleoi - daln ych .

Z porównani a wza j emnego

dłu gości kości

poszczególnych

kończyn

wyn ik a ,

że

w

kończynie

przedniej

kość

promi eniowa jes t kr ótsza

niż koś ć

ra m ie n iowa o

około

22% , a w

kończyn i e

tyln ej

kość

gole n iow a j est krót - sza

niż, kość

udow a o 35% .

Kończyna

tylna jest niewiel e

dłuższa

od

kończyny

przedniej.

Odcinki proksymalne

kończyn są

u

niedźwiedzia

z Magury zn a czn ie

dłuższe , niż

u innych

niedźwiedzi

kop aln ych z Salzofen i Hundsheim or az

u

współczesnych.

196

ZBIGNIEW RYZIEWICZ

Przyj muj ąc, że

Ursus deningeri (starszy plejstocen) jest przypuszczal- nym przodkiem Ursus spelaeus, na

przykładzie

szkieletu z Magury

można stwierdzić, że

w ro zwoju tym w

ciągu

plejstocenu :

l)

nastąpiło

zna czne

wydłużenie

wszystkich

kości,

2) silniejszemu

wydłużeniu uległy

odcinki proksymalne

kończyn (kość

ramieniowa o

około

30%, udowa o

około

27%),

aniżeli

odc inki dy - staln e : te ostatnie

wydłużyły się dość

równomiernie (o

około

19%).

Na

zakończenie podaję

w ta b . 25

szczegółowe

pomiary szkieletu po je-

I

dy nczego osobnika

niedźwiedzia

j askiniowego (Ursu s spelaeus) .

Zakłiui Paleozoologii Uniw ers y t etu Wrocławski e go

Wrocław , luty 1957 r.

LI TERAT URA CYTOW ANA -

REFERENCES

ABEL O. 1923 . Neue Rek on strukti on d es Hohlenbaren . - S p eliiol,

Jb.,

4, Wien . - 1939. T iere d e r Vor zeit in ih r e n Lebens ra um . Der H óhlenb ar u nd seine .Ia gd.

9-33 . Berlin.

B O R YS l AK A . A . 1930 . Ursus s pe lae us ross ic us n ov . n . C. R.

Acad.

Sd .

URSS.

M oskva.

EHRENBERG K . 1929. Zur Fra ge d er

systernątischen

u n d phylogenet ischen S tel - lung de r Bdr enrest e von Hundsheirn und D eu tsch- Altenbu r g im N ie der . Oste rrei ch.

Palaeobiologica,

2, 213-221. Wie n .

1931. Ub er die ontogenetische Ent w icklu ng d es H ohle nbaren. D ie Drachen- h óhle b ei M ixn it z. 624-711. Wien.

1933. Ein Ia st vol lstandige s Biir enskelle t aus dem A'lt- D rluv iu rn vo n Hunds - he im in Nieder-Osterreich.

Verh. Zool.-Bot. Ges.

83, 48-52 . Wi en .

1942. B er ichte uber Aus grabungen in der S al zofenhohlo im Toten G eb irge.

2 : Untersuc hu ng en ub er umfa ssende r e Skel ettfund e aIs Bei tra g zu r Pra ge de r Form- und Gross enverschiedenhei ten zwischen Bra unba r u n d Hohle nba r .

Ibidem,

7, 5/ 6, 531-666.

1955. Ub er Hohlenbaren und Barenhohl en .

Ibidem ,

95, 19-41.

HDTTER E. 1954/55. Der Hohlenbar vo n M ark enste in , mit einer Vorb emerkun g u nd Ergan zun gen vo n Kurt Ehrenberg.

Ann. Naturhist.Mus.,

60, 122-168. Wien . KOBY F . ED. 1950. Les dimensions min ima et ma x im a des os longs d 'U r sus spelaeu s.

Ecl. Geol, Hel v .,

43, 2, p . 287. Basel,

KOBY F. ED.

&

FRITZ E. 1950. L es propo r tion s des

mćta cerp iens

et des phalan ges de la main d'Ur su s s pe laeus.

Ibidem,

43, 2, 228-229 .

LIPS R. 1930. Modifik at ionen im Zusammenhang v on Funktion u n d Gelen kflii- chena usb ild u ng a m Ca rp al segment arctoider S auge t iere.

Ztschr. Siiuqeti er - kunde,

5, 105-240. Berlin.

REYNOLDS S . H . 1906. A monogr aph of th e Briti sh P le is t ocen e Mamm alia - II, 2' The B ears. 21-25 . P alaeont. S cc ., Lond on .

THENIUS E . 1951. Ein e rieue R ek onsf.rukt. ion des Hohlenb a r en (Ursus s p el ae us Ros .).

Sitzb er.math.-nat u Twi ss. Kl. Ost er .Akad.

Wiss., Ab t. I, 160, 3/4, 321-333 . Wiep.

ZAPFE H. 1939. Ube r da s Bare nsk elett a us d em Al t-Plel sto ztin vo n Hundshe im

Verh . Zool.-Bot. Ges.,

88/89, 239-245. Wi en.

ZWOLINSKI S. 1955.

Tat rzański

r ej on jaskiniowy.

Śurui to ui ul,

21, 49-74. Wa rs za w a .

SZKIELET NIEDZWI EDZIA JASKIN IOWEGO 197

T a b ela

Po m ia r y kości ramieniowej Measurements of humerus

108 81,5

391

- -- - - - -1- - -

---1----:

1

I ---1 ---

I - I

Wrocław)

I

No. 218-a (Brit. Mus.) ,Re yno lds

I

^{Część p}rok s ymal. Część dy stal n a

Długo ść Pr oxi mal part Di sta l part Gatunek

I

Osobn iki --- - -

Lengt h Caput humer i Sze rokoś ć - Width Species In div iduals

(max.)

I

an L- p os LI transy. eon d y li trochle a e (m ax .]

(rnin.)

(tra n sv.)

(a n t .s p os t.]

Mag u ra s

443

I

^{115 89 129 77}

Wild k ir ch li 465 ^I

:

120 89 148

-

Ursus

Win den 471 +120 98,7 144 101

spel aeus _-

d 358 92 80,2 5 +105 77

Sa lzofe n No. l

s 356,5 92 79 105 75,5

I

I I

Duży

9 (K E

42) s

I

^{356,75 92 79 105 71,5}

Tal!

- -

- - - --

I

Ursus MIody 0 wyrośn,

arctos Tal! grown, uou ru; 302 62

I

48 75 48

(Za k !. Pal. I I

198 ^{ZBIGNIEW RYZIEWlCZ}

T ab e l a 2

Wsk ażn i ki kości

r amieni ow e j

W

stosunku d o jej

długośc i 100 Indi ces oj

hurnerus in

relation

to

its lengtll = 100

4,5

- 4.7

- 5.9 - 4.1

- 4,1

15,8 19.8

20,5 25,7

+

9.0

+

7,3

Z boku (a nt. -post. )

Różn i c a

^{p rox.} I ^{dis t.}

^Różnica

DiJfe-

caput

It ro ch leae

DifJe-

ren ce humer-i

rence

(rn ax .)

+

^{9.1 25,9}

I

^{17.3 - 8,6}- -

-+

12,7 25.8 (21.5)* - 4.3

- - - ^-~- -- -

24,8 29,4

15. 8 22.1

I

Qd przo du

(t r an sv.)

Osobniki p rox. I disL

Individ uals

I _hu caput _{rn ert} I _{eo n dyli}

(rnin.]

~ agu_ra ^{_ _ s -l_ _}

^{2_°_,0_ _}1

_ _2_9_,1__

1 1

_

Wildkirchl i I

19.1 31.8

I

I Wind e n _ =-i_ ~~ I 3~:5

^-

^-1-

^{9.5 25.5 21.4}

^I

Sal zo fen

d

I

^{22,3 II 29,3}

I +

^{7.0 - --;:6 -}

-~!

I No. l s

22.1 29,4

i ~~I~~

^21,2

1 - ----

1 I

-

-

~U ŻY - Q

^{(KE 42)1}

Tall

I

-

I

Ursus ^{Młody G}

wyroś nię ty I

arct os ^I

Tal! grown ,

I

you ng

I

(Za k l. P a l. I

Wr o cł a w )

I

Ursus

spe laeus G a tu n ek

Specics

* ^{Oszacowane w}

^{przybliż eni u}

^{n a po dstawie} por ówn an ia z wymiarami innych

kości

ramieniowych .

Approximate ly estimated

on

com p aris on with measurements oj other

/tumeri .

SZKIELET NIEDźWIEDZI A JASKINIOWEGO

T ab el a 3

Pomi ary

kości

promieni ow e j (r a d ius) Measurements or radius

199

I

^Długość

I

_Szerokość

_capitulum

^Szerokość

Gatunek Osobn iki

I dy s t al n a

I

Lengtlt Width 0f capit u lum Distal width

Species IndiL'Uduals

I

I ^{- -}

^-

max. I ^{max. min. max.}

M a gura

^d

_{- - --} 347 _- 55 I

- -

^{+ 44}

^-

^I

^-

^{(+ 72)}

s 346 55 + 45 + 8 1

Ursus

^I

Wildkir chli 340 58 37

77

spe-

j - -45-

laeu s W ind en 357 60,5 90

- - - - --

d

287 46 34. 5 I ⁶⁹

Sal zo fe n No .

l _I

287.5 I ^{46.5 35.25 69}

-

- - -

s

- - -

--1-

^{- ~ - -}

-

^{- -- ~}

Duży Q

/K E 42)

307

^I

46,5 32.75 65

Tal! _{- - -}

-

I - - -

Ursus

^{Młod y0-wvrośnicty}

I

arctos Tal! gr own, you n g 262 31 22.5 44

(Z a k l. Pal.

Wrocław)

3 ;-~ 1

- -

- - -- -

- -

^{- - - -} -

No. 218-a (B ri t. Mus .

339 I ⁴⁶ I ^68,5

R e y n old s

200

^{ZBIGNIEW RYZ IEWlCZ}

Ta bela 4

Wskaźniki grubości kości

prom ieniowej Ir a d iu s ) w st osu n ku d o jej

długośc i

100

Ind i ces

of

thicknes s

of

radius in rel at i on

to

its length = 100

Od p r zodu (transv .)

I ^{Z boku}

Gatunek Osobn iki Dys t , sze r.

Różnica (arit-p ost.)

Species

Indi v idu a ls

Capitulu m

Dist. wi d th Differ en ce

m in . I ca pitu l um

m ax.

I dl 12,7 + ^21,0 + ^{8,3 15,8}

Mag u ra

s 13,0 23,4 -i- 10,4 15,8

Urs us

Wil dkirchli 10,8 22,6 11,8

l

16,8

spel aeus

Winde n 12,6 25.2 + 12,6 16,8

~

d ^{12.1 24.0} + ^{11,9 16,0}

Salzofen N o. 1

s 12,1 24,0 11,9 16,0

Du ży Q

(K E 42)

TaH

10,7 21,l I + 10,4 14.9

I

Ursus ^Młody

o'

wyrośnięty

TaH grown, young

8,4 16,9 + ^{8,5 11 ,8}

arc t os

(Zakl. Pal.

Wrocł a w)

I

I No , 218-a (Bri L Mus.)

10,9 19,8 + ^8,9

I ^13,5

Reynolds

SZK I ELET NIEDź WIEDZI A JAS K I N I OWEGO 201

T a b e l a 5

Pomi ary

kości łokc i ow ej

(ul na)

Measurem ents

of

ulna

;11It.-

po s t.

,\'a ...edad ystnluu

Dist n l end

Ca vit a s s ig moidea Olec r an on

- - 1 - - - ---,-"--- - Długość

Len gt h

Osobn ik i

lnd i viduals

Ga tune k

Speci es

35

54

+ 5 0

98 99

+ 104 90 403

+397

1

;1._

¹

^{_ °}

^{6_' 8_8__}_{i I}

_{5_ 0 _ 1 ~1~_}

s

I ^{Ma g ura}

d Ursus

- - --1 -- - - - 1 -- --1- - - 1 -- - - -1-- -- -1 -- --~~-

spelaeus

Wildkirchli 382 92

Sa Izo fe n

No. 1

330 331

357

86 68,5

69

65,5

82

81,5

I

81

41

39

38

Ursu s arctos

[ Młody

^G-

wy rośnię ty

Tal! grow n , young

l ^IZa

^Wrocław

^{kI. P a l.}

304 65 40 55 23

21

29

202 ^ZBIGNIEW RYZ IEW ICZ

T a b e l a 6

Wskaźniki gruboś c i koś ci łokci o w ej

(ulna ) w stos un k u d o

długośc i 100 Indi ces oj thick n ess oj lllna in relation

to

its lengtll = 100

9.5 13.6 13.4

6.9

i

8,8 8.2

tran s.!ant.-post.

7.5 10.6 12,5 12,4

11.7 12,4

sze r oko

wi d th

22,6

18.1 24.1 24.6

24.7

- - -1- - - 1- ~ - 1-

wyso ko

height

Cavitas sig m o ide a N a sada d y stalna

I Dis/al en d

13,2 18 ,2 22,7

24. 0

26.2

I

21.8 26,0

25.6 26.0

1 21,4

1

Ole cr an on

I -~ -

l

w y sok. I szeroko

lteigllt

I

wid /h

s

d

d

Osobn iki

Individua ls

SaIzof e n No .

I

Młod y(~

wyrośn ięty

Ta l! grow n, you ng

Wildkirch l i

- - - -- - -

I I

- - - 1 -- - - - -- - - - - ----

- , 1 -

^{1 1 _}

_:

~4.0 ^_1 ~ ^_

, 1

1

_20,9 _1 _ _2_4_,8_ 1

sl - _{I~ I - - ~} I

-

I _{Du ż y}

Q (KE 42)

I I

T,li ; ^{1 :}

I

^Magura

Ur sus

Ursu s

nr cros

spel aeus

Gatu n ek Sp ecies

--~---''--- - _. _ -

I (Za k!. Pa l.

I

Wro cł aw )

SZKIELET NIEDźWIEDZIA JASKINIOWEGO

T ab el a 7

P o m ia r y

kości

udowe j (femur)

Measurem ents

o f

^femur

203

Gatunek Osobniki

I

Długo ś ć Sze rok ość

- Wi dth

Różnica

Species

Indiv i du a l s Length

I ^{dist .} Diiiereu ce

I ^prox.

d l

490 131 I ₁₀₇ I 24

Magura

s 494 129 I 109 20

Ursu s

Wil d kirchli 490

^-

113

^-

spel aeus

Mixn it z* 488 ,5 ± ¹³³ ± ^{113,2 19.8}

d

39 1 112 90 22

Salzofen No. l

s 391

I ^{110 88 22}

Duży Q

(KE 42)

I

395 102 79

I ²³

Tal!

I

_{- - - -}

I

Młody

o'

I I

Ursus wy roś n i ę ty

I

Tall grown,young

342

^I_I

71

^I

61 I 10

urcios

_I ^I

(Zakł .

Pal.

_I

I

I I

Wrocławi

I

l- N o. 218- a

I

(B r iL Mus.) Reynolds

460 I-

I 83

* Da n e

według

E h renber'ga -

After Ehrenb erg

(1942. p . 616. pl. 25).

204 ZBIGN I E W RYZ I EWIC Z

Tab ela 8

Wsk a źn i ki grubo śc i ko ści

udowe j (fe m ur) w stosun k u do jej

dł ugości

100

Indic es oj thickness oj [emur

in

reZation

to its

Zength = 100

- 6 1 Ró źnica Diff er en ce

206

18,0 d ist.

267

prox.

Szerokość

od przodu

Wid th , ant .

(transv.)

I ,

- -

26,1 22,0 - 4 .1

-

-- 23,0 -

1

27,0

I

^{23,0 - 4,0}

28,6 23,0 -5,6

-

28.1 22,5 ~5,6

- - - -

25,8

I

20,0 - 5.8

I

20,7

I

17,8

- 2,9

No. 218- a (E r iL Mu s.) R eyn olds

Duźy <;> (KE 42)

Tall

Młody

o·

wyrośnięty Tall grown, young

(ZakL P al.

Wr ocł aw )

_ _ __ _ _ __ _ _ _1

-,-..;....1 _

I I

Ursus arcto s

Ga tun e k Osobn iki

Species

Ind i v i du a ls

I

I

d l

Magur a I

s i

II

Wildkirchl i

_ _ I

Ursu s spelaeus

M ixn it z

Sa lzofen No,

l

d l

s i

SZKIELET NIEDźWIEDZIA JASKINIOWEG O

T a b el a 9

Pomiary

ko ści

goleni owej [tib ia l

Measurem ents

of

tibi a

205

Sze rokość Grubość

od przodu proksy-

Ga tu nek Oso bn ik i

Długość Width,ant. ^Różnica

mai n a

Species Indit:idu als Length

(tr a nsv.)

^Difje- _{Pro.\ i mal}

I I

rence thickness

prox. dist. (a n t. - p ost.)

I

I

d

I ₃₁₇ I 106 8 1 I 25

I ⁸⁴

I

Ma gura I

s I ^{- 106 -}

^-

⁸⁷

Ursus

Wildkirchl i 305 110 87 23 87

-

spel aeus

Winden 310 105 ,6 91 14,6 + 82

d

269,5 87 73 14 63.25

Salzo fen N o. l - -

^{- -}

s 267 87,5

I ^{73 14,5} I ^{63 ,25}

I

Duż yQ

(K E 42 )

.302 82 67 15 61

Tal!

Młody

d wyro-

Ursus ^śnięty

258 64 50 14 49

arctos Tall grow n, young

N o. 218-a I

(Brit. Mus .)

I

332 82,5

I

67 15.5

-

Rey nolds

206

^{ZBIGNIEW RYZIEWlCZ}

T a b e l a 10

Wsk a źniki grub ości kości

gol eni ow ej (t ib ia )

W

stosunku do je;

długości

= 100

Ind i ces oj thi ckness oj tibia in relation to itslength

=

100

26,4

Szerokość

z boku

Width

(a n t.- p os t.!

- 7,9

Różni ca Dijjerence

33,4 25.5

Szerokość

od p rzodu

Width, ant,

(transv.)

prOl~-·--I-di~-.

-

d

Osobn iki

IIldivi du a ls

I Magurn Ga t u nek

Speci es

I

- - -- - -

Wildkirchl i 36 .0 I ^{28.5 - 7,5 28.5}

Ursus

Winden 33.8 I ^{29.3 - 4,5 26.4}

spelae u s I

d

32.2

I ^27,0

^{~5 , 2}

^{23 ,3}

Salzofen No. l

s

32,9

I

27,3 I

^{~5 . 6}

^{23. 5}

Duży Q

(KE 421

Tal!

27.1 I ^{22,1 - - 5.0 I 20.1}

I

Ursus ^Młody

o'

wyrośnięty

Tal! grown, young

24,8 19,3 - 5.5 19,0

arcto s _{(Zakł .}

Pal.

Wrocław)

No. 218-a (Brit. Mus.)

25,0 20,2 - 4,8

R e ynolds -

SZ K I E L E T NIED:tWIEDZIA JASKINIOWEGO 207

T a b el a 11

Stos u nk i dług o ści koś c i długich koń czy n przednich

Length relations of long bones in fore limbs

Ga t u ne k

Species

Osob n ik i

Individuals I

Humeru s

I

Radius

I

H:R= 100:x

I

^{Różn ica}

Differen ce

,

_I

I

_{Magtira 443 346 78,1 21.9}

I

_-

Wild kir ch li 465 340 73,1 26,9

Ursu s

spelaeus

^{Wind en}

I

^{47 1 357 75,8 24,2}

- - - -

:1

358 ^I 287 80,1 19,9

Sal zo f e n No. 1

1 - -287,5

356 ,5 80.7 19,3

- - -

Ursus

denin geri

^{Hundsheim 343 290 84.5 15.5}

DużyQ (KE 42)

T al!

^{356,75 307 14,3}

Mło y

d

O wyro- _I

śnięty

Tall grow n ,young

₃₀₂

I

_{262 86,7 13,3}

Ursus

^{IZak l. Pal. Wro-}

I

arctos

^{cła w)}

I

I Według Za p fego *

After Zapfe

No . 1 290 253 87,2 12,8

(1939 ) No . 2 330 300 90,9 9,1

-

No. 218-a (Br i t.

391 339 86,7 13,3

Mus.) Rey n ol ds

*

Pon ieważ Za pfe w pracy swej nie podaje oznaczeń tych nied ż w i edzi, dlateg o w cel u uniknięc ia pomy łki ozn a c za m je kol ejnym i lic zb a m i l i 2. Pom iary

szkic -

letu trzeci eg o niedżw ie dz ia pod a j ę za Ehren b e og iern (l<:E 42), są one bo w iem przy - puszc za l nie dokładniej s ze

(E hrerrbe rg ,

1942, p. 640---64'1).

Since in Zap fe's paper these in dividu als are in determina t e, th ey are her e con-

secutiv ely m ar k ed

1

and

2,

in order

to

avoid possib le errors. Th e ske leton

measu -

rem en ts oi th e th ir d bear are giv en ajt er Eh renb er g (KE

42)

as they are , most ZikeZy ,

more exact.

2 08

ZBIG N I EW RYZIEWICZ

T

a

b

e

I

a

12

Porównan ie wymiaró w

kości

ra m ie n iowej,

przyjmując

w ymi a r y K E 42 100

Compari son oj humerusmeasurements (K E

42

= 100)

I

Tal!

I Szeroko ść

d ystaln a

^Grubość Di sta l width

proksymaln a

G atunek Osob ni ki

Długo ść Proxima l thickness

Speci es Indi v idu als Leng th

(me d. - lat.) (ant.-post.) co n dyli ca pu t humer i

% %

Mag u ra

124 I 123 125

- - - _{-I ~-} -

Ursus

Wil d kirchli 130

I ^{141 130}

I - - -

I

^-

sp el aeus

d

100,3

I ^{100 100}

Salzo fe n No, l

^{- - -- - - - -}

,

_s

100 100 100

t _I

- - - ^{- -} -

Młod y

o '

wyroś - ^I nięty

TaH grown ,you ng

84.6 71.5 67,4

Ur sus

(Zak l. PaL Wr oc-

arc tos ław I

- -

1 - ~-O--:

Duży 9

(R E 42)

100 100

T

a

b

e

I

a 13

Porównani e w y mia

rć

w

kości

p r om ien i ow ej ,

przyjmuj ąc

wy miary R E-lOO

Compariso n oj rad ius

mecsurernen rs

^(KE= 100)

I

Szerokoś ć

Ca pi tu lu m

Gatu nek

Osobni k i

^{Długo ść}

dy stalna

średnica

Species Ind i1,id u als Length

I Di st al width Dia m et er

u

I ^{m a x . m a x.}

I

^{u o',1)}

I ^%

Ma gu ra

I ¹³⁰

I

^{125 118}

Wildki rch li 110 118 ,5 125

Urs us

spelaeus d

106.5

I

106 ,2 99

I Salzofen No . l ,

I ^{s 106.5 106,2 100}

- - - -

I

Młody

o'

wyroś n ię ty Tal! gr own , young

85 68 67

Ursus

I ^{(Za kl. PaJ.}

arctos ^{tI Wrocław )} _-

I

I

Duży

9 (R E 42)

100 l ^{100 100}

TaH

SZKIELET NIED:1;WIED ZIA JAS K I N IO W EG O

T abe la 14

Stosu nk i długośc i kości dł ugic h W końc z yn a ch ty ln y c h Length relati ons of long bones in hind limbs

209

Gatunek Osobniki F:T= 100:x

I

^Różnica

Species Ind i v idu als Femur Tibia

(j

I

^Difference

.n ~u

I

^{Magura 490 317}

^I

^64,7

I

^35,3

Ursus

I

-~

Wildkirchli 490 305 62,2 ^I 37.8

spelaeus

I

I

^{Salzofen No. l d 391 269,5 69}

^I

³¹

Ursus

deningeri Hundsheim 385 266 69 31

- - -

- - - - - - - -

-- - Duż y 9 (K E 42)

395 302 76.5

I

^23.5

Tal!

- - - --

Młody 0- wy rośn ięt y I

I

Tal! grown, young

I

342 258 75.5 I 24.5

(Zakl. Pal. Wrocław I

Ursus - - -

---- I

nrctos

I

Według Zap feg o No. l 341 258 75,6 24,4

I -

- - -- - -

^{- - - --}

After Za p f e

No. 2 460 292 74.5 25.5

- - -

I ^-

^{- - - - --}

No. 218-a IBr it. Mus.l 392 332 72.2 27.8

Re yno ld s

I

Ac ta Palaeon tolo glca Polon ica - vol. IIJ2 -3