Monitor Różnych Ciekawości Na Rok 1795. Tom IV

Czasop.

M O N I T O R

R O Ż N Y C H C I E K A W O Ś C I

N a R o k 1 7 9 5 .

“ Homme est né libre y et p a r tout il est dans le*

fers.

R o u f seau contrai social.

w K R A K O w I i

w D ruka rni Ja n a M A Y A «

M O N I T O R

K O Z N Y C H C I E K A W O Ś C I R o k u 1 7 9 5 .

Czi.sc 19ta. na dzień 15. P aździern ika;

I.

-Fortece A n g lii. F ow c granice F r a n c ji $ p rzez D uchera.

łoczące się f o r te c e , którem i się ind«

±e O t O C Ź y Ć w i e l k a B ry tan ia , i które w nay- o dleglejsze strony , roznoszą Ogień ie y a m b i c j i , nie są n a j l e p s z ą obroną iey skła­

du handlu w L ondynie. N aylepszą zasłoną tronu w y s p y Angielskiey iest w o y n a na l ą ­ dzie. P odczas w o y n y 1778. Stany A m ery­

kańskie w inny swoię n iepodległość, szcze­

gólnie pokoiow i F r a n c y i z m ocarstw am i A ij

Jadowem u Ale kiedy T> rancyi siły, podzie­

lone miedzy w oyua ląd o w ą i w o y n ą m o rs­

ka.'; kiedy p ra w ą ręką musi bić Ą ustrya- k ó w , Niemców, P r u s a k ó w , Hollendrów , Piem ońtczy ków, H iszpanów ; kiedy niemo­

t ę w oyny na m o rz u , tylko lewa rę k ą p o ­ p i e r a ć , na ó w czas Neptun Angielski bierze h a siebie postać ty ra n a . W teraznieyszey w oynie iest p rzy uay mn i ej' 1,800,000. l u d z i , przeciw ko wolności i za wolnością uzbroio- nych. W o y s k o Xcia d ’Yorka składało się p o d Herzogenbuscli z 33,67.4. ludzi ; o d trą ­ cić od tey liczby H a n o w e ra n ó w , Hefsów, Kafsel i A rm sz ta tów , zostanie się 4,742. lu ­ dzi p ie c h o ty , a 21,752. iazdy Angielskiey, ra z e m 2 6 , 4 9 4 . po d d an y c h Angielskich:

w ięc za kilka kropel krwie w y s p i a n e y , w y l a ł y się strom iem e krw i ląd o w e y . K ia- dzież i ogień w T u l o n i e , złupienie kolonii F rancuzkich i zburzenie 100. okrętow w o ­ jennych F rancuzkich , nad grodziło Aisglii t o , co zap ła ciła z a posiłki. Anglia iest uieprzyiacielem p o koiu i rękodzieł na ladzie: z a w ie ra p r z y m ie rz e , a b y by ła tym

C 5 )

________ .'.IV V) ■

bliżsem nieprzyjacielem , i trzy m a ła wszy*

stkie m o carstw a w w ró w n y m wyniszcze­

niu i n ędzy; pragnie aby żw y cięztw a ied- ney s trony nigdy nieprzeroagały.

P o każdey k r w a w e y b itw ie , w ycho­

dzi z swoiey w y s p y lamparci brytański , p rz e b y w a kanał Angielski , i przychodzi rozciagnione na placu bitw y w achać trupy.

Zobaczyli tam H o llen d ró w ? T y m lepiey m ów i , bo gdyby się to m ocarstw o wzm ocniło , m epodlegałoby mi więcey.

Jeżeli Prufsaków ? P otrzeba , a b y K ról Pruski p o trze b o w ał zaw sze moich posił­

k ó w do p row adzenia w o y n y , i nie b y ł w stanie n a w e t siebie samego bronienia. Je­

żeli A u stry a k ó w ? S traty wojenne nad R e­

n e m , iuż s ą , albo bedą n o w y m zaborem na T u rk u i na Polszczę nadgrodzone. Je- żeli Rzeszy Niemieckiey? Niechay R zesza N iem iec k a, będzie zawsze przeszkodą dla dom u Austryackiego : niech tylko będzie d la niego słabym sprzymierzeńcem ; z a w ­ sze bez stałego rz ą d u , zaw sze pod w p ł y ­ wem królów i razem skonfederowanych

^lektorów , a naw et przeciwko ich w łasn e­

m u interefsowi. Jeżeli Piernońtczyków ? N i e c h a j zawsze strzegą A l p ó w ; ale ż-eby niemieli żadnego portu we W ł o s z e c h ; bo m aiąc przy wyspie Sardynii ieszcze niektó­

re porty we. W łoszech , staliby się m o c a r­

stwem morskim i liandluiacym , a m óy in­

teres tego w y m ag a , aby oni niemieli ani m a ry n a rs tw a , ani handlu.

Postrzeżeli la m p a rt H iszpanów ? C i , m ó w i , zrobili mi bardzo wiele złego przez przym ierze z F r a n c j ą ; a cóżby się iesz­

cze zemną s t a ł o , g d yby na m iejsce zw ią z­

k u Familii , nastąpił t ra k ta t zabezpiecza­

jący republikanism we F r a n c y i, a F r a n c j a że by z a g w a ra n to w a ła d w orow i H iszpań­

skiemu , daw ne i teraźnieysze lego dzier­

ż a w y w Am eryce?

Ah ! oto leży F ran c u z po miedzy p o b i t e m i ! ...L a m p a rd go p oznał po iego ubiorze woierfnym , po iego gro- Źney postaw ie i po bagnecie. T e n rycerzt od d y ch a ł ieszcze , pierś iego b y ł a odkry-

- t a ; la m p a rt piie iego k r e w , podnosi o b y ­ dw ie ła p y do N ie b a , i śpiewa Te D eum .

T a k ie są we w szystkich w o y n a c h , w e w sz y stk ic h bitw ach kom binacye , ż y ­ c z e n ia 'i szczęśliwość , te y p o cz w are y wo- d o ziem n e y , ro z b ó y n ik a m o rs k ie g o , i p u ­ stoszy cieia lądu,

Niceśmy niezrobili dla pokoiu E u ro ­ p y , ani dla naszey wolności , jeżeli

nieodmieniemy system atu d y p lom atyki , n a k tó rey pomyślność Anglii zawisła.

Jey mieysca obronne pod czas w o y n y , są w Zjednoczonych P ro w in cy a ch i w N iderlandach Ą u s try a c k ic h : H a g a i Bru- xella , są kluczem do pałacu teraźniey- szego ś w ia ta polityki.

W roku 1601. k ró lo w a E lż b ie ta , do k tó re y P. Rośni b y ł posłany do ułożenia organizacyi N iderlandów H iszpańskich, m iała nay p ierw szy za m ia r przystaiąc na utw orzenie nowego m ocarstw a z uszczup­

leniem dom u A ustryąckiego , z ła c z y c pro­

w in c je N id e rla n d zk ie , przeciw ko F ra n c ji i H iszp a n ii, Jeszcze w roku 1578- przyrze­

k ła w spierać iHsurgentów i wzięła od nich

» a za k ła d ich wierności , trz y mocne for- tyce w Z e l a n d ji . W roku ,6o3 . F r a n c j a i Anglia pbow iąz ały s ję taiemnie , u t r z j - m y w a ć Ziednoczone P r o w in c j e , ażeby z słabości niepodpadły nazad pod iarzm o , swego dawnego pana,

W roku 1Ć09. ?a pośrzednictwem j g w a ra n c y ą F ra n c y i i A nglii, te Prow incye są uznane za niepodległe, W ielka konfe- d e t a c j a ich z a w i ą ia ł a się ,v roku 1J79. ,,, Utrechcie. Zdaie sie i t F r a n c y , p « « okm a t d a w a ła im po milionie czterechkroć sto tysięcy posiłków co rok.

Xiązę Henryk odsunął podział N ider­

landów H iszp a ń sk ic h , prop o n o w a n y przez Richeliego i przyjęty przez Jeneralne Sta- łiy, ale system a Elżbiety się zostało. B ar, new eld ra dził Jeneralnym Stanom unikać ścisłego sąsiedztw a F ran c y i , aby N ider­

landy Hiszpańskie były zawsze przedmu- rzem dla Holłandyi przed F ra n c y a ! żeby p o d czas w o j n y m orskiey z Hiszpania ,

?ch kratę m ia ły 2as,łonę i źe s , siedzt; a

Hiszpanii niemaią się przyczyny obaw iać.

Nic.erlandy Hiszpańskie przeszły pod Au- s t r y ą ; to samo system a ró w n o w a g i mię, dzy wielkiemi m ocarstw am i , „ a m ałym k a w a łk u ziemi. Siedem Prow incyi zied- n o cz o n y ch , k ra y jeneralności , Julia i Kii v-ia , Brujtella i E lek to ra ty z tey strony

enu , należały do czterech mocarstw , i by.

ł y zaw sze podnietą i teatrem woien. j e- .zel, Ho lian dy a był a zaczepiona od iedne- go to była od drugiego b ro n io n a ; ale ie- 1 leE n a Pa stnikiem b y ła F ra n c y 'a , to sio

? a ra z do bandery Hollenderskiey p rzy i a- czyła Angielska; zaraz ty ra n ia na m o r z u , a na lądzie n ayokrutnieysza rzeź. T en

’Tay ! ? * , ZAwszf> mieyscem tra k ta tó w i bitw. .Traktaty R i s w ic k i , Hadzki i Utrecht

, p o ło ży ły granice wielkiey Brytanii P rzy w ró co n e N iderlandy nazad Austryi m em ogły bydź podług traktatu Utrecht,.’

h J ° ’ Zadn^ miar£l i Pod iakimkolw iek bądz pozorem ustąpione przez nią F ra n c y ,;

P u f t j , Jeneralne S tany podzieliły po siebie resztę N iderlandów. W ł a .

ściwe granice , ta m y , szłuży, k ra y cło z a ­ lew u , wszystko było opisane , ułożone ; w szystko było spółnym mterefsem , w sz y ­ stko pow iązane w zaiem ną podległością , a l­

bo raczęv inateryą cło zapalenia w o y n y zawsze g o tow a.

L udw ik XIV. obłożony wiekiem , skruszony sw oią pobożnością , ze z, w o lii ty m sam ym trakta te m Utrecht.sk im n a zw alenie Dunkierki , zrzekł się aktu żeglu­

gi połączenia korony H iszp a ń sk ie j z F r a n ­ cuzka , z a g w a ra n to w a ł koronę A ngielską, niesłusznie przyw łaszczoney ią sobie f a ­ m ilii, p r z y r z e k ł n ie d a w a ć , ani p o s iłk ó w , ani schronienia , ani n a w e t żadney ra d y sukcefsorowi J a k ó b a II. którego W ilhelm III. zięć i e g o , z stronu zepchnął.

P o d łu g t ra k ta tó w Piwiyskiego i Pił- nickiego z a w a rty c h w Lipcu i Sierpniu 1791. r o k u , Cesarz m iał odebrać to w sz y st­

ko nazad , co tylko L u d w ik XIV. na N i­

derla ndach zdobył. A lzacya m iała bydż R zeszy o d d a n a , a L o tary n g ia arcyxiążę-

ei,u Karolowi-

U

D a w n e Stany J e n e ra łn e , przystąpiły do tych t r a k t a t ó w , ale z k o n d y c j a , żeby granice Austryi i Rzeszy Niem ieckiej , b y ­ ły z pożytkiem dla nich oznaczone: iakoż oczywiście w id a ć , i naw et tra k ta t granicz- n y 1515. roku o p ie w a , żeN iderlandy chcia­

no mieć zawsze zasłoną wielkiey B rytanii i Ziednoczonych P r o w i n c j i . D aw ni Hol- lendrow ie niechcieli nigdy- widzieć Belgii W reku F ran c u zó w , ani też chorągwi A ustryackiey w Lill i Dunkierce. P rzez n o w e granice F r a n c j i nayw ię ksza zasłona Wielkiey B rytanii u p adła.

1 to się może n az w ać właściw ie z d o ­ b ycz ą na A nglii, poniew aż niebędzie m o ­ gła w i ę c e j zapalić w b y n y ląd o w e y w N i ­ d e rla n d a c h , ani w Zjednoczonych P ro win- cyach ; niebędzie m ogła w strzym ać tych sił , które ią m aią w krotce obalić. T r z y P r o w i n c j e z tamt.ey strony Ifsel, niemo- głyż zostać osobnym i skonfederowanym kraiem , albo p rzyłączone do H ollandyi , a lbo dane P ru lś o m , lub Rzeszy Niemiec-

2 E lektorat H anow erski , niektóre

m iasta , i kilka k aw ałk ó w A u s t r i a c k i c h , niem ogłyż bydź śrzodkiem nadgrodzenia , indeinnizacyi, pogodzenia p ro p o r c jo n a ln ie , w szystkich p o te n c ji w o iuiących, a naw et j neutralnych?

Rzesza i Prufsy, chociaż u trac iły to w s z y s t k o , co m iały za R enem , to zyskały p o k ó y i zabezpieczyły sobie to wszystko

co m aią z te y tu strony Renu.

Na północ i południe, granice F r a n c y i , są albo darem n a t u r y , albo m ęztw a iey żołnierzy.

Ogólny interefs całey E u ropy, interefs k ra ió w z d o b y t y c h , nadaie tey rozległości ziem i, zupełną słu szn o ść, iakiey niedosta- w a ło podziałow i Pilnickiemu

Już niebyło więcey m o c a r stw a Hol- lenderskiego ; cała ziemia b y ła zdo b y ta , w oysko zw yciężone , fortyce w z ię te , stru- że sarnowładnosci zniknęli, albo w n ie w o ­ la się dostali. Już niebyło więcey , ani sarnowładnosci skonfederow anych siedmiu k ra ió w , ani sarnowładnosci każdego z oso- ł>na, ani Stanów J e n e ra ln y c h , ani S tanów

1

p r o w i n c j o n a l n y c h , wszystkie P r o w i n c j e by i V własnością zd o b y w cy . W szystko co b v ło własnością narodu skonfederowane- go , łub peródy ńczo k a ż d e j P row incyi nale­

żało do zw ycięzcy. K o n t r y b u c j e , s , a o- knpieniem p ra w a wojennego nad w łasno­

ściami partykularnym i.

Żeby HoIIandya niebyła tylko lą d o ­ w y m m o carstw em , mnieyby b y ła ściągnę­

ła oczy F ranc yi na siebie , ale bandera H ollenderska i położenie H o lla n d y i, n a k a ­ z a ły rozciągnąć na nia p ra w o zd o b y c zy , tyle ile się z spraw iedliw ością zgadzało.

HoIIandya zależała od swego bliskie­

go sąsiada na lądzie; a przez swoie kolo­

nie i wielką liczbę okrętów kupieckich, z a le ż a ła od m ocarstw a , które nayw ięcey o k rę tó w woiennych posiada.

HoIIandya niebędac m ocarstw em l ą ­ d o w y m , ani morskim pierwszego rzędu , m e u t r z y m y w a ł a się tylko przez zd rad y . F r a n c y a niebędąc ani iey bliskim sąsiadem , ar'i obfita w okręty woienne , widziała_{(. i. J 7} H o II a n d y a , czy m i a ł a , czy m em iała Stat-

h u d era , czy b y ła sprzymierzeńcem , c z f neutralką zawsze sobie niewierna. T a dwoistość polityczna pochodziła z iey topograficznego p o ło żen ia ; będąc zawsze ściśniona , niemiała nigdy innych p r a w i d e ł ; tylko interefs momentalny.

B an d era daw nych Stanów Jeneralnych b y ła naym ocnieyszą fo rte ca Anglii; ile ra;

z y się ta B andera , czy sprzym ierzona ; czy n eutralna a zawsze niew iern a, z łą c z y ­ ł a z Angielską , b y ła zawsze naypoteż- nieyszym nieprzyjacielem przeciwko Frań- cyi. G dyby się Ben niestykał blisko z morzem niebyłoby żadhego bezpieczeńs­

t w a tra k to w a n ia z H ollandya, P r z y s t ą ­ pienie te ra ź n ie y s z e , tego świetnego sateli­

ty do św iata F r a n c u z k ie g o , nie iestże dla niego pożytecznieysze? Gdy by by ł wziął in­

ną d r o g ę ; za n ay p ie rw s z y m poruszeniem wielkich mafs p o lity c z n y c h , m ały B ataw - czyk zostałby u c iś n io n y m , zgniecionym, albo rozszarpanem ; a tera źniejszy ie<m sąsiad nieiest ani d e s p o tą , ani fanatem-

K a p it a ł y i okręty w y szły z s w o i e j o y c ż y z n y . . . . Zt.ad w y p a d a powiększenie sił i haddlu morskiego dła wielu innych m o c a rstw , ale nie dla Anglii. Niedługo

■ będzie się cieszyła w ynadgrodzeniem po części , przez e m i g r a c j ą hollenderską , Wieczystych p o ż ytków z spólnego u ż y w a ­ nia portu Fłisingen i trzech rzek dla n o ­ w y c h dw óch Rzeezpospolitych. E m igran­

ci hollenderscy, opuszczą w krotce Anglią , i udadzą się do H a m b u rg a , A ltony , K o­

p e n h a g i, Sztokholmu * Filadelfii, do Kapu

<* brey n ad z ie i, do Kanten , do Batawii.

. . . i wszędzie za p ro w a d z ą handel i żeglu­

gę ; ściągną w mieysca swego now ego m ieszkania , k apitały , k tó re m aią w b a n ­ t u Angielskim. T o wszystko m ożna u w a ­ l a ć iako uszczerbek handlu A n g lik ó w , że­

glugi i gotowizny.

Anglia niemaiąc wiecey b ande ry hol- lende s k ie y , dla zapalenia ładu , dla w a l­

czę,. ) lub zdradzenia F r a n c y i ; Anglia , u-

^ ta wiec p ra w e ramię. T a a m p u t a c j a , żyteczne w targnienie do Anglii, z o s ta ­

ło uskutecznione przez w ciście w oysk F ra n c u sk ic h do Am sterdam u na płaskich ł y ż b a c h , które zim a dla tryum fu naszey wolności sporządziła. W ojow nicy F ran - c u z c y , c i , którzy z n a j w i ę k s z ą baczno <

ścia i przez n a j l e p s z e szkła , u w ażaia nie­

bo d y p l o m a t y k i , w yznaią , że w a s z a śm ia­

łość , za d a ła wszystkim kalendarzykom' politycznym kłam stw o , i popsuła w szy st­

kie zdradzieckie układy !

Człowiek na czele rządu , k o rz y s ta i p rz y p a d k ó w , tak iak w y z ostrości z i m y ; t o b y było n a ywiększą z b r o d n ią , niechcieć zbierać o w o c ó w z w aszych z w y c i ę z t w , nieżądać nadgrody za wyłożone w y d a tk i , niezabezpieezyć wam przeznaczoney s ł o ­ d y cz y w w aszey spo k o y n o ści, w w aszey ńiedołężności i w w a sz ey starości.

K rólow ie p r o w a d z ą w oynę z k a p r y s u , lo b i a pokóy z humoru. Niewielka in try ­ ga , albo znaczne m ałżeństw o , stan o w i przeznaczenie n a ro d ó w . L u d zw y cięzca, niezyskuie na swoich zw ycięztw ach ; on ty le utracił co i lud zw yciężony. K rólo­

w ie

k0ntentui^ Przym ierzem familii hard! UCJa‘ k ° r 0 n J ’ k ° r0nie ’ k a n t°renl

n n l T ? * S" '° naCh ° d SU' ° ich P ° d d *-3 1 , k tó rz y , czy zw ycięzcy, czy z w y . z e m, muszą zamsze dła umorzenia wy- i l kn° W' płacić niezmierne t a x j ,

^ r . r ll,b f ieszcz?s'cia płatny c|1 ry ci er T SZe 0boi?tne dIa Judu, kto.

t f Dr r 1 p bez żadl!ey n ad g ro d y

^p rz y sz ło śc i. L u d wolny i t r • •

z a ,,.C7 , 1 trzy m a ia cy sie

» M . o d p o n u , , w o v „ ą h iń d l o n ś w S° f P r Z j i a d e , a ' ‘ «•— * na

y, poki rnu m ezapłaci w y d a tk ó w w y - 0l^ ch «-O ie zw ycięztw a.

mogli " i e b j "

cZęSć „ a d g r o d j M v , y t o " ; ę ^ k o Z a Z t “ 5 , 1 to c° się nai^ ***■

k t ó r a , P ° le * ł j c , ‘ w w ° y ™ j s , d o M i '

U J ” ' “ ci° s M < W Anglii, ie y . i . lenney morskiey jPt, , A i XO&T Tir rt 7 żegludze hau*

u Częsc 19. g

ć)lowev, iey rękodziełom ; ogolna malsa sil morskich E u ro p y będzie podzieloną ; nabyliśm y now ych portów do w y l ą d o w a ­ nia do L ondynu i dzielemy trzy rz e k i, na k tó ry c h bandera F rancuzka niebędzie wrę*

cey obca. W ykorzęńierny na lądzie z i a r ­ no woien , które go od dwóch wieków p u ­ stoszyły. Lonty polityczne i fosforyczne , k tó ry c B ruxella i H aga b y ł y m agazynem A ngielskim , iuż są ugaszone.

K o lo n ieH o llen d e rsk ie, które b y ły od- dane a fidei commis d obre y wierze Lam - p a r d a , będą powrócono odro d z o n y m S t a ­ nom Jeneralnym .

Statki w oienne, które poszły za Stad- hu d erern , te które Anglicy i Hiszpanie po- a r e s z t o w a l i , kapitały , które w yszły , to wszj^stko n iew y ro w n ew a temu w s z y s tk i e ­ mu co się zostało : Irła n d y a będzie o g ło ­ szoną ^{z a} niepodległa ^, a Anglia będzie o- b ró c o n a na mieysce w ygnania , będzie B o ta n y ^ B u y na rabusiów . P o uspokoieniu b u r z y , pszczoły Hollenderskie pobłąka- w s z y się trochę , p o w ró c ą n a mieysce

swego urodzenia , naydogodnieysze do zbierania miodu z stvego handlu.

Mifsypi , odnoga C hezauska , Nil , E u fr a t, D onay, W o ł g a . ża dna rz e k a , żaden kres świata nieokazuie tak sprzyia- iacego ula dla przemysłu , iak połączenie trzech rzek.

Mniemani patryoci Hollenderscy, nie- chcieli nic ustąpić F ra n c y i , do którey Wszystko należało. P o trzeb a było od po*

Wiedzieć ty m fa łs z y w y m p a try o to m i S) G d y b y Pichegru b y ł w L ondynie , a Grzegorz ILI. w A m sterdamie , stro n a Opozycyyna , k tó ra może śmiało p o w ie ­ dzieć , że iey życzenia , opierania się , i Wszystkie publiczne Czyny, b y ły prz eciw ­ ko tey wOynie, czyż ta iey m o w a z nisz­

cz y ła b y p ra w o zd o b y c zy ? „

B a ta w o w ie nieskładali m o cars tw a * które b y ło zw yciężone ; strona Słathude-

*°w ska , k tó ra b y ła mocnieyszą p o d b iła

^°bie w iększ ość, i ta większość m usiała 1 Sactwy u c ie k a ć ; więc uwolnieni i z wię- 2len w ypuszczani B a ta w o w ie , przeź

B ij

w o j s k o F ra n c u z k ic , mogą że iey sp ra w ie­

dliwie za przeczyć owocu iey zwycięzlw ? Czyż Francuzi weszli tak do Hollandyi , iak Anglicy do T u lo n u ? Nieprzystąpilasz HoIIandya poprzedniczo do t r a k ta tu p o ­ działowego Pilnickiego?

Stany Amerykańskie dały nam przez swoię neutralność w t e r a ź n i e j s z e j w o j n i e , w i e l k i przykład cnot narodów ; iednako- w o ż wdzięczność im należyta niepowinna przechodzić interefsu narodowego. W woy- nie obronnęy, spaniałość F ran c u zk a n i e p o ­ winna zdradzać interefsu n a ro d o w e g o ; nie­

p ow inna poświęcać praw sw oich obrońców tryum fujących , ani posiadaczów afsygna- t ó w , ani t y c h , którzy z bogaczów przez w oynę d om ow ą zostali ubogiem i; sp ra w ie­

dliwość iest spaniałością ludów. Ale oto p r a w a człow ieka są ogłoszone w H a ­ dze

P r a w a człow ieka są i w Londynie , a widzietny tam przecie despotyzm iednego, a r y s to k r a c y a p a r ó w , p rz ek u p stw o n iż s z e /

większ^ cześć ludu pozbaw iona swego p ra w a głosowania.

B a t a w o w ie ! ieżeii szczerze zwaliście w ładzę S tadhuderatu , ieżeii Pitt widząc znurzonych królów k o a lic ji kam paniam i Woyskowemi , odstręczony bagnetem i a r ­ m atą , niepodał przeciwko Francyi planu kam panii p o lity c zn ej , przeciwko iey h a n ­ dlu i skarbowi ; ieżeii P it t uznaiąc lud Francuzki za niezwyciężony w woynie , fiiespodziewa się zw yciężyć go w d y p l o ­ m aty ce , ieżeii niema spolników swoich,

zbrodniczych proiektów w P a r y ż u , w Ha-

*lze i B azylei; ieżeii, kiedy w oyna niemo- g la zrobić p rz eciw n e j r e w o lu c ji w F r a n ­ c y i , niespodziewa s ię, że ią po óy potrafi zrobić , i p r z e z g ł ó d z a p ro w a d z i, albo królew ską w ładzę , albo anarchia.

•Niezapominaycież , którzy kochacie wol n o ś ć , że w asza wolność zaw isła od wol*

»ości Francuzkiey,

Nieprzyjaciele F ran c u zó w , porów- naycie t ra k ta t Pilnicki , manifest w kro - C2eoia do F ranc yi prez B runśw ika, z trak-

iatem pokoiu między Królem Pruskim i z t r a k ta te m , przez który H ollandya zdoby, t a , uznana za niepodległa, p rzyięta iako S przymierzenka, i która się teraz cieszy, że może pow ierzyć swoię szczęśliwość try-t um fom zw ycięzców Alpów , P ireneów , S z e ld y , Mozy i R e n u .. . . .

W y chcieliście podzielić F ra n c y ą i n a ­ rzucić iey k a y d a n y Podzielcież , o- kuycież million d w a kroć stotysięcy gre^

n a d y e r ó w , których bagnety uciszyły w a ­ sze n a jw ię k sz e a r m a t y i p o w a liły waszę*

paytęższe s z w a d r o n y !

I I ,

T A IE M N A INSTRUKCYA

Do w szy stk ic h za granicznych agentów R ze c zy p o sp o lite j F rancuzkiey , im ie­

niem w ydziału, ocalenia publicznego.

p rz e k o n a n y m , że k a ż d a p r a w d a , a osobli­

wie w tyczących, się okolicznościach zarzą- dzania , nieiest tylko w ypadkiem długiego doświadczenia ; to iest zw ażanie wielu c z y n ó w , i z nateżeniem umysłu p o r ó w n a ­ nych ; że to , co nazy w aią p ra w id ła m i r z ą d ó w , nieiest tylko powszechnem i czy­

n a m i , albo przebiegiem poiedyńczych z d a ­ rzeń ; że nakoniec , każ da d o b ra t e o r y a , nie iest tylko dobrym przystosow aniem do w y kona nia . Dla tego w y d z ia ł ocalenia publicznego, życzy sobie zebrać iak n a j - Miększą liczbę c z y n ó w , ściagauacych się

ocalenia publicznego , będąc

do tey ważney wiadomości polity k i, a ż e ­ by z starannego ich porów nania po części now e p ra w d y wyciągnąć , po części p o ­ twierdzenie dawnieyszych znaleść, po czę­

ści też odkryć daw no w prow adzone biedy.

T e czyny będą tym hardziey ośw iecające, że zróżnych o k o lic , od różnych postrzega- czów po zbierane b ę d ą , i rozmaite-stosun­

k i , albo też sprzeczności, co tak do klim a­

t ó w , ziemi i k ra iow ych p r o d u k tó w , iako też wszystkich fizycznych i m oralnych p rz edm iotów w ystaw ią.

W tym widoku o b y w a te lu! s ą naste- puiące p y tan ia u form ow ane, które "ci p r z e ­ syłam . Im bardziey ie rozbierać będziesz ty m bardziey się p rz ek o n asz , że nie" są o- wocem próżney ciekaw ości, ani darem ne­

go badania , ale , że wszystkie m aią za cel publiczny i społeczny pożytek. T a k n a p r z y k ł a d , rozum iałby k to , że pytania o w iatrach, nienależą tylko oddzielnie do f i z y ­ ki; a wszelako one maią związek z rządem i z han d lem ; p o n i e w a ż , gdyby można "praw­

dziwego systematu w iatrów d o y ś ć ; gdyby

można pewnie wiedzieć , że wiatr w pew- 11 strefie , iest albo skutkiem , albo t o ­ w arzyszem innego w iatru z i n n e j strefy ; że dyszczowny i u r o d z a jn y w iatr , k i e d j

^ A m e r y c e , albo w A f r j c e w ieie, iest na Wyspach F rancuzkich i Hiszpańskich su.

chym i n ie u ro d z a jn y m , to b j m ożna z fych znaiomości wyciągnąć śmiałą i pew na t e ° r j ą , k tóra co do opatrzenia się w ż y w ­ n o ś ć , do handlu i do w y p r a w y m o rs k ie j wielki użytek b j przyniosła.

h o samo się ma rozumieć o pytaniach Względem stanu fizycznego każdego k r a iu , 0 naturze iego p ro d u k tó w , o pożywieniu 1 zatrudnieniu iego mieszkańców. Od d a w ­ ny cli czasów uważali głębocy postrzega- cz e, że podobne przedm ioty wielki w p ły w m aią na obyczaie , zw yczaie i charakter n aro d ó w , a zatym i do n atu ry ich rządów , 1 do ducha ich ustaw . W iele tedy na tym z a w is ło , a b y przez dokładne odpow iedzi , Wydać w tey okoliczności doskonały s a d ; en sąd niemoże by d i i n a c z e j u c z y n io n y ,

. ° po dokładnym roztrząśnieuiu wielu

czynów. W szystkie ztad w y p a d k i, do ty*

k aia zasad każdego p ra w o d a w c tw a i ime- refsuią cała ludzkość. Lud F rancuzki z a ­ służy sie tedy całey ludzkości , przez u- gruntowanie tak w ysokich praw d , a t y o b y w a te lu będziesz uczestnikiem tey za*

sługi,

W y d z ia ł ocalenia publicznego , nieżą- d a od ciebie obyw atelu ! a b y ś sam te wszystkie p y tania rozw ięzyw ał. On wie d o b r z e , że niektóre z nich potrzebuią d o ­ świadczeń i p r a c y , do czego ty niemasz dostarczającego czasu ; potrzeba więc k o ­ niecznie , abyś się poradził k ra io w y c h m ie s z k a ń c ó w , w któ ry m się zna yduie sz, Ale w yd z ia ł życzy sobie , abyś przy ty m nayw ię ksza ostrożność za c h o w a ł , żebyś się nieradził tylko dobrze w iadom ych o- s ó b , i którzy rzetelność z p ra w d ą łączą.

Zaleca ci szczególniey tę rzetelność wzglę­

dem w a g , miar i gatunków. N ay w iększą zasługą podobnych dośw iadczeń iest rze*

te ln o ś ć ; i ieżeli prz y d an y do iakiey p ra c y sza c u n e k , iest zachęceniem do w ykonani^

( 27 )

BWs i gga _— ________

?e7 , to bądź p e w n y m , że w y d z ia ł nay*

w iększą w artość p rz y ło ż y ł do tych , które na ciebie w k ła d a ; on zna dobrze p r z y łą ­ czone do nich przeszkody i trudności , i w ie zawczasu , że niektóre odpow iedzi ze d w óch w ie r s z ó w , będą cię często i m ie­

siąc badania kosztow ały , ale te d w a w ie r­

sze będą p ra w d ą , a każ da p ra w d a iest Wiecznym podarunkiem dla ludzkości.

W y d z ia ł niechce cię w p rzyłączonych Pytaniach ograniczać ; inożeż ich więcey tego gatunku dodać , życ zy tylko , a b y nieb y ły bardzo rozmnożone. Nie liczba postrzeżeń nadąie im w a r to ś ć , ale ich r z e ­ telność , a ta rzetelność w y m a g a wiele cza­

su. Z te y p rz y czy n y nieżąda o d ciebie w y p ra c o w a n y c h rozdziałów , ale p ro sty ch n a p is ó w ; i dla tego żeby b y ły d o k ła d n ie j- sze i iaśnieysze, chce abyś ich obok p y tań Pokładł. N iepotrzebą także a b y ś na Wszystkie razem o d p o w ie d z ia ł; ale k ażdy a r ty k u ł, k tó ry o d sy ła s z , żeby by ł zupef-

dopełnionym.

C Z Ę S C t

St a n F i z y c z n y Kr a i u.

P ołożenie geograficzne. T e p y tania za w iera ią w sobie grądusy długości i sze­

rokości iednego kraiu , iego granice ze wszystkich s tro n , iego połozystość i k w a ­ d ra to w e mile,

K L I M A ,

5. K tóry gradus pokazuie R eau m e ra ther­

m om eter w każdym miesięcu ? 6. Jakie są odmiany th e rm o m e tra , w k a ż-

d ym dniu zran a i w południe?

7. Ja k a wysokość barornetra w k a ż d y m miesiącu ?_4-

8. Jakie sa iego znacznieysze odm iany?

9. Jakie w każ d y m miesiącu panuią w i a ­ try ?

j o. Czy są powszechne i we w szystkich stronach iednakie , czy też tylko w n iek tó ry c h d y s try k ta c h ?

u . Czy p rz ychodzą i t n y a i ą regularnie w pevynych pery o d ach ?

12. Czy by waia co dzienne lądow e i m o r ­ skie wiatry ? i w iakim stopniu?,

*3 • Jak sie dostrzegają w ia try ; czy od tey strony , z k tó re y p r z y c h o d z ą , czy od tey ku którey wieią?

14* Jakie sa własności każdego w iatru ? to i e s t , któ ry w iatr iest suchy albo w il­

g o tn y , ciepły albo zimny , tęgi albo Umiarkowany ?

15. W którym miesiącu na y w ię c e y desz­

czów ?

id. Na wiele c / ló w można r a c h o w a ć ie- dno roczny deszcz?

ty. Czy b y w a ią m gły? i w którey części roku ?

18- Czy rosa pad a ? i na których rnieys- cacb , i w którey części roku nay w ię k ­ sza ?

£9. Ulewy czy są um iarkow ane , albo m o ­ cne?

20. Czy u p a d a śnieg? i iak długo t r w a ? 2 t - Czy u p a d a grad ? i w k tó re y części

roku ?

Które w iatry p ro w a d z ą śnieg i gr a <J ?

23. Czy panuią burze? i o któ ry m czasie*

z iakich w i a t r ó w ?

24. Do k tó re y strony nayw ięcey ciągną?

25. Czy się ukazuią orkany ? i p rz y k tó ­ rych w iatrach?

s6. C zy b y w a trzęsienie ziemi? i w k tó rey części roku ? iakie są poprżednicze znaki? prz ypadaż po deszczu?

27. Czy morze p rz y b y w a , czy ubywa? kie­

d y p r z y b y w a lub u p ad a * zkąd w ia tr w ieie?

28. Ż nayduiąż się W ty m k ra tu osobliwsze zdarzenia ?

29. Czy to k lim a doznało iakich z w y c z a j ­ nych odm ian? i iakie są?

30 Czy się morze odsunęło od tam tey- szych brzegów* lub się p o d w y ż sz y ło ? O wiele się p o d w y ż s z y ło , lub o p a d ­ ł o ? i od którego czasu?

S TA N G R U N T U.

3 u G runt czy iest w rów ninach , czy gó­

rz y s ty ? i w ostatnim r a z ie , wiele są w yższe od horyzontu morskiego?

32. Czy iest o k ryty drzewam i i lasam i?

CżJ też goły i o tw a r ty ?

33• Jakie ma rzeki , stoiąee jeziora i bło- ciska?

54- Czy można zrachow ać , wiele k tó ra ,ż tych równin , g ó r , b ło cisk , stciących iezior i rzek m oże mieć , mil k w a d r a ­ to w y c h ?

35• Czy się ż n a y d u ia p a ła c e , albo iuż Wy­

palone W u l k a n y ?

36. W ęgielae kopalnie czy się żnayduia w kraiu ?

p k o d u k t a .

37■ J a k a iest natura g runtu? czy iest tłusty W apienny, k a m ie n is ty , piaszczysty

&c. &c. ?

38. Jakie są kruszcze na gruncie i iakie k o ­ palnie ?

39- Znayduież się sól i kopalnie soli?

4°- Jaki gatunek ziemi Znayduie się w Stu­

dniach i pieczarach?

^ 1‘ Jakich ro ś lin , d r z e w , ogrodowin , g a ­ tunków zboża na y w ię c e y się Z nay- duie?

42. Jakie są naypospolitsze zw ie rz ę ta , tak e z w ó rn o g ie, iak i z p tas tw a , z r y b , robact wa &c. ?

43- Które są właściwe tego kraiu?

44- Jaki iest stosunek w ielkości, wagi ty cli zw ierząt względem naszych?

C 2 Ę S C II.

St a n Po l i t y c z n y.

L U D N O Ś Ć ,

4 5 . Jaki iest fizyczny stan kraiu ł iego m ieszkańców ? iaki iest z w y cża y n y ich w zrost? czy są chudzi , czy tłu­

ści ?

46. iaki m aią koior skóry i w łosów ? 47. Czym źyią? i wiele tego co dzień z p o ­

trzebują?

48- Jaki ich iest n a p ó y ? czy się upiiaia?

49. Jakie ich iest zatrudnienie ? czy sa roi.

n ik a m i, albo w iniarzam i, albo pastu­

cha-

ch a m i, albo okrętow em i cieślami, czy też mieszkańcami m iast?

5 0 . Jakie są ich z w y c z a j n e , albo p r z y p a d ­ k ow e choroby ?

•51- Jakie są p rz ed n iejs ze moralne ich w ł a ­ sności ? czy są żyw i albo flegmatycz­

ni , b y strzy albo tempi , ro z m o w n i albo m ało m ó w ią c y ?

52. Jak wiele wynosi cała ludność?

33 Jak się m a stosunek ludności m iast do wsiów ?

>54. Czy żyią wieśniacy w e wsiach , czy rozrzuceni osobno po gruntdcb?

■$£* iakim stanie znnyduia się drogi $ c z y y? zimie j czy w lecie?

R O L N I C T W O .

Przestroga. P onie w aż rolnictw o w k a ż d y m kra iu iest odmienne , zaczym nay lep sz y Sposób, ab y 2. lu b ^ wioski różnego g a ­ tunku dokładnie rozebrać np. wziaśc Wies W ró w n in ie , wieś g ó rz y s ta , wieś

^'inniczną i wieś rolnicza, i w k a ż d e j ' ° Ąl I V . Cześć lp, ‘ C

wsi dokładnie gospodarstw o c h ło p s­

kie ro itrz ą su a ć ?

56. W j b r a w s z y sobie podobną w i e ś , p y ­ tać się po ty 111: iak wielka liczba i e / m ieszk a ń có w , wiele męzczyzn , nie­

w i a s t , starców i dzieci?

57. Jakie są ich zatrudnienia?

58. Jak wiele ziemi ta wieś o b ra b ia ? 59. Jak wielka iey c a ła rozległość i d łu ­

g o ś ć , względem naszych?

60. Jak się ma cena żyw ności do d z ie n n e / z a p ła ty ?

61. W ieśnia cy czy są właściciele , czy dzierżaw cy? iak p łacą swoie p o d a t­

k i , czy w p ie n ią d z a c h , cz y w p ro d u k ­ t a c h ?

62. N a iak długi czas bierą dzierżaw y? i iakie są przedńieysze kondycye ich

k o n tra k tó w ?

63. Jak wiele d z i e r ż a w ie s t, w k t ó r e y w si?

64* Jak wiele ziemi iedna d zierżaw a zabiera?

65. Jakie d z ie r ż a w y , czy większe , czy mnieysze b y w a ią n a ylepie y uprawia-

^ c'' należące pola do iedney dzierża­

w y są w iednym p o ło ż e n iu , czy też rozrzucone ?

67 Czy są pola po ogradzane* i iakim s p ó 1 sofcein ?

*>8. Czy są nsieys-kie p o l a , i wiele uczy*

nią?

®9- Jakie są praw,i p r y w a tn e y pofsefsyi.?

7o. Jakim sposobem dzierżaw cze gospo­

darstw o u rz ąd zo n e ? iakie są iego p o ­ mieszkania i stosunki , wiele m a mie­

szkańców, wiele p o l a , wiele b y d ła ? 71- Jak dzieła pola do siew u?

/ ż . W iele razy sieią na iedńym g r u n c ie , albo iak długo odłogiem leży ?

73. Jaki gatunek ziarna sieią co rocznie ? i wiele go biera na iedne ro la ?*• fc i

74- O k tó ry m czasie sieią i zbieraia?

75- Jak wiele kosztu w y m a g a iedna r o l a » w pom iar iey n atura lnych p ro d u k tó w ? 76. Jak wiele test natu ra ln ey i przyśposo* •

hioney paszy?

* Jak wiele potrze b a gruntu do wyży^

c i e n i a iednego byd lęcia : w o łu , o s ł a 3 C i j

k o n i a , w ie lb łą d a , k ro w y albo o w c y , i wiele na dzień ziedzą?

73. Jakim bydłem o brabiaią grunta , i iak ich zaprzęgaią ?

79. Jakiego naczenia do rolnictw a używ a- ia ?_1.

go. Jak się m a cena d z ie r ż a w y , do ceny przedaży pola?

8i- N a iak wielkie pro w iz y e p o życzaią pieniędzy ?

82. Czym żyią rolnicy ? iak w ysoko m o ż­

n a ich w yżyw ienie rocznie rachow ać?

iakie ich sprzęty ?

83. W iele w a ży w e łn a z iedney o w c y , i wiele mięso ?

84. J a k wiele rachuią p o ż y tk u z iedney o w c y i z iedney k r o w y ?

85. Czym ich tu c z ą ? I

89. C zym się z a tru d n ia familia n a długich wieczorach ? co m a za przem ysł ? 87. J a k a się osobliwsza różnica p o k a z u ie ,

p o między obyczaiam i i sposobem ż y c i a , winniczney, rolniczey, w r ó w ­ ninie i W górach położoney wsi?

88. Jakim sposobem za kła daią winnice ? 8.9- Jaki m aią gatunek w in a? iak go utrzy-

m uią ? iaka iego własność ? iak w y- gladaią iagody ? wiele morg gruntu w y d a is w i n a ? iak drogie iest w in o ? 9°- Jakie d rz ew a szczepią , czy oliwpe ,

czy m o rw ow e , czy Cytrynowe , czy orzechowe & c.? Co iest osobliwszego przy tey robocie? wiele może iedno drzewo w pom iernym u rodz aiu w y ­ dać ow ocu ? i w ie k by ieden morg zasadzony takiemi drzew am i w y d a ł?

91. N aczym reszta gosp o d arstw a k ra jo w e ­ go z a w i s ła , czy w y d a ie b a w e ł n ę , in­

dy k t , k a w ę , cu k ier, ty tu u i t. d. i iakim sposobem koło tego ch o d z ą?

92. Jakieby ieszcze now e i pożyteczne sp o ­ soby gosp o d aro w an ia m ożna w ty m kraiu z a p ro w a d z ić ?

P R Z E M Y S Ł .

93. Jakie są znacznieysze sztuki w tym kraiu ?

94- K.tóre nayw ięcey uczynią ?

95. Jakie są godnieysze zastanowienia, sposoby każdey szstuki , tak co do ich gospodarstwa, iąko, też co do u ż y t­

ków ?

96. Jakie tam są znaęznieysze fabryki i r ę ­ kodzieła ?

97. Jakieby można leszcze zaprow adzić ? 98- Czy się z n a y d u ią k opalnie? i iakiego

g atu n k u ? a osobliwie p y ta s ię , iakim sposobem o brabiają kopalnię żelazne?-

H A N D E L .

99. Jakie są a rty k u ły p rz y w o z o w e i w y ­ w o z o w e ?

100. Jaka ich iest ró w n o w a g a ?

aoi. Ja k idzie przyw óz lądem ? M aiaże w o z y ? iakim sposobem robione ? w i e ­ le utrzym aią cięż aru ?

J02, W iele uwiezie ieden k o ń , wiele unie­

sie w ie l b ł ą d , o s i e ł , m uł &c. ? 1O3. J a k drogie p r z y w o z y ?

104- Jak drugie k raiow ey i zagraniczney że- glug‘ ?

105- Które sa splaw ne rzeki w kraiu ? Sąże k ana ły , albo m ożnażhy ich robić?

io6. W jakim stanie z n a y d u ią się brzegi ? saże w ysokie, albo niskie? m orze czy n-apier-a na k ra y , czy się od niego o d ­

dala?

JP7- Jakie ma p o r t y , m i e j s c a do, z a rz u c a ­ nia kotw ic i buchty ?

S03. Zboże czy wolne do w y p ro w a d z e n ia ? życząże sobie tego ?

109. J a k wysoki procent w h a n d lu ?

R Z A D i Z A R Z Ą D Z A N IE '.c <•

3 10. Ja k a iest form a rz ą d u ?

H i . J a k i iest p o d z i a ł z a r z ą d z a i ą c y c h , Cy­

w iln y c h i s ą d o w n i c z y c h w ł a d z ? 112. Jakie są podatk i ?

113. Jakim sposobem są n a ło ż o n e , p o d zie­

lone i iak w ybierane ?

114. Wiele wynoszą koszta n a , i c h w y b ie­

ranie ?

5J5- Czy są podług in traty podatk u jąc y ch rozłożone ?

u ó . Jak się ma sum m a wszystkich podat*

k ó w iedney w s i , względem iey in tra t?

117. Zuayduież się zbiór ustaw cyw ilnych n ych w iasnych i dobitnych w yrazach , czyli też sadzą podług u podobania i starych zw yczaiów ?

a 18- Jestże wiele procefsów ?

119. Cóż iest do nich tak pomiastach iak i po wsiach nayw iększyrn p o w o d e m ? J20. Jakim sposobem własność o b w a r o w a ­

n a ? D oko m en ta czy sa w kraiowyms języku i czytelnie napisane?

I 2t , Jestże wiele p a t r o n ó w ?

122. C zy strony osobiście p opieraią swoię s p r a w y ?

123. P rzez kogo sędziow ie obierani ? ich u rz ęd y czy sa d o ż y w o tn e ?

124. Jaki iest układ względem sukcefsyy ? 125. Czy są m a j o r a t y , substytucye i czy

wolne testam enty ?

126. Dzieci czy idą do rów nego działu ? i iak się godzą Względem g ru n tó w ? .27. Z nayduiaż się grunta w y d e r k a u f o w e ,

kościelne i z grom a dzeyne ?

128- Jaka iest w ła d z a rodziców nad dziećmi? m ężów nad żonam i?

129- Kobiety czy bard zo zbytk u ią i w czym z b y tk u ią?

33°. Jaka iest edu k a cy a dzieci:? z iakich książek ich ucza?_{*■ t}

Czy znayduią się d ru k a rn ie, gazety i biblioteki ?

132. Czy się obyw atele zg rom adzaią , dla ro z m o w y i czytania ?

’33« Czy iest w kraiu w ielka obfitość l u ­ dzi i rzeczy ?

34- Jakim sposobem urządzona poczta dla podróżnych i listó w ?

Jo5- Jakiekolw iek-m ogą bydź ogólnie ternu krąiowi. w łaściw e z a ło ż e n ia , i które dla swego użytku w a rte są z a sta n o ­ w i e n i a ?

Jłinieysza i n s t r u k c y a , w ytlom aczo- 1>a z ieduego rę k o p ism a., b y ł a na końcn Przeszłego roku do w szystkich za granicz­

nych agentów R rz e p lte y , z podpisem na-

! ,;'Ovvego m inistra M io t, roz esłan a.

I I I .

H Y M N T E R M I D O R O W Y

| Ś p iew a n y 9. Tennidora c z y li 27. L ip c a

R oku 1795.

w Sali Ziazdu Narodowego, w B aryżu.

S ło w a S ze n ie ra , M u z y k a M a k u la .

j l . J p ziewiaty T lierm idora: dniu nasz,ey swobody!

W i t a y ! T yś przyszedł rok oćżyścic % krw awioną , T yś promieńmi Wolności w pow tó rn e zaw ody

O bia snił F ra n c y i ło no.

Obelgi prz odków naszych dwa- dnie się zemściły,,.

Lecz berło co z rąk kró la ostatniego, leci, Zbroi leszcze tyranów zpospolszczałych siły ,

Aż ie t y s k r u s z y ł e ś t r z e c i ! Kepublikantscy wieszcze! ogłoście w y g r a n ą , Już niech dziewice F rą n k ó w kwieciem skronie,

k r a s z ą ,

Oycowie i m atki! dzieci ! wielbcie p ię k n e - r a n o , D n i a , co osuszył łz ę waszą.

Prz Jak Tal

P ra Prz Pr.c

N i ,

Mi W Ht łcl

o O» Ja U D W

A N ę

Przyyirzał-sje wierzch Olimpski o l b r z y m ó w zatracie, J a k był starty w proch dumny ród z ziemi w yd an y , T a k spgdł potężny- piorun w, Francuzkim senacie

N a wylęknione tyrany.

drożno , 'aby mord-erskie patlstwo zachow ali, twem o k ie m , o słońce! swoją wściekłość taią, Wóżno dziś noc i postrach sproszne. spiski chw ali

Z żłopców k rw i Fraucuzkiey zg-raią.

N ie bóy sie iuż n ad złoczynstw rozświecic ochydą, klień mieysce cichey gwiazdy z siostrą t w o i ą F e b ą , W d ó ł ciemiężcy za swerni ofiarami i d ą ,

Znów sie możesz wznieść na niebo, L o ludu i senatu w róciła moc s t a ł a ,

lcl1 głos do czarnych więzień w y b ił drzwi miedziane.

Rusztowania gdzde zbrodnia, m ew in nyah śc i n a ła . W a lc ie sie n a ich krzyk chwrane.

L Woln ości! ty w ywró ć zabóycze św iątnice, Cdzie źmierzła anarchia z ostrzem pu gin ał a.

Jak B y a n a przed, laty n a górach w T a u r y c e , Krwią ludzką się nasycała.

! których samotnicza prżyiaźn śp iew a sk r y c ie , L a m y ! rycerze ! starcy ! wdzięki ! talent i cnoty !

^ 7y iuż wiecey do żywych cieszyć nie wrócicie Tęsknią ce po w as sieroty.

Pamięć im io n waszych słodka między nami 0ie pr/.ynaymniey czasem boleść naszą z k o i, Lyczy?_iia n ad waszetni żałosna grobami

W m ie sz a łz y na sz e do swoi.

W y z głębi waszych świetnych trunnien oskarżacie Niecnych mścicielów, co was pogrzebli w zn iew adze, W mądrych p r a w a c h , nie w rzeźney setnych ofiar

iacie

Znaydziem za krewnych pomst w ładzę.

D l a Rzeczypoipolitey nowy dzień się j a w i , Uvźrzem , iak na iek waszych zrugowanych cieni Ludzkość dla ł a s i ości chlubny ołtarz stawi

Na {,:> ■ ‘ gd/.ieścio zgładzeni.

Pierwsza bog. ■ - ciło 1 zkąd prawo w y p ł y w a , T y coś d a w n ie j , niż Wolność , wieczne bustwo

wzuła ,

Rodzicielko cnot wielkich! Cybelo p raw d ziw a!

Ludzkości święta i czuła ! Zgódź in te re f sa , co nas rozróżniać się z d a ł y , Niech waśń w sercu karm io na będzie zawsze winą.

N a zapomnienie uczcie, póydź zbiór braci cały Tulić po d twą pierś matczyną.

Już zdobi nasze szańce swym tęgim korzeniem W a w r z y n z pa lm ą przez męzką odw agę zdobyty.

W n e t oliwa pokoiu zoczy p od swym cieniem K witnące kunsz tów zaszczyty.

Z b y t długo nas katusza swym zgrzytem odurza O d s k a ł grożących śmierci n ę k a ła o b a w a , O k rę t iest blisko l ą d u ; coż obchodzi burza?

G dy Wolność u portu stawa.

IV.

Odezioa R o ln ic tw a do Z grom adzenia JSarodowego. ( i )

M c i P anoivic\

IV.

Sza narodu k r e d y t o r k a , m atka wszystkich sztuk i pomyślności ; m atk a nayprzywia*

z a ń s z a , n ayczulsza i n aygodnieysza wa- 5żey protekcyi.

.

-

. ,

l 1) Pamiętniki niewspotnniały ieszcze o iedney o d e z w ie , która p o d a ła u kra tek zgromadzenia narodowego inteiefeuiaca iedna zewszeeh miar k o b ie ta , i którey się od wszystkich należ y s z a ­ cunek. T a k ia nam' opisuia.

Uwieńczona kłosami z b o ża, m i a ła na sobie f ukniy m atery alay z ie l o n y , trzymaiyc w ręk u kwiec;stę roślinę , ‘na który z macierzyńską po-

&|adała czułością ; i w in ny korzeń , który iey u “ ż.vł zamiast laski. N a sukni iey w y k r y ś l o n e

V-v na około dwanaście znaków z o d i a k u; lał a minę szlachetny , prosty i skromny > spa-

Zalać się na niektóre n iem niej d u mn e j iak niepożyteczne zdradzieckie sztu k i, k tó ­ re pod imieniem m alarstw a , s n e c c rś th a architektury i inwych z temi bez końca p o w iąz an y ch , poniżyły prace rąk , i u- p r a w ę ro li; gdy tym czasem one sa tylko dziećmi złego łoża , dziećmi świetnemi t iedney , a p o tw ó rn e m i z drugiey strony , k tóre w ysysała tnoie mleko * dla osuszenia n a próżno piersi moich.

M ó w i ą c , że chociażem iest s tw o rz o ­ n a przed wszystkiemi pieknemi sztu k am i, chociaż bezemnie żadne iestestwo , żadne d r z e w o , ża dna roślina żadna m iarą ż y ć ,

n ia ł ą postawę , i p e łn e pow agi u ło ż e n ie ; za­

kryte ale w ydatn e piersi dobrą oznaczały m at­

kę , prz y b y ła bez okazałości i ś w i t y ; nie- widać było na iey piersiach ozdoby xiążęcey ; n a szyi m i a ła zawieszone r u n o , na którym był w y rażo n y p ł u g , sierp i ul.

M ow a ta , którą z szlachetnym pow ie dzia - u ło ż e n ie m , lubo iest prosta , zdaie sie że może ie dnak przynaymniey choc iey pracowitym dzieciom sprawie nieiakie ukontentowanie . d la których i? też w ydrukować k a z a n o ; życzyćby tyl­

ko potrzeba aby doszła do n ic h , bd to wszyst- ko co od tey wyborney pochodzi matki drogiem bv d la nich bydź powinno.