UKD 551:782.1 '(G8~312' Szczepanawice"- Żgłobice k, Tarnowa): ·SA.61'1.ł/.S2:551.a.0I1+
551.882.1+H1.243.4:5IO.88
Jadwiga, URBANIAK
Wstępne · wyniki :b~dań -geolo~iczriych . miocenu
·... przedkarpackiego nad Dunajcem
Miocen ze Zgłobic, Błoni i S2lCZepfmow.icnad Dunajc~' koło Tarno- wa, z:n·any głóWllllie z pniC: J. Niedźwied7Jkiego (1800), J. Grzyibowskiego (1903), A. M. Łomnickiego (l90a), W. Friedberga (1907), T. Dyducha (1911),
K.
KoniQl"a (1946), J .. WdowiaJrza (1951), H. Kozikowskiego, K. Morawskiej (1957), s1lanowijedyny obszar na przedgórzu. KalI'Ipat, gdzie w 'k!mru odsłonięciach 00 prziestrzeni 5 km (począwszy od erozyjnego· brz·egu Karpat ~ po wschOOniej stronie Dunajca - !ku p6mocy) wystę
pują
rome
zmpoły makrofaUJllY, kt6repad względem dJ..ości gatwnlków nie"· ustępują nawetmaJkro,faunie 'z Korytniey ..
Nie .rozsbrzygnięte-;i. kon1lrowersyjne poglądy na wdek i starunki tek- toniczne miocenu tego obszaru 'były powodem podjęcia przez autorkę
stratygraificz:no-paleon1lologiGJnego opNWOW'8l'lda, :mtórego podstawą były
baTrloo :żmudne prace eksploatacyjo:le 1Jle mcihawo8!Ilej makro:fuany w sta-
· rych i nowych odsronięciaoh oraz a-ÓWlnolegle ~e geologiczne ba-
dan·i,a terenoWe 1. Jednym z ważniejszych mdań tego opracowania było wyjaśnienie stosunków rpamiędzy czterema staJnowri*ami makrofauny (fig. 1): w Błon1iach (Bronie 1 i Błonie 2), Zgłobk:alch ( .. Ull"WiSko") i S.zc:ze- panawicach'(wzgónzle 311m·n.p.m.), które w~u o kierulJlku S-N
występują na Tó2m.ych 'wysolkościadh, wlitologic:mlle . .rÓŻlnycll osadach i pTzedstaWiają' ;róme zespOły' faun pod mględem składu gatunkowego i ilcościowego. .'. '. " . . ' .
Ogólnie stwieridzorio· pó.nad300 . gm:unków,"
w
tym głóWnie małżei ślimaki, a rta'kie łódkonogi, 1k0000e,mszywdoły, klesl7lC'ZE! il"akó-W 1 inne.
Zbiory m~y.1Z czterech stanaw1sk miocenu (B«mie 1, Błon1.e 2, Zgłdbice, SZJCZepan<O'Wicee) znajdują się w Oddziale K'8Il1padkdmI.G. w Kra-
kowie. _ . .
Wairtytkule '~utarka,~je s_ąnom.enklatull'ę dotyczącą stratygrafii miocenu, natomiast na fig. 3 wprowadza nową obowiązującą n8:71Wę pię
tra - badenian «lIlOwe poglądy tyczące SC'hematu s1:ra:tygm:f;ilcZlIiego mio-
· cenu :r6mycil. rejonów PolSki południ~ej pr.zeldsta.rwion-eZlOStały przez kilku 'autorów: S. W. A1exan~, 1969; R. Ney, 1969; W. Krach, T. M. Kuciński, E. Łuczlrowska, 1'97<0). .
1 Problematyka tego obszaru zOftała przedstawiona w refera~ena ipubllcznej dyak:Uljl pracy dol.ktorskiej autorki pt. Stratygrafia miocenu przedgóna Kaf1llJt 10 1'e,1onte Szczepana- tDłce-. 'BW1rie - Żgłobłce nad Duna,1cem koło Ta,.7iOtDcw. InStytucie GeoJogieznym w WIIZ"-
Bzawie dnia 12. VI. uno r. .
Kwartalnik Geologiczny, t. II, nr z, 111'12 r.
348
Fig . .1. PIIIID sytuacyjny Wa1mtejszych odsłonii~ .miocEmu w rejande SzCIzepanowl- ce - Błonie - ZgJJabi.ce _
Situation plan ofmore ibnpartta:nd; Miiocane expoou.res in the region ol Szczepanowice - Błlan:ie - Zgllobice· .
1 -utwory fliszQwe (kreda) 3ednostki 8lrolskiej; :I - orograficzny brzeg flillZu kar- packiego; 3 - miocen przykar.packi pod pokrywą utwor6w czwartorzędowych: ol - odtlł0n4ęcia mJoeSnu: a - z mak1rofauną (1 mikrof.auną) ll'abow1ec.ką, b - bez fauny (tylko ślady lub pojedyncze formy mikrofauny,· fig. 3); II - Iderunek przekroju geo- logicznego
Miocen przedkarpack1 nad Dunajcem 349 P i e r w s z y z e!S pół m a'k r Q f a'U n y (Błonie 1) charaktery:ru.je
się !pI"zewagą
rorm
drobnych, abe'C!IloOŚCią góm.o1iar1lońSkiego gatunku ślimaka Turritella pythagoraica. Tabae i :fJragmentów żeberlrowanych prze- . g.rzebków, na wtórnym złożu ?Jaś elementami muny dolnego torOOnu typu wielickiej, ryibnic'kiej i lrorytnicldej. Występuje on w drobnoziarnistych piaskowcach, twarzących 'W}"lUmowujące się warstwy wśród wyraźnie uławioonych iłołupków.baawy popielatond:ebieskawej.
D..rugi :zespół ma"kTofaullly (Błonie 2) j~ !zbliżony do ze-
społu Błonie l ~z obecność gatunków drobnych, Il'óżni się jednak skła
dem gatu!nlk1owym· i ilościowym. oraz 'Obecnością na wtórnym złożu fauny
" dolnego tar1icIDu typu NiSlrowej. WytStępuje w :zlepieńcowatych piaskow- cach, tworzących drobne warsteWki wśród niawyq'aźnd:e uławiconych ił0- łupków bSll'WY demnopopielatej i brulllarflnej.
T if 'z e IC i z e s pół ma kil' I() f 'a u n y (Zgłobioe "Ull'WiSkO") charak- teryzuje się
masowo
występującymi gatunlmmi: Turritella pythagoroica Tabae, Pectunculus glycymeris pil osa, ATca diluvii, Pecten besseri i licz- nymi ~lementmnistarszej
fauny {gł6w.nie dolnego opolu typu korytnic- kiego, stanowiącymi szcząt1rowy zespół dolnotortońSki na drugorzędnym zło2lu). Zespół 2lgłobidki znajduj'e się Illajdalej na północ od brzegu -kar- packiego w stooun.klu dlO po2lOStał~h zespołów. Wytstępuje w nie uławiconych osadac!h Uaeto-łuplrowytch, bail'Wy popielatej i popielatozielona- wej.
C oz w a !l' t Y ze s pół m a k TO f a u n y (Szczepanowice, 311 mn.p.m.) zawiera ld.czną grupę dobrze zachowanych przegrzebków g6rnotortoń
skich, między :inlllymi: Chlamys Zilli, Ch. multist'l'iata, masowo ostrygi i ślimaki TU'l"l'iteZla pythagoTaica. Tabae obok innych gatunków. Zespół
ten występuje 'W odległośoi 400 an lIla !p6łnoc od erozyjnego bnzegu Kar- pat w utwaraoh piaszczystych !(J. Ul"baniak, l 963a), takich jak piaski, pHEkowce d 7Jlepieńce.
W oparoiu o własne zbilOry i dotychczas -znane skamieniałości mio-
ceńskie z tego obsza!l"U pr.zeprowadmno szczegółową analizę makrofauny pod kątem jej charakteru w złożu, wieku i ekologii (stosunki ilościowe
g..rup rodzajowych i fOrm o większym7Jn:aczeniu S'bratygrrafiomym, za-
sięgi wiekowe -gatulIlków na tle stoswnków ilościoWych, analogie fauni- styczne 'Z miocenem świę1ldkJrzySkw, śląskim i karpackdm, '8 palla grani- cami państwa :z miocenem Austrii, Węgier, Ozechoorowacji i Ukrainy, interpretacja warunków paleoekologi02lllych w oparciu o wykresy
w$kaźników: głębokości, zasólenia, tempemtuJry, aeracji, stosunki iloś
ciowefoom 'r.oślinożern}7lC'h· do andęsożemych, lJll'O'Cesy sedymenta,cyjne - J. Urbaniak: 1963b - stan zachowania skorup i inIlle).
Całokształt badań fm..mistyCZ'Ilych d geologicznych pozwolił n'8 stwier- dzenie następująocy'ch faktów:
1. Makrofauna określa /Wiek osadów !na ·górny
tartan,
podpiębr-o gra- bovian (W. KIrach, 1962), poziom boguciclro-kaj'zerwald7Jki, dla którego w'l"ejonie krakowskim -'- j-aka synonim tego 'POziomu - 'Pl"zyjęła sięn8.2lWQ "warstwy grabowiec.kie" (J. Niedźwiedzki, 1883).
+---~--- 1 - flYSCh formatlons (CretaceoUII) of the Skole u·nit; 2 - .orographic marg!n of the
carpathlan fly8Ch; 3 - near-Carpathian Miocene under tbe cover ot Quatern&ry for- matioll8; , - Mlocene expoaures: a - with Grabowiec maerofa.una (and m!crofal1na).
b - wlthout fauna (only traces or single forma .of microfauna, Fig. 3); 5 - dl:rection ot geolog!cal sectlon
350
A
B
c
, ..
s
Jadwiga Urbaniak·.
N
... . . . . : . - - - PO~UDNIOWA STREFA BASENU
.- ...
-I
b N" -_----"basen S" - -... --;, a.sen ~
-
baseny .. S + N" -- ~2
m
31~_-~14
F4g. 2. Schemat rmmoju. !PQłudnllowej części Ibasenu sedymel'llta.cyj'nego warstw grabowieckich g6nnego ,tor:tanu w rejonie SrzJczeIpainowdJce - Bkmde - Zgło
bice
Scheme of develapmenrt; of the southem .part of ,the sedimenrtary baSia!. of Grabowiec Beds a.t the U~ Tor1xxnillll1. ifIiane lin the region ot Srr.coz~a.no
wice - Błonie - Zgrobice
1 - tUsz karpacki; 2 - utwory mioceńskie starsze od wamw grabowleck1ch; 3 - osa- dy górnego tartanu; 4 - kierunki zmian zaa\ęgu Unii brzegowej; 5 a - pn:emie-
Miocen przedkarpacki nad Dunajcem 351
2. MBlkIrofauna tta datuje wiek osadów, chooiaż była redeponowana w głębsze partie morza, a jej środowisko macierzyste odnieść należy ku parudniowym rbrzegow.islrom 'kiaJrpadktim.
3. Zespoły .makrofauny zawierają liczne elementy dolnoł.ortońskiej.
fauny na wtórnym złożu.
4. Należą d1() różnych
IIlm '
~mlogic2l11ych jednego morza.5. iPoz.ostają do siebie w T6im.yoh stosUlIllkach facjalnych i chronolo- gicznych, 00 ,wiąże się 'z ra!zam1 (eta,pamr:i.) ro2JW'Oj'll południowej strefy
baBerlU morza graJoowieckiego (fi.g. 2). W fme piar.wszej osady gra'bo- wieCkie powstają w dwóch strefacll jednego morza rozdzielonego łańcu
chem (archipelagiem) wysp na basen południowy (8) i basen półInoc
ny (N) 2. W cf<azie drugiej, w zwią:mru li mpada!Illiem półInoc:nego obszaru i wzmo2xmą erozją wysp, sedymentacja losadów gmbowiec'kich odbywa się
w połącWllych hasenaoh 8
+
N. W fa:me trzeciej wskutek podnoozenia brzegowisk \kaTpaddch ~ostają wynutrZ<me czasowo s1:aTSze horyzonty grabowiedkie, przerobione i wtÓl'lIl!ie osadzone w najwyższych na obszarzebadań wa.Tst'Wlach graibdwieCkioh. Tym samym :oostaje zapoczątkowane
spycharuie, rpI'IZ€'lIlies:lJCZ8iIlie i wycofywatnie ilru p6łInocy hasenu morza gra-
l>ow.łeclciego pod Wpłylwem napierających od południa ka'l"J>acki.cIh mas flisrowych.
6. W p1W69t;rzennym rozkładzie bimacJJ z południa na północ naj-
niższe \Są utwory -z Broni 1 (pierwszy zespół mak!rofoanmy), nieco wyż
sze - 'z BłOilli 2 {drugi respół makroiauny), przyazym biotopy tych faun
wiążą się z połurlririawymi brzegowiskami ka:r:pactkimi rw strefie basenu S.
P.ośrednie :położenr:i.ezajmuje trzeci zespół malkrofauny ze Zgłdbic, któ- l."ego biotop odnieść należy do hrzegowisk Bll"Chilpelagu wysp w strefie basenu N. NajiWy'ższe położenie zajmują utwory ze S7Jczepanowr:i.c (czwar- ty zespół rn:aik.trafauny), któregobiotlop 7!W'iązany jest 'z południ'owym,
niespokojnym, bo wy.Dur-mjącym się i przesuwającym ku północy brze- gowis1ciern karpactkim w stadium połącronycth 'basenów S
+
N grabo- wieolciego marm (fig. 2).:& Termin6w tYCh utywam wyłącMie dla, określenia IIt08unk6w paleogeograflcznych po-
łUdniOWYch brzegowisk morza grabowieckiego w omawianym rejonie przedg6rza i Karpat.
~--- II'Zc:r:anie brzegowiska k&.l'lpacldego ku p6łnocy, b - wynurza-nie starszych horyzont6w warstw grabowiedl:lch (facja rllglobicka i nltsza część facji 8zczepa-nowickiej) oraz wt6rna ich sedymentacja; 6 - kierunki zapadania i podnoezenia: a - większych
(w stylu en bloc) i b - mniejSZYCh obllza-r6w; A, AJ., ,B, C - fazy rozwoju bn:etnet strefy basenu: A - &ec1ymentacja osadów grabowieckIch w Irtrefie "basenu N", At - erozja lądu (arelUpelag wysp, lub kordy.liera) dzielącego południową część basenu na dwie strefy (facja zgłoblcka sensu stricto w strefie "basenu NU), B - sedymentacja osadÓw grabowlecldch w "b8lleIlie S + N" (facja zgłobl.c.ka sensu lato przechodzą
ca ku połUdniowi w Wy2szą fację szczepa.nowioką), C - sedymentacja OIIadów gra- bowiecklch pn:y rozpoczynającej się ekllPSnsji mas tlill'Zowy.ch ku. północy (facja IIZCII!epanowicka); etap ten stanowić mote zalątek młodszej miocel\8klej jednostki tek-
'tonicznej . , .
1 - Carpathlan f1yech; 2 - M10cene formatlons older than Orabowiec BedS; 3 - UPP&
TortOlllian deposlts; 4 - d!reotrons ot changes in' shore li.ne; 58 - dlsplacement ot Carpathia.n margin northwards, b - emergence ot older horlzons of Grabowiec BedS
ZgłOblce ~ies and lawer part ot Szczepasnowd.ce tac.les) and thel.r secondill<ry sedl- mentlition, 6 - clLrectllons ot Binking and upmtllng: a - greater (in en bloc style) IrIld b - emalier areas; A, Aj" B, C - 'develapment ph88es ot marginal zone ot the basin: A - sedimen:ta.tion ot Graoowiec deposits in the "bas!.n N" 'ZODe, At - &osi<ln of continent (archlJpel&go ar cordWera) tbat subciiv1dee the southern part ot the bastn I-nto twa zones (Zgłobtce tacles sensu 8tric:llo in the "basin N" zone, B - led1men- tation of Grabowice deporrlts in the "basin S+N" (Zgłobl.ce facies sensu lato passI.ng southwards 1nto the hlgher Szczepanowice fScies), C - ,Sedlmellltation ot Gł'abowlec
depoelts dur1ng the ~panslon of the f1y8Ć!l masses ;northwards (Szczepanowice facles);
ThiS stage may be a-n ambryo of the younger Miocene tectonic unit
352 Jad~a'Urban~
Ro71w6j sbratygra;ficzno-facjalny ·/Warstw . grabawieckich tego obszaru jest wypad!lrową wielu czynników, jak: :a - ruch podnoszący (rejon po-
łudniowy - kar.padki), Ib - xuch zapadający (q-.ejon p6Jnocny), c - szyb-
kość tego ruchu 1(II'ÓŻ'lla - w 'l'Ó'iJnydl siirefach basenu sedymentacyjne- go), d - rozwój stosunków paleogeografiC2lllycil brzegowisk (wyspy .- zanik wysp, płaski 1 spókoj'llY brzeg - sbromy, ruchomy i przesuwa-
jący się brzeg), e - budowa geologi'C'2ltla brzegowisk {obecność wynUT'ZO-
nych staT'szych osadów' tortońsk1ch, dos1m'czającycll ·.elementów· opolskiej fauny i Skał dolnot.ortońSkich (J. Uri>aniak, .1967), 1IaJkich jak otoczaki wapieni liirotenmWW'ych, toczence ciemnych irołupków z gipsem sylnge- netycznym, oraz <is1m:ienie dwóch cJDgzarów Źlr6dłowycll pochodzenia ma~
teriału ka:rpaolGego w O9aId.ach graOOwieckicll, zr6żnirowanego .Jitologicz- nie, jakościowo i illOŚciowo), f - msięg
morrza.
ku południOWi, jego cha- rakter i s1:oauD.'ki batymetryczne, g - ::równoczesność procesów sedy-mentacyjnych li. tektonic'llD.ych. .
Te wszygtlde czymlm 'Złożyły się na to, iż 'W tyim samym czasie two-
rzyły się różne litologicmie osady: piaszczysf;o..QJlepień.cawate i ilasto-łup
kowe, które zależnie od strefy 'basenu OSiągają r62me miąższości,
r - -
metry 1 2
400 ~ SZCZEI"ANOWICE
:z SERIA G!::!BtII6
350 ... ~
..
intocIszy cykl s.dym. """"""'" ZGtOBICE (VI) (I)300 c ... fOBION G"RNV (urwiska}
250 w-y grabowi.ckl, ... z
200 -< r---
~ .BŁONIE 2 (VJ
Co:
150 z ~ BtONIE l (IV)
'" fi
100 c c SERIA O OL N A 11\
starszy cykl sectYm. ' I
-< ZGŁOBICE (II)
, ,
50 ... OJ (OPOL) ( skoro)
i
IO - - - s tr o p
?
3
,
5I ~
,
I I I I
, ,
I I I , I I , I
"
II II~
l ,"
II Ił,
,
Ą,
I ,
6 1
A
, I I ,
"
I I
' ,
! \ I ,
8
Il A
f t;
I .1
~ 9 10
-- 1
f" \
, , I ,: ,. : ,
l , I I .
" 'ł
" U I'
,
\ ~ł
!
~
11[IJ
12f ... ~ .... ł
13B
14~
15I
(I-lVII 16l!'ig, 3. Syn·teza l'O:lJWoju nieiklt6ry.ch zj8lW!lsk W proofilJu rm'ocenu SzClZapanGwice Błonde - Z,gbobice (schemat)
Synthesis of development ol: same phenxnnena in the Milocene section
Szczepall'll(JWlice - BłIonde - Zgłdbdce (scheme)
1 - uproszczony prOfil stratygraficzny miocenu przykarpacldego nad Dunajcem w odSłonięciach pow!erzchniowych: 2 - gipsy ep1genet)'CZIle: a - lI'kały klKpackle:
4 - mułowce: fi - zlepieńce l' 6 - uławicenie iłołUpków: '1 - Btr.uktury sedymenta-
cy~ne: 8 - flora; 8 - makro aWla; 10 - mUt:rofauna; 11 - zubołe.nie zespołu mikro- fauny; 12 - ślady 1 pojedyncze' formy mlkrofaunYL 13 - nagłe zuboteme zespołu
makrotauny do ~odzaJu Cerithwm w stropie odkrywJn 'W: 14 - hOryzonty z makro-
fauną grabl)W1ecką gór.nego tortonu: 15 - wzroat (a) lub zanikanie (b) obserwowanych zjawiSk; 16 - 'Ilumerac:la wa!nłejllZych odsło.n1ęć miocenu ·na obszarze badań
1 - s1mpl1f1ed lłtTatlgraphical sect10n Def Ule .near-Carpathia·n Miocene kn"matlons on Dunajec (at ezposure8); :I - ep1genetic'~; 3 - Carpathian rocllll: ł - slltstone8:
5 - conglomerates: 6 - bedd1ng ol elay Ihales; '1 - sed1mentary Btructurea; 8 - flora:
8. - macrotauna: 10 - m1c1'Ofaulla; 11 - .lmpoverlshment of m1c.rofauna ałilleID.blage:
12 - traces and s1ngle fm-IDS of mlcrof8lUlla: 13 ...:. abrupt 1mpoverlshment of micro- fauna I1811emb1age to the genU!! Cerl.thium, at the top ol tbe ell:poIIIlIre VII; 14 hodzODll wit:h Grabowiec macrofaunli of Upper Torton1an age; 1& - tncrease (a) or d1sappe-
Mance (b) of the phenomena in lI1udy: 18 - numerll'tloon ot more 1mportant Miocene exposures withm łhe area Df lI1udy
Miocen przedkarpacki nad Dunajcem. 353 Wyn'lli badań ·wstały ujęte w syntetyczny p.rofil stlratygraficzny mio- cenu tego. obszaru (fig. 3). Część górna tpI"offlu Teprerrentuje warstwy grabowiecklie ·z pier:wszym, drugim, trzecim i czwariymzespołem ma- kTofauny, .. które ·odpoWiadają wyr6Ż1nronym horyzontom tbiofacjalnym . warstw graboWiedkich 8. ·l. Horymnty te mają W8'l'1;<lŚćirorelacyjną, gdyż
dadzą się !p3l"alelizawać lIla S:lJerszym obszarze - od. Wieliczki po Rze- szów (J. Ull"balIiialk, 1960). Podstawą do tej korelacji są przede wszyst- kim r6:me zespoły gÓl'lIlotortońSkiej mak:rofawny wamtw grabowieokich, a panadto obean'OŚĆ charakterysty>cznyoh elementów faun i skał doln<>-
tarlońlsk:i.ch, skał karpacldoh, zwęglonycll szczątków -roślinnych amz cały
szereg ·innyoh zjawjsk. . .
Część dollIlą profilu bez skamieniarośoi {odsłonięcia Zgłobice "Skała"
i W dnie DuIIlajca) '2J8lriczono do opolu na podstawie ogólnej analizy osa- dów i stosunków tektonicmych. Odsłomęcia te uW8IŻane Ibyły dotychczas
za warstwy chodenick!ie,· które u ifóżnych
autarow
'zaliczcxne są do 'Str'OPU dolnego lub do SPą3U Ig6rnego tOll'fbanu. W świetle przyjętych kryteriów au1lorka nie znaJjduje pełnego wzasadnienda do umanila·za wamtwy chode- nickie odsłonięć :nad Dunajcem.Pomiędzy dolną a g6mą częścią profilu -zarysowują Się wyraźne róż
nice: w stopniu zaan~ tBktonicmego warsbw, w charakterze
petro~afiC'znym osadów pi8S2JCzystych, w obecności lub Ibraku fauny.
Równocześnie w profilu tym obserwujemy sekwencję, a więc zanikailie lub rozwój pew:nyclJ. 'Z'jawisk, tak·ich jak: obecność gipsów epigenetycz- nych, Skał kanpac1cich, mułO!WcÓ'W, zlepienc6w, uła:wicen iłołupków,
struktur sedymentacyjnych, fJ:ory, makrro:fauny, mrikrofiauny.
Z ·wyjątkiem iłołupkowego ,charakteru osadów, ani jeden s2lCZegół nie łą
czy 'Obu serii waMW w sposób dągły. Dlatego mimo pewnych analogii po-
między stropem dolnej a spągiem górnej częśoi profilu I(fig. 3) nie można stwierdzić jednego ciągu sedymentacyjnego waTStw. ·Zarysowują się dwa cykle sedymentacyjne: stamzy (\Seria dolna) i młodszy (seria :górna). W dol- nej c~i profilu sekwencja zja:wisk wodsłanięciach terenowych jest 00-..
~óoona w9tasunku dlO :normalnego następstwa warstw w części górnej.
Analiza stosunków telktonicznych, paieogeogra:ficznych i stratygraficz- nych ipN)'W.adzi do wnlioSku, że seria doma {fig. 3) ~a!lnde wiąże się genetyc2lIlfie 'z mioceńskim basenem wewnębrznym (:regionalne ba- seny mioceńskie - wew:nę1lr:2lny i zewtnętrrzny - między innymi według
prac:. R. Ney, 1965a, 1965b, 1968; E. Głowaclci; H. JilB-kiewicz, P. Karn- IrowSki, 196.a) li lZ!OStała sfałdowana w fazie pod'Olnoilorbońskich rU'chów karpa.dkIich. Gómotorloti9ki cylkl sedymentacyjny w strefie południowej
rOzpoozyiI1a się w szczątkowym . basenie wewnębrmym ~n ·5 morza grabO'Wieck1iego) - zanikającym w miarę roZwoju mtioceflskiego basenu
zewnębr~ego. .
Pomiędzy starszym a młodszym cyklem sedymen~yjriym 'Obszar
połud:niowy był wynu.rzooyi erodowany; młiodszy, górnata.rtoilski cykl sedymentacyjny przypuszczalnie rozpoczął się w 'W'81"Wl!k.ach spenepleni- zowanego lądu .. Mógłby :m. tym -prZemawiać f.akJt,że 'W dolnej części
wB.!I'Stw graboW'ieokich sbrefy połudndowej (Błonie 1) stwierdzono tylko pojedyncze, drobne li dobrze obtoczcxne lfMgmenty materiału karpackie- go, 11rl6ry w· stratygralicznymproff1u wa:rsfJw gmbowieckkh tego obsza- ru jest ·ku górze oora'z lict.:n1ejszy, gil'ubszy i· świeższy.
354 Jadwiga Urbaniak
s
SlCIER4IfflWtE .Np " JJJm
~1~2IJ11j[&·MH?1~sE;rS.nd61~ ,," ,,1 7 0 BmJsC2Jl0
Fig. 4.P.r1zelkr6j geo1lOgialA1y
mocet!llU
lPl'IZykaJrpadtiego ipO wschodndej stronie dys-·lokacji Dtmajca .
GoolOgi.cal secllion ·Df theC8Jl1P8Ibh1a:n MiIooene fumnatio:nlS 'WIi:thim. .thee8Jstem part of the Dunajec ~ .
. 1 - kat'Packie utworyfiiszOwe(kreda); :II - bezBkamiellnowaseria dolna (Sipsyepige- .netyczne); a - iłołupki bez fauny, z rzadkimi gran.ulkami gi'P86w epigenetycznych;
S e r i a g 6 J: n a (w·arstwy· grabowieckie): 4 - facja· błońska (iłołupki, piBBkowce.
drobne zlepieńce);- 5 - facja zgłobicka (iłołupki); 8 - faeja szczepanowicka (piaski.
piaskowce, grube zlepieńce); '1 - elementy fauny dol:ootortońsk:iej na Wlt6rnyril zło1:u
obok fll/Ullly grabowieckiej, g6l'notortońskiej; 8 - przypuszczalna powierzchnia erozyjna seril dolnej; 8 - n a II u n i ę c i a: 'a - jednostki slrolskiej, b - warstw grabowiec-
·kich na ich niłsze i wy:l:sze horyzOnty, c - pierwszej od południl.a łuBki iIliioceńskiej
ze BtarllZym elementem tektc:mlcznym .u. jej czoła (oIl8wnięcle zgłobi,'c); 10 - dyslokacje 1 - carparthian flyach for.mBJtians (Cretaceous); 2 - non-fossiliferous Lower Series (epigenetJc gypsums); 3 - elay shales without fauna,sbowing scattered ·granules ot epigenetic gypsums; U p P e II' S e r i e Ił (Grabowiec Bedli): 4. - Błonie facies (clay shales, I!IBlIldston.es, fin.e conglomerates); 5 - Zgłobice facies (clay shales); 8 - Szcze- panowicefacies (Samda, aandstones, thiClk: co'nglomerateB); 'l - elementB of l'edeposited . Lawer T9ll'tonian t.auna, along with tbe Upper Tortaoian Grabowlec fauna;.8 - SlIp- .... posed eroslon surface 9f tbe ·Lower Serles; 9 - P v e r t b r u & t s: a - ·Skole unit.
b - Grabowiec Beds onto their .!ower .~nd upper horizon.s, c - Miocene thrust .sheet, f1rst from tbe soutb, wiłh the older tectontc element at im front (zgłobice overthrust);
10 - disloea1;ions
Wpoprzecmym do brzegU· kanpa'Clkiego .. ·p!"Zekroju Szczępanowice -
ZgłobioCe ol:lserwujemy rozerwanie ciągłości stratygraficzno-facjalnej miocenu,kon.talkJt .starSZyoh ogniw rprofilJu z młodszymi i nasunięcie
vi .fulr.mie łU$ki (fig. 4,. tabl. . I). W przekroju tym mU'Ila z Błoni 1, Bło,,;,
nU. 2 ,i Srezepanowi'C występuje . .w łusce (pierwsza łuska od południa
w sbr'efie sfałdowunego miocenJU Itn:iędzy arografiC7lllym brzegiem Kalt'pat a Z'byłitowską Gótrą) , Z'aśfauna Zgłobic :znajduje Się na jej przedpolu i równocześnie w obrębie łuski drugiej, rw utworach . "ill:asto-łupkowych odgiętych ku· półnOCy. W czole n:asunaęcia . pierwszej łu~i· występuje st8łl'Szy element tetk1DooJicmy - OO'Wll"6oon:a seria wambw (S. Dżqłyński,
A. Slą'Cllka, 1965), seria dolIna profilu na
mg.
3 -:-przypu.szczałnlie w f&!'- mie strzępu tektoni'Cm.ego odariWBlIlego od .iIJOiClłoża. WodsłonięcTach te- renowyoch seria .dolna .jest otm1ona :rÓŻnymi bory2JOOlta:mli gr.abowieclkimi i pozostaje do .nich. w :różnych st.dsunilmch: tektonlid2lnym i sedymenta- cyjnym (J.U:rbanialk, 1969). Ku połudnJiOVllli w łtusce pieI'lWlSzej występują oOO-az mł>odSze hory.wnJty graibowiedkie.
UlWaŻając serię dolną profnu za oSady gen~ie związa:neZ mio-
ceńskim basenem wewnętr$ym i sf'ałdowaJlle wraz z ich podłożem - staJr9zym miocenem. (?),. fliszem (?), przyjęto ~e VI. podłożu
tej
łus:ktl 'obecność f Uszu ,(którą poitlwie:rdl2J.Uy głębokde w.iereenia .. T'mn6w .. 7, Tarnów 19 przemysłu naTtowego,zlO'kaldmwaJlle w poIbliżu obszaru ba- dan) i wyraŻ'Ollo przyptlS"l.CZeIlie moiJli'WlOlŚci .sbamzego od opolu wieku odwróoonej serii wari3tw.Wycllodząc Z8ŚZ deiinicji jedn'OStkiBtebnic-
s -
,.,-.. ,;. ' . N/(a rp a
ty
strefa slaldowanll§omiocenL1Aulachton
/Ilonie 18t.08lCE
18
Mtl i:'
J
~ ~ kreóo górno-KI ... J!'I!JtiyI!f/il1 nlKJ
.---, . - - - - i' - a b c
I
Mf,pe"I
AlflDI{~~Ł}I M~d1 1.1
Mlt§Isl
MItI~
MI1
71
FK1
81
/(2r ::y~$t
10Fig. 5. Próba 'illlterpretaqji wgłębnej budowy strefy sfałdowanEgO rm.ocenu w przekiroju Pleśna ~ ~'OWke - Ble- me - Zgłobke - ~Y1litQyr.rska Góra (.na -podstawie badań autorki i materiał6v.' PN)
AIn a~ at iiIltertPreliilng the dt!E!P stnroture ol the fo1ded Miocene ZOIle a-long a sectLan Pleśna - S:zJcrzepanewi- ce - BłIOniie' - Zgkjbice - ZlbylilbowSka Góra (aooardińg to the author's ialvestligatioos and on .the basis ol Pe1liol- eum IndJustry's maternals)
1 - poziom 'podew8'pOratowy; 2 - łlerla ewaporatowa; 3 - ·tort<Ml doln}' (ogólnie); ł - war8twy choiden1ckie; 5 - warstwy fJCa- boWieckle: a - tacja błońska, b - tacja zgllObicka, c - tacJa 8ZczepanowlCka; 8 - torton górny nie r!YZdz1elony; 7 - tor1on og611nie (nie rOlEdzl.elany); ę - fliaz Ita.rpaakl; 9 - kreda górna zapadllBka przedkar.paC?klego; 10 - naeunlęo1a: a - fliszu na miocen, b - miocenu ,na miocen, c - miocenu z tllBzem na miocen
1 - Bub-evB})Orlllte hor1zon; Z - evapora·te serles; 3 - Lower Tortonian (In general); ł - Chodenice Beds; 5 - GrabOwtec Beds:
a - Błonie tacles, b - ZgłOblce taclee, c - Szczepanowice taciea; 8 - non-8Ubdlvdded Upper Torton1an; 7 - TOI'toruan in gene<.ral (non-subdivlded);'S - Car·pathlan tlyach; 9 - Upper CretaceOUB ot the Osa-pathlan tore-deep; 10 - over1hrus-ta: a - tlyseh on the Mlocene tormatlons, b - Miocene forlll8lt1ons on the Mlocene fonnatlQlJ\S, c - Mlocene tormatlon8 wt.th f1yach on the Miocene
focmatlon:s . oJ
~
g
::s
'tI
ł
t') er.g
Q.
t1 §
_
lU.
t')
S
w CJ'I CJ'I
356 . Jadwiga UrbaniBk' .
kiej w gramcach PolskJi, s:fomlułowanej przez R. Neya (1968, str. 21),
można· uznać ten starszy element tektanicmy za stmęp j edndS'tki steb- mckiej,a łuskę - jaIro młodszy element tektoniczny - za część jed- nostki młódsżej. W przekroju Szczepan'OWice - Błonie- Zgłobice wy-
rÓŻlli'Ollo . więena tej msad:zie od południa karpaodką jednostkę skolską.
nasunię1:ą .na gó:me,w81'Stwy grtaioowieckie, oraz dwie mioceńskie jed- nostki: starszą -'- stebnic.ką i mrodszą, którą aui<mka nazywa zgłobicką
lub taroows'ką. .
W świetle badań aurtnńkri i wyników głębokich wierceń przemysłu
naftowego 'W przekroju strefy sfałdowanego miOcenu na linii Pleśna - Szczepanowdce- Błonie - Zgrobice - Zbyl~, Góra zaTYSO'WUją się cztery łu:ąki (fig. 5). W łusce pierwszej od brzegu Karpat kup6mocy
występują warstwy graOOwieckie, :Zl'ó2IniOOW'allle facjafuie, 0I"a'Z starsze od wanrtw grapawiedkicl1u!J1wory miooonu, przypUL92JC1'llalnie sfałdowane
z fliszem llWMz z nim nasunięte na utlwaryg6rnego too:ionu łuski dru- giej. W łui9kaClh dru-gjej d. trzeciej, leżących. nad sobą i r6w.noczeŚinie przesuniętych' bardziej ku północy, występują IW'BlrSbwy .grabowieckie . i wa:rstwy cl1odeniCllcie, '8 w łusce CZ\Varlej - warstwy grabowieckie, chooenickie, anhydryty i 'W'aI'Sbwy iPQdewaporatowe (prafile otworów:
Tarnów 6, 7, 8, 9, 15. 19, 63 i Pleśna 1 -:-opraIC'OWane fPTZez geologów
pa-zemysłu naftawego 'W .K!t'8lrowie). ŁuSka C2'JWarta ~ rmj'ba!rdz:iejpół
nocna -zmrjduje się
iuZ
IW koliiakcie z ()bS~em awbochtomcznego miocenu, 'Wy.2lIlaczając powier.zc.hlrlową gnmicę między' sbrefą sfałdowanego miocenu i strefą miocenu autoctbton:icmegow rejonie wschodniego brzegu Dunajca (przek!r6j przykarpackiej strefy sfałdowanego miocenu
na.wią:2JaJnodo przekroju miocenu auiochiónicmegowg opraoowań S. Wdo- w.lJarza i zmpołu .z lai 1967-1970). .
Następstwo wa\l'\9t1w fi wzajemny stosuJnek ·· łu.$ek . (d:rugliej, trzeciej i c2IWartej) w pniekroju cPleśn·a - Zbyli1nwSka Góra zbliżone są do prze- kroju strefy sfałdorwanego miocenu w Koszycach .koło Tamowa (Z. Kirch- ner, 1967). Miocen z. fliszem łuSki 'Pierwszej, przypouilina stosunki w :za- toce l"~iE!'j d
mroce
,pilm.eńskłej (R. Ney, ,1965c, 1968). PomimQp~ych '8IIlmogn zarySowu1ą się rownież'ł'ó~icewbi-eści sbraiygraficz-
nej i ;rysach tekJ1xmiki. .
W aTtykulenie wy~erpano bliTdzo złożonej problematyki wiążącej się z ogromnie slromplłktowaną budową (między ..
ilnlI?:ymd.
łlIp~ L. KoS'Z8ll'Ski.W. SikQra, S.' WddWi8'l'z -::-mapa w druku - jednoStkę.S!tebnioką 'znaczą
tylko popołudridk Dę!b:icy) /tego obszaru, leżącegorN stiretf:ie dyslołkacyjnej
Dunajca i K'OtSZyC, Zgłolbic i Szczepanowie 1(iK. K~iar, .1,946; J. Wdawi'8il'Z, 1951; S. Sas-K,arezyńSki, 19U7, R. Ney,. 1968), w ktćnjm'przypuszcza1n:i.e schodzą się (sugesma ·au1xlrki) - biegnące od WScbodń'':'''- osie mioceń- . skich basąnów regi<X11l8llIlych (wewnętrmego i ż~~ego), 'Z'lmębiają
facje a-óżnych stref sedytrIieM'acyjnycll i na!kładają się
na
siebie różne style~ tektoniki. To. ~ decyduje o specyfioCe gea1lOgicrmej budorwy strefYprzykarpadkiego miocenu Szc~owic,Blmi, 2'Jgłobic i potwier- dza, że tyIl~ całoksztełt badań stra:tygr!alfi.ąmyQh i t~ktanic2lllych p!YZWoli na peme t:I"OZp02lnande' struktua-y tego Oibsza:tu. >. ' . ".Oddział KSł'packi Instytutu GeolQg1C2111ego Krak6w ul. Skrzat6w l
Nadesłano dnia 8 czerwca 1871 r.
Miocen przedkarpacki nad Dunajcem
351
.PISMIENNICTWO
ALEXANDBOWICZ S. W. (1969) - "Kat1>art" i "Baden" w schemacie stratygra- 'fiC2Jllym mioceml Zagl:ęlbi.a Górnośląskiego. SpraWlOZdaIn1a z Pos. Kom.
PAN, Oddz. w KlraktOwie, Hpiec - gr~eń 1968, !p. 550-552. Kraków.
DYDUCH T: (1911) - Geologia Tamowa i jego okolicy. S!prlllW. Ily[-. Gimn. II za.
r. 1910/11 w T8Il'lloWie. N.aJkładem Fiundus.z'u NaukOwego w' dr1lkalrni ZygID1mta Jelenia w T.amowde. Tarnów.
D2UŁ YN"SKI S.,. ALĄCZKA A. (1965) - Od\WÓOOIna ;ser.ia.miooon.u w Zgłobicach.
Spraw. !Z Pas. Kam. PAN, Oddz. w Ka."atlrowie, liIpiee -grudrz.i.eń 1964~'
:p. 474-478. K4':ak6W. . ..
FRIEDBERG W. (1907) - MłOdszy m:iJOcm. Galicji zaJChiddnIej i jego f&una. Część I. Spraw. K;am. Fizjogr. PAU, 40, p. 1-49, Krialk:6w. ~
GŁOWACKI E., JURKIEWICZ H., KARNKOWSKI P. (1966)- Geologi"!l rejonu P.rzerxiyela w świetle głębokiiclJ.W1erceń. Kwart.· geol., 10, lp. 211-247.
m 1. Warszawa.
GRZYBOWSKI J~' (1903) - ·Atlas geologiczny GaLicji.. Tek9t do ~zytu czternastego.
Komis, FizjQgir. PAU. K1r8k6w.
KLRCBNER Z. (1967) - Profil· geologiczny u1lwor6Wmiocenl\l w Koszycach . Wiel-
!kti.ooh Jroło Tmmowa. G~ li GeaL ma:Iit., Dr 7-9, p. ,1-10. Kraków.
KONIOR K. (1946) - GecdOt?Jia okaLicyTar.nowa. Arul. UMCS W Lublinie, (B), 1.
lP. 3-56. L u b l i n . ' .
KOzrK/OWSKI H., MORAWSKA K. (1957) - MilOCe!l {Le ZgllObk !lro.bo Tamowe
IW Ś'Wtietle. ba!dań goologicmych i mikiropalearubologicmy'Oh. Acta geol.
pol., 7, 'p. 71..-96, m L WarEllZBwa.
KOSZARSKI L., SIKORA W., WDOWIARZ S. -(w druJw) --- Mapa tektoniczna Karpat i Ba1IkJanów 1: 1000000 (męść PoJsilm) - wykonana Vi ramach.
uac .Asocjacji Kat'IPIlalro-Bałlkańskliej.
KRACHW.(1962)-Zarys 19tratygmfid mioCeit:u: Polski·Palumoowej. Rocz. Pol~ Tow.
Geol., 32, p. 529-556, lIl!l' 04. K.r.alk:6w. . .
KRACH W., KUCIl~"SKI T. M., ŁUCZKOWSKA E. (1970) - Nowe podstawy do stra- tygmdil:i m10cenu Pd.lIśkIi ipOłU!dIrniOW-ej. Brz. 'gf:!Ol., 18, p. 6-9, .nr l. War- szawa.
ŁOMNICKI A. M. (1903) -:- Atlas geoIogicm.y' Galiejd. Tekst do zeszytu piętnastego:
~. ~. A~ ~6W. .
.: NEY R. (19600) - Wm'lńlwy pr!l.einlyBłkie w jeclJnOstcestebndokliej. Gootiz. i geol. naft .•
nr 7-9, p. 2~243.Kir.aków.
NEYR. (1965b) - PIroIbleme de ~ de l'UJllii.te de: Stebnilk: en Pologne. Car- fP8/fuo-Balklan GeologWal Aseociation VII Oongi-essSafia. Reparts, paJrt 1.
iP-'305-309.. . .
NEY R. (l965c) ~'. O wgłębnym pr!7JekrojiU WISclrod.niej części za1:okli rzeszowskiej.
Geofi.z. '1 geol. naft, iIlIl" 10-12, lP. 281-290. Kiraków.
NEY R. (196(ł) ..., Bola rnta ikJrailrowakiego w geologii zSJpadliSlka ,przedk.!:II'Pacl.dego i romn1eszczendu złóż ropy i gazu. Ptr. grol. Kom. NIffIlIk· Geol. PAN.
Oddz. w ~, iIlIl" 45, p. 7-61. W8i1's.zB.wa. . NEY R. (1969) - M'i:ooen jednJOsilki s1:ebnklkiej w rejonie Ptrzemyśla wśwdet1e' po-
, . ,dzIalu m~enJ1 Cen1lr-alnej. ParaItetydy. Spraw. z Pos. K.am .. ·PAN, Oddz • . w :~aJkowde, lilPiec-grudr1Jień 1968, 'P. 569-575 .. Kr.aik:6w.
NIED2WIEDZKI J. (1883) :- Sliosu'llk.i. .geoiJ.~icz.ne farmacy« solOIllOŚIlej Wdelic7ik:i i Bo-
>ehni. KOi!IIIlm, 8, p. 137....:...159,. 244-252,' 334-347, 386-401, 455-466.
Iiw&w. .
streszczenie 359
B 3rno6Jlnax J: IOry OT MOCTa B OTnozeHHllX OTMe'leB CTPll'l'BI'P84lJlllecxo~ pal- PIim, ItOHTarr cmpDlBX OTJIOZCmdt Ma.OQeBa c M.JIa,ttlIlHM:RH ~Br B .pOPMe '1emyJi (H8.ABBr 3rJIo6BIl) (.pBr. 4).
B'reoJIOmecxoM palpe3e 10 - C BLI;I{eJleH .lij)QJld TexroHii'ltC:i1ll: 3JIeI\mtt (uepeBepBY'J'lUf cepHlI I1JJ8CTOB) H MJUl.rqawct TelITOBII'Ie'cu:It 3JICMeBT ('1Clilyl1), ero C'IllT8lOT 1f8CThIO MJlII,!UIIeA MlIOQeHOBOJ&: e~ ('1emyJI I, U, ID, IV) (.pm. 5).
Jadwiga URBANIAK
PRELIMINARY RESULTS OF GEOLOGICAL RESEARCH OF THE' FOBE-CABPATmAN MIOCENE ON D~AJEC
"Summary ,
On the basds of the ex.amiJlIatilClll of macrofanma amemblagE6 a:nd '011 the geo- logkal, sadysis of the area .iIn study (Figs. 1 and 2), the' gener&l out1,lne le presented of 'the 'mMligraphy, deve1qpmEmd; of .~1:s" palaeageograpOie , relaUo'Iis and tectariiLc ";~lIndltiJans of the Mdooene, cl.ay~ sedIaneDIB ,found ,to 0C0Uir ial the Sz~Zglobe area ~e eastern, part of the
DunlijecdiSJ.oCatioo).
The ' riia:aro:&u.l1la :r~t8tlives ,bald lilt BlKmie 1 (IV), Bkmie 2 (V); ' Zglobi<:e
·CUlI."WiskO;;
(I), 'and ~ee 311 a.sJ. (IV) ":':""belOOging to 'v~ous '~601ogica1 IikhE$.oftlie samesea-pain;lt'.to the' U~ ~ :age., Moreover, alOOg w.J:th the elemelus of 1lhe LOwer 'l'orIioaian ,faJ1JDa6 and r~ 8Illd the redeposited Carpathian rocks - othey cbaraaterWJe v8l'ious :facias of the GraIbowtiee Beds in theU~ Tartani:an.
The a'Utbor 1"~EmS them to the ll'lear-6ho.re f7JaDE!19, i~e.: 1 - to ·the base-levelled Ca.tp&thiaa:J. ~ (Blm[e faaies-''IbaaiIn S"); 2-110 the :iSIl1mds (Zglobice f.acles
SoS. - ''basiri N"); a«ld: 3 - to the emerging Carpatbian shOl"e (~Il'owice
facies - '~basin .$ + iN"), Fig. 2.
In the s1lr!lt1li:glr~hlia!lll secflion ,of the near-.fSurfa.ce rzxme of ihe Miocene for:ma- tioos fourui on the Dun.ajec dver, these de,paUts have been distinguished as the I1ppe:r Series (,the yoonger sedinienta-ry cycle). They are
m
an aoguillllr unoanfm::mity Wlith the tmfoosiliIferous deposilts of the IJawer Series (the alder sedl!men1lary cycle),' - which dleal.<Jse small eIl"Y'Sta.ls am gr.anules of epIgeneilk: gyprum (Fdg.3).At Zglobice, south of the ,bCJdge, a break .in the sflr~4acial suClCt¥lSion
c at ~ts, a canrtact at the alder depcm:iB of Mdacene age w:itil the younger ones, aDd an overt.llr<ust iln the :loom of. IQ Slliic:e (Zgbobice ovel'lthl:lu9t-Fdg.4) have been
~v~ ,
The gedl~C8il C1"Q9IS section S-N (F1I.g. 5) abaws the -alder' tectonic element (;reversed series of beds) and tbe yomger rtecboo.ic el.emem (alice) thought tIo be a ~ 'Of the Y'<J1II'l,ger Mdooetne unit here (9ld.ces I, H, nI, and IV).
KwartalJi1k Geologiczny ~ 11
TABLICA I
Fig. 6. Dolina Dunajea w reijonje ZgJobiee - BlioDie - Szazepanowice; a, b - od- sJoniqaie 'berl.skamielinowyeh osad6w seril dolnej (opol) w iJIIIC)filu miocenu, e - fae)a zP>biIOk:a wanrtw gra~ g6mego tIlorItIon'I1 "(seria 16rna).
Valle) of the Dunajee river Ln the Zllobiee - Blonie - Szczepanowiee region; a, ob - eX!p06U!l'e8 .of non-fOS9ilLferous deposits of the Lower SerfG'J (Opollan) in the stratigrapbical Mioeene section <lIl the Dunajee dver, c - Zglobiee faoles of ~abowiee Beds of Upper Tortonlan ace (Upper Series).
'I
~i
11...
< u
I
::l ~
<
I
E-t
I
r "i
I ! I
f.i
~~,.