Metody i sposoby szacowania plonów rolnych

V3.V/

WOJEWÓDZKI URZĄD STATYSTYCZNY W KRAKOWIE Państwowa Inspekcja Produkcji Rolniczej

Wojewódzki Inspektor w Krakowie

Materiały szkoleniowe do użytku służbowego Egz. nr. Jcf?....

METODY I SPOSOBY SZACOWANIA PLONÓW PODSTAWOWYCH PŁODÓW ROLNYCH

KRAKÓW CZERWIEC 1977 R.

Strona SPIS TREŚCI

1 , Uwagi wstępne... 3 2. Program zajęć na kuraokonferencji dla gminnych

rzeczoznawców rolnych w województwie miejskim

krakowskim ... 6 3. Metody i sposoby szacowania plonu zbóż w okresie

wegetacji ... 7 Doo.dr hab.Edward Ziółek

Dziekan Wydziału Rolniczego Akademii Rolniczej w Krakowie

Mgr Tadeusz Zając

Asystent Instytutu Uprawy Roli i Roślin Akademii Rolniczej w Krakowie

4. Metody i sposoby szacowania "na pniu" wydajności użytków zielonych... 26 Prof, dr inż.Ryszard Kostuch

Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Krakowie 5. Wycena plonu ziemniaka w okresie wegetacji oraz

wpływ różnych czynników na jego wysokość ... 46 Mgr inż.Stanisław Grela

Okręgowy Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych w Węgrzcach k/Krakowa

UWAGI WSięPBE

Rolnictwo jest jednym z podstawowych ogniw programu roz­

woju gospodarki żywnościowej.

Perspektywiczny program dalszej poprawy wyżywienia naro­

du, zobowiązuje rolnictwo do szybkiego podnoszenia produkcji roślinnej, która warunkuje między innymi wzrost i rozwój ho­

dowli zwierzęcej.

Głównymi składnikami bilansu spożywczego i paszowego stanowią w zasadzie zbożowe, ziemniaki i siano z użytków zie­

lonych. Stąd też uprawy te w strukturze upraw zajmują naj­

większe areały ale w bardzo rozdrobnionej formie. Bowiem 96 %

ogólnej powierzchni użytków rolnych w województwie miejskim krakowskim znajduje się we władaniu 120 tys. gospodarstw indy­

widualnych. Siedzenie zatym i określanie poziomu produkcji rol­

nej w poszczególnych sektorach wymaga systematycznego badania wszystkich czynników płonotwórczych na podstawie których można określać poziom wydajności i produkcji podstawowych płodów rol­

nych. najwcześniejsze pełne informacje prognostyczne lub szacun kowe, stanowić będą podstawę dla czynników gospodarczych w zak resie podejmowania stosownych decyzji. Wykonanie tego zadania wymaga pewnych form zorganizowanego działania.

Zgodnie zatym z treścią podjętych Uchwał Rady Ministrów i wytycznych Państwowej Inspekcji Produkcji Rolniczej zoorgani- zowano na terenie miejskiego województwa krakowskiego zmodyfi­

kowany system badania produkcji rolnej. Badania te prowadzone będą przez 41 gminnych i 10 wojewódzkich rzeczoznawców rolnych.

4

Wojewódzki Urząd Statystyczny w Krakowie przy ścisłej współpra­

cy z Wojewódzkim Inspektoratem Państwowej Inspekcji Produkcji Rolnej, zoorganizował dla wszystkich rzeczoznawców rolnych

1

nia plonów zbóż, siana , użytków zielonych i ziemniaków - upraw które zajmują największą powierzchnię w strukturze zasiewów.

Zamierzeniem Wojewódzkiego Urzętu Statystycznego jest aby rzeczoznawcy zdobyli umiejętność z dokładnością tak zbliżo­

ną, by były jak najmniejsze różnice pomiędzy I, II lub III szacunkiem plonów i odpowiadały rzeczywistości.

Byrękoja Urzędu w ramach hasła "Hauka-Praktyce" nawiąza­

ła kontakt z kadrą naukową:

- Akademii Rolniczej w Krakowie

- Instytutu Melioracji i Użytków Zielonych w Krakowie

- Okręgowego Ośrodka Badań Odmian Roślin Uprawnych w Węgrzcach, która zapozna naszą służbę terenową z metodami i sposobami sza­

cowanie plonów w oparciu o najnowsze wyniki badań i obserwacji.

Przeprowadzone wykłady, ćwiczenia praktyczne i otrzymane materiały szkoleniowe powinny stanowić pomoc i podstawę rzetel­

nej pracy każdego rzeczoznawcy rolnego.

Wojewódzki Urząd Statystyczny uważa za stosowne w pełni uzasadnione wyrażenie podziękowania:

Doc. dr hab. Edwardowi Ziółek Dziekanowi Wydziału Rolniczego Akademii Rolniczej w Krakowie

Mgr Tadeuszowi Zając

Instytut Oprawy Roli i Roślin Akademii Rolniczej w Krakowie

Prof, dr inż. Ryszardowi Kostuch Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Krakowie

Mgr Stanisławowi Grela

Okręgowy Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych w Węgrzcach k/Krakowa

za przygotowanie materiałów do wykładów i ćwiczeń z zakresu metod i sposobów szacowania plonów podstawowych płodów rolnych na kurcie zoorganizowanym dla rzeczoznawców rolnych szczebla gminnego i wojewódzkiego.

Wojewódzki Inspektor Państwowej Inspekcji Produkcji Rolniczej Mgr inż.Stanisław Nowak

/

Dyrektor Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Krakowie Mgr Stanisław Pawlicki

Kraków, 10.VI.1977 r.

P_r_o_g_r_a_m

zajęć na kursokonferencji dla gminnych rzeczoznawców rolnych w województwie miejskim krakowskim

Kursokonferencja odbędzie się w dniu 10 czerwca 1977 r.w Okrę­

gowym Ośrodku Badań Odmian Roślin Uprawnych - Węgrzce k/Krakowa

Lp. Tematyka Rodzaj Godz. Wykładowca

1. IVprowadzenie - otwarcie

kursOkonferencji X 9,00-8,15 dr L.Zalewski GUS 2. Metody i sposoby szacowa­

nia plonów zbóż w okresie wegetacji:

9,20-10,50 doc.dr hab.

E. Ziółek a/ prognoza plonów w opar-

ciu o stan na pniu

w okresie czerwca wykład b/ szacunki plonów w opar-

ciu o stan w okresie zbioru lipiec-sierpień 3. Metody i sposoby szacowani,

plonów siana: wykład 11,00-11,45 Prof.dr inż.

a/ zbiór I-II pokosu b/ zbiór I,II i III pokosu

R.Kostuch siana łąkowego

4. Przykładowe prognozowanie plonów zbóż /na plantacji ośrodka w tfęgrzcach/

ćwicze­

nia 11,50-12,35 pod nadzorem doc.dr hab.

E. Ziółka 5. Przykładowe prognozowanie ćwiczę

plonów siana /na łące Ośrodka w ’.ifęgrzcach/

nie 12,40-13,25 pod nadzorem prof.dr inż.

R.Kostucha - Przerwa obiadowa X 12,40-14,00

6. Metody i sposoby szacowa nia plonów ziemniaków:

a/ prognoza plonów w okre sie lipiec-sierpień b/ szacunki plonów

wykład 14,00-14,45 mgr St.Grela

w okresie zbioru 7. Pokaz poletek doświad-

cżalnych ziemniaków i cwicze prognozowanie plonów

/na polach Ośrodka/

nie 14,50-15,35 mgr St.Grela

8. Podsumowanie kurso-

konferencji X 15,45-16,00 mgr inż. St.

Nowak

- EDWARD ZIÓŁEK, TADEUSZ ZAJĄC

METODY I SPOSOBY SZACOWABIA PLONU ZBÓŻ W OKRESIE WEGETACJI

1. w s t ę p

Globalna produkcja ziarna zbóż zależy od powierzchni uprawy i osiąganych plonów z hektara. Zwiększanie zatem zarówno powierzchni jak i plonów pozwoli na znaczne poprawienie bilansu zbożowego w kraju i ograniczenie kosztownego importu.

Oddziaływanie na produkcję ziarna poprzez zwiększanie udziału zbóż w strukturze upraw ma zasięg ograniczony. Zboża zajmują bowiem około 55 % powierzchni gruntów ornych, a dopuszczalna granica, wyznaczona czynnikami biologicznymi i agrotechnicz­

nymi wynosi około 60 %. Wyższy udział zbóż, zwłaszcza przy zakładanej modyfikacji struktury gatunków, na korzyść pszenicy i jęczmienia jest niewskazany, gdyż może ograniczyć zaprogramo­

wany wzrost plonów większości roślin w najbliższych latach.

Ten niewielki wzrost powierzchni uprawy zbóż da nam jednak w skali rocznej około 1 min ton ziarna. Nie stanie się przy tym czynnikiem ograniczającym podnoszenie poziomu żyzności gleby i produkcji innych roślin.

Znacznie większy wpływ na globalną produkcję ziarna zbóż ma u nas systematyczne podwyższanie plonów z jednostki powierzchni. Jedną z dróg wiodącą do tego celu jest dalsze zwiększanie powierzchni pszenicy, jęczmienia i kukurydzy na ziarno, czyli roślin o dużej możliwości plonowania oraz wysokiej wartości biologicznej i technologicznej. Udział tych roślin w strukturze zasiewów jest wprawdzie limitowany czynnika­

mi glebowymi i klimatycznymi, niemniej poprzez podnoszenie

6

żyzności i kultury gleby można go stale zwiększać.

Wraz z podnoszeniem kultury gleby i poziomu agrotech­

niki, a zwłaszcza nawożenia, konieczne staje się wprowadzanie nowych odmian o zwiększonej zdolności produkcji ziarna., Oprowadzane do uprawy odmiany powinny się charakteryzować nie tylko dużą zdolnością i wiernością plonowania, ale także wysoką odpornością na choroby, niskie temperatury i wylęganie.

Wszystkie wymienione, a także i inne czynniki produkcji, oddziaływując na podstawowe komponenty struktury plonu zbóż decydują o wysokości plonu ziarna z jednostki powierzchni.

Plon ziarna zbóż jest bowiem wypadkową liczby kłosów lub wiech produkcyjnych, znajdujących się na jednostce powierzchni, liczby ziam w kłosie oraz ich masy.

Tabela 1

Wpływ zagęszczenia kłosów na masę 1000 ziarn i plon wybranych odmian pszenicy ozimej

Liczba 0 d a i a n y

kłosów Łiironowska Grana Lieszanka odmian w mln/ha Plon

ziarna Ł1TZ Plon

ziarna UTZ Plon

ziarna UTZ

q/ha g q/ha S q/ha e

201 -

300

- 9 -

Ścisła zależność pomiędzy poszczególnymi komponentami struktury plonu - jako następstwo genetycznych właściwości roślin oraz czynników produkcji i środowiska pozwala na ustalenie w sposób dość ścisły ich udziału w kształtowaniu wielkości plonu.

Poszczególne komponenty struktury plonu roślin zbożo­

wych kształtowane są w ciągu całego okresu wegetacji, w miarę wzrostu roślin. Ich określenie za pomocą pomiarów biometrycz­

nych pozwala na dokonanie szacunku plonu pod koniec wegetacji roślin.

2. Wzrost i rozwój roślin zbożowych.

•

W procesie rozwoju roślin zbożowych można wyróżnić kilka okresów i etapów decydujących o wartościach poszczegól­

nych komponentów struktury plonu.

KiełkOY/anie, wschody i krzewienie wywierają zasadniczy wpływ na zagęszczenie roślin, a zatem liczbę kłosów lub wiech produkcyjnych na jednostce powierzchni. Chcąc uzyskać odpowied­

nie zagęszczenie roślin, a zatem pełne wykorzystanie powierzchni żywieniowej, na 1 m2 powinno się znajdować 350 - 700 siewek pszenicy, 300 - 400 siewek żyta, 300 - 500 jęczmienia i około 500 siewek owsa. Liczba siewek w okresie wschodów, powiększona o conajmniej 20 %, czyli tę liczbę nasion, które nie wzeszły, odpowiada liczbie wysianych nasion. Większe straty w procesie kiełkowania świadczą bądź o nieodpowiednim materiale siewnym, bądź o niskiej kulturze gleby i złej agroteehnice, a zwłaszcza uprawie, nawożeniu, nieprawidłowym terminie siewu itp.

Ha zagęszczenie roślin zbożowych duży wpływ ma ilość wysianych nasion i krzewienie

• 1 o *

Ilość wysiewu ustala się zgodnie z planowanym zagęszczeniem na podstawie masy ziarna wg wzoru:

gdzie x - ilość wysiewu w kg/ha m - masa 1000 ziarn w gramach 1 - liczba ziarn na ha w min sztuk

liczba roślin na jednostce powierzchni nie pokrywa się zwykle z liczbą wysianych nasion, jest ona w najlepszym ukła­

dzie - jak wyżej wspomniano o 20 % niższa. Natomiast liczba kłosów jest na ogół większa w porównaniu do liczby roślin.

Wzrost ten następuje «r wyniku krzewienia.

Krzewienie zależy od wielu czynników, zwłaszcza genetycz­

nych właściwości odmiany, przebiegu pogody w okresie poprze­

dzającym i w czasie tego procesu, poziomu kultury i żyzności gleby, nawożenia, uprawy, ilości, terminu i głębokości siewu oraz zabiegów pielęgnacyjnych.

Tabela 2

Liczba roślin i kłosów pszenicy ozimej w zależności od ilości wysiewu i warunków przebiegu pogody w latach 1973 - 1975

Wysiew oraz liczba roślin i kłosów

Plon - q/ha w latach

1973 1974 1975

Wysiew w kg/ha 200 180 160

liczba roślin na 1 m2 400 350 220

liczba kłosów na 1 ffl1. 430 440 370

— 11 —

Liczba kłosów w porównaniu do liczby roślin na

jednostce powierzchni przytoczona w tabeli 2 wskazuje na bardzo zróżnicowany proces krzewienia się roślin w poszczególnych latach. Współczynnik rozkrzewienia jest znacznie niższy, niż się na ogół podaje. W najbardziej sprzyjających warunkach wynosił on bowiem 1,7 a w mniej sprzyjających spadł poniżej 1,1.

Tabela 3

Plonowanie żyta ozimego w zależności od terminu siewu /Dane IUHG/

Termin siewu /opóźnianie o 10 dni/

Plon ziarna wyrażony w liczbach względnych

Rozkrzewienie produkcyjne pędów liczba/

roślinę

Masa 1000 ziam w g

Optymalny ok. 20 IX. 100 3,8 34,0

Opóźniony 91,8 2,9 36,7

Późny 69,5 2,6 32,9

Bardzo późny 57,7 2,6 31,7

Krzewienie w miarę postępu w rolnictwie, a zwłaszcza w genetyce i hodowli roślin staje się coraz mniej znaczącym czynnikiem w procesie zagęszczania pędów na jednostce powierz­

chni.

Nowe, coraz intensywniejsze odmiany na ogół słabo się krzewią, toteż w przypadku ich uprawy za główny czynnik kształ­

tujący zagęszczenie pędów należy przyjąć liczbę ziam wysianych na jednostkę powierzchni,

Vf celu stworzenia korzystnych warunków do wzrostu i rozwoju coraz bardziej zagęszczanych roślin, konieczne staje się właściwe ich rozmieszczenie.

• 12 •

Technika siewu idzie dziś w kierunku zwiększania odległości roślin w rzędach poprzez zmniejszanie szerokości międzyrzędzi.

Ma to na celu zabezpieczenie roślinom odpowiedniego kształtu powierzchni żywieniowej, zbliżonego do kwadratu. Takie rozmiesz­

czenie roślin pozwala na pełniejsze wykorzystanie składników mineralnych, wody i energii słonecznej, decydujących o prawidło­

wym wzroście i rozwoju oraz plonowaniu roślin.

W czasie krzewienia zbóż rozpoczyna się generatywny rozwój roślin. Pojawiają się wówczas zawiązki kłosów i -wiech.

Dobre warunki wzrostu roślin w tym okresie pozwalają na ukształtowanie zawiązków o korzystnych cechach decydujących w znacznym stopniu o liczbie kiosków.

Dalsze etapy kształtowania się kłosa zachodzą w okresie strzelania w źdźbło. Roślina ma wówczas wysokie wymagania pokarmowe, wodne i termiczne. Ich pełne zabezpieczenie rzutuje na liczbę kłoeków i żywotność kwiatków, a w konsekwencji na liczbę ziarn w kłosie. Tak więc liczba ziarn w kłosie, jak­

kolwiek jest cechą genetycznie dość mocno uwarunkowaną, podlega dodatniej lub ujemnej modyfikacji w zależności od warunków wzrostu roślin.

- 13

Tabela 4

Plony pszenicy ozimej i jego struktura w zależności od przedplo- nów i nawożenia mineralnego /wg Nawrockiego i Kusia/

Przedplony Nawożenie HFK Nawożenie 2 KEK Pio

qAa HTZ

g

Liczba kłosów na , 1 nr

liczba ziam w kło­

sie

Plony q/ha

MTZ g

Liczba kłosów na , 1 nr

liczba ziarn w kłosie

Ziemniaki 36,8 29,6 576 25,4 42,0 30,5 622 24,8 Mieszanka 36,9 31,6 570 25,5 41,4 31,4 582 25,0 Owies 35,5 31,0 519 25,9 40,4 31,6 550 24,3 Żyto 27,7 26,7 484 22,1 34,0 30,4 537 22,1

Tabela 5

Przykład wpływu nawożenia azotem na strukturę i plon żyta ozi­

mego /wg Dubasa/

Dawki B kg/ha

Plon ziarna q/ha

Liczba kłosów na 1 m2 sztuk

Liczba ziarn w kłosie

sztuk

Masa 1000 ziarn

g

0 21,1 311 42,0 31,0

20 24,6 349 44,2 29,2

40 26,4 363 46,4 29,1

60 28,9 382 47,6 28,2

80 30,3 379 48,6 27,4

100 28,7 393 50,2 26,8

średnio 26,7 363 46,5 28,6

14

W okresie strzelania w źdźbło następuje największe i najintensywniej sze tworzenie biomasy roślin zbożowych, której znaczna część zostaje w późniejszych okresach rozwojowych przegrupowywana do kształtujących się ziarniaków,

niezmiernie ważny jest przebieg pogody, zabezpieczenie w pokarmy i wodę w okresie tworzenia i kształtowania się ziarna.

Tabela 6

niektóre komponenty struktury plonu kilku odmian pszenicy ozimej w latach 1970-1972 /wg Styka/

Odmiana Lata Plon ziarni z rośliny liasa 1000 ziarn

w g w V/ g w %

1970 2,91 151 40,6 100

Kaukaz 1971 1,93 100 45,1 111

1972

2,16

średnio 2,33 121 43,9 108

1970 3,13 165 40,9 100

Uironowskaja 1971 1,91 100 46,2 113

808 1972 1,90 100 44,4 109

średnio 2,31 121 43,8 107

1970 2,91 199 38,4 100

Bezostaja 1971 1,62 111 45,1 117

1972 1,46 100 44,4

116

średnio 2,00 137 42,6 111

1 '

1 Grana 1971 1,73 137 44,0 126

I 1972 1,26 100 39,5 114

i ...

i 1970 2,23 167 32,6 100

Luna 1971 1,98 149 36,9 113

1972 1,33 100 37,8

116

[ średnio 1,85 i 39 35,0 lf6

15

Z tabeli 6 wynika, że plon ziarna z pojedynczych kłosów ulega dużemu zróżnicowaniu^oszczególnych latach. Przy czym najmniej­

szym wahaniom podlega plon odmiany Grana /45 %/, Kaukaz

/54

i Mironowskiej/65 %/.

Mniejszym wahaniom w poszczególnych latach podlega masa 1000 ziarn. Wahania te wynoszą zwykle od kilku do kilkunastu procent.

Dane zamieszczone w tabeli 6 wskazują, że różnice w plo­

nie ziarna z poszczególnych kłosów są w większym stopniu wyni­

kiem zmian liczby ziarn w kłosie, niż masy ziarna.

Z doświadczeń, zwłaszcza poprzedniego roku, można wnios­

kować, że odchylenia w liczbie ziarn w kłosie i ich masie mogą być większe i że wywierać One mogą większy wpływ na plon ziarna z ha, niż wykazały wyniki badań w latach poprzednich. Hiezbyt wysokie temperatury i niewielkie ich wahania, brak silnych wiatrów burzowych i ulewnych deszczy w okresie kształtowania się ziarna, powoduje przedłużenie wzmożonej aktywności asymilacyjnej i pobierania składników mineralnych. Prowadzi to nie tylko do wzrostu liczby ziarn w kłosie, ale także do intensywniejszego nagromadzania w ziarnie składników pokarmowych i zwiększania jego masy, ważnego komponenta struktury plonu.

3. Metody szacowania plonu ziarna zbóż.

Wszystkie znane dotychczas metody szacowania plonu ziar­

na zbóż opierają się na określeniu liczby kłosów na jednostce powierzchni, liczby ziarn w kłosie i ich masy.

-16-

Progrumowanie plonów przeprowadza się zwykle w czasie kształtowania się ziarna /koniec czerwca lub początek lipca/, natomiast szacowanie przed zbiorem roślin. Pierwsze ma raczej charakter orientacyjny, drugie jest dość ścisłe, gdyż odchyle­

nia od faktycznie zbieranych plonów nie przekraczają 10 5».

Plon ziarna zbóż ocenia się za pomocą pomiarów biome­

trycznych liczby kłosów na jednostce powierzchni, liczby ziarn w kłosie i ich masy.

Obliczenia dotyczące zagęszczenia kłosów przeprowadza się na powierzchni 1 m2, w 5-ciu powtórzeniach. Aby wyniki odzwierciedlały stan roślin na danym polu, pomiary powinny być przeprowadzane w punktach losowo wybranych, wzdłuż przekątnej pola. W każdym punkcie na powierzchni 1 m2 liczy się tylko te kłosy, któro posiadają wykształcone ziarno. Kie wlicza się niedo gonów.

Metrówki wyznacza się za pomocą odpowiedniej ramy w ksz­

tałcie kwadratu z ruchomym Jednym bokiem. Ramę o trzech bokach wsuwa się w rośliny, a następnie zamyka czwartym bokiem.

Do obliczeń należy wziąć wszystkie pędy, które posiadają korze­

nie główne w polu ramy. Obliczenia liczby kłosów powinny być przeprowadzane bardzo starannie, gdyż niewielki błąd popełniony

2

na powierzchni 1 m będzie powiększony 10 tys. razy, przy przeli czaniu wyników na hektar.

Zagęszczenie pędów kłosonośnych przeprowadza się zarówno przy prognozowaniu plonów w czasie wegetacji, jak i szacowaniu przed zbiorem.

Średnią liczbę ziarn w kłosie określa się na podstawie conajmniej 10 kłosów, najbardziej reprezentatywnych dla danego pola.

17

Przy czym liczbę ziarn we wcześniejszych fazach rozwojowych ustala się na podstawie liczby kiosków i płodnych kwiatów, nato­

miast w okresie dojrzewania na podstawie wykształconych ziarn.

W celu obliczenia liczby ziarn na powierzchni 1 m2 uzyskaną średnią liczbę dla pojedynczego kłosa mnoży się przez liczbę kłosów.

Trzeci czynnik - masę /ciężar/ ziarna określamy pobie­

rając próbki z poszczególnych metrówek /odpowiednio oznakowane/.

W próbkach tych w polu lub w laboratorium określa się zawartość wody i masę 1000 ziarn. Masę ziarna odnosi się do zawartości w nim około 15-16# wody.

W przypadku utrudnionego określania masy ziarna, ze względu na przeprowadzanie oceny plonowania we wczesnych fazach rozwojowych braku odpowiedniego sprzętu do określenia bezpośred­

nio na polu lub w laboratorium, przyjmujemy odpowiednie, znane już wartości masy dla poszczególnych gatunków 1 odmian. Wskaza­

na jest jednak przy tym optyczna ocena masy, gdyż cecha ta podle ga pewnym wahaniom w zależności od warunków wzrostu roślin.

Przy szacowaniu plonu można pominąć szczegółowe ustala­

nie liczby ziarn i ich masy. Wystarczy określić ciężar ziarna z poszczególnych metrówek. Jest to jednak metoda dość kłopotliwa i czasochłonna.

Uzyskane wartości, dotyczące liczby kłosów na 1 m2, licz by ziarn na 1 m2 i masy ziarna podstawiamy do wzoru, który poz­

wala na ustalenie plonu z hektara:

p 1000 _{10 000}

18 -

lub po uproszczeniu p s K • Z * G

10 000

gdzie: P - plon w q/ha ■

p * K - liczba kłosów na 1 m Z - liczba ziarn na 1 m2 C - masa 1000 ziarn

1000 - współczynnik wynikający z określania masy 1000 ziarn 10 000 - współczynnik dla obliczania plonu z 1 ha /dane bowiem

dotyczą 1 m2/.

W celu opracowania prognoz i szacunków plonów zbóż w określonym rejonie należy przeprowadzić analizy w conajmniej

co 5-tym gospodarstwie małoobszarowym. W wielkoobszarowym zaś - na dużych powierzchniach, powinno się odpowiednio zwiększyć li­

czebność metrówek.

Orientacyjne plony ziarna pszenicy, żyta i jęczmienia jarego, teoretycznie wyliczone, w zależności od zagęszczenia pędów, liczby ziarn w kłosie i masy 1000 ziarn przedstawiają tabele 7, 8 i 9. Mogą one służyć jako materiał wzorcowy i pomoc­

niczy przy prognozowaniu plonu. Szacunek zaś powinien być wyli­

czony z konkretnych danych, zebranych w terenie, przed zbiorem zbóż.

19

Tabela 7

Orientacyjny plon pszenicy w zależności od liczby kłosów na 1 ha, masy 1000 ziarn i liczby ziarn w kłosie.

Liczba kłosów w mln/ha

Hasa 1000 ziarn

g

Plon ziarna w q/ha Liczba ziarn w kłosie

30 35 40 45 50

28 21 24 28 31 35

30 22 26 30 34 37

32 24 28 32 36 40

34 25 30 34 38 42

2,5 36 27 31 36 40 45

38 29 33 38 43 48

40 30 35 40 45 50,

42 32 37 42 47 53

44 33 39 44 50 55

46 35 40 46 52 58

42 38 44 50 57 63

3,0 44 40 46 53 59 66

46 41 48 55 62 69

42 44 52 59 66 74

3,5 44 46 54 62 69 77

46 48 56 64 73 81

42 50 59 67 76 84

4,0 44 53 62 70 79 88

46 55 64 74 83 92

42 63 74 84 96 105

5,0 44 66 77 88 99 110

46 69 81 92 104 115

28 50 59 67 76 84-

30 54 63 72 81 90

32 58 67 77 86 96

6,0 34

61

36 65 76 86 97 108

38 68 80 91 103 114

40 72 84 96 108 120

Pszenica Dana, Jana, Balta, Luna, Helenka posiada niską masę 1000 ziarn, wyższą Aria, Bros, Grana, Poroś, Kutnowianka, ltironowskaja 808, a najwyższą Aurora i Kaukaz.

- 20

Tabela 8

Orientacyjny plon żyta w zależności od liczby kłosów na 1 ha, masy 1000 ziarn i liczby ziarn w kłosie.

Liczba kłosów w mln/ha

Masa 1000 ziarn

g

Plon ziarna w q/ha Liczba ziarn w kłosie

30 35 40 45 50

30 27 32 36 41 45

32 29 34 38 43 48

33 30 35 40 45 50

34 31 36 41 46 51

3,0 35 32 37 42 47 53

37 33 39 44 50. 56

40 36 42 48 54

60

30 32 37 42 47 53

32 34 39 45 50 56

33 35 40 46 52 58

3,5 34 36 42 48 54 60

35 37 43 49 55

61

37 39 45 52 58 65

40 42 49 56 63 70

30 36 42 48 54 60

32 38 45 51 58 64

33 40 4-6 53 59 66

4,0 34 41 48 54

61

35 42 49 56 63 70

37 44 52 59 67 74

40 48 56 64 72 80

30 41 47 54

61

32 43 50 58 65 72

33 45 52 59 67 74

4,5 34 46 54

61

35 47 55 63 71 79

37 50 58 67 75 83

40 54 63 72 81 90

Żyto Bańkowskie Złote 1 Pancerne charakteryzuje się stosunkowo niską masą ziarna, nieco wyższą Bańkowskie Selekcyjne Bańkowskie Srebrne i Bańkowskie Sowę, a najwyższą odmiany żyta tetraploidalnego.

21

Tabela 9

Orientacyjny plon jęczmienia jarego w zależności od liczby kłosów na 1 ha, masy 1000 ziam i liczby ziarn w kłosie.

Liczba kłosów w mln/ha

Masa 1000

ziarn g

Plon ziarna w q/ha Liczba ziarn w krosie

14

16

36 18 20 23 25 28 30

38 19 21 24 - 27 29 32

3,5 40 20 22 25 28 31 34

42 21 24 27 29 32 35

44 22 25 28 31 34 37

46 23 26 29 32 35 39

49 24 27 31 34 38 41

36 23 26 29 32 36 ”55

38 24 27 31 34 38 41

40 25 29 32 36 40 43

4,5 42 27 30 34 38 42 45

44 28 32 36 40 44 48

46 29 33 37 41 46 50

49 31 35 40 44 49 53

36 25 29 32 36 40 43

38 27 30 34 38 42 46

40 28 32 36 40 44 48

44 31 35 40 44 48 53

42 29 34 38 42 46 50

5,0 46 32 37 41 46 51 55

49 34 39 44 49 54 59

36 28 32 36 40 43 47

38 29 33 38 42 46 50

5,5 40 31 35 40 44 48 53

42 32 37 42 46 51 55

44 34 39 44 49 53 58

4-6 35 41 46 51 56 61

49 38 43 49 54 59 65

36 30 35 39 43 47 52

38 32 37 41 46 50 55

40 34 38 43 48 53 58

6,0 42 35 40 45 50 55 60

44 37 42 48 53 58 63

4-6 39 44 50 55 ,

61

49 41 47 53 59 65 71

ciąg dalszy tabeli 9 na stronie 22

- 22

Tabela 9 /dok./

liczba kłosów w mln/ha

Mas a 1000 ziarn

S

Plon ziarna it q/ha liczba ziarn w kłosie

14

16

36 35 40 45 50 55 60

38 37 43 48 53 58 64

40 39 45 50 56 62 67

7,0 42 41 47 53 59 65 71

44 43 49 55 62 68 74

46 45 52 58 64 72 77

49 48 55 62 69 75 82

Niższą masą ziarna charakteryzuje się jęczmień Kosmos, Gryf, lubuski, natomiast wysoką Piast, Alsa, Aramir, Elgina, Borni Union i Visa.

Prognozowanie plonu w okresie zawiązywania i kształtowa­

nia ziarna może być obarczone znacznym błędem, jeżeli nie uwzględ ni się stanu roślin, wpływu warunków glebowych i klimatycznych, wylęgania, chorób i szkodników w czasie wegetacji oraz strat w czasie zbioru.

Tabela 10

Obniżki plonu ziarna zbóż spowodowane wylęganiem.

y/yleganie w czasie Orientacyjne straty w % plonu

Kłoszenia 30 - 40

Dojrzałości mlecznej 20

Dojrzałości woskowej 10

Obniżka plonu ziarna zbóż na skutek wylęgania zależy nie tylko ofi fazy rozwojowej roślin, w której wystąpiło wylęgarnię, ale także od rodzaju i stopnia wylęgania. Najgroźniejsze jest wy leganie występujące we wcześniejszych fazach rozwojowych roślin

- 23

Obniżenie plonu ziarna zbóż jest znacznie zróżnicowane u poszczególnych gatunków i odmian. Te gatunki i odmiany, które posiadają bardziej elastyczne źdźbła, zdolne do podnoszenia się wykazują mniejsze straty w plonie na skutek wylęgania. Podobnie mniejszy spadek w plonie obserwuje się u tych gatunków i odmian, które do budowy ziarna w większym stopniu wykorzystują składniki pokarmowe nagromadzone w roślinach we wcześniejszych fazach roz­

wojowych.

Ograniczenie strat spowodowanych wylęganiem jest coraz skuteczniejsze, nie tylko dzięki wprowadzaniu do uprawy odmian o mocniejszych i krótszych źdźbłach, ale także na skutek stosowa­

nia środków o retardacyjnym działaniu, czyli skracających i wzma cniających źdźbła.

Duży wpływ na plon, przede wszystkim poprzez obniżenie ciężaru ziarna ma porażenie roślin przez choroby. Do najgroź­

niejszych i najczęściej występujących zalicza się rdzę brunatną i źdźbłową oraz mączniaka.

Tabela 11

Obniżki plonu ziarna zbóż spowodowane występowaniem chorób.

do momentu zawiązania ziarna. Przy silnym wylęganiu roślin w tym okresie, straty w plonie mogą przewyższać wartości przytoczone w tabeli 10.

Choroba Porażenie w fazie

Stopień porażenia

Orientacyjna ob­

niżka plonu w % Rdza brunat­

na i źdźbłowa

Pernia kto- szenia

bardzo silne 30-40

średnie 15-25

Dojrzałość woskowa

bardzo silne 10-15

średnie 5-10

Mączniak Porażenie silne i bardzo silne 5-10

24

r

Z tabeli 11 wynika, że silne porażenie roślin we wcześ­

niejszych fazach rozwojowych, zwłaszcza przez rdzę może spowodo­

wać spadek plonu o 30 - 40 %.

Występowanie chorób zależy nie tylko od przebiegu pogody w czasie wegetacji roślin, ale także od warunków agrotechnicz­

nych i odmiany.

Ujemny wpływ wylęgania i porażenia przez choroby da się ująć przy szacowaniu plonu. Ziarno bowiem z roślin wyległych i porażonych chorobami jest drobne, słabo wykształcone, o niż­

szym absolutnym ciężarze.

Plon ziarna zebrany z jednostki powierzchni jest zwykle niższy od plonu faktycznego. Obniżenie spowodowane jest osypywa­

niem ziarna w czasie zbioru.

Tabela 12

Orientacyjne straty ziarna zbóż w zależności od rodzaju sprzętu.

Sposób sprzętu Przeciętna wielkość

strat w %

Koszenie ręczne 26

Zbiór maszynowy:

żniwiarką 24

snopowiązałką 12

kombajnem 6

W związku z występowaniem dość znacznych strat w plonie podczas zbioru, zwłaszcza tradycyjnymi sposobami, ostateczny wzór na szacunkowe wyliczenie plonu z ha będzie następujący:

p » K. Z . C .

- s

1000 ■

10 000

25 -

po uproszczeniu P_,KeZ»C — S

TÖT5ÖÖ

gdzieś K - liczba kłosów na 1 m2 Z - liczba ziarn na 1 m2 C - masa 1000 ziarn

1000 - współczynnik -wynikający z określenia masy 1000 ziarn 10 000 - współczynnik dla obliczenia plonu z 1 ha.

Szacunkowa ocena wysokości plonu przed zbiorem daje możli­

wość określenia globalnej^ produkcji zboża i podjęcia wcześniej­

szych kroków zmierzających do prawidłowego wykorzystania ziarna, a także ewentualnego zaplanowania wielkości importu. Ponadto daje materiał do głębszej analizy produkcji i poszukiwania dróg zwięk­

szenia wydajności z jednostki powierzchni.

Instytut Uprawy Roli i Roślin Akademii Rolniczej w Krakowie.

RYSZARD KOSTUCH

METODY I SPOSOBY SZACOWANIA "NA PNIU" WYDAJNOŚCI UŻYTKÓW ZIELONYCH

1. W a t ę p

Z potrzebą szacunkowej oceny wydajności runi łąkowo- pastwiskowej spotykamy się w praktyce bardzo często.

Przyczyny tego są rozmaite. Czasami jest to podyktowane wzglę­

dami handlowymi jeżeli np. dochodzi do kupna i sprzedaży plonów łąkowych czy pastwiskowych "na pniu", co przez rolników jest powszechnie praktykowane.

Istnieje też potrzeba szacunkowej wyceny plonów łąkowo- pastwiskowych przy bilansowaniu wydajności i zapotrzebowania zwierząt na paszę pastwiskową, siano itp. Niezbędna jest też umiejętność szacunkowej wyceny plonowania użytków zielonych przy różnego rodzaju wywłaszczeniach, ekspertyzach wykonywanych w celu przyznania odszkodowania z tytułu poniesionych zniszczeń terenu lub roślinności na skutek skażenia środowiska przyrodni­

czego, dewastacji, uszkodzenia runi, podtopienia, przesuszenia, szkód górniczych i wielu innych.

Poprawność wykonywania szacunku wydajności użytków zielonych powinni przede wszystkim posiąść gminni rzeczoznawcy rolni, którzy bardzo często uczestniczą we wszystkich wymie­

nionych powyżej przypadkach, a także wchodzą w skład Państwowych inspekcji wyceny plonów.

Szacunkowa wycena plonowania łąk i pastwisk jest sprawą wielce skomplikowaną, stąd też trudno się nawet dziwić,

27 -

że popełnia się przy niej tak znaczne błędy. Wynika to głównie stąd, że ruń łąkowo - pastwiskowa jest zazwyczaj zbiorowiskiem wielogatunkowym, którego poszczególne składniki znacznie sig niekiedy od siebie różnią fazami rozwojowymi, ulistnieniem, zawartością wilgoci, wysokością wyrastania, grubością źdźbeł, szerokością liści, zadarnieniem itp.

Celem tego opracowania jest podanie sposobów dokonywania

"na pniu" szacunkowej wyceny wydajności użytków zielonych.

2. Podstawowe kryteria wyceny plonowania runi użytków zielonych.

Do podstawowych kryteriów wyceny plonowania użytków zielonych należą wysokość runi, zwartość zadamienia oraz skład botaniczny. W wycenie wydajności plonów łąkowo-pastwisko- wych posługujemy się wysokością runi. Chodzi nam jednak o wyso­

kość tzw., głównej masy runi. Pod pojęciem głównej masy runi rozumiemy tę wysokość na której się kończy jej zwartość, a więc cała masa liściowa ponad którą wznoszą się jeszcze bezlistne pędy kwiatostanowe ewentualnie pojedyńcze egzemplarze roślin dwuliściennych. /Rys.1./

Przy małej wprawie w oznaczeniu zasięgu wysokości głównej masy runi, można się posłużyć kawałkiem deski o szerokości 20-25 cm i długości około 50 cm, oraz grubości 1,5 do 2,0cm.

Deseczkę taką kładzie się delikatnie w płaszczyźnie poziomej na runi łąkowej. Pod jej ciężarem następuje ugięcie pojedyńczo rosnących źdźbeł kwiatostanowych 1 osłabnięcie deseczki na tej wysokości gdzie zaczyna się duże zagęszczenie runi.

— 28 —

Odległość pomiędzy powierzchnią ziemi a dolną powierzchnią deseczki wyznacza właśnie główną masę plonu /runi/.

Wyznaczenie głównej masy runi jest w wycenie plonowania użytków zielonych czynnością niezwykle ważną, gdyż w dużym stopniu rzutuje na ilość zbieranego plonu zielonki, względnie siana.

Drugim czynnikiem, który należy brać pod uwagę jest gęstość zadarnienia wyrażona w procentach pokrycia powierzchni.

Przy określaniu wydajności ma ona duże znaczenie i ściśle koreluje z wysokością głównej masy runi.

Rozróżniamy zadarnienie właściwe i projekcyjne.

Właściwe polega na pokrywaniu powierzchni gleby przez rośliny w miejscu ich wyrastania. Zadarnienie projekcyjne natomiast na ocienieniu gleby przez nadziemną masę roślinną /Rys.2./

W przypadkach szacowania plonów należy uwzględniać wyłącznie zadarnienie właściwe, najłatwiej jest oceniać zadar­

nienie właściwe bezpośrednio po skoszeniu runi.

Procentowe pokrycie powierzchni przez darń łąkowo- pastwiskową można wyceniać wzrokowo, lub posługiwać się odpo­

wiednimi przyrządami np. koziołkiem Levy'ego, ramą Webera, a nawet miarką z podziałką centymetrową. /Rys.3./

najłatwiej posługiwać się dla oznaczenia zadarnienia dzisięcio prętowym koziołkiem Levy'ego. Ustawiając go losowo w różnych miejscach darni odczytujemy ile prętów dotyka darni, a ile gleby niezadarnionej. Przy ustawieniu koziołka 10 razy mamy w sumie 100 dotknięć powierzchni, w których każde dotknię­

cie jest równocześnie jednym procentem.

-29-

Podobnie posługujemy się ramą Webera, określając ile jej decymetrowych kwadratów wypełnia roślinność /darń/, a ile gleba nie zadami ona. /Rys. 4/.

Miarkę np. metrową z naniesioną podziałką centymetrową kładziemy przy określaniu procentu zadaraienia na powierzchni łąki lub pastwiska. Posuwając się z kolei od 0 - 100 cm patrzymy ile cm na miarce zajmuje darń, a ile powierzchnia nie zadami ona. Uwzględniamy przy tym tylko zadarnienie właściwe. Po zesumowaniu w cm darni, odrazu mamy jej procen­

towe zadarnienie. /Rys.5/.

Trzecim czynnikiem bardzo przydatnym przy szacowaniu

"na pniu" wydajności runi łąkowo-pastwiskowej jest skład bota­

niczny. W porównaniu do dwóch poprzednich czynników jest on znacznie mniej istotny i z tego względu przy dokonywaniu szacunków nie jest on w praktyce brany pod uwagę.

Znajomość składu botanicznego przydatna jest wówczas, gdy plony zielonej masy przelicza się na plony siana lub suchej masy. W takich przypadkach dla traw przyjmuje się inny współczynnik podsuszenia na siano niż dla roślin motylkowatych.

W zależności od wieku runi dla traw przyjmuje się współczynnik przeliczenia na siano od 0,25 do 0,30 natomiast dla motylko­

watych od 0,15 do 0,20. Przy przeliczaniu zielonki na absolut­

nie suchą masę dla traw przyjmuje się przeliczniki od 0,17 do 0,22, a dla motylkowatych od 0,12 do 0,17.

I tak np., jeżeli po 10-ciu ustawieniach na darni koziołka 70 prętów dotknęło darni, a 30 gleby nie zadamionej to mówimy, że zadarnienie wynosi 70 %.

— 30 —

3. Technika przeprowadzania wyceny plonowania.

- Metoda powierzchni próbnych.

Najbardziej wskazanym, a równocześnie dokładnym sposobem wyceny wydajności użytków zielonych jest posługiwanie się tzw.

powierzchniami próbnymi. Są to losowo rozmieszczone na łące czy pastwisku np. za pomocą rzucania kwadratowej ramy o boku 1 m, powierzchnie na których dokonuje się zbioru runi przez skoszenie. Ruń w obrębie ramy należy wykaszać na takiej wysokości na jakiej będzie koszona ruń całej szacowanej łąki lub pastwiska. Skoszoną w obrębie powierzchni próbnej ruń natychmiast się waży. Przy dużym wyrównaniu runi łąkowej lub pastwiskowej pod względem składu botanicznego, wysokości i zagęszczenia ilość powierzchni próbnych może być ograniczona do 3 lub 4. Natomiast w przypadkach większego zróżnicowania runi wskazany jest wybór powierzchni próbnych w ilości 5-6.

W celu określenia średniej wydajności z całego użytku sumujemy plony uzyskane z poszczególnych powierzchni próbnych, a otrzy­

maną sumę plonów dzielimy przez ilość punktów zbioru.

W ten sposób otrzymujemy np. średnią wydajność zielonki na 1 m2, co z kolei przeliczamy na wydajność z hektara.

W przytoczony powyżej sposób możemy określać wydajność każdej runi łąkowej i pastwiskowej niezależnie od jej stadium rozwojowego, składu botanicznego, ani gęstości zadamienia.

Pewne trudności natomiast nastręczać może przeliczenie uzyska­

nej zielonki na siano.

31

W zależności od stadium rozwojowego runi przyjmuje się wówczas następujące współczynniki przeliczeniowe:

1/ ruń bardzo młoda /stadium przed wykłoszeniem/ - 0,20 2/ ruń młoda w stadium od wykłoszenia do kwitnienia - 0,25 3/ ruń dojrzała po przekwitnieniu - 0,30 Należy dodać, że przy dużym udziale roślin motylkowatych nawet przekwitnięta ruń nie osiąga współczynnika przelicze­

niowego 0,30, natomiast przy dużym udziale w runi grubołodygo- wych roślin dwuliściennych jak bławat łąkowy oraz rośliny baldaszkowe taki współczynnik przeliczeniowy osiąga ruń niejednokrotnie jeszcze przed kwitnieniem. Najwyższymi współ­

czynnikami przeliczeniowymi zielonki na siano przekraczającymi zazwyczaj 0,30 odznaczają się runie z dominacją kostrzewy czerwonej oraz bliźniczki psiej trawki.

Kończąc omówienie powyższej metody wyceny plonowania, pragnę z całym przekonaniem podkreślić, że jest to najbardziej dokładny i prosty sposób określania wydajności użytków zielo­

nych, który powinien znaleźć zastosowanie we wszystkich sytuacjach. Uzyskiwane przy tej metodzie wyniki są ponadto najbardziej zbliżone do wydajności uzyskiwanej w rzeczywis­

tości. Wycenę wydajności użytków zielonych przy pomocy prób­

nych powierzchni koszonych zalecać należy szczególnie przy wyznaczaniu każdorazowej powierzchni wypasu.

- Szacunek wzrokowy.

Z różnych niekiedy przyczyn nie mamy możliwości dokona­

nia wyceny plonowania runi łąkowo-pastwiskowej za pomocą koszenia próbnych powierzchni, ale możemy jedynie posłużyć się

- 32

szacunkiem wzrokowym. W takich przypadkach niezbędne staje się ustalenie wysokości głównej masy runi, gęstości zadarnienia wyrazowego procentowym, rzeczywistym pokryciem przez roślinność powierzchni i ewentualnie składem botanicznym. Na podstawie wyników wykonywanych na ten temat przez autora badań można zakładać, że przy zadarnieniu rzeczywistym wynoszącym 100 % pokrycia powierzchni na każdy 1 cm wysokości runi /powyżej 5 cm nad powierzchnią gleby/ przypada średnio 6 ą/ha zielonki względnie 1,5 q/ha siana. Przy zadarnieniu gleby 80% wydajność na 1 cm runi z powierzchni 1 ha wynosi 5 q/ha zielonki względ­

nie 1,25 q/ha siana, a przy zadarnieniu 60 % każdy centymetr wysokości głównej masy runi daje 4 q/ha zielonki lub 1 q/ha

siana.

Biorąc powyższe pod uwagę możemy przyjąć, że przy zwartej runi dającej 100% pokrycia powierzchni oraz wysokości głównej masy runi wynoszącej np. 50 cm uzyskiwany plon zielonki powinien wynosić około 270 q/ha. Obliczono to w ten sposób, że od 50 cm wysokości głównej masy runi odjęto 5 cm, które prawdopodobnie stanowić będzie pozostawiona po skoszeniu wyso­

kość ścierni. Pozostałe 45 cm pomnożono następnie przez 6 q to jest przez ilość zielonki przypadająca na 1 cm wysokości runi. W wyniku uzyskano 270 q zielonki z 1 ha względnie 67,5 q siana. Ta sama wysokość runi przy 80% zadarnieniu dostarczy już tylko 225 q/ha zielonki względnie 56,2 q/ha siana, a przy 60% zadarnieniu 180 q/ha zielonki albo 45 q/ha siana.

Z

33

Przy tzw. dojrzałości runi pastwiskowej wynoszącej 25 cm, wydajność zielonki przy 100% zadarnieniu wyniesie 25 cm - 5 cm x 6q - 120 q/ha zielonki natomiast siana 30q/ha.

Przy zadarnieniu wynoszącym 80% pokrycia: 25 cm - 5cmx x 5q *100 q/ha zielonki lub 25 q/ha siana, a przy zadarnieniu wynoszącym 60 % pokrycia powierzchni już tylko: 25cm - 5 cm x x 4 q ■ 80 q/ha zielonki względnie 20 q/ha siana.

Należy zaznaczyć, że w zależności od składu botaniczne­

go oraz stadium rozwojowego runi mogą tu występować pewne różnice nie przekraczające na ogół 10 % plonu.

Dlatego nawet najdokładniej przeprowadzona szacunkowa wycena wydajności runi "na pniu" będzie obarczona powyższym błędem.

Dokładność szacunkowej wyceny wydajności runi łąkowo-pastwisko­

wej uzależniona jest w dużym stopniu od wprawy wyceniającego.

Do wprawy takiej dochodzi się przy częstym powtarzaniu czynności dokonywania szacunku przy równoczesnym sprawdzaniu uzyskanych wyników za pomocą koszenia próbnych powierzchni.

Dlatego przed przystąpieniem do wykonania wyceny szacunkowej plonów łąkowo-paetwiskowych dobrze jest przepro­

wadzić wycenę podstawowych zbiorowisk roślinności łąkowo- pastwiskowej posługując się metodą koszenia powierzchni próbnych.

34 -

Stosunki wydajności poszczególnych pokosów względem siebie.

W naszych warunkach geograficznych wyraźny wpływ na przebieg produkcji użytków zielonych wywierają panujące układy czynników meteorologicznych. Stąd też w lata normalne pod względem przebiegu pogody, krzywa produkcji łąkowo-pastwiskowej, ma taki układ, że najwyższa produkcja przypada w miesiącach wiosennych, a najniższa w miesiącach letnio jesiennych /Rys.6/.

W związku z tym najwyższą wydajność uzyskuje się zazwyczaj w pokosie pierwszym, a coraz mniejszą w pokosach kolejno po sobie następujących. Zmiana tej prawidłowości może mieć miejsce np. wówczas, gdy okres wiosny cechuje niedostatek

opadów atmosferycznych, a występują one w nadmiarze' w miesią­

cach letnich. W takich warunkach pogodowych wydajność pierwszych pokosów bywa zaniżona, a wyższe plony uzyskuje się dopiero w dalszych zbiorach.

Zakładając jednak, że mamy do czynienia z latami typo­

wymi możemy przyjąć, że na łąkach dwukośnych występujących w warunkach niżowych na pierwszy pokos przypada przeciętnie około 60% globalnej masy plonu, a na pokos drugi około 40%.

Produkcja dwukośnych łąk górskich rozłożona jest jeszcze bardziej nierównomiernie, gdyż na pierwszy pokos przypada tu zazwyczaj 70 - 75 % rocznego plonu, a resztę na pokos drugi.

Inaczej układają się stosunki wydajności poszczególnych pokosów na łąkach trzykośnych a także na pastwiskach,

najlepiej zilustrują to dane liczbowe uzyskane przez dr Stanisława Jagłę na doświadczeniach MUZ w Jaworkach.

-35-

Przy użytkowaniu kośnym monokultury kupkówki dawały średniot w pierwszym pokosie 45 % rocznego plonu

w drugim pokosie 29 % rocznego plonu a w pokosie trzecim 26 % rocznego plonu

Monokultury tymotki łąkowej dawały w I pokosie 59 %, w drugim 25 % a w pokosie trzecim tylko 16 % całkowitej rocznej wydaj­

ności plonu. Podobnie kształtowały się wydajności poszczegól­

nych pokosów w monokulturach kostrzewy łąkowej. Ma I pokos przypadało tu średnio 52 % plonu rocznego, na pokos drugi 26%, a na pokos trzeci około 22 %.

Uśredniając powyższe dane możemy powiedzieć, że przy zbiorze trzech pokosów w warunkach podgórskich i górskich na pierwszy przypada 52 % globalnej rocznej wydajności, na drugi 27 %, a na trzeci 21 %. Hieco większe wyróv/nanie może mieć miejsce na łąkach niżowych a szczególnie na obiektach zmelioro­

wanych, gdzie istnieją możliwości regulowania stosunków wodnych.

W warunkach pastwiskowego użytkowania runi, gdzie przestrzega się wykonywania wypasu w stadium tzw. dojrzałości pastwiskowej oraz racjonalnego nawożenia, wyrównanie wydajności poszczególnych odrostów bywa zazwyczaj większe. Znamienne przy tym jest to, że największą wydajność uzyskuje się zazwyczaj w odrośeie drugim.

Z uśrednionych wartości liczbowych uzyskanych z wymienionych powyżej gatunków traw przez dr Jagłę w Jaworkach wynika, że na pierwszy wiosenny odrost runi pastwiskowej przypada 22 % globalnej wydajności pastwiska, na drugi 26%, na trzeci 18%, na czwarty 19%, a na piąty 15%.

%

36

Odchyleni» od wspomnianego układu mogą być spowodowane czynni­

kami pogodowymi oraz działalnością antropogeniczną związaną z przeprowadzeniem gospodarki pastwiskowej npt opóźnieniem rozpoczęciu wypasu, nieterminowym zastosowaniem nawożenia, pozostawieniem runi pastwiskowej do koszenia itp.

Z powyższych przeto względów przytoczone powyżej wartości liczbowe mogą mleć tylko znaczenie orientacyjne i nie należy ich traktować jako recepty, gdyż mogłoby to doprowadzić do nieporozumień i błędów.

W przypadkach 4 kośnego użytkowania łąk, rozkład plonowania poszczególnych pokosów upodabnia się do plonowania pastwiskowego.

Inne uwagi.

Przystępując do wyceny plonów łąkowo-paetwiskowych należy zwrócić szczególną uwagę ua rozwojowe stadium runi.

Chodzi przy tym szczególnie o podanie stadium rozwojowego gatunków przewodnich czyli takich, które tworzą typ florystyez- ny /zbiorowisko/ runi łąkowej lub pastwiskowej, a tym samym stanowią główną masę plonu. Ustalenie stadium rozwojowego runi w czasie wykonywania wyceny jest ważne dlatego, że przy młodych stadiach rozwojowych /strzelanie w źdźbło, kłoszenie/ wydajność jest znacznie mniejsza niż przy późniejszych /kwitnienie, dojrzewanie nasion/. Stąd też pomiędzy plonami szacunkowymi dokonywanymi w młodych stadiach rozwojowych,a uzyskiwanymi w rzeczywistości przy późniejszym koszeniu runi np. w czasie kwitnienia, mogą być bardzo duże różnice.

37

Przyjmuje sie, że od początku kłoszenia do pełni kwitnienia masa runi zwiększa sie średnio o 20 %. Taką też ilość plonu należałoby uwzględniać przy niezgodności terminów szacowania wydajności z dokonywaniem zbioru runi. Odnosi sie to szczegól­

nie do plonów pierwszego pokosu, gdzie zróżnicowanie wydaj­

ności poszczególnych stadiów rozwojowych runi jest najbardziej wyraźne. Metody kośnych powierzchni próbnych nie należy stoso­

wać przy mokrej runi /zroszonej względnie po deszczu/, gdyż uzyskuje sie wtedy znacznie wyższe wydajności niż są w rzeczy­

wistości,

Zawilgocenie runi nie przeszkadza natomiast w dokonywaniu wyce­

ny szacunkowej, w której posługujemy się parametrami wysokości głównej masy runi oraz zadarnienia.

Należy nadmienić, że dolne i górne warstwy głównej masy runi są pozbawione większej ilości masy liściowej i z tego względu są zazwyczaj nieco lżejsze od partii środkowych.

Ze względów uproszczeniowych przyjęto jednak jednakowe ilości plonu przypadającego na każdy centymetr wysokości głównej masy runi.

Wnioski

Rekapitulując omówione metody wyceny wydajności użytków zielonych można je uformować w następujące wnioskił

1. Metoda wyceny wydajności przy pomocy próbnych powierzchni koszonych jest najłatwiejszym sposobem określania wielkości plonów łąkowo-pastwiskowych i powinna być zdecydowanie prefero­

wana wszędzie tam, gdzie istnieją możliwości jej wykonania.

- 38

%

Można przy pomocy tej metody wyceniać wydajność użytków zielonych niezależnie od jej stadium rozwojowego i składu botanicznego. Istnieją natomiast przeciwskazania używania tej metody w przypadkach runi wilgotnej np. zroszonej lub zmoczonej deszczem.

2. Wzrokową metodą wyceny plonów posługujemy się wtedy, gdy nie ma możliwości przeprowadzenia wyceny przy pomocy próbnych powierzchni kośnych. W celu udokładnienia szacunku istnieje po­

trzeba określenia gęstości zadarnienia oraz wysokości głównej masy runi oraz przeliczenia przez ilość kwintali siana lub zielonki występujących na 1 ha na każdy 1 cm wysokości runi.

Tak przeprowadzona szacunkowa wycena plonowania runi jest najbardziej dokładna, gdyż pomyłki przy niej zachodzące nie przekraczają na ogół 10% ogólnej masy plonu.

3« W zależności od stadium rozwojowego runi, a także jej składu botanicznego istnieje potrzeba przeliczania plonu zielonki na

siano w oparciu o następujące współczynniki s

0,20 - ruń w okresie przed kłoszeniem względnie w stadium późniejszym przy dużym udziale roślin motylkowatych, 0,25 - ruń w stadium od kłoszenia do pełni kwitnienia,

0,30 - ruń od pełni kwitnienia do zawiązywania nasion względnie w stadium wcześniejszym przy dużym udziale roślin dwuliścien­

nych grubołodygowych np. baldaszkowych.

4. Dla uniknięcia rozbieżności pomiędzy dokonywaną oceną szacun­

kową a plonowaniem rzeczywistym /uzyskiwanym po skoszeniu/

obydwie e czynności powinny przypadać w tym samym stadium rozwojowym runi.

... . ■; • *

39 -

W przeciwnym razie plon szacunkowy jest mało adekwatny względem plonu rzeczywistego.

5. Przed przystąpieniem do szacunkowej wyceny wydajności runi, istnieje potrzeba zapoznania się z wydajnością podstawowych zbiorowisk roślinności łąkowo-pastwiskowej przy pomocy koszenia próbnych powierzchni.

6. Ze względu na małą precyzyjność wyceny wydajności użytków zielonych "na pniu" metodą szacunkową, istnieje potrzeba dalsze­

go jej udoskonalania.

Rys;. 1. Wysokość główne) masy runi Ząkowo-pastwlskoweJ.

Hys. 2. Zadarnienie : a - właściwe / rzeczywiste/

t - projekcyjne / pozorne/

■O— O— O— o —@o—r>—i

Rjs. 3. Przyrząd Levy'ego zwany potocznie koziołkiem, służy do okiedlania zadainienia tzw. metodą punktową.

50cm

50 urv ■>

- powierzchnia zadami ona - puste miejsca

Rye.4 Rama Webera. Przyrząd służący do określania procentowego zadarnienia powierzchni.

Hyr. 5. Ulark® metrowa, którą można się posługiwać przy określaniu procentowego zadarnlenla powierzchni.

Miastka*

Rys. 6. Krzyw» produkcji runi pastwiskowej / wg Klsppa/

STANISŁAW GRELA

WYG ERA FLCSTO ZIEMNIAKA W OKRESIE WEGETACJI ORAZ WPŁYW RÓŻNYCH CZYNNIKÓW NA JEGO WYSOKOÓÓ.

Zagadnienie wcześniejszej wyceny plonu ziemniaka oraz przewidywanie jego wysokości w okresie wykopków jest zadaniem trudnym, gdyż gatunek ten potrafi utrzymywać rolnika w niepew­

ności co do plonowania, niejednokrotnie nawet do ostatniego tygodnia przed wykopkami. Praktyka rolnicza zna wypadki, kiedy znaczny przyrost planu kłębów następował dopiero w I dekadzie września, tj. w okresie ustalenia się sprzyjających warunków pogodowych. Innym czynnkiem ograniczającym plony mogą być choroby, zwłaszcza zaraza ziemniaczana liściowa, której czas wystąpienia 1 stopień porażenia Jest trudny do przewidzenia.

Pomimo obiektywnych komplikacji, wcześniejsze prognozowanie plonu ziemniaka jest konieczne, gdyż wiąże się to nierozerwal­

nie z planową gospodarką, a ściślej mówiąc - z zabezpieczeniem bilansu paszowego, żywnościowego, przetwórstwa, sadzeniaków i eksportu.

Kraj nasz posiada dogodne warunki klimatyczne do upra­

wy ziemniaka. Udaje się on na wszystkich typach gleb, za wyjąt­

kiem gleb b.suchych i podmokłych. Zasadniczym problemem u nas Jest wydajność z jednostek powierzchni 1 pod tym względem znacz­

nie odbiegamy od czołówki światowej. Od szeregu lat nie potrafi­

my przekroczyć średniej 200 q/ha, podczas gdy Belgowie zbierają 318, a Holendrzy 386 q/ha.

Polska zajmuje obecnie trzecie miejsce w świacie /po ZSRR 1 Chinach/ w zakresie wielkości areału przeznaczonego pod uprawę ziemniaka /przeszło 2.700 tys.ha/. Na statystyczną

47

głowę przypada u nae około 1.200 kg ziemniaków rocznie,

podczas gdy średnia światowa wynosi 95 kg, w ZSRR - 414, w RFN - 434, w Belgii - 296 kg. A zatem przy odpowiednio zwiększonym plonie z ha, Polaka może sted się prawdziwym potentatem na skalę światową w zakresie produkcji ziemniaków. Aby to osiągnąć musimy zdecydowanie poprawić agrotechnikę, przez którą rozumie­

my absolutnie wszystkie zabiegi dotyczące danej rośliny.

Obecnie przyjmuje aię, że do uzyskania wysokich plonów, uprawa i żyzność gleby musi mieć cechy typu ogrodowego. A więc staran­

na uprawa gleby tworzy jedno z ogniw racjonalnej agrotechnlki.

Przygotowanie do sadzenia.

Bardzo istotnym zagadnieniem jest wybór dla danego rejonu glebowo-klimatycznego, odpowiedniej grupy wczesnośoi 1 właści­

wej odmiany, gdyż trafna decyzja może mieć duży wpływ na plon z ha. Rolnik w swej kalkulacji z uwagi na szybkie wyradzanie się musi także uwzględnić konieczność częstej wymiany sadze­

niaków. Dbałość o stan zdrowotny sadzeniaków własnej produkcji będzie miała również niepoślednie znaczenie. Ostatnie zalece­

nia dotyczące zaprawiania sadzeniaków przeciw rizoktonlozie i innym chorobom grzybkowym, to tylko wycinkowa profilaktyka.

Albowiem o etanie zdrowotnym sadzeniaka decydują i wybór sadze­

niaków i ich pcdkiełkowanle, należyta uprawa gleby, racjonalne nawożenie, termin sadzenia, właściwa pielęgnacja, odwiruaowa- nie na drodze selekcji negatywnej, walka z zarazą ziemniaczaną termin sprzętu, sposób 1 etan przechowywania.

48 —

Wybór sadzeniaków i ich podkiełkowanie.

Do sadzenia należy przeznaczyć kłęby zdrowe i wyrównane o ciężarze 60-80 g. Problem wyrównania kłębów ma tym większe znaczenie, że coraz częściej stosujemy sadzarki mechaniczne.

Ponadto zaleca eię sadzenie całymi kłębami, a krajanie w nie­

których okolicznościach, należy traktować jako zło nie zawsze konieczne. Odmiany wysokoskrobiowe reagują ujemnie na krajanie.

Spore korzyści daje również zabieg podkiełkowania lub pobudze­

nia kłębów, o czym szerzej podano w Poradniku Służby Rolnej nr 47, 1976 r. str.44.

Należyta uprawa gleby.

Ziemniak Jest wdzięczny za dobrą uprawę. Wymaga bowiem gleby pulchnej, w miarę przewiewnej i biologicznie sprawnej.

Oprócz tradycyjnych upraw pożniwnych często dobre wyniki otrzy­

mujemy stosując kultywator z broną na podorywkę. Ma to szczegól­

nie duże znaczenie na polach zachwaszczonych i z natury swej zlewnych. Dużą rolę w naszych warunkach odgrywa orka zimowa, gdyż ułatwia lepsze gromadzenie wody w glebie, sprzyja lepszemu kruszeniu się w okresie zimowym, a tym samym podnosi kulturę tej gleby.

Racjonalne nawożenie.

Przeciętna dawka odornllfa /250-300 q/ha/ jest w stanie

"wykarmić" plon w graniaoach 150-200 q/ha. Uzyskiwanie większych plonów ziemniaka z jednostki powierzchni wymaga uzupełniającego nawożenia wyższymi dawkami nawozów mineralnych. Obecnie rola obornika sprowadza eię do źródła próchnicy 1 mikroelementów

49 -

oraz do czynnika wzbogacającego życie biologiczne w glebie.

Wielkość i częstotliwość dawek zależy od rodzaju gleby. Otćż na glebach lżejszych należy stosować mniejsze jego ilości, ale częściej /szybsza mineralizacja/. Natomiast na glebach ciężkich zaleca się wyższe dawki i w większych odstępach czasu.

Przy nawozach mineralnych obowiązuje bezwzględnie żelazna zasada - pełnego nawożenia. Polega ona na wprowadzaniu jednoczesnym do gleby trzech podstawowych składników pokarmo­

wych, tj. azotu, fosforu i potasu, przy zachowaniu między nimi odpowiedniej proporcji. Za najbardziej odpowiedni stosunek N : P i K pod ziemniaki przyjmuje się 1:1: 1,5 - 2 lub 1,2

:

:

.

Należy z całą stanowczością podkreślić, że wszelkie jedno­

stronne nawożenie nawozami mineralnymi Jest niewybaczalnym błędem agrotechnicznym.

Obecnie stosowane dawki nawozów mineralnych podlegają dużym wahaniom i mogą wynosić:

50 - 120 kg N/ha 50 - 100 kg PgOg/ha 100 - 200 kg KgO/ha

Niższe dawki dotyczą gleb zasobnych, odchwaezczonych i pozosta­

jących w wysokiej kulturze , zaś wyższe - gleb lżejszych i zasobnych. Pormy łatwo przyswajalne nawozów mineralnych naj­

lepiej jest stosować pod odmiany wcześniejsze, a formy trudniej przyswajalne pod odmiany o dłuższym okresie wegetacji.

Również podział nawozów na fizjologicznie zasadowo lub kwaśno działające, może znaleźć praktyczne wykorzystanie.

Otóż stosując na gleby zasadowe nawozy o działaniu fizjolo­

gicznie kwaśnym, potrafimy w pewnym stopniu uruchomić uwstecz- nione formy składników pokarmowych. Podobnie rzecz się ma przy stosowaniu nawozów fizjologicznie zasadowych na glebach kwaś­

nych. Umiejętność w doborze nawozów mineralnych mote przynieść znaczne korzyści. Pozostałe zagadnienia przy nawoteniu to:

znajomość naturalnej zasobności gleby w składniki pokarmowe, konieczność uwzględniania wartości przedpionu czy stosowanie fosforu 1 potasu pod pług.

Termin sadzenia.

Dotrzymanie optymalnego terminu sadzenia jest bardzo ważnym czynnikiem agrotechnicznym. Fenologieznie rzecz ujmując, termin ten przypada na okres od zakwitania agrestu 1 czereśni do kwitnienia bzu lilaka. Pierwsze dni tego okresu są odpowied­

nie dla odmian wczesnych - późniejsze zaś dla pozostałych grup wczeeności. Zależnie od przebiegu pogody podane terminy mogą ulec przesunięciu. Z reguły jednak sadzenie ziemniaka w plonie głównym po 15 maja należy uznać za opóźnione. Na glebach lżej­

szych sadzimy zwykle wcześniej niż na glebach ciężkich.

Przy ustalaniu terminu sadzenia można się kierować rów­

ni ż temperaturą gleby. V tym wypadku sadzenie ziemniaków należy rozpocząć, gdy temperatura gleby na głębokości 10 cm osiągnie 8°C. Ziemniaki podkiełkowane i pobudzone można sadzić wcześniej w chłodniejszą glebę /6°C/. Natomiast sadzenie

ziemniaków niepodkiełkowanych przy niższej temperaturze gleby, nie Jest wskazane, gdyż rozwój kiełków następuje zbyt wolno, a ponadto są one narażone na porażenie chorobami.

- 51

Gęstość sadzenia powinna być dostosowana do wymiaru kłębów. Sadzeniaki małe należy sadzić oo 20 cm w rzędzie,

średnie - 30 cm, a duże - 40 cm.

Pielęgnacja ziemniaków.

Wszystkie systemy pielęgnowania ziemniaków /mechaniczny lub chemiczny z zastosowaniem herbicydu/ są dobre wówczas, gdy pozwolą na utrzymanie plantacji w stanie wolnym od chwastów oraz zapewnią roślinom dobre warunki powietrzne i wodne. Ilość i rodzaj tych zabiegów należy zawsze dostosować do potrzeb i wymagań glebowych. Przy niedoborze opadów i w lata suche, ilość uprawek spulchniających powinno się ograniczać do nie­

zbędnego minimum, aby nie dopuścić do zbyt silnego przesusze­

nia gleby. Hatomiaet w wypadku silnego zaskorupienia gleby, wywołanego dużą ilością opadów, może zaistnieć konieczność zastosowania dodatkowej pielęgnacji spulchniającej międzyrzę­

dzie. Należy podkreślić z naciekiem, że po wschodach, wszystkie uprswki trzeba przeprowadzać ostrożnie, aby nie doprowadzić do mechanicznych uszkodzeńtkorzenl i liści z łodygami.

Do często niedocenianych uprawek należy wałowanie gleby po śadzeniu ziemniaków /szczególnie ważne na glebach lekkich/

oraz po wschodach bronowanie połączone z głębszym spulchnieniem /daje doskonały rezultat przy odchwaszozaniu/.

Na szczególną uwagę zasługuje podkreślenie, że z punktu widzenia biologii i wymogów ochrony środowiska pierwszeństwo daje się mechanicznym formom niszczenia chwastów. Jednak w miarę postępu cywilizacji coraz powszechniej stosuje się przeciw chwastom herbicydy, jak afalon, geeagard 50, aresin orsz chwastom. Przy stosowaniu tych środków konieczne Jest przeetrze-

52

ganię dwóch zasad: po pierwsze - należy bezwzględnie dostoso­

wać się do zaleceń podanych na etykiecie danego środka, po drugie - stosowanie każdego środka winno się odbywać w optymal­

nych warunkach. Po udanym zastosowaniu herbicydu wszystkie uprawki będą miały na celu jedynie utrzymanie gleby w stanie przewiewnym.

Zagadnienie chorób wirusowych i grzybkowych.

Dotychczas nie znamy skutecznych środków, które pozwoliły­

by zagrożenie chorób wirusowych i grzybowych radykalnie usunąć.

Ochrona ziemniaków w procesie technologicznym wymaga przestrzec gania wszystkich zasad nowoczesnej agrotechnikl, do której

należą: •

1/ dobór właściwej odmiany dla danego rejonu zgodnie z opraco­

waną rejonizacją,

2/ konieczność systematycznego odnawiania ziemniaków sadzenia­

ków - co 3-4 lata,

3/ podkiełkowanie względnie pobudzenie Jcłębów przed sadzeniem, 4/ zaniechanie krajania kłębów i przestrzeganie optymalnego

terminu sadzenia,

5/ zwracanie bacznej uwagi na staranną uprawę gleby,

6/ prawidłowe używanie narzędzi do pielęgnacji oraz terminowe odchwaszczanie pola,

7/ prawidłowe nawożenie z wysiewu nawozów foeforowo-potasowych pod orkę głęboką,

8/ terminowe przestrzeganie selekcji negatywnej,

- 53

9/ zwalczanie zarazy ziemniaczanej na drodze chemicznej

/defoliacja/, bądź przez wczesne mechaniczne usuwanie łęcin, 10/ przestrzeganie zasad walki ze szkodnikami i Innymi choro­

bami,

11/ dokonywanie sprzętu przy dojrzałości technicznej, 12/ higieniczne przechowywanie sadzeniaków.

Oprócz "tradycyjnych" wirusów ciężkich /liściozwej, mozaika pomarszczona, smugowatośó, kędzierzawka/ coraz większym problemem stają się wirus M 1 wirus S. Wystarczy wspomnieć, że importerzy zagraniczni chętnie kupują u nas sadzeniaki, ale pod warunkiem, iż będą one wolne od wirusa S. Podobno wirus S maskuje pojawienie się wirusów ciężkich, względnie

jest ich konkurentem. Jest sprawą dyskusyjną, czy należy tole­

rować występowanie wirusa M 1 S w odmianach tolerancyjnych, t. zn. w odmianach, które będąc nosicielami wirusów - same z tego powodu nie reagują spadkiem plonu. Odmiany takie jednak są źródłem zakażania chorobami wirusowymi dla odmian z natury wrażliwych na te choroby. Do nosicieli wirusa S zaliczyć nale­

ży odmiany! Baca, Bem, Bolko, Osa, Epoka, Plisak, Merkur, Pierwiosnek, Prosną, Smak, Sokół, Sowa, Wera 1 Wulkan.

Pozostałe odmiany wykazują większą lub mniejszą odporność.

Rozpoznanie wirusów MIS dla przeciętnego obserwatora Jest trudne. Dlatego tę sprawę pozostawiamy hodowli, która usilnie pracuje nad odwiruaowaniem materiału sadzeniakowego. Heleży również wspomnieć, że częstokroć materiał odwiruaowany jest bardziej podatny na wtórne i silniejsze porażenie od materiału bez tego zabiegu.