JAK OFIARA JEZUSA PRZYBLIĩA KRÓLESTWO BOĩE?
Caáa ziemska dziaáalnoĞü Jezusa z Nazaretu koncentrowaáa siĊ na idei królowania Boga. Tak przypowieĞci, logia, jak i cuda oraz egzorcyzmy objawiaáy podstawową prawdĊ: „Czas siĊ wypeániá i bliskie jest królestwo BoĪe” (Mk 1,15). Wydawaü by siĊ mogáo – jak wynika z wiĊkszoĞci opracowaü poĞwiĊconych tematowi królestwa BoĪego w Ewangeliach synoptycznych – Īe czas mĊki, Ğmierci i zmartwychwstania w Īaden spo- sób nie áączy siĊ z gáównym nurtem caáej wczeĞniejszej dziaáalnoĞci Jezusa Chrystusa.
Dlatego naleĪy z caáą wnikliwoĞcią zbadaü sens tych sáów Jezusa o królestwie, które zostaáy wypowiedziane w czasie „ostatniej wieczerzy” (Mk 14,25), a nastĊpnie przywo- áywane w KoĞciele apostolskim, sprawującym „wieczerzĊ PaĔską” (por. 1 Kor 11,20).
1.KONTEKST JEZUSOWEJ WYPOWIEDZI O „NOWYM KIELICHU W KRÓLESTWIE” (MK 14,25)
W kontekĞcie najbliĪszym àukaszowego przekazu o ostatniej wieczerzy (22,14-18) znajduje siĊ perykopa zawierająca wypowiedzi Jezusa o spoĪywaniu Paschy i piciu kielicha:
„«Gorąco pragnąáem spoĪyü PaschĊ, z wami, zanim bĊdĊ cierpiaá. Albowiem powiadam wam: JuĪ jej spoĪywaü nie bĊdĊ, aĪ siĊ speáni w Królestwie BoĪym». Potem wziąá kielich i odmówiwszy dziĊkczynienie rzeká: «WeĨcie go i podzielcie miĊdzy siebie; albowiem powia- dam wam: odtąd nie bĊdĊ juĪ piá z owocu winnego krzewu, aĪ przyjdzie królestwo BoĪe»”
(22,15-18). Podobnie w narracji Markowej, tuĪ po sáowach nad kielichem (14,24), jako dalszy ciąg wypowiedzi Jezusa, nastĊpuje zdanie: „ZaprawdĊ, powiadam wam: Odtąd nie bĊdĊ juĪ piá z owocu winnego krzewu aĪ do owego dnia, kiedy piü go bĊdĊ nowy w króle- stwie BoĪym” (o[tan auvto. pi,nw kaino.n evn th/| basilei,a| tou/ qeou/ – w. 25). Nie sposób roz- patrywaü tutaj záoĪonej kwestii zaleĪnoĞci lub historii tradycji obydwu wypowiedzi. PrzewaĪa opinia, ze zdanie przekazane przez Marka (14,25) naleĪy z caáą pewnoĞcią uznaü za auten- tyczne, niezmienione w procesie tradycji i redakcji sáowa Jezusa, wypowiedziane w czasie ostatniej wieczerzy1. Fakt ten ma ogromne znaczenie dla rozumienia odtwarzanego w ra- mach badania historii redakcji, tradycji, a nawet historii form rzeczywistego, historycznie wiarygodnego przebiegu ostatniej wieczerzy. TreĞü tej wypowiedzi winna bowiem w naturalny sposób korespondowaü z odkrytymi w drodze analizy historyczno-krytycznej wypowiedziami Jezusa w czasie ostatniej wieczerzy. Innymi sáowy, wypowiedĨ o kielichu, który Jezus bĊdzie piá dopiero w Królestwie BoĪym – jako pewna historycznie – jest kluczem i kryterium wery- fikacji historycznej uznanych za Jezusowe wypowiedzi nad chlebem i kielichem.
1 Por. F. HAHN, «Abendmahl», PThH, s. 27-56, zwá. 27; R. BULTMANN, Die Geschichte der synoptischen Tradition [FRLANT 29], Göttingen 19646, 286n; K.G. KUHN, «Die Abendmahls- worte», ThLZ 75:1950, s. 399-408, zwá. 403; tenĪe, «Über den ursprünglichen Sinn des Abend- mahles und sein Verhältnis zu den Gemeinschaftsmahlen der Sektenschrift», EvTh 10:1950/51, s. 508-527, zwá. 522; G. BORNKAMM, Jesus von Nazareth, Stuttgart: Kohlhammer, 19688, s. 148.
WypowiedĨ Jezusa dotycząca picia z nowego kielicha w królestwie BoĪym (Mk 14,25) objawia dwie, waĪne prawdy, pozwalające lepiej rozumieü Jego sáowa i gesty w czasie ostatniej wieczerzy. Po pierwsze, Jezus byá Ğwiadom swej zbliĪającej siĊ, gwaátownej Ğmierci.
Zdanie to zawiera w sobie proroctwo o Ğmierci Jezusa („nie bĊdĊ juĪ piá z owocu winnego krzewu”). Po drugie, zbliĪanie siĊ tego rodzaju Ğmierci musiaáo stawiaü pod znakiem zapy- tania caáą Jego dotychczasową dziaáalnoĞü jako herolda eschatologicznego królestwa BoĪego, i samo orĊdzie o tym królestwie jako „juĪ” obecnym i z coraz wiĊkszą mocą nieustannie
„przychodzącym”.
W związku z tym Jezus w swej wypowiedzi mówi równieĪ o waĪnoĞci nauki gáoszonej przez siebie na temat królestwa BoĪego. Pomimo swej Ğmierci, o której mówi jako o fakcie oczy- wistym, obiecuje uczniom, Īe bĊdzie piá nowy kielich w królestwie. Rzecz jasna, obietnica ta dotyczyáa rycháego spotkania z nimi w królestwie, które z caáą mocą nadchodzi. Tym samym tekst Mk 14,25 jest nie tylko proroctwem o rycháej i gwaátownej Ğmierci Jezusa, ale teĪ obietnicą speánienia siĊ oczekiwaĔ dotyczących peánej, eschatologicznej obecnoĞci królestwa2.
Tak wiĊc analizowana wypowiedĨ Jezusa jest niezbitym dowodem na to, Īe Jezus sam podaá pozytywną interpretacjĊ swej Ğmierci oraz widziaá ją jako decydujące wydarzenie w ramach BoĪego planu dziaáania, który okreĞlaá mianem: „królowanie Boga”. Byá w peáni Ğwiadom tego, ze wraz z Jego Ğmiercią rozpocznie siĊ nowy, juĪ eschatologiczny wymiar tego królowania Boga.
2.ĝMIERû JEZUSA JAKO WYZWOLENIE LUDZI Z KRÓLESTWA GRZECHU
W celu precyzyjnego okreĞlenia roli tego wydarzenia, jakim ma byü Jego Ğmierü w odnie- sieniu do królestwa BoĪego, Jezus posáuĪyá siĊ najpierw modelem Ğmierci jako Ğrodka ekspiacji.
Trudno przyjąü, ze odwoáywaá siĊ jedynie do ogólnych, znanych wtedy wczesno-judaistycz- nych idei o takiej Ğmierci. Raczej odwoáywaá siĊ do modelu Ğmierci Sáugi PaĔskiego (Iz 53), który reprezentuje lud Przymierza i utoĪsamia siĊ z nim. Związane pierwotnie z wypowiedzią nad chlebem wyraĪenie „za wielu” doskonale wyjaĞnia siĊ przez pryzmat Mk 14,25. àamaniem chleba rozpoczynano wieczerzĊ; Jezus od samego początku wykorzystuje okazjĊ, aby uczniom po- wiedzieü o tym, ze Jego Ğmierü jest wypeánieniem proroctwa i ma zbawczy sens. Przywoáując w sáowach wypowiadanych nad chlebem kluczowe sáowo („wielu”) z czwartej pieĞni o Sáu- dze PaĔskim (Iz 53) mówi, Īe w Nim, w Jego Ğmieci wypeánia siĊ tamto proroctwo. Tym samy daje im poznaü, Īe Jego Ğmierü jest równoczeĞnie i koniecznoĞcią i moĪliwoĞcią, jaką Bóg Mu daje, aby mógá – jako reprezentant ludu grzeszników – dokonaü ekspiacji. WáaĞnie wtedy, gdy Jego zbawcze orĊdzie jest odrzucane i musi byü przyczyną Jego Ğmierci, Bóg w Nim otwiera moĪliwoĞü ekspiacji (wyzwolenia z grzechu) z uwagi na „wielu” i dla „wielu” (peri. pollw/n).
Wyzwoleni z niewoli grzechu ludzie bĊdą mogli stawaü siĊ dzieümi i dziedzicami królestwa BoĪego.
2 Por. F. HAHN, «Die alttestamentlichen Motive in der urchristlichen Abendmahlsüberlieferung», EvTh 27:1967, s. 337-374, zwá. 340; H. SCHÜRMANN, «Das Weiterleben der Sache Jesu im nach- österlichen Herrenmahl», BZ NF 16:1972, s. 1-24, zwá. s. 16; L. SCHENKE, Studien zur Passions- geschichte des Markus. Tradition und Redaktion in Markus 14, 1-42, Würzburg: Echter, 1971, s. 333; W. SCHENK, Der Passionsbericht nach Markus. Untersuchungsgeschichte zur Überliefe- rungsgeschichte der Passionstraditionen, Gütersloh: Mohn, 1974, s. 193.
3.JEZUSOWA ĝMIERû MOMENTEM PRZEàOMOWYM W DZIEJACH KRÓLOWANIA BOGA
Widziana przez pryzmat wypowiedzi nad chlebem i przez pryzmat sáów o piciu nowego kielicha w królestwie BoĪym Ğmierü Jezusa nie przekreĞla waĪnoĞci Jego orĊdzia o przycho- dzącym królestwie. Przeciwnie, jawi siĊ jako konieczny, wrĊcz przeáomowy etap planu zbawienia, który sam Jezus nazwaá planem przychodzenia królowania BoĪego. Aby ten zbawczy (ekspiacyjny) sens swojej Ğmierci uczniom jasno przekazaü, speániá najpierw gest áamania chleba (symbol Ğmierci, która prowadzi do budowania wspólnoty), a nastĊpnie wypowiedziaá sáowa. Podając uczniom poáamany przez siebie chleb, nad którym wypowie- dziaá objawiające jego sens sáowa, Jezus otwiera przed nimi to niezwykáe Wydarzenie, którym jest Jego Ğmierü, aby w nim mogli uczestniczyü i doznawaü mocy królestwa Bo- Īego. ĝmierü na krzyĪu, poprzedzona modlitwą w Ogrodzie Oliwnym, jest wydarze- niem, w którym Jezus speánia wolĊ Boga. A wypeánianie siĊ woli Boga, to sama istota królestwa BoĪego, które przychodzi. W modlitwie, której Jezus nauczyá uczniów, z proĞ- bą „Niech przyjdzie królestwo Twoje” zestawione jest wrĊcz w paralelizmie woáanie:
„niech Twoja wola speánia siĊ na ziemi, tak jak i w niebie” (Mt 6,10)
Jeszcze inny, drugi wymiar swej zbliĪającej siĊ Ğmierci Jezus wyjawiá uczniom w sáo- wach nad kielichem, którymi najprawdopodobniej byáy sáowa o piciu „nowego kielicha w królestwie BoĪym” (Mk 14,25), a nie formuáa „To jest kielich nowego Przymierza we krwi mojej” (por. Mk 14,24). HipotezĊ tĊ przyjmuje wielu egzegetów3. Wedáug tego modelu Jezusowa ostatnia wieczerza zawieraáaby nastĊpujące elementy:
– czynnoĞü áamania chleba poáączona z modlitwą i wypowiedzeniem przez Jezusa for- muáy nad chlebem tou/to, evstin to. sw/ma, mou to. u`pe.r pollw/n dido,menon z wyraĪeniem koĔcowym, w którym Jezus wyraĨnie objawia ekspiacyjny charakter swej Ğmierci; dodaje polecenie czynienia tego, na Jego „pamiątkĊ” (àk 22,19b);
– czynnoĞü podania kielicha z winem, nad którym Jezus odmawia dziĊkczynienie; pili z niego wszyscy; niecodziennoĞü gestu picia z jednego kielicha musiaáa wywoáaü w ucz- niach oczekiwanie na wyjaĞnienie, objawienie jego sensu;
– Jezus podając im ten kielich albo na koĔcu wypowiada sáowa: „ZaprawdĊ, powiadam wam: DáuĪej juĪ nie bĊdĊ piá z owocu winnego krzewu aĪ do owego dnia, kiedy piü go bĊdĊ nowy w królestwie BoĪym” (Mk 14,25)4.
Wypowiadając powyĪsze sáowa nad kielichem (Mk 14,25) Jezus dodatkowo – po wypo- wiedzi nad chlebem – nadaá swej Ğmierci charakter zbawczy. Jego sáowa miaáy budziü w uczniach nadziejĊ: pomimo nadchodzącej Ğmierci Jezusa („nie bĊdĊ piá z owocu winnego krzewu”) nastĊpuje zbawcze dziaáanie Boga – przychodzi królestwo BoĪe.
Jezus wypowiadając sáowa nad kielichem, w których mówi o przyjĞciu królestwa BoĪego (w. 25), wyraĨnie áączy „nowy kielich” i definitywne, eschatologiczne nadejĞcie królestwa BoĪego ze swoją Ğmiercią5. Po zmartwychwstaniu uczniowie zrozumieli, ze Jego ofiarnicza Ğmierü miaáa charakter wydarzenia definitywnie instaurującego królowanie Boga w dziejach
3 Por. R. BULTMANN, Die Geschichte der synoptischen Tradition, s. 286n; F. HAHN, «Abendmahl», s. 27; tenĪe, «Die alttestamentlichen Motive in der urchristlichen Abendmahlsüberlieferung», s. 341;
tenĪe, «Zum Stand der Erforschung des urchristlichen Herrenmahls», EvTh 35:1975, s. 553-563, zwá. s. 559.
4Formuáa „zaprawdĊ powiadam wam” i podwójna negacja mogą byü uznane za dodatek przed- Markowej redakcji; por. W. SCHENK, Passionsbericht, s. 191n.
5 Por. A.M. AMBROZIC, The Hidden Kingdom. A Redaction-critical Study of the References to the Kingdom of God in Mark’s Gospel, Washington: CBA, 1972, s. 189-191.
Izraela i wszystkich ludzi (u`pe.r pollw/n). Peáne odkrycie tej prawdy – objawionej im juĪ przez samego Jezusa w geĞcie i sáowach wypowiedzianych nad chlebem w czasie ostatniej wieczerzy – rozbudziáo i zintensyfikowaáo w nich nadziejĊ na speánienie siĊ drugiej Jezu- sowej wypowiedzi – tej nad kielichem, a zawierającej obietnicĊ eschatologicznego nadejĞcia królestwa BoĪego. Z kolei powtarzanie tego, co uczyniá Jezus w czasie ostatniej wieczerzy (zgodnie z Jego poleceniem, dodanym po sáowach nad chlebem), zgodnie z symboliką gestu áamania i podawania im chleba przez Jezusa, stawiaáo ich wewnątrz Wydarzenia, które
„upamiĊtniali” – wydarzenia Ğmierci Jezusa, które poprzez pryzmat Ğwiatáa zmartwychwstania wyraĨnie juĪ jawiáo siĊ im jako wydarzenie konieczne w ramach eschatologicznego dziaáania Boga. Rozumieli, Īe zbawcze dziaáanie Boga w Ğmierci Jezusa ma eschatologiczny charakter, a peány efekt tego dziaáania objawi siĊ w dniu nastania i widzialnej manifestacji królestwa BoĪego w dziejach Ğwiata i ludzi. W ramach tak przeĪywanych pierwszych „upamiĊtnieĔ” Jezu- sowej ostatniej wieczerzy zrozumiaáe staje siĊ woáanie „Maranatha” (1 Kor 16,22; por.
Ap 22,20; Didache 10,6).
3.KRÓLESTWO BOĩE ZAKORZENIONE W „NOWYM PRZYMIERZU”
OrĊdzie Jezusa o królestwie BoĪym, potwierdzone przez zmartwychwstanie, a takĪe zapowiedziany przez Niego ekspiacyjny sens Ğmierci – w peáni objawiony w zmartwych- wstaniu – pozwoliáy uczniom w Ğmierci Jezusa dostrzec charakter wydarzenia eschatologi- cznego: samej Ğmierci i dokonanej przez nią Ekspiacji. àatwiej byáo teraz dostrzec w Ğmierci Jezusa – dokonującej eschatologicznej Ekspiacji – akt związany z zawarciem
„nowego Przymierza”, o którym – wraz z odpuszczeniem grzechów jako warunkiem pod- stawowym – mówiá Jeremiasz (31,31-34; zwá. w. 34b). Staáo siĊ jasne, ze Ğmierü Jezusa jest aktem ustanowienia „nowego Przymierza”. „Nowe Przymierze”, o którym mówiá Jeremiasz jako o wydarzeniu eschatologicznym („w owym dniu”), to nic innego jak „nowe Przymie- rze we krwi Jezusa”.
Pierwotnie, wyraĪenie „we krwi” jest wyáącznie opisem Ğmierci Jezusa. Dopiero poprzez odniesienie tego opisu do Wj 24 wyraĪenie to staje siĊ formuáą techniczną na okreĞlenie faktu zawarcia Przymierza (por. Wj 24,8; a takĪe wczesno-judaistyczny tekst Jub 6,2.11.14). W przekazie Markowym to zestawienie motywu „krwi” z ideą Przymie- rza jest juĪ bardzo mocne i wyraĨne. „Nowe Przymierze” zostaje zawarte poprzez Ğmierü Jezusa, mocą Jego Ğmierci.
Po zmartwychwstaniu uczniowie nie mieli trudnoĞci w odkryciu prawdy, Īe Ğmierü Jezusa jako wydarzenie bĊdące eschatologiczną Ekspiacją jest równieĪ aktem zawarcia
„nowego Przymierza we krwi Jezusa”. PrawdĊ tĊ poáączyli z opisem ostatniej wieczerzy, w której sam Jezus okreĞliá sens swojej Ğmierci jako wydarzenia mającego charakter escha- tologicznej Ekspiacji (sáowa nad chlebem) i w którym daá im znaczący udziaá (sens gestu podawania im poáamanego chleba, nad którym zostaáy wypowiedziane sáowa Jezusa).
Celebrująca „pamiątkĊ” ostatniej wieczerzy wspólnota uczniów, sáusznie widziaáa w sobie zaczątek eschatologicznego ludu BoĪego, który na mocy Ğmierci Jezusa jako wydarzenia historycznego i jako „pamiątki” sprawowanej na Jego polecenie czuá siĊ podmiotem ucze- stniczącym juĪ w relacji nowego Przymierza z Bogiem i odczuwającym jej owoce.
Wspólnota uczniów Jezusa odkrywając, ze poprzez Ğmierü Jezusa na krzyĪu i na mocy sprawowanej przez siebie „pamiątki” tego wydarzenia jest juĪ ludem nowego Przymierza, rozwinĊáa Jezusowe sáowa nad kielichem (Mk 14,25), widząc, Īe w momencie zmartwych-
wstania one siĊ juĪ w pewnej mierze speániáy. Bóg rzeczywiĞcie podjąá eschatologiczne dziaáanie (przejaw królowania BoĪego), o którym Jezus mówiá w formie obietnicy (w. 25) – „nowe Przymierze”, poprzedzone odpuszczeniem grzechów (por. Jr 31,34 – Ekspiacja na krzyĪu) jest juĪ zawarte. Historyczna wypowiedĨ Jezusa nad kielichem (Mk 14,25) zostaáa poprzedzona zdaniem paralelnym do formuáy nad chlebem, a podobnie jak ono ukazują- cym na zasadzie proroctwa sens Ğmierci Jezusa: „To jest moja Krew Przymierza, która za wielu bĊdzie wylana” (w. 24). W zdaniu tym „kielich”, o którym mówiá Jezus jako o kie- lichu związanym z tajemnicą królestwa, jest juĪ wyraĨnie nazwany „kielichem nowego Przymierza we krwi mojej”.
W doĞwiadczeniu pierwszych uczniów Chrystusa Jego Ğmierü – której eschatologiczny sens objawiá siĊ im w zmartwychwstaniu – jest momentem zawarcia nowego Przymierza;
etap ten (zawarcie nowego Przymierza) rozpoczyna czasy eschatologiczne, które zmierzają ku peánemu objawieniu siĊ królowania Boga w Ğwiecie, zapowiedzianemu w wieczerniku i poáączonemu z momentem Ğmierci Jezusa. Uczestnicy „wieczerzy PaĔskiej” pijąc z kieli- cha „Krwi nowego Przymierza” mają udziaá w Ğmierci Jezusa, która jest wydarzeniem konsty- tutywnym nowego Przymierza i stają siĊ w ten sposób reprezentantami ludu nowego Przymie- rza, a równoczeĞnie umacniają siĊ w nadziei oczekiwania na realizacjĊ obietnicy Jezusa o nadejĞciu królowania Boga w peáni – wraz z Jego nową obecnoĞcią poĞród ludu nowego Przymierza.
4. CELEBRACJA „WIECZERZY PAēSKIEJ” W KOĝCIELE JAKO INTENSYFIKACJA KRÓLESTWA BOĩEGO PRZYCHODZĄCEGO W PEàNI
PowyĪsza analiza dotycząca historycznego przebiegu ostatniej wieczerzy oraz jej naj- wczeĞniejszej transformacji pod wpáywem sáów Chrystusa nad chlebem i na skutek odkrycia przez uczniów w peáni ekspiacyjnego charakteru Jego Ğmierci dziĊki Ğwiatáu zmartwych- wstania ma bardzo duĪy stopieĔ prawdopodobieĔstwa. Trudno lepiej pogodziü zróĪni- cowane dane tradycji i w sposób zrozumiaáy poáączyü z historycznym Ğrodowiskiem, w którym ostatnia wieczerza miaáa miejsce. Wynikający z tej analizy obraz starochrzeĞci- jaĔskiej (apostolskiej) celebracji ostatniej wieczerzy („wieczerzy PaĔskiej”) moĪna w skrócie przedstawiü nastĊpująco: przewodniczący wieczerzy opowiada na początku o ostatniej wieczerzy Jezusa z uczniami; speánia dokonywane wówczas przez Jezusa gesty, o których mówi, a sáowa Jezusa powtarza: „Wziąá chleb, odmówiá báogosáawieĔstwo, poáamaá go i daá im, i powiedziaá: «To jest moje Ciaáo, które za wielu bĊdzie wydane»”. NastĊpnie trwa wieczerza jako posiáek. Po nim przewodniczący znowu przywoáuje czyn Jezusa: „Wziąá kielich, odmówiá báogosáawieĔstwo i daá im. I wszyscy z niego pili”. I dodaje: „Ten kielich jest nowym Przymierzem we krwi mojej”. Jest rzeczą drugorzĊdną, czy wypowiadaá te sáowa przed podaniem kielicha uczestnikom wieczerzy, czy w trakcie, gdy z niego pili.
Podobnie trudno rozstrzygnąü, czy druga formuáa dotycząca kielicha (Mk 14,25) byáa wy- powiadana zaraz po pierwszej, czy dopiero na koĔcu wieczerzy.
Sprawowanie „wieczerzy PaĔskiej” z dwoma formuáami dotyczącymi kielicha – jako najstarsza forma „upamiĊtniania” ostatniej wieczerzy – znajduje swe potwierdzenie w oby- dwu nurtach (Mk/Mt i àk/P) tradycji o Eucharystii. NajwyraĨniej widaü to u Marka, gdzie po pierwszej formule nad kielichem (14,24) natychmiast, bez Īadnej przerwy narracyjnej, przytaczana jest druga formuáa, áącząca Ğmierü Jezusa i sprawowaną przez Niego (a nastĊpnie przez uczniów) wieczerzĊ, z perspektywą eschatologicznego wkraczania królestwa BoĪego
w Īycie tak samego Jezusa jak i uczniów, uczestniczących w Jego eschatologicznej Ekspiacji poprzez wydanie Ciaáa „u`pe.r pollw/n”.
ĝlady tej podwójnej formuáy dotyczącej znaczenia kielicha z winem widoczne są takĪe w tradycji odbijającej siĊ w tekĞcie Pawáowym. W 1 Kor 11,26 mówi on bowiem: „Ilekroü bowiem spoĪywacie ten chleb albo pijecie kielich, Ğmierü Pana gáosicie, aĪ On przyjdzie”
(a;cri ou- e;lqh|). SpoĪywanie chleba i picie z kielicha wieczerzy PaĔskiej jest uobecnia- niem Jego chwalebnej Ğmierci (Paweá nazywa juĪ Jezusa Panem) oraz intensywnym oczeki- waniem Jego przyjĞcia w mocy, w chwale królestwa BoĪego, o którym Jezus ziemski mówiá przed swoją Ğmiercią (wedáug Mk 14,25).
Uksztaátowana w powyĪszy sposób najstarsza forma sprawowania „wieczerzy PaĔskiej”
stoi u podstaw pierwotnych i ostatecznych form tradycji Eucharystycznej (Mk/Mt i àk/P).
Rozwój tej najstarszej formy dokonywaá siĊ w róĪnych Ğrodowiskach pierwszych wspólnot chrzeĞcijaĔskich – nie tylko w sensie geograficznym, ale i teologiczno-religijnym. W czasie sprawowanej uroczyĞcie „wieczerzy PaĔskiej” dosyü wczeĞnie z dwóch formuá dotyczących kielicha z winem – na zasadzie upodobnienia do formuáy nad chlebem – pozostaáa tylko jedna. Jednak ta jedna, najstarsza formuáa („Ten kielich jest nowym Przymierzem we krwi mojej”) zostaáa w róĪny sposób w trakcie ostatecznej redakcji wyartykuáowana.
W Ğrodowisku, w którym ksztaátowaáa siĊ ostatecznie tradycja przed-àukaszowo-Pawáowa tak bardzo mocno akcentowano formuáĊ, paralelną do formuáy nad chlebem, dotyczącą nowej jakoĞci kielicha z winem, ze formuáa o eschatologicznym sensie tegoĪ kielicha powoli traciáa znaczenie (przestano ją przytaczaü) – zostaáa tylko jej reminiscencja w 1 Kor 11,26. To poáo- Īenie akcentu na swego rodzaju paralelizm miĊdzy formuáą nad chlebem i formuáą nad kieli- chem jest tu widoczne poprzez uĪycie (tak przez àukasza jak i Pawáa) wyraĪenia wprowa- dzającego, które brzmi: „podobnie i kielich”, a które róĪni siĊ od zdania uĪytego w tym miejscu przez Marka (14,23).
We wspólnocie, w której w oparciu o tĊ samą najstarszą formĊ sprawowania „wieczerzy PaĔskiej” ostatecznie ksztaátowaá siĊ przekaz Markowy, druga formuáa dotycząca kielicha i jego znaczenia eschatologicznego (Mk 14,25) zostaje zachowana i – w przeciwieĔstwie do przed- àukaszowo-Pawáowej tradycji – przytaczana w caáoĞci. Ale i w przekazie Markowym – odbijającym juĪ liturgiczne sprawowanie Eucharystii we wspólnocie chrzeĞcijaĔskiej – zasadnicze znaczenie uzyskuje formuáa dotycząca toĪsamoĞci kielicha z winem (14,24).
Zaznacza siĊ to wyraĨnie widocznym upodobnieniem ostatecznej wersji tej formuáy do wy- powiedzi nad chlebem: „To jest moje Ciaáo – To jest moja Krew”. Zarysowuje siĊ tu juĪ bardzo mocno sakramentalny aspekt samej „wieczerzy PaĔskiej”, a zwáaszcza sakramentalne rozumienie chleba i wina, które stają siĊ Ciaáem i Krwią.
RównoczeĞnie w przekazie Markowym wraz z procesem upodobnienia formuáy doty- czącej toĪsamoĞci kielicha z winem do wypowiedzi nad chlebem dokonaáa siĊ zmiana w za- kresie odniesienia do Przymierza. Dotychczasowe odniesienie najstarszej formuáy do „no- wego Przymierza”, o którym mówiá Jeremiasz (31,31), zostaáo zastąpione odniesieniem do ofiary i krwi Przymierza z Wj 24,8. Ostatecznie, ten proces, w którym ze wzglĊdu na sprawowaną juĪ liturgiĊ Eucharystii, dokonano upodobnienia formuáy nad kielichem do formuáy nad chlebem, zadecydowaá o tym, ze motyw Ekspiacji, przez Jezusa wpisany wyraĨnie w formuáĊ nad chlebem i tak zachowany w najstarszej formie wieczerzy PaĔskiej, ostatecznie, w przekazach Mk/Mt oraz àk/P zostaá przesuniĊty do formuáy dotyczącej toĪsamoĞci kielicha, w której – jak tylko powstaáa – istniaá motyw nowego Przymierza, a która ostatecznie brzmi: „Ten kielich to Nowe Przymierze we Krwi mojej, która za was
bĊdzie wylana” (Tou/to to. poth,rion h` kainh. diaqh,kh evn tw/| ai[mati, mou( to. u`pe.r u`mw/n evkcuno,menon – àk 22,20). Formuáa ta z Krwią Chrystusa, czyli z Jego Ğmiercią, áączy za- warcie nowego Przymierza i eschatologiczną EkspiacjĊ.
Przeprowadzone przez morfokrytyków badania w zakresie historii form i tradycji, a takĪe te póĨniejsze dotyczące historii redakcji przekazów o ostatniej wieczerzy Jezusa pozwoliáy z duĪym prawdopodobieĔstwem dotrzeü do sáów, które wypowiedziaá Jezus „tej nocy, której zostaá wydany”. RównoczeĞnie moĪna byáo wyraĨnie zdaü sobie sprawĊ z tego, jak najstarsza wspólnota chrzeĞcijaĔska, zbierająca siĊ na „upamiĊtnianie” tego, co powiedziaá i uczyniá Jezus przed swoją Ğmiercią, coraz gáĊbiej wnikaáa w jej historio-zbawczy i eschatologiczny sens. Podstawowym kryterium procesu rozwoju rozumienia szokującego najpierw faktu gwaátownej Ğmierci Jezusa, które to rozumienie nastĊpowaáo pod wpáywem Ğwiatáa zmartwychwstania, stanowiáy sáowa rzeczywiĞcie wypowiedziane przez Chrystusa do uczniów, gdy podawaá im chleb i kielich z winem. Szczegóáowa analiza egzegetyczno- -teologiczna wypowiedzi Jezusa, przekazanych w dwóch zasadniczych nurtach tradycji o Eucharystii, ale zwáaszcza sáów związanych z „kielichem królestwa” (Mk 14,25), pozwoliáa zobaczyü, jak przychodzenie królestwa BoĪego w sposób istotny związane jest najpierw z historycznym wydarzeniem Jezusowej Ğmierci, któremu On sam podczas ostatniej wieczerzy nadaá sens Ofiary ekspiacyjnej i Ofiary instaurującej nowe Przymie- rze, a takĪe z liturgicznym uobecnianiem tej Ofiary w ramach sprawowanej w KoĞciele
„wieczerzy PaĔskiej”. Przyjmowanie z wiarą Ciaáa i Krwi uwielbionego Jezusa, kaĪdego dnia przybliĪa uczestników „wieczerzy PaĔskiej” do tej peáni królowania Boga, która juĪ siĊ w Nim objawiáa – w Jezusie PANU. Osobowa komunia z uwielbionym PANEM umacnia ich w oczekiwaniu na ich udziaá w tej samej peáni królowania Boga – gdy w chwili wáasnej Ğmierci zostaną przemienieni mocą Jego Ofiary i upodobnienie do Niego tak, aby byli godni zasiąĞü z Nim do stoáu, gdy On „przyjdzie w królestwie swoim”
(Mt 16,28). Zaiste, „szczĊĞliwy jest ten, kto bĊdzie ucztowaá w królestwie BoĪym”
(àk 14,15). Wtedy teĪ speáni siĊ obietnica, jaką ziemski Jezus záoĪyá swoim uczniom:
„WyĞcie wytrwali przy Mnie w moich przeciwnoĞciach. Dlatego i Ja przekazujĊ wam królestwo, jak Mnie przekazaá je mój Ojciec: abyĞcie w królestwie moim jedli i pili przy moim stole oraz ĪebyĞcie zasiadali na tronach, sądząc dwanaĞcie pokoleĔ Izraela”
(àk 22,28-30).
BIBLIOGRAFIA
HAHN, F., «Die alttestamentlichen Motive in der urchristlichen Abendmahlsüberlieferung», EvTh 27:1967, s. 337-374; tenĪe, «Zum Stand der Erforschung des urchristlichen Herrenmahls», EvTh 35:1975, s. 553-563; BULTMANN, R., Die Geschichte der synoptischen Tradition [FRLANT 29], Göttingen 19646; BORNKAMM,G., Jesus von Nazareth, Stuttgart: Kohlhammer, 19688; SCHÜR-
MANN,H., «Das Weiterleben der Sache Jesu im nachösterlichen Herrenmahl», BZ NF 16:1972, s. 1-24; SCHENKE, L., Studien zur Passionsgeschichte des Markus. Tradition und Redaktion in Markus 14, 1-42, Würzburg: Echter, 1971; SCHENK,W., Der Passionsbericht nach Markus. Unter- suchungsgeschichte zur Überlieferungsgeschichte der Passionstraditionen, Gütersloh: Mohn, 1974;
AMBROZIC,A.M., The Hidden Kingdom. A Redaction-critical Study of the References to the King- dom of God in Mark’s Gospel, Washington: CBA.
SUMMARY
HOW DOES JESUS’SACRIFICE BRING THE KINGDOM OF GOD CLOSER?
The research carried out by morpho-critics, as well as later studies concerning the history of the editing of drafts of Jesus’ last supper allows the author to get to the words which Jesus said on the night when he was betrayed. He also studies how the oldest Christian community constantly more deeply entered into its salvation history and escha- tological meaning. The principle criterion of the process of the development of the under- standing of the shocking fact of the death of Jesus, whose understanding came after some time in the light of the resurrection, comprised the words which were really said by Christ to his disciples, when He was giving them the bread and cup with wine.
A theological and exegetical analysis of Jesus’ reply, transmitted in two essential trends of the tradition on the Eucharist, shows how the coming of the Kingdom of God is tied with the historical event of Jesus’ death, to which He Himself during the last supper gave a Sacrificial meaning of expiation and Sacrifice inspiring the New Covenant, as well as making liturgical this Sacrifice within the apostolic Church's performing of the Lord's supper. In accepting the Body and Blood of the glorified Jesus with faith, every day the Lord’s supper brings believers closer to this fullness of the Kingdom of God, which has already been revealed in him in Jesus the LORD. Personal communion with the glorified LORD strengthens them in awaiting for their participation in this same fullness of the Kingship of God, when at the moment of their own death they will be transformed by the strength of Sacrifice and made similar to Him in such a way that they will become worthy to sit with Him at the table, when He will come with His Kingdom (Mt 16,28; cf. Lk 14,15; 22,28-30).
SàOWA KLUCZE:
Królestwo BoĪe, Eucharystia, ofiara, ipsissima verba Iesu, tradycja synoptyczna.
KEY-WORDS:
Kingdom of God, Eucharist, sacrifice, ipsissima verba Iesu, synoptic tradition.
