• Nie Znaleziono Wyników

Geschichte der Freimaurerei in Deutschland. Bd. 3

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Geschichte der Freimaurerei in Deutschland. Bd. 3"

Copied!
489
0
0

Pełen tekst

(1)
(2)
(3)
(4)

© ß f c f ) i t f ) t e

b c r ( F r e i m a u r e r e i i n 5 ) e u t f c f ) l a t i b

(5)

©efrf)id)te bet ^tettnantetei in 5)eutfc6)iatxb

25 o n

S t e t b i n a n b £ X u n £ e (

S o f t e r ber 'p tjiio fo p fp e unb D lîa g ifle c ber fre ien Ä ü n fU

i n b t e i ^ ö ä n b e n

2 3e r l a g n o n ¡ H e i m a t f o b b i n g i n 23 e r I Í n © 225 6i

(6)

©efçf)xcf)te ber (^teimautetßi

m S e u t f t É j í c m b

23on

S t e t b i n a n b 5 X u n f e i

S o f f o t ber p t)llo fo p f)ie u nb D Ttagiflcr ber fre ien Ä ü n jle

d r i t t e r Q 5 a n b

3 Î Î i t i o î a f e i n u n b 63 33 i I b e r n i m £ e j : t

V e r t a g s o n W e i m a r g e t t i n g i n 23 e f I ¡ n @25561

(7)

G¿ £ \

g r \ \

I

Biblioteka g';

% ?

9 3 5 7 9 6 i

Stile tKectjie wthefyalten

Copyright 1932 by Reimar Hobbing iu Berlin SW 61

1100947826

(8)

8 n i ) a l t

G c r f t e § S 3 u d j : i t c 11 c u n b © d) to e r t i m n e u e r t B a b r l f u n b e r t . Seite

I. ® a § Gingen um bie Q b e e ... 1

I I . ©ebeimbünbe, bie freimaurerifcbe fo rm e n b o rtciu fd jen ...22

A . ® ie Union ber S ^ e iu rtb s tD a n g ig ...25

B. S e r 83unb ber S b e rg e te n ... 36

C. $ ie fiebcn Serbihtbeten... 43

I I I . 35er K u g e n b b u n b ... 61

3 m e i t e § 33 u d ): g T e t m a u r e r e i u n b S a t e r l a n b . I. fjclb lo gcn... 87

I I g e lo g e n im adjtsebnten B a b r b u n b e r t ... 93

A . 3 u m golbenen Seiber — SSresIau...95

B. SIrmeeloge Stammer GcinS... 96

C. Bum S B e g to e ife r...97

D . gelbloge in O f t i n b i e n ... 99

E . B°banne§ p m O e g e n ... 100

I I I . gelblogen im neunpbnten B a b r b u n b e r t... 101

A . griebricb p r 33aterlanbsliebe — SJHtau... 103

B. B um eifernen itreng — ©nabenfrei in © d jle fie n ...I l l C. 3 u m eifernen S re u j — SDtains... 116

D . fyeibioge S um m er G c i n § ...119

E . gclbloge Stammer Bm ei m it bem SJtatto „Suum cuique“ ...121

F. B um fiegenben S i b l e r ...124

I V . gelblogen im S B eltirieg... 125

A . B «m aufgebenben Sidjt an ber ©om m e — © t. O u e n t i n ... 127

B. © tern bon S3rabant — S t a f f e l ... 130

C. B um eifernen $ re u 5 im Often — S B a rfc b a u ...131

D . B um beutfdfen ©d)toert im Often — S D tita u ...133

E . SInfer unb ©d)ix>ert — S i b a u ... 136

F . Steutfdje SCSabbt an ber SJtemel — fto to n o ... 137

G SBilna p m flammenbcn ©djlrrcrt — S B i l n a ...141 H . Karm en © tjiba p r beutfdjen Kreue — S ufareft ... 14 1

(9)

V I Fnhalt

® r i t t e § 3 3 u d ) : ® e r 21 u § b a u b e § i n n e r e n ® e m h e I §. © eite

I. ® te @ro§e 9iationaI=2JlutterIoge jn ben b rei S B e ltfu g e ln ... 145

A . Johan n griebrid) Z ö lln e r ...152

B. L u x C h r i s t i a n a ...479

I I . ® ie © ro jje SanbeSioge ber F re im a u re r bon ® e u t]'d ) ia n b ... 185

A . S K ettelblabt... 496

B ® e r FteunbfĄaftSbertrag m it ©ćhtoeben... 249

C. 2IboIf SBibm ann unb bie D r b e n § I e i j r e ... 260

D . $ ie 3Bai>ri)eit ber D rb e n S le g e n b e ...279

I I I . S ie ©rofee Soge bon $reu§en genannt sur F r e u n b f ^ a f t ...289

A S ie Sehre . ...298

B. S e r F a li © e t t e g a [ t ... 308

C. 3?aterlanb§bienft ift 3Jienid)I)citsbienft... 317

IV . S e t © ro fem eifterb erein ... 331

V . k ö n ig lic h e F r e im a u r e r ... 337

2 3 i e r t e § 3 3 u c h : ® a u e t i m SB e ch f e I. I . S ie © ro jje Sanbesloge bon © a d j f e n ... 375

I I . S ie ©rofee Soge sur © intradht in S a r m f t a b t ...390

I I I . S e r Seutfcbe © ro fclo g e n b u n b ...406

IV . © ro jjlo g e Seutfcfje S r u b e r f e t t e ... 434

V . SBanblung unb ^ a n b l u n g ... 440

(10)

Q S o r t o o r t

2JHt biefern b rittc n 23anb ift bie ©efchidjte bet F re im a u re re i in S e u tfd jta n b tootläufig abgefcijloffen, unb ich i>abe toor aHern bet SSrüberfdjaft unb ih ren F ü h re rn fü r ba§ 23ertrauen zu banfen, ba3 fte m ir in febet 5ßf)afe bet fo rt*

fcijreitenben A rb e it bemiefen haben. F d ) habe fe rn e r ju banfen fü r bie ein*

heilige Sinerfennung beffen, mag id j in ben beiben erften Sßänben gut S a r*

fte llu n g gebracht habe. Sttber n id )t n u r bon feiten ber fre im a u re rifd je n © eiehrten, fonbern auch bon ber aEgemeinen Sßiffenfc^aft habe ich uneingefdjränfte $ u * ftim m u n g erfahren.

Sille © efd jid ü fd jre ib u n g h at eine Senbenz unb m uff eine haben, fo n ft ift fie nid)t§ anbercS al§ eine SabeEe bon © re igniffen . S ie Senbenz biefe§ SBerfeg ift, S lu fflä ru n g ju berbreiten über eine ilu ltu r = © r f M einung, bie in ben toeiteften SSoIf§*ßreifen abfichtlid) unb unabficfjtlid) m ijjberftan ben tüirb. 3Sor ber un*

befted)Iid)en S B ahrhaftigfeit ber ttrfu n b e n , bie ich aus» ben © e^eim *5ird)iben ber

© ro fjloge n beröffentlidjen burfte, fa n n bie gefäljrlidje, boIf§berf)ehenbe A g ita tio n feinen © tauben m ehr finben. S ie ftrenge F u b e rlä ffig fe it m einer Q u e lle n fa n n bon jebem gelehrten gorfcfier nachgefirüft merben, menn id) e§ auch m it ^ le ijf bermieben habe, bie S ig n a tu re n ber angezogenen 2lrd )tb a lie n anzugeben, unt>

n u r bie to id jtig fte n U rfu n b e n b ip lo m a tifd ) tre u reprobuzierte.

S e r b ritte 33anb biefes SBerfeg fü h rt in bie bemegtefte F e it be§ neunzehnten 3 af)t£)unbert§. S a g Sfuffom m en be§ bierten Stanbeg, bie D eugeftaltung ber Staatgibee in ben 33erfaffunggfämf>fen be§ D adjm ärz, bie © in ig u n g ber beutfdjen S tä m m e im S e u tfd ie n Deid) haben ber F re im a u re re i neue Sßege zum alten Fbe al getoiefen.

F n jenen Ieibenfd)aftlid) b u rd jflu te te n fa h r e n haben beuifdje SEtenfdjen ein*

anber nicht berftanben unb ficf) big aufg 33Iut befäm fift, ja fetbft in bie ftiEen Semf>el ber F re im a u re re i brang ber © e ift ber f>oIitifcf)en F m ie tra d jt ein. S e it*

bem fin b fid) bie beiben Dichtungen, bie dtjriftlidje ältere unb bie h u m a n itä re jüngere, im m e r ftem ber getoorben. @g lie f bie h u m a n itä re ERinberheit S tu r m gegen bie ¿hriftliche SRehrheit, bittere SBorte fielen ganz im S tile ber h o litifd je n P a rte iu n g .

F re im a u re rifch e r © e ift aber b erla ngt S u lb u n g einer jeben gefd)id)tiich ge*

tuorbenen D ichtung, © em iffengfreiheit a uf ber einen toie a u f ber anberen S eite.

(11)

SSotlDort

®eine Sefyratt £>at ba§ 9Recf)t, bie anbete ju b iS qua fifisieten; jebe ftrebe efjtltd) auf bem fü r richtig erfa nnten 2öcg t ^ r e m B b eal 8u. S a § In n e n le b e n einer leben

©roüfoge ift i$ re adereigenfte Angelegenheit, in bie niem anb eÜM§ $ tnetn8u*

reben hat, um fo mef>r nid)t, a ls bie Sßiefgeftaltigfeit ih re o rig in ä re Söegrnnbung in ber SBielgeftaltigfeit beS idtenfchengeifteS finbe t unb m it btefem 19t S e rb e n unb Vergehen i)aben m u |.

giur biefer (Seift ber Sufbung fi^ e rt ber Freim aurerei eine S a u e r im SScdifei ber dftenfchheitSgefchichtc.

M e fteim a ure tifch en Sehtarten äußern fid) in einer f^m b o lifd je n ©prache, bie ifjre fid jtb a re n B e id e n unb ipieroglpphen and ben toerfchiebenften Beiten unb Fbeenfteifen n im m t. Über biefe freim a ure rifc^en © pm bole gibt eS ungezählte

© im e lfd )rifte n , aber feine jufam m enfaffenbe A rb e it. S ie fe Sude auSzufuden tnäre ein münfd)enStt>erteS B « I ber fre im a u re rifd je n SBiffenfdjaft. g re ih d ) mufete bie fre im a u re tifd )e © p m b o lif in Beziehungen gefegt toerben z « fhmbolifchen G e o lo g ie , zur © pm boU f ber © ptadje , ju r © h m b o lif ber fü n f te unb zur ©pm=

b o lif beS praftifchen SebenS. S e n n n u r fo tonnen bie tiefen B u fam m en*

hänge m it bem Sdenfchen unb feiner logifdjen © in fte d u n g 8u m SBeltganjen ö « -

gelegt tnerben. _ .

SBenn ber grofee B a u m e ifte r ber SBelt m ir bie © d ja ffe n S fra ft e rh ä lt, modjte id) tno^l ein foldjed SBerf in A n g riff nehmen, baS ficf) a ls b ie rte r 39anb btefem Söerfe organifd) anfd)ltefeen fönnte.

S ie lebte ©ntfcheümng barüber lie g t bei bem SSerlage biefeS SBetfeS, bem U an biefer ©tede m einen a d e ra u frid jtig fte n S a u f ab8u fta tte n m td, öcrp flid )te t fühle. © t bat feine 9 M h e unb fein O p fe r g e fre u t, a uf jebe m einer ^been ein*

iugeben unb baS SBerf in einer SBeife auSzuftatten, bie über febe§ Sob ergaben ift. © in tiefes B e rftä nbniS fü r bie hohe Aufgabe beS beutfchen © d )rifttu m S er*

Zeugte ein hatmonifcheS B ufam m enarbeiten, ba§ in feiner © nttm tfhm gSfpanne ber großen unb oft fd)ttnetigen A rb e it aud) n u r bte genngfte S ru b u n g e rlitt.

Siditerfelbe am AnbreaSfeft 1932.

gerbinanb SRunfei.

(12)

t r , r ' j l e r x L 'e i x iltjx t'e u ß rL ic lie J i -

(13)

@ r ft e 3 © u ( |

^ c E c unö 6d)tD ert im neuen 3 a f)ti)u n i)e rt

i.

® a ä O lin g e n u m b ie O b e e

S ie ^ re ttn a u re re i VDtrb ein Ä in b itfre r 3 eit fe i© 0‘5eic '13' 1C'3 i e^n ' benn rnenn fie n id jt bie .^been itfre r $ e it gu itjre n eigenen m adjen fa n n , bann gerät fie in einen g u fta n b bex Ü b era lteru ng, überlebt fiel) unb geijt u n te r. S a g ein fün ftlid je S beleben b urdj S tiiualänbe run gen nie gum 3 iete frie rt, f)aben bie beiben lebten ^dtm fyuuberte beuttidf bemiefen. ©ntmeber enth ä lt ba§ iR itu a i 33otfd)aften au§ ber © m igfeit, bann fin b biefe einig, ober e§ if t SJlenfdfenmerf, fpefutatibe Ä o n ftru ftio n , bann bergetjt e§, tnie bie u n g ü ltig e n ©efeltfcfiaften, 33ünbe, O rbe n nnb 33ruberfd)aften bergangen fin b . S iefe tnaren 3 eitg ct>ilt)e,

©egenmart§gebanfen unb tru g e n n id jt ben gtütjenben Sßrägeftemfiel ber ©mig=

te it, ber O ffe n b a ru n g © otte§ in ber S tatur, a lfo and) in ber $ ro n e ber S tatur, in t SDtenfdjen felbft.

© o tt aber tn a r b o t ber © m ig fe it unb tn irb nadj ber © m ig fe it fein, © o tt ift eigenfd)aft§Io§; er ift, ber er ift, ba§ erfa nnten fd)on bie fro m m e n be§ alten

$8 unbe§. Stber aud) biefeS gie^t ifjn fdjon gu fefjr in bie $8 erm enfd)tid)ung fjerab.

@o ift e§ aud) ein S rugfdjtujg ber © n b lid jfe it, baff © o tt feienb fein tnüffe, tneil hoir fein SBirfen, feine O ffe n b a ru n g emfofinben. © e in ift eine enbtidfe © igem fd ja ft, benn e§ fa n n fidf gum 9 tid )tfe in tnanbeln, e§ fa n n auffjören. © e in f)at einen Stnfang, alfo and) ein ©nbe, m enigften§ altes» © e in , ma§ im 33ereicf) unfere§ S enfen§ unb ©rteben§ liegt.

© o tt tja t aber feinen Stnfang, benn fo n ft rnüjfte er aud) ein ©nbe tjaben.

S ie § ift ein unauSbenfbarer ©ebanfe, toeil un§, fe it 9ftenfd)en e jiftie re n , ba§

© o t t e S b e m u f f t f e i n unbergängtid) eingepftangt ift. © o tt ift ba§ ©e=

f)eim ni§ be§ Sßettgangen, n u r fid) felbft bergteid;bar in feinen ©rfcfieinungS*

fo rm e n at§ 93ater, © o tjn unb fjeitiger © e ift. SOtetjr bon ifjm gu fagen, märe enblicfyer S o g m a ti§ m u § .

© o tt ift, unb ba§ ©otteSbetoufftfein ift. 2öeitere§ bon © o tt gu benfen ober gar m iffen gu motten, m äre eine täftexnbe SSermeffen^eit. Seugen m ir un§

S S u n l e l , © efc^id jte ber g re ira a u te te i. S ani» U L 1

(14)

2 I. Stag SRittgen um bie $bee

anbadjtdboff box bent liefert © epeim nis unb feiert m ix beffert gemifj, baff n u r in bem SSeugen box © o ll bie menfd)[id)e © lü c ffe lig fe it unb SBeftübexfegenlfeit gefunben mexben fönnen.

Sucfjcn m ir nic£)t bad © efieintn id bet ©ottedgebuxi in $ e fu d ju ergxünben, nicf)t, exfoxfcfjen ju moffen, mobuxcf) ex jtirn E f)xiftu§ mürbe, fonbexn nehmen m ix bie Exfebendfoxnt bed © ottedbem ujjtfeind aid bed Sofjned in anbacfftdboiiem

© tauben au f, bann m ixb und E f)xiftud eine Statfadfe, unb bie E rfö fu n g bed Llnenblicfjeu in u n s bonr E n b fid je n ju m 3 ie l. ® a b n m ixb bie E m ig fe it bes

© otteS beim tfitfcins ju x E m ig fe it bed E fjriftu d b e m u jftfe in d , unb m ix expeben und übex bie SSett bed E n b fid je n in bie Söeit bex O ffe n b a ru n g bed Unenbfidfen.

f jn bex SSeit bed Eubticpen unb in bex Söelt bed Unenbficfjen ffexxfdft bad

©efefj, bie SBelloxbnung, eine fjöfjere im U nenblidfen, eine nicbexe im Enblidfen.

S)a§ Ugend biefex äöeiioxbnung ift © o tt, bex U ffgeift, mie gicfite es jutxeffenb audbxücft, bie abfolute ^ n ie llig e n j, bie fdfaffenbe ÜJlajeftdt, bie in einex geljeim nidbolfen, uuexgxünbiicfjen F nnenfpiegefttng betoufjt unb jiefgebanffid) affe SBefenfjeiten bed £od m od mcxbcn fä jjt unb le n ft, bie ficf) offenbaxt in bex SRatux unb in unfexm innexften Seben, halb aid .ftra ft, halb aid SSexnrtnfi, halb aid E m p fin b u n g , im m ex un e xfiä xiid ), aber nie bexiöfdfenb, fe lb fl nicpt im Stöbe.

3Bix nennen bieg m it ben unboilfo m m encn SR ttieln unfexcx Sprache bie Unftexb=

lid ffe ii bex Seele, an bie ein ed)tex F re im a u re r unbcxbrüd)iid) glaubt.

S a tu rn ift altes in biefex SBclt bed Enbiicffen unb bes Unenbiicfjen bex Uud=

fiufs göttlichen Schaffens. $ebed ©efdjeijen ift gottgemoüte E rfd fe in u n g , unb bad ift eine © ffenb a ru n g d e xfe n n tn id , bie fo a lt if t mie bad E ffxifte n tu m . Ä e in S p e rlin g fä llt a u f bie Erbe ofjne ben SBiüen © otteg, bie §aaxe a u f u n fe rn

§ ä u p te rn fin b ade gejätet hJJiatti). 10, 30).

Febe Exfcpeinung if t einig aid E xfdfeinung an ficf) unb in ii)xer SSanbfung.

S ie poiitifd fe E xfdfeinung nennen m ix ben S ta a t, bie geiftige Exfcpeinung nennen m ix Ä u ltu x , bie gefelifdjaftiidje E xfdfeinm tg nennen m ix SBixtfcpaft unb bie übexfinnlicfje E xfd)cinuug nennen m ix ^Religion.

S ie fe bier E rfdfe inun gen machen bie © e fa m tfie it bed menfciplicpen Sehend aus, menn fie ficf) iogifcf) in bad SBeltganje einfrigen. U n b in bex F rt^ maui:Grei fpiegein ficf) biefe aid Sexntinologie bed SRituaid unb ald © xa p f)if bed Seppidjd mibex, bex, tote bie Soge fefbft, ba§ äöeftganje bebeutet. U ber meber tR itu a l nod) Steppid) fin b ftaxxe ©ebilbe, fonbexn in bem tRpptpm ud bon SSort unb 33iib bemegficf)e ifle in o b ie n , bie fiel) bex SBanbiung bex biex E xfdjcinungen onpaffen.

$ebod) nicht im m e r geht bieg U n paffen opne E xfdjütterung en box ficf). «efonbexd bann nicht, m enn bie Sßanbiung bex Exfd)eim m gcn exuptib unb xebo futionär meitc ©ebiete geiftigen Exfenncitd übexfpxingt, fo bafj bie fcfjmexfäffige Ex=

Iebendmafcf)ine bed U dtagd nicht m it bem S p ru n g e S t r i t t Raiten fa n n .

(15)

I. Sag Sftiitgen um btc Sbee 3

ü lu n if t ber Übergang bom acptjepnten ¿um neungepnten F a p rp u n b e rt fü r u n s, bie m ir bie grofje ©pntpefe ber gefcpidptticpen © re igniffe fepen, nicpt fp ru n g * p aft, nicpt e ru ptib, fonbern ber mefentliöpe F n p a tt biefeS Übergangs, bte 35e=

fre iu n g beS ©eifteS, patte fiel) fepon in ber fribericianifcpen 3 e it, in bent iio p f beS großen K ö n ig s felbft borbereitet. S e r potitifepe ^ o rtfe p ritt bont U n tertanen

¿um S ta a ts b ü rg e r, ber in g ra n fre ie p re b o iu tio n ä r getan tnurbe, erfolgte in Seutfcptanb, unb jh x tr bon ^ßreuffen auSgepenb, in t ©teiS ber ©efepgebung.

S e r © roffe bon © anSfouci, ber m a prpaft fönigtiepe © e ift, patte fepon als Ä ro n p rin ^ 1739, ein F a p r, naepbem er F re im a u re r getoorben tnar, in feinem 2inti=3ÄaccpiabeII gefeprieben, feine © m p fin b u n g fei fo u n je rtre n n lic p bom menfcplicpen SBefen, toie bie F te ip e it bon bem gebitbeten SJtenfcpem b is ¿unt Sßilben, „a lle fin b gleicpntäffig babon burepbrungen, benn toie to ir opne b etten geboren fin b , fo motten m ir auep opne ß m a n g leben. S e r © e ift ber U nabpängig*

fe it unb beS ebfen © totjeS , ber fo große S M n n e r in bem 3SoIfe ermeeft unb 9tepubtifen perborgerufen pat, bie u n te r ben SOfenfcpen eine Sfrt bon ©feieppeit erriepten unb fie bem Sttatursuftanb näperbringen. S e r repubtifanifepe © e ift, ber a u f feine F ^ ip e it über affe SDlafjen eiferfücptig ift, fepöpft Sßerbacpt gegen alles, maS ip n befepränfen fönnte, unb em pört fiep über ben btoffen ©ebanfen eines © e rrn . S ilan fe n n t in © uropa m opl SSölfer, bie baS F°cp ip re r S p ran nen abgemorfen paben, u m ber U n a b p ä n g ig fe it te ilp a ftig ju merben, aber m a n fennt feine, bie fiep a ls F rem einer fre im ü tig e n © fta b e re i u n te rm o rfe n patten. ütie*

malS m irb m a n m a p rp a ft freie ü te p itb lifa n e r überreben fönnen, fiep einen © e trn äu mäpfen, unb m enn eS auep ber befte märe, fie merben unS im m e r entgegen*

patten, eS fei beffer, bon ben ©efepen, a ls bon ber Saune eines einzigen Silenfcpen abäupängen".

Ut,tb ber große .Sättig pat biefe © ru nbfäpe nie berteugnet. S aS öffentiiepe SSopt btieb ip m im m e r baS pöcpfte, benn ber F ü r ft, „m e it e n tfe rn t, ber abfotute

§ e r r ber bon ip m regierten SSötfer ju fein, ift er niepts anbereS a ls ip r erfter S ie n e r (p re m ie r dom estique) . . . © in F ü r ft, ber bie ©abe pat, fiep beliebt 31t ntadpen, m irb über bie © erjen gebieten, m eit eS feine U n te rta n e n a ls ip ren eigenen SBunfdp em pfinben, ip n a ls ip ren © e ra t 31t paben, unb in ber ©efepiepte fcp tt eS niept an eblen Säten, bie burep Siebe unb Sreue b e rantafjt m ürben".

Slicpt ber Sßille beS SJlonarcpen, fonbern baS ©efep m ar ip m bie © runbtage beS

©taateS. F rieb ricp fdprieb 1779 getegentlicp beS SßrogeffeS m it bem SHütter Strnotb an baS Sam m ergericpt: „ S ie m üffen m iffen, baß ber geringfte 93aucr, ja , maS notp m epr ift, ber SBettter ebenfomopt ein SJienfcp ift, mie © eine SJlajeftät fin b , unb bem alte F u f t ij gemäprt merben m u |, inbem bor ber F u ftis a^ e Seute gleicf) fin b , eS mag fein ein F ü rft, ber gegen einen ^Bauern fta g t, ober um gefeprt,

1*

(16)

4 I. ® a§ SRingett um bte Qbee

jo if t ber g ü r f t bor ber Q u ftij betn S a u e r gleich, unb bei fotd)cn ©etegenheiten m uß nach ber $ u ftiä berfafjren Inerben offne Sinfelfen ber iß e rfo n ."

U n a b tä ffig befcfjäftxgte fid) ber ß ö n ig m it ber ©efeijgebung, aber e rjt 1781 erfdiien ber erjte S e it feines C orpus ju ris frid e ric ia n i im © n ttn u rf.

© e in Staciffolger förberte bahn baS SBerf jo frä ftig , baß burct) fönigticheS iß atent bom 20. 2Rärä 1791 baS aEgemeine Sanbredjt jü r bie preußifd)en S ta a te n b e rö ffe n ttid jt tnerben fonnte. ©S foEte m it bem 1. Q iuni 1792 ©efefjeS*

tr a jt erhalten. S a r in Reifet eS: „ S ie aEgemeinen Rechte ber Stenfdfen grünben jicf) a uf bie natürliche F re ih e it, fein eigenes 2Bof)i ohne ß rä n fu n g ber «Rechte beS anbern judjen unb bejörbern ju fönnen. . . . S a S 2Bof)I beS S taates überhaupt unb feiner © intnohner inSbefonbere ift ber Stnecf ber bürgertid)en B e re in ig u n g unb baS aEgemeine Q ie i ber @efef3e. . . . S aS O b e rh a u p t beS S ta a te s, bem bie Sßflid^ten ber S e förberung beS allgem einen SKopIeS obliegen, ift, bie äußeren

^ a n b lu n g e n a lle r © intnohner biejem Qtnecf gemä^ ju leiten unb ju bejtim m en beredftigt. . . . S ie ©ejetge unb B e rorbnu ngen beS S ta a te s b ü rje n bie natür»

liehen 3Recf)te nicht tneiter befdftänfen, a ls ber gemeinfehafttidfe ©nbjtnecf erjorbert. fRedftSftreitigfeiten jtnifchen bem O b e rh a u p t beS S ta a te s unb feinen U n te rta n e n füllen bei ben orbentlichen ©eriepten nach ben B o rfd )rifte n ber

©efejte e rö rte rt unb entfdfieben tnerben. . . . 2Rad)tfprüd)e ober foid)e B e r*

fügungen ber oberen © e tnalt, ineiche in ftre itig e n Q ä lle n ohne rechtliche © rfe n n t*

niS e rte ilt tnorben fin b , betnirten tneber 9ted)te noch B e rb in b licf)fe ite n ."

«¡Reift hatte bie frangöfifche fRebolution m it ber © rflä ru n g ber SRenfdfenredfte auch n id f! berla ngt, a ls biefeS preußifdfe ©efe^buch- Stber bie Q eit *Dar hoch noch nicht geiom men, eS allgem ein e in ju fü lfte n . U n e rtn a rte t erfdpen am 18. S Ip ril 1792, alfo fechS 2ßod)en bor bem Q e itp u n ft ber © in fü h ru n g , eine fö n ig lid fe B e rfü g u n g , bie fie a u f unb eftim m te Q eit bertagte. S e r Ä ö n ig tnac u n te r bem rofenfreujerifchen © in flu ß SßöEnerS unb B ifdjofftnerberS bebenflid) getoorben. BefonberS ftörte ih n ber StuSbrucf 2Rad)tfpru<h, et fodte e ntfern t inerben, beSgleicßen alle Sähe, bie baS Staatsrecht unb bie tRegierungSfortn betrafen, Q m m e rlfin blieben noch bie ©lemente beftehen, a u f benen ber neue preußifdfe iRedftSftaat aufgebaut tnerben füllte, ber im S o n n c r ber ©efdfüfje beS SefreiungSfriegeS auS StetnS unb §arbenbergS § e r j unb £>itn herborging.

S ie © rflä ru n g ber 9Renfdfenrecffte tn irfte fidj in S e u tfd jla n b n id ft re b o lu tio n ä r auS, tnenigftenS nicht nach ber politifchen ©eite. S a b o n fchredten bie © re igniffe in Q ra n fre id f ab, jeboch ber geiftigen fRebolutionäre gab es biete. S e lb ft ^ a n t fprad) fid) in feiner 1795 herauSgefommenen S c h rift „Q u m einigen Q rieben" in biefem S in n e auS: „ S ie b ü rg erlidje B e rfa ffu n g in jebem S ta a te foE eine repubti*

fanifche fe in ; fie ift bie einzige, tnelche auS ber Qbee beS u rfp rü n g lid je n BertragS herborgeht, a u f ben aEe rechtliche ©efehgebung eines BotfeS g e rie te t fein muß.

(17)

I. 2)ag SRittgen um bie Qbee 5 Stufeer biefer S a u te rfe it bed llrfp ru n g d geix>äi)rt fte aucp bie dludficpt in bie getDürtfcfjte $o!ge, ben einigen ^ rie b e n , m eit bie S e ftim m u n g ber © ta a td b ü rg e r b a jn erfo rbe rt m irb , ben K rie g gu befcpliefjen, unb nichts n a tü rlid p e r ift, aid bufü ba fie alle © ra n g fa te bed Krieges über fiep felbft befcpliefjen m üßten, fie [itij fe iir bebenfen m ürben, ein fo fcplimmed © p ie t angufangen."

5)a§ tn a r re in e r Sßagifidmud, ber in eine Ißeriobe, mie fie friegerifcper nicpt gebaut merben io nnte, in feine r üöeife pafjte. O ie ©efcpidjte ging baper aucp,

°pne ben Königdberger © e n fe r gu beadjten, m ta u fp a iifa m ip ren © ang.

S)ie ^Befreiung ber © e ifte r fja itc in ^ ra n fre id ) m it bem d lb ttin g e n ber dtebo=

lu tio n ein d ta tiona tg efü pl, eine Satertanbdtiebe ergeugt, bie gu ben größten S äten begeifterte. © ie patte ip re leigte Sludbrucfdform in bem Ieibenfcf)aftlic^en K rie g d fa n a tife r S o n a p a rte gefunben. dtacpbem er fid£) aber gum S p ra n n e n ent=

tb id e lt patte, bie gange europäifcpe Sßett m it feinen fe e re n briicfte unb bie beutfcpen d ü rfte n in fnecptifcpe Stbpängigieit gmang, erpob fic^ bie B e fre iu n g ber © e ifte r im ©cpofje ißreufjend, unb gtnar m efenttidj u n te r F ü p tu n g bon f^rei»

n ta u re rn , gu beifpiettofen O p fe rn ber Siebe gu K ö n ig unb S a te rla n b .

O e r K ö n ig unb bie K ö n ig in gaben in ber dt eint) eit ipred Sehend, Söottend unb föanbelnd ein S e ifp ie t baterlänbifcper Sugenb, bad feinen ftürm ifcpen Söiberpatt in gang Ißreufgen fanb. Oed K ö n ig d batertänbifcpe ©reue, bie Siebe ber K ö n ig in gum S ö tte , ip re unerfcpütteriicpe g rö m m ig fe it begeifterten bad gefamte Hßreujjenbott gu ben petbenpafteften O p fe rn .

O ie K ö n ig in S uife pat in ip re m Seben unb © terben bad Q beatbitb ber beut=

fd)en f^ra u , ber preufjifcpen P a tr io tin , unbertöfcpticp gefcpaffen. überm unben toaren bie frangöfifcpe §ofe tife tte , ber dttobengauber, bie Stbgefcptoffenpeit. © ad ibniglid^e Sßaar lebte m itte n u n te r feinem S ötte. O e r K ö n ig fü h rte „fe in e $ r a u "

unb tru g ben dtegenfcpirm, naprn mopt aucp eind ber M e in e n a u f ben 2 trm . O ft fiep bie K ö n ig in im © a rte n ip re r dJiitcpfrau f ü r fiep unb bie K in b e r ein © ta d fiifd ) bon ber K u p bringen. O ad m a r ber neue © e ift in feiner ^Befreiung, ber bie © cpranten gmifcpen .König unb S o tt eingeriffen patte, dftan m u ff bie rüprcn=

ben S rie fe ber K ö n ig in an ip re n S ä te t lefen, u m bie unenbticpe Siebe jebeS

^ßreufjen fü r biefe pope unb reine ©eete begreifen gu fönnen.

Sßer m a r biefer S a te r, an bem bie K ö n ig in m it fo ritpre nber tinbticper Siebe unb perginnigem S e rtra u e n ping? O ie ©efcpidjte fagt nücptern unb facpticp:

lo a r ber § e r g o g K a r t g r i e b r i d j S B i l p e t m b o n 2Jt e d l e n * b u r g * © t r e t i p . ® ie ©efdpidf)te ber F re im a u re re i fagt m epr: © r m a r einer ber begeiftertften, unentm egteften u n b treueften F ü p re r ber fö n ig tid je n K u n ft in Oeutfcptanb, beffen m ir im erften Sanbe biefed dßerfed n u r ftücptig unb im S ilb e gebadet paben. dtu n aber m üffen m ir biefen d ü rfte n in feiner fcpticptcn dtcänntidffeit, in feinem grofjbeutfdjen Fbeatidm ud, in feiner bon poper p o titi*

(18)

6 I. $ag Gingen tint bie Qbee

fd)er SJtoral getragenen S a p fe rie tt nâper Îennenlernen, u m bie Q u e lle n unb

©lemente a u fp je ig e n , ans benen ficp te ils burcp perebitäre A nlage, tetlS burcp g r p p u n g S u ije p bem erhabenen g p a ra ïte rb ilb e einer m a p rp a ft Ibmgltcpen g r a u entm idelte. g ë jet ben © cgnern ber g re im a u re re i, befonberS benen au§

bem Säger ber beutjcpen P a trio te n u n je re r 3 eit, m it bem ganzen tütffenfc^aft=

lie fe n g r n ft gejagt, alles, mas m ir an ber K ö n ig in S u ije bon Rreußen, ja , jcptm an ber „gnäbigen g r a u bon R a re p " m it ïiebeboïler 33erei>rung in unjerem jaerjen tragen, ij t ed)t ir e im a u te rijfe ë ©eijteS» unb g p a ra fte rg u t. Ä ö n tg tn S uije m ar baS U rb iïb einer „© cp m ejte r", ber jeber g re im a u re r nacp bem ait»

per gebrachten © ebraucptum meine §anbjcpupe a n gemeipter © tä tte Ü b e rre ife n m ürbe m it bem in neren ( M o t unb S e m u jjtje in , baß fie nie bon unre in e n .'ocinben getragen merben.

® a fie jcpon frü p ip re iü h ttte r berioren patte, m urbe fie bon ip re r © ro ß m u tte r, ber S a n b g rä fin ÏOcaric S u ije lib e r tin e bon §efjen»2 >armftabt, e rp g e n . %m

§o fe bon © a rm fta b t perrjcpte ein m aprpaft fre im a u re rifcp e r © e tjt, unb Suijenë SBater gepörte m it bem © rb p rin je n Subm ig, ben ^ r in je n Subm ig ©eorge ® a rl unb © eorg bon § e jje n » ® a rm fta b t p ben jieben SSerbünbeten, ober bem » ber ©ieben, bie eine m pjtijcpe g re im a u re re i betrieben, aber bon e rn jte r f r t jt » Ucpet © e fin n u n g m aren. R u S p n e p m e n ijt bieileicpt Submig ©eorge H a rt, ber ein je p r abenteuerliches Seben gefüprt unb jid ) ein eigenes, etmaS petbmjcp gefärbtes © p rifte n tu m p re c p tg e m a ft patte.

gseldje baterlänbijd)e . tr a f t in ber freim a ure rijcpe n gbee liegt, jetgte § e r p g t a r i bon 3JledIenburg»©trelip. © r m ar ber e i n z i g e b e u t j c p e g u r j t , b e r j i dp b e g e i j t e r t b o n d n j a n g a n b e r © a c p e S ß t e u ß e n S t m S e f r e i u u g S ï a m p f g e g e n S o n a p a r t e a n j cp l o ß , maprenb aile anberen beutjcpen g ü rjte n in jc p m a f boïïer SJtanteïtrügerei jicp bem fra n p jtjc p e n g rö b e re r beugten unb ip re S o IÎS lra ft in jeine §eere p r U n te rb ru d u n g bes Seutjcptum S janbten.

§Me © cpriften auë ber 3 eit jprecpen bon § c r p g t a r i aïs bem g e re fte n unb ebien g ü rjte n , ber ben S e it r itt p Napoléons R p e in b u n b jolange al§ tnogltcp pinauSqefdioben patte unb aucp bann nicpt, mie anbere g ü rjte n , bte bon bem g r a n p je n la ije r bargebotene © o u b e rä n itä t annapm . ©§ g ib t le w e H rlu n b e ober ir o r b n n n g , bie t a r i a ls „jo u b e rä n e r § e r p g bon M l e n b u t g " u n te rfe rtig t Patte, er Pat nie in bie S e rfa jju n g jeineS SanbeS eingegrijfcn. ® a b u r f erPtelt er baS V e rtra u e n , baS p ijc p e n ip m unb ben © tauben unb bem S o ll bon jeper bejtanben patte. g r l i t t u n te r ber fransöfijcpen S c b riid u n g m tt fernem Sanbc, baS bom Robember 1806 bis p m g a p re 1813 p>ei SJM tonen Reicßstalcr fü r bie fra n p jijc p e .ö e r r jfa f t patte a u jb rin g e n m ü jje n , bie R lünbe run gen unb un»

regelmäßigen R e q u irie ru n g e n n i f t eingerechnet.

(19)

I. $ a § SRittgen um bte Fbee 7 2lm 17. 9 M rg 1813 to a r grieb xid) 2 M h e Im § „S fu fru f an m ein SSoi!"

erfcljienen, am 30. DJcärg erfolgte bie E rffä ru n g be§ §ergog§, bon ber ein F e it*

genoffe fagt, fie habe auSgefprodjen, „to a § to ir an F h u t b e re ite n , © e n u tt box

© o tt, SSertxauen a u f ben Sdfüjger allen 9tedjt§, F ü rfte n to iirb e , beutfdfen S in n unb bentfc^e 9 te b lid )fe it".

© ie fe r A u fr u f bexbient aus bem © ta u b ber Elften bex 33exgeffenfjeit entxiffen SU toexben, u m gu geigen, toie bex groffe nnb begeiftexte F re im a u re r feinen © ie n ft an Sßolf unb S a te rla n d erfaßte:

„© e r Ä a ife r bon dtufffanb unb bex .ftöttig bon Sßreuffen haben fiep gum K am pfe gegen ben $ a ifc x bex Frartgofen bereinigt, gu einem K am pfe fü r bie U n a b h ä n g ig ' fe it E u ro p a s, inSbefonbere fü r © eutfdjianbS E h re unb F reih eü- 3R it fxeubigex F u b e rfid jt unb nad) ben beften K rä fte n m eines Sandes fcplieffe id) mich ihnen an, alle rd in g s nicht ohne bie ä ftitte l getoüxbigt 31t haben, toeldje ben erhabenen B e fre ie rn ju x E rreichung ihres großen FtoedeS gu ©ebote ftehen, aber box adern bod) im S e rtra u e n a uf © o tt, bem eS lo ohlg efällt, toenn m a n baS ertoähiet nnb tu t, toaS SFiecf)t ift. Söähxenb bex m äd)tigfte F ü x ft E u ro p a s fich m einen 93efcf)ü^ex nannte, habe id) n u r baxauf fin n e n — n u r bafüx foxgen fönnen, toie bie Seiben nnb Saften meinest SanbeS §xt exleid)tcxn, toie fie exträglid) gu machen feien.

5Son bem boxgebiicfien ^efcpütccr feibft gingen biefe Saften u n b Seiben auS!

Frangöfifd)e G ruppen überfdjtoem m ten m ein Sanb unb gehrten bon beffen äftaxf, mährend id) ein berhältniS m äffig bedeutendes S J tiiitä r fü r fremde Ftoede auf*

ftellen unb erhalten m uffte! © e r Seehanbei — fü r ‘DtecfienbuxgS dßohlftanb uncntbehxlid) — iouxbe gefpexxt! F ra ngöfifdje © ouanen defekten baS Sanb, erhoben S te u e rn fü r ben ü a ife r — berbrannten SBaren nad) S ö illfü r, unb to ir m ufften fie näh ren ! ES tourben fü r frangöfifche Strmeen S tiid fn e d jte geforbert bon ben ©eutfehen, unb toie bie m ädjtigften F ü rfte n beS ^Rheinbundes fiep gu biefer 'S te llu n g herablieffen, blieb aud) m ir feine äBafjl. S p io n e brängten fiep ein, unb bie ta rn e n ber rebliepften 3Jiänner fü llte n ih re S iften, lo ci! fie ein frä ftig freies Sßort gefprod)en, toof)i aud), toeil fie ben S p ä h e rn m ifffä d ig getoefen! F^angöfifdieS S ü tilitä r h°ffe medfenburgifche SJiänner auS unferer 93titte, u m fie nach S B tflfür gu richten. ©ieS ift baS treue SBilb unfereS FuftanbeS fe it ben Icpten fed)S F a h re n ! U rtfer E ig e n tu m , unfere öffentliche unb perföm lid jc F re ih e it, ftanb in ben •pänbeit ber Frem den, unb u n fe r SBIut m ußten to ir taffen fü r fie!

9Jledienburger, beutfdje SOtänner! bie S tu n b e ber B e fre iu n g ift gefommen, unb eS if t hod) an ber Safft auch unS geigen, bah m ir in e rt fin d befferer

©age, indem auch m ir fre u d ig uub lebendig anS SBerf gehen! © a n n m irb eS allen gelingen, loenn jeder ba§ S e ine tu t. F n folcper F e it fonbern fiel) die h eri>

fiepen, frä ftig e n iita tu re n bon denen ab, bie in S e lb ftfu d jt unb Schloäd)e ber*

(20)

8 I. 2 )a§ SRingen um bie Qibee

fü m m e rt fin b , in fo lg e t g e it e rio irb t m a n fid) Sichtung ober ücrfct}exät fie! 2ö ir motten un§ Acptung erioerben bei ben 2)eutfdjen, inbem ein jeber bon un§ m it Eingebung tu t, ioa§ an ip rn if t ! 2ftit © o tt toerbe id j m id) ber © pte in e rt geigen, ein beutfcfjer g ü r f t ju fein, u n b .ip r, getreue 9ftedlenburger, tnerbet allen beut»

jc()en 33rü b e rn ein 33eifpiet geben, a uf baff m a n aucp un§ nenne in ber ©efcpidpte unb unfere K in b e r ad)tung§ir>erter SSäter fid) rü h m e n !

91euftreiip, ben 30ften 9Kärä 1813.

(L . S.) © a r I ,

£>erjog ju äftcd ten burg."

ÜBenige Sage b a ra u f rie f ber § e rjo g bie ftre itb a re 2Rannfcpaft ju ben Sßaffen:

, ,^ n bem Augenblicf, ba and) un§ e§ bergönnt ift, f ü r bie ©acpe be§ beutftpen 33atertanbe§ nadj u n fe rn beften K rä fte n m itjv ü n irfe n , berufen in ir, m it freubiger gub erficp t a u f ben beutfcpen © in n , in u n fe rm Sanbe bie fungen 9Jcänner be§»

felben ju m Kam pfe.

9iad) bem SBunfcpe u n fe re r mächtigen A lliie rte n inerben in ir ein £ufaren=

regim ent e rrie te n , unb m ollen b a m it ein reitenbeS $ ä g e rto rp § in eben ber A r t berbinben, toie folcpeS bei ber K ö n ig lid ) «ßreuffifcpen Arm ee ber g a lt t ft." ^

U n b n u n brängte fid) bie medtenburgifcpe üftannfcpaft ju m K rieg§bienft.

2öa§ n id )t im K o n tin g e n t be§ 2 anbe§ $ßlap fanb, ging ju m £üpoit>fcpen unb 9teid)fcpen grei!orfJ§ .

® ie K o ften tnurben burd) fre iin iliig e ©penben aufgebradjt. d a rü b e r berichtet

§ o fra t g rie b rid ) AJiüIIer (aftenrnäfeige S a rfte llu n g ber S eitnapm e be§ fcersog*

tu m § 9 tte d le n b u rg *© tre tip an bem Kriege gegen g ra n fre iä ), ifte u ftrc lip 181 4i ba§ folgenbe:

„ ® e r b e r e ite SanbeSperr felbft gab ba§ ganje fü rftlicp e © ilberferbice, 868 iß fun b l l 7/s 2 °t fd)it>er, ju m S ie n ft ber peiligen ©acpe be§ 3SaterIanbe§, bie groffgefinnte Socpter eines fo lg e n SSaterS, ^ r in ^ e ffin bon © o !m § , Komgltcpe

§ o p e it, entfleibete fid) ipteS io ftb a re n ©cpmudS u n b meiste ip n bemfelben großen 3 inede. § ie rb u rd ) inurbe gegeigt, iua§ entbehrt inerben ia n n ; freubtg bracpte n u n bie PAepr.japt ber © in io o p n e t, tuenn nicpt alles, fo bod) ba§ m eprfte

© ilb e rg e rä t; bie f ü n f t e unb ©cpüpengilben opferten ip re 33ed)er unb ©cpilbe, fo bafe überhaupt bem ©ehncpt nad) 1542 iß fu n b 24 Sot © ü b e r bem SBaterlanbe bargebracpt inorben fin b . A u d j an barem ©elbe unb an fonftigen gclbesioerten

©adpen, iß retio fcn ufir». iu a r ber gufcpufs

ie P r

i>e<^utenb. © w je ln e , eben nicpt reicpe Sßribatperfonen gaben 1000 d ie id jsta ie r; bie größte ÜJleprjapI nad) K rä fte n , fo bap ber © efam tbetrag a lle r fre iio iü ig e n © aben fiep a u f punbertfünf»

unbätnanjigtaufenb unb einige punbert 5Rei<p§tatei beläuft, io o m it ber §ur Au§»

(21)

I. $a§ Gingen um Me Qbee 9

xüfturtg nicht a lle in beS § ufarenregim e ntS , fonbern audj m ehrerer Gergänzungen beSfelben erforber!id)e K o fte n a u ffra n b b e ftritte n frorben if t ."

SUiit ben m edlenburgifdjen S ru p p e n ging ber jü ngfte © oßn beS .‘perjogS, Sßxinj K a rl, bet föalb btu bet bet K ö n ig in Suife, inS fjfelb. Ger fü h rte bie §ix>eite 23tigabe in t K o rp s 2)ordS, bet auch feine SanbSleute u n te rfte lit fra te n .

S ü it haben biefe Satfadje in in te rn ganzen U m fange fd )ilbe rn zu m üffen geglaubt, u m §u bemeifen, baß bie h°hen Sugenben, bie f r i r an ber K ö n ig in Suife b e re ite n , ein GcrgebniS fte im a u te rifd fe n ©eifteS m aten, bet, frie f r i r in bet $oIge nod) fia re r etfennen fretben, nicht n u r bie Gcrßebung SßreußenS Zurrt SSefteiungSfampf, fcmbern auch bie Sieuotbnung beS preußifd)en ©taateS maß*

gebenb bee influ ß t I;at.

U n b bet K ö n ig g rie b rid j SBilfjefnt I II .? GcS if t fa ft zur S ra b itio n gefrorben, iß n u n g ü n ftig zu beurteilen, iijn fd jfra n fe n b , fcßfrad), fle in lid j unb äng ftlid) zu nennen. 9Jian m a tf iß m b o t, baß et fiep ju jeber Gcntfdjeibung. im © in n e bet

^Befreiung bon SBonaparteS S e fp o tie habe zwingen iaffen. 9üd)tig, aber getbiß nicht, fre il et ä n g ftlid ) m ar, fonbetn toeil er p o litifd ) fre ite t faß, a ls bie geiftigen

© tu rm gefelien feines 23oIfeS. E in e Gcigenfcßaft, bie bon ben ^Römern bem großen ©egner § a n n ib a lS , bem Q u in tu S ^ a b iu S SR ajim uS, a ls ßöcßfte m ili*

tä rifd fe Sugenb ausgelegt fru tb e , fo baß iß m ber SSeiname ber g a u b e te t (C unc- ta to r) gegeben frn rb e , biefe Gcigenfdjaft berbad)te m a n bem K ö n ig g tte b tid ) äßilßelm I I I . 2iud) im g fre ite n 5ßunifd)en K rie g reboltierte baS SSolf gegen beS

^a b iu S ¡jögernbe K rie g fü h ru n g unb gab iß m einen temperamentboHen © ertetal bei, ber fp a n n ib a l a n g riff, gefd)Iagen fru tb e unb fa ft bernidftet fro tb e n frö re , fre n n ber großherzige g a u b e te t ih m n id jt zu § ilfe geiom men frö re . S ie $oige biefer b ö I f i f d) e n 9Raßnaßmen fra re n 5Riebetiagen a u f 5RiebetIagen unb enb*

lid ) Geamtae. g rie b rid ) aBilßelm la n n te bie große © efaß r in bem ungebrod)enen K tie g S to ille n iRapoieonS arnh nach 5RieberIage bon 1812, er fr a r fich ber U n ju b e rlä ffig fe it feines tu ffifd je n 33unbesgenoffen auS ber b itteren N otzeit bes S ilfite r griebenS toohl befrußt unb frag te baßer mcßt, bem K a ife t Sllejanber unbebingt ju bertrauen. GcS m ag ben perfönlicß tapferen 9Rann fcßfrete innere K ä m pfe geioftet hoben, baS preußifdfe © cßfrert in ber ©cßeibe zu halten. ® r fptach fid) nie barüber aitS, benn er fr a r eine berfdfloffene 5Ratur unb noch ber*

fcßloffener gefrorben nach beut £obe ber K ö n ig in Suife. GcS if t ganz u n h ifto rifd ), Zu behaupten, Napoleon frö re fd)on 1804 bernidftet fro rb e n , fre n n ber K ö n ig bor Stufterliß m o b il gemacht hätte. S e r große 9Reifter ber inneren D perationS»

lin ie , ber fouberäne SBeßerrfcßer a lle r K rie g s m itte l g ra n ite id jS unb halb GcnropaS frö re bamalS auch m it 5ßteußen fertiggefrorben, u m fo m eßt, als bie

© in ß e itlid )!e it ber K rie g fü h ru n g bei ben SSerbünbeten fehlte, ein SJtißftanb, ber ficß burd) bie ganze g c it per 33efreiungSfriege zog.

(22)

10 I. ®ct§ Gingen um bie pjbee

© e t Ä ö n ig farm te feinen (Segnet N apoleon, fe in überlegenes g e lb p e rrn ta le n t unb feine rüdficptSlofe a3erbrecpernatut, bie feine V e rträ ge unb fe in gegebenes SBort p ie lt. 2lm ©nbe if t fdpliefelid) bet © rfo Ig mafegebenb, unb bie iß o fiti!

grieb riep SBilpelmS zeitigte Seipsig, SBaterloo unb © t. Helena, bie B e fre iu n g

©eutfcpIanbS unb feinen Slufftieg gut SBeltmacpt. g rie b tie p aßilpelm S

3auiiern

m a r p o litifd ) richtig, unb bie grofeen S ta a ts m ä n n e r öarbenberg unb SRetternid) paben bieS niept n u t a n e tfa n n t, fonbetn biefeibe Sßolitif burcpgefüprt. p u r n en nt ntan eS bei ipnen £}o 1)e © ta a tS fu n ft unb bei beut U ö itig ©d)it)äcpc,

@d)tnanfen, Unficperpeit. Ungetecpte U rte ile metben b a tu n t niept gerechtet, tueit fie lä n g e r a ls ein $ a p rp u n b e rt behauptet ioerben.

2Kan m u ff fiep etwas in bie Seele g rie b tid ) SBifpelmS pineinbenfen. ® ie neuen © ta a tS m a jim e n , bie feine grofeen SDiitarbeiter © te in , £arbenbetg, ©cpön in üßreujfen burcpfüprten, m aren ip m , bem ÜJionardfen bet a b fo lu tiftifd jc n 3 eiP meltanfcpaulicp fo mefenSfretnb tnie freu et bem SBaffer, aber et pat nie ben

^ o rtfe p riit fadpiiep gepinbett. @r pat ben aSauernfopn © eparnporft ju rn © e netal beförbett unb geabelt, et liefe fiep bon 2)orcf, bet ip m perfönfiep pöcpft u m fpm patpifd) tnar, panebiiepene © robpeiten fagert unb etpob ip n tropbem in ben

© ra fe n fta n b unb ernannte ip n ju n t $ e lb m a tfd )a ll. © eine befepeibene, bürget»

fiepe ifia tu r ftellte ftets bie eigene S eiftung p tü c f, unb fo fa m eS, bafe fein toefent»

fidper Sfnteif an bet B e fre iu n g ®eutfcp!anbS übetfepen toutbe. äßeld) ein Unter»

fepieb amifepen ip m unb ben beutfdfen d ü rfte n , bie N apoleon anp im m e lten unb fid) bon ip m Sanb, g ü rften » unb ^ö n ig S fro n e n fepenfen fiefeen. ^rie b rie p 2M = pefnt fepnte alles ab, et pätte ja auep naep bem a3orfd)Iage N apoleons Ä a tfe t metben fönnen, aber et blieb, W a s et toar, bet .finnig bon ipteufeen, bet erfte

© ie n e t feines SSoffeS.

äßie eng et fiep m it bem 33oIfe berbunben füpfte, geigte bie © auffeftfiepfeit bet­

ont 1 . g e b tu a t 1808 gebotenen ^ rin s e ffin Suife, 51t bet g rie b rid ) äüitpeim bie aSertreter beS aM feS eingefaben patte, © a rü b e t fepreibt ein Sfugen^euge, £>■ bon aSarbeleben: „SOUt ment moepte © r bam afs bie SSatetforgen te ile n als m it feinem aSoffe? © r berief bie © tänbe 2lIt»5ßreufeenS, ben © beim ann, ben geinetbetreiben»

ben aSütget u n b ben Stcferbau, u m fiep, © ie mufeten baS 3Soff bertreten. Unb m itte n u n te r ben © einen ftanben fie unb in a te n bie © einen unb legten bie

•Öänbe auf baS .ftinb u n b beteten f ü r ip n unb fein §auS. S o tt aSunbeSgenoffcn b e rn a d jlö ffig t, bon ff'teunben berabfäum t, bon ® ie n e tn unb H ö flin g e n auf- gegeben, bon bem gröfeten © e il feines aSoIfeS getrennt, fragte bet ^ ö n ig . o f t eS cucp neu, bafe bet U n g liic flid je berlaffen to irb ? "

® iefe enge aSerüprung m it bem 3SoIf m a t in bet ©efepiepte bet K önige bon sßteufeen eine gang neue ©rfepeinung, unb fie to irfte fid) fü r beibe ©eile toopl»

tä tig aus. ® e r $ ö n ig e rfu p t, bafe baS Sßolf in eit m ept to a r a ls blofeeS M a te ria l

(23)

1. S)a§ Gingen um bic 3 bee 11

gu © olbaten, © ien ftboten uttb a lle n fa lls Unterbeam ten, unb baS SSolf fat) feinen Ä ö n ig entfleibet bon bem tß ru n f bet R egalien, a ls ‘Dtenfd)en, bet lebte unb lit t , tote jederm ann in bem unglücElidjen ipreußenlanb. © old je © rle b n iffe Ratten beu Ä ö n ig re if gemadjt fü r bie getoaltigen ^Reformen, bie ben neuen 'S ta at unb bie neue $ e it h e ra ufführten . tBegeifterter D p fe rto ille fü r bie b a terlän bifdjc ©enteilt«

fdpaft, 2inf>änglicf)ieit u n b Sterte fü r ba§ angeftam m te ,iiönigs(;aitS unb Siebe gu bem regierenben S e rrn , bad ioaren bie (Elemente, aus benen bie S o lfs«

ertfebung gegen ben frangöfifefjen © braunen flo g . Stber a ll bie§ tn a r erft eine Folgeerfdjeinung, ba§ p r im ä r e tnar bie © rneuung ber © eifter, bie SSerittner«

lichung ber R e lig io n , bie ii r a f t ber ebangelifdjen B e fre iu n g unb ba§ ©rtoacheit bes ÜRationalbetoußtfeinS.

S ie Q u e lle n biefer tBetoegung lagen, tnie m ir gegeigt i)aben, fdport im acht«

geinten ffa l^r^u n b e rt. Seffing tjatte bie äßege getoiefen, aber leinen 2lbfd)luß erreicht, © in anberer fo lite bie lebten © d flü ffe giefjen, unb e§ ift bebeutfam, bafg auch er mie fa ft alle bie d ja ra fte rb o lle n ifteugeftalter u m ben Ätönig ein F re im a u re r tnar.

F o i) a n n © o t t f r i e b § e r b e r tn a r ber tßrophet ber neuen F e it, ber ba§ beutfe^e SSolf bon ber geiftigen F re m b h e rrfd ja ft befreite, © t lehrte bie S e utfdjen, beutfei) gu fein, beut fei) gu fü lle n unb ftolg a u f if) t S)eutfd)tnm gu b liden . 3öa§ Seffing guerft m it feinem burd)bringertben tßerftanb e ria n n t Ejatte, ba§ e rg riff S e tbe t m it bem Sergen, © r tn a r nicht ber große S ich te t tnie Seffing, ber u n fte rb lid je 2fteiftertoerle fd ju f, aber er tn a r ber grofge SBegtneifer, ber offen«

barenbe © e ift, tnie ih n tß ilm a r nennt.

© e in gjle ifte r, ben er überflügelte, tnar 3 o t) a tt n © e o r g § a m a n n , ber 9Jlagu§ im k o rb e n , beffen m ir fd)on al§ ©egner StarcfS gu gebenfen Ratten.

S o n 'ih m hatte er ben ©ebanfen, baß ber gange iUccnfd) m it feinem SSerftanb, feiner © m p fiu b u n g unb feiner SSernunft fiel) fü r eine jgbee cinfetgen m üffe.

Sam anttS tBebeutung m ag m a n ermeffen an bem © in flu ß , ben er a u f S etbet unb bor allem auf ©oetfje auSgeübt. S ie fe r gebenft feiner in „ 2Bal)tf)eit unb S id )tu n g " al§ be§ „ln iirb ig e n unb einflußreichen iütanues, ber und bam ald ein ebenfo großes © eheim n is m ar, a ls er e§ im m e r bem tßaterlanbe geblieben if t " .

„© e in e fo fra tifd je n S e n fto ü rb ig fe ite n ", fä h rt ©oethe fo rt, „erregten Stuf«

fehen unb m aren foldjen tßerfonen befonberS lieb, bie fiel) m it bem blenbcnbett F eitgeifte nidl)t bertragen fonnten. 2Ran ahnte h ie r einen tiefbenfenben, gtünb«

liehen iU iantt, ber, m it ber offenbaren SBelt unb S ite ra tu r genau b elannt, bodf auch nod) ettoaS ©et)eime§, U nerforfd)te§ gelten ließ, unb ber fich barüber auf eine gang eigene Sßeife auSfprad). tßon benen, bie bamalS bie S ite ra tu r be§

Sage§ beherrfchten, toatb er freifict» f ü r einen a b ftrufen © dftoä rnter gehalten,

(24)

12 I. 2 >a§ Gingen um bie

eine aufftrebenbe $ ug enb aber liefe ficfe toofel Don ifem angiefeen. S o g a r bie

© litte n im Sanbe, hrie fie featb im ©cfeerg, featb im © rn ft genannt tourben, jene fro m m e n ©eelen, toelcfee, ofene ficlj gu irgenbeiner ©efettfcfeaft gu betennen, eme unficfetbare Ä ird )e bübeten, toenbeten ifem ifere S tu fm e rffa m fe it gu, unb m einer S tettenberg, niefet toeniger iferent greunbe Sttofer, toar ber 2Ragu§ au§ k o rb e n eine toillfom m en e © rfdjeinm tg. . . . Unfere S lu fm e rffa m fe it a uf biefen 9Jtann feteit Berber im m e r tebenbig, ber, m it feine r S ta u t unb un§ in S o rre fp o n b e n j bteibenb, atte§, ioa§ bon jenem m erftoürbige n © eifte auäging, fogteicfe m it*

teilte. . . . © a§ tßringife, a u f toeicfeed bie fämtlicfeen Stufeerungen § a m a n n 3 fiel?

gurüdfüferen taffen, ift biefe§: 2IIIe§, toa§ ber SJienfcfe gu teiften u n te rn im m t, ed merbe n u n burdf) S ä t ober äöo rt ober fo n ft feerborgebradjt, mufe au§ fämtlicfeen bereinigten S rä fte n entfferingen, atte§ bereingelte if t bertoerfiiefe. © ine tjerrliclge S tam m e ! aber fcfeloer gu befolgen. S o n Seben unb S u n ft m ag fie fre itid j gelten;

bei jeher Ü berlieferung burdjd SBort hingegen, bie niefet gerabe feoetifefe ift, finbet fie eine grofee ©efeioierigfeit; benn ba§ SBort mufe ficfe abtöfen, e* mufe fid) bereingeln, u m ettoad gu fagen, 51t bebeuten. © e r iDcenfcfe, inbem er ffriefet, mufe fü r ben Slugenblicf e in fe itig to erben; e§ g ib t feine SUtitteitung, feine Sefere ofene

© o n b e rw tg . ® a n u n aber § a m a n n ein fü r altem al biefer T re n n u n g bnber*

ftrebte unb, toie er in einer ©infeeit emfefanb, im a g in ie rte , baefete, ^ fo aud) ffereefeen toottte unb ba§ gleiche bon anbern bertangte, fo tra t er m it feinem eigenen © t il unb m it altem , toa§ bie anbern feerborbringen fonnten, in Sötber- ftre it. U m ba§ U nm ögtidje ju teiften, g re ift er baifeer naefe alten Elem enten; bie tiefften, gefeeimften Stnfcfeauungen, ioo fid) S ta tu r unb @eift im Verborgenen begegnen, erteudjtenbe Serftanbedblifee, bie aud einem fotefeen ^u fa m m e n tre ffe n Ifeerborftrafelen, bebeutenbe S ilb e r, bie in biefen Leg ione n fefetoeben, anbringenbe

©iprücfee ber feeitigen unb tßrofanferibenten, unb toad fiefe fo n ft noefe feumoriftifefe feingufügen m ag, atted bied bitbet bie tounberbare ©efamtfeeit feines © til§ , fetner S iitte itu n g ."

© ie fe r dJIann to a r ber befruefetenbe Stegen f ü r ben getoaltigen S a u m ber

© rfe n n tn id , ben iperber im tpergen ber ©eutfefeen feftangte. © r erfa nnte bie tebenbige S r a ft im S o tf, bad ifem niefet mefer bie rofee, ftumfefc S la ffc toar. © r bafente bie Stcfetung bor bem geiftigen Seben bed S o lfe d an unb „b o r ben Stecfeten biefer geiftigen Sebendelemente, unb feierburefe tourbe ein fta rfe r © a m m gegen bie gu gleicher S e it feereinbreefeenbe S tu fftärerei errid)tet, bie bem S o lle toofel- gutun m einte, toenn fie ifem alte eigentümlicfeen $üg e, alte ererbten geiftigen Sefifetüm er entgöge unb ed m it ben arm fetigen S ro d e n ber S ulturtoeigfeett fü tte rte ". (S itm a r.)

fberberd SBefen to a r niefet gerabe angenefem, unb bad maefete ifem biete fjjeinbe.

0 o fagte einer biefer bon ifem, Berber gefeöre gu ber neuen Stoffe bon ©feeologen,

(25)

I. Sag Gingen um btc 3bee 13 ben galanten, m ijügen H erren, benen SSoif§Iteber, bte a u f © tro ffe n unb gtfd)=

n tä rite n ertönen, fo in te re ffa n t m ie © o g m a tite n feien.

©oetlje fd jitb e rt unS §e rb e r in „2Baf;rE)ett unb S ic h tu n g " m it treffcnber qSIaftií:

„§ e rb e r fonnte a ltertiebft einneijm enb u n b geiftreidj fein, aber ebenfo teidjt eine berbriefjtidje © eite f)erbortetjren. ©iefeS Slngieijen unb Stbftofjen Ijaben ätnar alíe äRenfdjen itjre r ÜRatur nadj, einige m et)r, einige m eniger, einige in langfam eren, anbere in fdjnetteren W ulfen; menige fönnen iljre E igenheit h ie rin m irftid ) bejm ingen, biete sunt © djeht. 2BaS Berbern b e trifft, fo fdjrieb fid) baS ttbergem idjt feines miberfprecfjenben, bitteren, biffigen § u m o rS gemifj bon feinem Übet unb ben barauS entfjm ngenben Seiben Ijer. © ie fe r t?ail fo m m t im Seben öfters bor, unb m a n beachtet n id jt genug bie m o ra tifd je SB irfung trän t»

Ija fte r 3 u ftönbe unb b e u rte ilt baijer mandje © fjarattere fe ijr ungerecht, m eil m a n alte 9Renfdjen fü r gefunb n im m t unb bon iljn e n beríangt, baff fie fid) aud) in fotdjem 2Rajje betragen folien.

® ie ganje 3 eit biefer $ u r (Berber ^atte eine Stugenoperation beftanben) befudjte id) Berbern m orgens unb abenbS; id j blieb mot)I aucf) ganje Sage bei if)m unb gemöljnte m id j in turpem u m fo m etjr an fe in © djetten unb Sabeln, a ls id) feine fdjönen unb großen © igenfdjaften, feine auSgebreiteten Ä e n n tn iffe , feine tiefen © in fid jte n tägtid) met)r fdjäfm n lernte, © ie © in m irtu n g biefeS gut*

m ütigen ¿jSottererS m a r grofj unb bebeutenb. © r Ijatte fü n f g a ljre tne^r a ls id), toetdjeS in jü ngeren Sagen fcfjon einen großen Xtnterjdjieb m a d jt; unb ba id) it)n fü r baS ane rtannte, maS er m ar, ba id) baSjenige ju fdjäfjen fud)te, maS er fdjon geteiftet ijatte, fo m uffte er eine groffe © u fte rio ritä t über m id) geminnen.

Stber beíjagíiá) m ar ber g u fta n b n id )t: © e n n ältere ißerfonen, m it benen id) bi§t)er umgegangen, Ratten m id) m it © d jo nung ju bitben gefud)t, bietteid)t audj burd)' ¿Radjgiebigfeit bezogen; bon B erbern aber tonnte m a n n ie m a ls eine

^Billigung erm arten, m a n m odjte fid j anftetten, mie m a n moßte. g n b e m n u n alfo a u f ber einen ©eite meine grofje N eigung unb ¿Beretjrung fü r iljn , unb a uf ber anbern baS äRiffbetjagen, baS er in m ir ermedte, beftänbig m ite in a n b e r in

© tre it tagen, fo entftanb ein .günefpait tn m ir , ber erfte in feine r 2lr t , ben id j in m einem Seben em pfunben ijatte. ® a feine © effirädje jeber^eit bebeutenb m aren, er m odjte fragen, antm orten ober fid) fo n ft a u f eine Sßeife m itte ile n , fo m uffte er m id) 5u neuen Sinfidjten tä g iid j, ja ftünbtic^ beförbern. g n S e id ig

^a tte id) m ir eijer ein enges unb abgejirfetteS Söefen angemöf)nt, unb meine allgem einen ííe n n tn iffe ber beutfdjen S ite ra tu r to n nten burd) m einen $ ra n f»

fu rte r g u fta n b n id jt erm eitert merben; ja , m id) Ijatte n jene m l)ftifd)»retigiöfen djem ifdjen 23efdjäftigungen in bunfte ‘¿Regionen geführt, unb maS fe it einigen Q atjren in ber meiten ü te ra rifd je n SSett borgegangen, m a r m ir meiftenS frem b

(26)

1 4 I. ®a§ Gingen um bie ffoee

geblieben. S inn tourbe i f a u f e in m a l b u r f ©erbet m it allem neuen S treben unb m it allen ben S tiftu n g e n b elannt, t o e lf e baSfelbe zu nehmen jf t e n . L r felbft fjatte f i f f f o n genugfam berühm t gemacht u n b b u r f feine F ragm ente, bie f r i t i f f en Söälber unb a n b e te f u n m itte lb a r an bie S e ite ber toorgugltcl)[ten SKänner gefegt, to e lfe fe it längerer B e it bie lu g e n be§ 33aterlanbe§ a u f f t f jagen. 3Sa§ in einem fo lg e rt © eifte f ü r eine tßetoegung, toa§ in etner f o l f en S ta tu r f ü r eine © ä tu n g m üffe getoefen fein, lä ß t f i f ioeber faffen n o f bar*

ftetlen © to ft aber to a r g e to f baS e in g e ffllte Streben, mie m a n l e i f t ent*

gefielen to irb , toenn m a n bebentt, toiebiele » e n a f^ e r , unb toaS er aüe§

g e to irft unb geleiftet f)a t."

SJtan e rie n n t au§ biefer 6 f iib e ru n g ba§ lu fr ü tte ln b e unb Sleitftrebtge tn

©erber§ S ta tu r, unb m a n to irb ermeffen, toenn f f on © o e f e biefer m a ftb o lie n S S e rfö n liffe it f o lf e n © in flu fc a u f f i f ju g a b , toiebiei größer ©erbet§ M u n g a u f bie gefamte gebitbete f f i d t getoefen ift. 8B tr toiffen, bafe © o e f e f t f n t f t l e i f t einer geiftigen lu t o r it ä t unterorbnete, aber btefe unbebtngte ü n e tfe n n u n g

©erbet§ 5eigt un§ ben (Seift biefe§ F ^ t e r s in feine r ganzen ©rofee ® a äu tarn feine tiefe li n b l if e g rö m m ig te it, bie er m it © a m a n n te ilte , ferne e fte © um ant*

ta t unb feine SBegeifterung fü r altes i o a f f f t © e u t f f e. $ te § toaren bte Sßursein, bie bem (Seift ber b a te rlä n b iff en Erhebung bie SBege ebneten.

1 I§ F re im a u re r fia t f i f ©erber p r a f t i f f fcfjr toenig b e tätigt, feine S te llu n g ai§ © eneraffu fterintenb ent in SBeimar, glaubte er, berbiete f m , bte Soge ju b e fu fe n I b e r er tru g fr e im a u r e r iff en (Seift in fe in fe e ffo tg e rtff e§ I m t tn feine Ä a n äelreben unb in feine S f r if t e n . © r fta n b in angeregtem » n e fto e f fei m it ben fifte n b e n F re im a u re rn feiner B e it unb b e fru fte te f r e J a ttg fe ü . SJtan fa n n n i f t fagen, baf5 es tiefe S B e ife it getoefen toare, toa§ er ber F re i*

m a u re re i gab, ober fo n b e r lif neue unb b a 'ftb re fe n b e ©ebanfen, aber er gab ber tö n ig life n Ä u n ft, toa§ f r a u f f u t e n o ttu t, einen neuen getotflen © etft

S ö ir b e ffe n in ber Ib ra fte a einen bem S e ffin g ffe n © e fp ta fe © rn ft unb F a lf n a f gebilbeten © ia fo g über F re im a u re re i, to o rin er feine © ebanfen meber*

legt, © e r © ia io g trä g t bie Ü b e r f f r if t „Ü b e r ben Q m t ber F re im a u re re i, tote fie bon aufsen e r f f e in t", unb bie » n e u , bie über biefen © ebanien m ebttteren, fteifäert F a u ft © o rft unb Sinba. © a r in to irb a u S g e ftro fe n , baff bte F re i*

m a u te te i in t J j e « W n , » e n ie ftm d nad, bem ä n t a M d j m M * » b u f , eine © e f f i f t e ber SSaufunft, in fo n b e f ett ber S a u lu n ft t n © n g f a n b f at-- fte iit. ©erber f r it if ie r t bie S trt unb S e ife ber F re im a u re re i beS a f t o n t e n ^ c f r=

b u n b e r tf bie f r e u I n fa n g b is s« I b a m unb SHmrob ju ru d b e rle g t. S o r allem tu iii f m biefeS © f a lt e n ber SJcitglicber im © u n fe in unb bas b e to n e n be§

© efieim niffe§ n i f t besagen. I b e r er berteibigt a u f toieber btefe I r t unb lä ß t F a u ft fagen: „ F f t S S e fe fie n unb b e trü g e n einerlei? Sage m an, fobtel m an

(27)

I. S>a§ S in g e n unt bie Qbee 15 SU fagen g ut finbet, n u r nichts FdtfdfeS. 323er fa n n unb b a rf fü r feine 2lljn e n ftefjen? © in b m ir bie O ffnen? ® ie gange bürgerliche, ja febe ©efcfjidjte geht auS b a rb a rifd je n g e ile n Ijerbor; mer fa n n , mer b a rf fönnen fü r biefe untergegangenen g e ite n ? SBir freuen uns, bafj fie untergegangen finb. @i)re macht eS u n s, m enn m ir gu ih re m Untergänge bei=

tru g e n unb etmaS 33effereS tourben. äöären, mie bie ©age geht, bie F re im a u re r benn auch ju e rft m irllid je SDtäuner gemefen, toaS fdjabete es ih n e n ? "

§e rb e r fo m m t bann a uf ben allgemeinen, in ber ö ffe n tlid jle it belannten © runbfatc, öafj bie iOUtgiieber ber Freim aurer=© efetlfchaft fid) untereinanber förberten, urtb lä ß t mieber f^a u ft bie SSerteibigung fü h re n : „U n b hoch, Sinba, m äre eS ein großer 9Jtangel ber © efellfd)aft, menn fich Ihre © lieber n u r untereinanber fo rth ü lfe n , © ie toiirbe ba m it eine 3 lrt Q u b c n t u m , ein © ta a t im © ta a t.

V ie lm e h r toünfchte ich, baff biefe lln ficfjtb a re n , toie bebürfniSiofe © eifter, fich felbftbergeffenb, nadj äugen to irftc n . ® iefe tß ü rte ilo fig fe it machte bie ©e=

fe llfd ja ft gu einem Streopag beS 33erbienfteS, ber © itte n unb ber la te n te . 3/cäte fle febem ©beimoiienbcn auch auger ih re m 33iered u n fid )ib a r gur ©eite, unb b ttte rftü jjte u n b belohnte il)n , mecfte ben © chium m ernben, richtete ben ©e- funtcnen a u f; toie manches m ürbe fü r bie g u fu n ft f tilt borbereitet, maS jebt noch nicht getan merben ra n n , maS aber gemijj gefdjeljen m irb unb gefchehen 2)e§halb habe id) eS gern, menn id) höre, bafj bie © e fe llfd ja ft talentbolle, rüftij^e J ü n g lin g e , burch © ta n b , 9tang, © ü te r, borgüglid) aber bitrd) tätige Klug=

f>eit unb E rfa h re n h e it biel bermögeitbe SJiänner m ahlet, $ene, hoffe id), bilbet fle aus: benn fie fü h re t ja bie fidjerften Söerfgeuge ber fRidhtigfeit a ls © hm bole;

biefe braucht fie m it ber lütad)t einer © e fe llfd ja ft in berbielfachter s tra ft."

u m folgenben la m m t bann Berber a u f ba§ © e lje im n is unb a u f bie meitere

©efchicfjte ber SBaulunft gurüd, gang in beut © ebanlen, baf; bie 33rü b e rfd ja fi ber F re im a u re r aus ber 33rüberfd)aft ber SBerfm aurer herborgegangen fei. F'n einer F o rtfe jm n g beS ©effaräcf)e§, baS Berber „ © a l o m o S © i e g e I r i n g "

überfchreibt, fp rid jt § o r ft aus, bafj h m ie r bem © e lje im n is ber F re im a u re re i bod) etmaS anbereS gu fud)en fei, unb er begeid)net es englifd) a m y s te ry , ein

^u n ftg e h e im n iS , unb fä h rt bann fo rt:

„ 8 ie§ biefen alte n Katechism us ber F re im a u re r. F re ilich m irb über ben 2tuf=

genommenen gebetet, baff, mie er feine £>anb auS ftredt gum heiligen 2öort, er

J o h a n n © o tifrie b g e rb e t

(28)

16 I. ® a§ SRittgen um irie Qibee

fte aud) au§ftrecfen möge, bem S tü b e r ju Reifen, m erfe ® ir toof)I, n u r bem S ru b e r! Unb gtoar ofjne feinen unb feiner F a m ilie S^adEjteil. F re ilid ) toirb ib m getoünfdjt, bafj er in allen ©ugenben bon © tu fe ¡$u © tu fe fteige, unb bie dRäurerei a u f ber ganzen Gerbe gefegnet fei. d R itl)in fo tl unb b a rf e§ feinen u n m o ra lifd fe n F re im a u re r nad) ben ©efefjen ber © iiftu n g geben. ® a § aber to irft unb m u fft © u m ir einrä um e n, baff ta rn e n , © rabe, ©tymbole, geidfen, Sieber unb toa§ m a n überhaupt bom d titu a l ber © cfe dfd jaft boeife, bie @f>racf)e ber Ä u n ft fü h re n ."

® a § SebeutungSbodfte if t bie ©ntbecfung £>erber§ über ben U rfftru n g ber Segeube bon © alom oS © em pelbaum eifter G ira n t. © ie § e r^ä filt § o r ft: „§ ö re t ein morgenIänbtfd)e§ dRärdjen: © e n n ba§ £ id )t unb bie dRäurerei fom m en bon D fte n . 21I§ © alom o feinen ©empel a u ffü lfrte — $ f> t toiffet bod) beibe, baff feinem © iegeiringe, ber ade © e ljeim niffe in fid) faffte, bie © e ifte r unb ©enien bienten? . . . S e rm itte lft ber © enien unb © e ifte r, bie ade u n te r feinem ©ebot ftanben, baute er ben £emf>el. © iefe © enien unb © e ifte r fin b ba§ ttrb d b unferer F te iu tä u re r. § ö re t toeiter: Ülde ftanben u n te r feinem S e fe lfl, ju le ^ t aber u n to id ig : © e n n ber S a u be§ ©emftel§ toälfrete lange. 2li§ © a lo m o bor S odenbung bedfelben feinen ©ob borauäfal), bat er © o tt, baff fein ©ob ben

© enien folange berborgen bliebe, bi§ fie feinem © ieg eirin ge gefjorfam ben S a u bodenbet. © ie S itte toarb e rfü llt, © a lo m o ftanb bctenb im ©entfiel, inbem er ftelfenb ficf) a u f feinen © ta b le rn te . Über ein F a lfr i ta n ‘:) et a^i0' ^ie ® eTt’ en' bie iljn nod) lebenb glaubten, bodenbeten ben S a u be§ ©emf>el§. ® a fa m ein 2B u rm in ben © ta b unb gernagte il)n ; ber Seicfynam fa n f, be§ $ ö n ig § ©ob toarb fu n b ; ber ©entfiel toarb inbe§ bodenbet. ® a ijcxft © u , F a u iü ü r b tlb ber dRäurerei unb gugleid) ber ®efcT)icf)te £>iram§ im d titu a l ber © efellfdfaft. © o rt unb t)ier ein g e f t o r b e n e r d R e i f t e r be§ Saue§ b e i S o I I e n b u n g b e §

© e m f) e I §. © o rt unb ffie r eine u n te r bem © ie g e lrin g be§ dReifterä am ©entfiel bauenbe, burd) einen Ccibfdjtour gebunbene geheime © efedfdfaft. ©ud)e n u n nad), toie au§ bem feinen o rie n ta lifd je n dRärcfyen bie ©efd£)ic£)te be§ dRaurer*

m eifter £>iratn§ toarb, unb — © u fo m m ft toeiter.

F a u ft. ® u erbid)teft bod) n id jt ba§ dRärdjen, § o rft?

¿porft. Gc§ fte ljt in einem S u d ), burd) ben Gcngel © a b rie l bom § im m e l gebrad)t; bie l ä lte r al§ ^ a r l I. in Gcnglanb, e§ fte ljt im ^ o ra n . § ö re bie bier=

unb bre ijfigfte © u ra l) m it ber ü b e rfd )rift © aba:

2 B ir berlieijen bem © a b ib S o rtre fflid )fe ite n unb © p ra ß e n : Serge finget m it ifjm abtoecljfelnb m it Gehören!

ü n b berbanben bie S ögel, m it einäuftim m en: © rtoeidjten

© rje fü r iljn unb fftra djen : © a ra u d bereite S i r ^ a n je r !

Cytaty

Powiązane dokumenty

W tej decyzji biskupa Ablewi- cza trudno nie dostrzec działania Ducha Świętego, choćby z tej racji, że dla zbadania kanonicznych racji podjęcia tego procesu,

Tego rodzaju badanie staje się bardzo istotne wtedy, gdy albo nie potrafimy określić i wy­ jaśnić zachowania się zmiennych objaśniających (takich jak pogo­ da,

hangen. Er fand aber in Frankreich eine Zufluchtsstätte und lebte später bis an sein Lebensende in Wiesbaden. Er schrieb: in polnischer Sprache Brochuren für den

sammengehörigkeitsgefühl nicht verloren, auch das politische nicht. Mochte es immer heißen und wahr sein, daß es kein deutsches Reich mehr gab, daß der Kaiser in

II.. letzte Freude, welche beit Polen unter Alexander ihr Unglück erleichterte, die Hoffnung, mit ihren Brüdern vereinigt zu werden, durch Kaiser Nikolaus geraubt. Schon waren

Der Verfasser beginnt nun seine eigentliche Arbeit, indem er sich mit den Ansichten russischer Revolutionäre über die Bedeutung des politischen Kampfes

einigung der öffentlichen Hand, so soll nach dem Wunsch des Führers das Behelfsheim tüchtigen und langjährigen Mitarbeitern oder verdienten Volksgenossen als

Die Landschaft ist der untrügliche Spiegel eines Volkes. Alle seine Tätigkeiten und Gefühle kommen in ihr zum Ausdruck. Das ganze Volk, Geschlechter auf