Rozwój gleboznawstwa w Akademii Rolniczej i Politechnice Lwowskiej w Dublanach

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X X X Ï X N R 2 S . 75-86 W A R S Z A W A 1988

BO H D A N DOBRZAŃSK II

ROZWÓJ GLEBOZNAWSTWA W AKADEMII ROLNICZEJ

I POLITECHNICE LWOWSKIEJ W DUBLANACH

Okres poprzedzający rozwój gleboznawstwa w Politechnice Lwowskiej

scharakteryzow ał prof. M. Strzemski w publikacji pt. Historia glebo­

znawstwa polskiego [44]. A utor ten podał, że w utworzonej w 1856 r.

Wyższej Szkole Rolniczej w Dublanach k. Lwowa, a przekształconej

w 1900 r. w słynną Akademię Rolniczą w Dublanach, wyróżniali się do­

brą znajomością gleboznawstwa: Stefan Jentys, Józef M ikułowski-Po-

morski, Kazimierz Miczyński, K onrad Mościcki, Adam Karpiński.

O rozwoju gleboznawstwa w Dublanach dowiadujemy się częściowo

z opracowania prof. M. Górskiego pt. Zycie i dzieło Józefa Mikułowskie-

go-Pomorskiego [11]. Prof. Mikułowski-Pomorski, pracując w Dublanach

w latach 1893-1911, zorganizował Stację Chemiczno-Rolniczą dobrze w y­

posażoną i umożliwiającą prowadzenie nowoczesnych badań nad żyzno­

ścią gleb. Prof. M ikułowski-Pomorski, dzięki ogromnej wiedzy rolniczej

i zdolnościom organizacyjnym, został mianowany dyrektorem K rajow ych

Zakładów Rolniczych w Dublanach (1906 r.), w skład których włączono

Akademię Rolniczą, niższą Szkołę Rolniczą, Stację Chemiczno-Rolniczą

i Stację Torfową. Stworzyło to dogodne w arunki do osiągnięcia wyso­

kiego poziomu nauczania w Akademii Rolniczej i umożliwiło podejmowa­

nie badań naukowych oraz kształcenie gleboznawców i specjalistów z nauk

pokrewnych. Badania gleboznawcze prowadzili: Kazimierz Miczyński,

M arian Górski, Feliks Terlikowski, Zygm unt Golonka [8-10].

Początek historii gleboznawstwa w Politechnice Lwowskiej datuje się

od utw orzenia w 1919 r. Wydziału Rolniczo-Lasowego, w ram ach którego

znalazły się instytucje rolnicze, zlokalizowane w Dublanach. W tym

czasie kierownictwo K atedry, Stacji Chemiczno-Rolniczej i Stacji Tor­

fowej sprawował, do czasu przejścia w 1923 r. do Warszawy, prof, dr

M arian Górski.

Właściwy rozwój gleboznawstwa Politechniki Lwowskiej w Dubla­

nach rozpoczął się od m arca 1924 r., kiedy to kierownictwo K atedry

i In stytutu Chemii Rolniczej i Gleboznawstwa objął prof, d r Jan

Żółciń-ski, sprowadzony z K atedry Gleboznawstwa Wydziału Przyrodniczego

Fizyko-M atematycznego F akultetu Państwowego U niw ersytetu w Mo­

skwie.

Prof. Jan Żółciński, o gruntow nie opanowanej nowoczesnej wiedzy

gleboznawczej, opartej na podstawach nauk przyrodniczych, przystąpił

z ogromnym zapałem i energią do tworzenia poważnego ośrodka badaw­

czego i dydaktycznego.

K atedra i Instytu t Chemii Rolniczej i Gleboznawstwa Politechniki

Lwowskiej w Dublanach dysponowały dogodnymi pomieszczeniami i la­

boratoriam i specjalistycznymi dla pracowników naukowych i studentów,

własną halę w egetacyjną, polem doświadczalnym oraz bogatym asorty­

m entem odczynników chemicznych i szkła laboratoryjnego.

Prof. J. Żółciński podjął współpracę z organizacjami naukowymi i go­

spodarczymi w kraju oraz naw iązał kontakty z nowoczesnymi zagranicz­

nymi ośrodkami gleboznawczymi. Dzięki temu znalazły się fundusze na

prowadzenie gleboznawczych badań terenowych i laboratoryjnych. Za­

kupiono z dotacji Funduszu K u ltu ry Narodowej ultram ikroskop do ba­

dania zjawisk koloidalnych i umożliwiono adiunktowi dr Arkadiuszowi

Musierowiczowi odbycie staży naukowych u w ybitnych specjalistów

w Szwajcarii, Niemczech i Czechosłowacji.

Twórcza inicjatyw a i ogromna pracowitość prof. J. Żółcińskiego przy­

niosły w krótkim czasie efekty i wzbudziły uznanie środowiska naukow e­

go oraz zaowocowały znaczącym dorobkiem publikacyjnym [1, 47-52].

Szczególnie interesujące koncepcje prof. J. Żółcińskiego zawiera pu­

blikacja pt. Nowa genetyczna fizyko-chemiczna teoria tworzenia się próch­

nicy, torfu i węgli kopalnych [49], w której autor ten wskazuje, że

0 hum ifikacji związków organicznych w pierwszym okresie tego proce­

su decydują mikroorganizmy, a w następnych etapach w pływ ają na hu-

mifikację czynniki abiotyczne. J. Żółciński założył, że procesy biolo­

giczne ulegają ograniczeniu przez produkty rozkładu związków organicz­

nych o działaniu toksycznym, jakimi są fenole, polifenole itp. W m iarę

ograniczenia procesów biologicznych, proces hum ifikacji odbywa się pod

wpływem procesów fizyko- i fotochemicznych, których rola w syntezie

próchnicy ujaw nia się tym wyraźniej, im wolniej usuwane są ze środo­

wiska związki toksyczne.

Do prac dotyczących teorii genezy próchnicy należą również publika­

cje J. Żółcińskiego pt. Światło słoneczne i nitryfikacja chemiczna [52]

oraz O znacznych stratach azotu przy humifikacji materiałów roślinnych

zasobnych w związki azotowe autorstw a J. Żółcińskiego i A. Musiero­

wicza [47].

Prof. J. Żółciński pierwszy w Polsce zwrócił uwagę na zagrożenie

1 wielkie szkody powodowane działaniem erozji wodnej gleb na terenach

urzeźbionych [50, 51]. Obrazowo określał erozję wodną gleb jako „skry­

ty bicz rolnictw a”. Stanowisko to poparł badaniami terenowym i Stanisław

Gleboznawstwo w Akadem ii Rolniczej w Dublanach 7 7

Вас, który po II wojnie światowej rozpropagował szeroko konieczność

ochrony gleb przed erozją wodną.

Prof. J. Żółciński, będąc wyznawcą kierunku genetycznego w glebo­

znawstwie, dał tem u w yraz w prowadzonych badaniach terenowych oraz

w publikacjach własnych i współpracowników [17, 18, 26, 48]. Badania

terenowe prowadzone z ogromną wnikliwością były wzbogacane dużym

m ateriałem analitycznym, dotyczącym chemicznych i fizykochemicznych

właściwości wyróżnionych jednostek system atycznych gleb.

Szczególne zasługi dla polskiego gleboznawstwa położył prof. J. Żół­

ciński przez stworzenie w K atedrze Gleboznawstwa i Instytucie Chemii

Rolniczej i Gleboznawstwa Politechniki Lwowskiej w Dublanach w a­

runków dogodnych do prowadzenia podstawowych badań właściwości

sorpcyjnych i koloidalnego tworzywa gleb. Ukazało się na ten tem at

kilka interesujących publikacji [13, 16, 20, 45], które zapoczątkowały

szerzej zakrojone badania w latach następnych. Prowadzono jednocześnie

prace o dużym znaczeniu dla praktycznego rolnictwa, a dotyczące wyko­

rzystania niekonwencjonalnych surowców nawozowych, nowych form

nawozów i zwiększania żyzności gleb m ineralnych i torfowych [12, 14,

2 1 ].

Prof. J. Żółciński przywiązywał ogromną wagę do zajęć dydaktycz­

nych, starannie przygotowując każdy wykład, bogato dokumentowany

najnowszymi osiągnięciami nauki światowej. Stawiał bardzo wysokie w y­

magania swym doktorantom, dyplomantom i współpracownikom. W Poli­

technice Lwowskiej promował jedynie Jana Tomaszewskiego, który już

w tedy miał pokaźny, oryginalny dorobek naukowy.

A ktyw nym i współpracownikami prof. J. Żółcińskiego byli: dr A rka­

diusz Musierowicz, dr Bronisław H aupt, inż. Bronisław Nowak (przed­

wcześnie zmarły), inż. Adam W ondrausch i asystent Roman Jaw orski

(zmarł przedwcześnie), Tadeusz Jakubowski i przejściowo jeszcze kilka

osób.

Prof. J. Żółciński, dzięki niestrudzonej energii i licznym kontaktom

naukow ym oraz utrzym yw anej współpracy z organizacjami rolniczymi

i instytucjam i przemysłowymi, sprawił, że In stytut Chemii Rolniczej

i Gleboznawstwa stał się znanym i cenionym ośrodkiem naukow ym gle­

boznawstwa Politechniki Lwowskiej w Dublanach.

Jan Żółciński to niezapomniana, barw na postać twórczego badacza,

miłośnika muzyki i sztuki. Zm arł przedwcześnie, lecz położył podwaliny

pod solidną, nowoczesną szkołę gleboznawstwa polskiego.

Po śmierci prof. J. Żółcińskiego zarówno kierownictwo naukowe In ­

sty tutu Chemii Rolniczej i Gleboznawstwa Politechniki Lwowskiej, jak

też w ykłady przejął dr Arkadiusz Musierowicz, którem u następnie (po

habilitacji i nominacji na profesora nadzwyczajnego) w 1936 r. powierzo­

no kierowanie działalnością K atedry i Stacji Chemiczno-Rolniczej na

Wydziale Rolniczo-Lasowym Politechniki Lwowskiej w Dublanach oraz

opiekę nad pomocniczym Laboratorium Gleboznawczym Wydziału Inży­

nierii Lądowej i Wodnej.

W zespole pracowników Insty tu tu nastąpiły zmiany, nagle bowiem

zmarli adiunkt B. Nowak i asystent R. Jaworski. W spółpracownikami

naukowymi prof. A. Musierowicza w Dublanach byli: Bohdan Dobrzań­

ski, Tadeusz Jakubowski, Józef Krzyszowski, Roman Nowicki, Władysław

Rut, Jadw iga Sobieszczańska i Adam Wondrausch. Nasilono badania

właściwości fizykochemicznych gleb m ineralnych i torfowych. Przepro­

wadzano wnikliwe prace nad sorpcją i desorpcją najważniejszych jonów.

W opublikowanych pracach A. Musierowicz i R. Nowicki [28] oraz A. Mu­

sierowicz [31] scharakteryzow ali zdolności chłonne torfów w stosunku

do PO

i w yjaśnili mechanizm tego procesu. Zbadano ponadto szczegóło­

wo kompleks adsorpcyjny karpackich gleb połoninowych [38]. W tym

też czasie B. Dobrzański wykonał pracę dotyczącą rozmieszczenia pod­

stawowych składników pokarmowych we frakcji koloidalnej poszczegól­

nych poziomów genetycznych gleby zbielicowanej [7]. Pozwoliło to na

wykazanie znaczenia frakcji koloidalnej tworzywa gleb w odżywianiu

roślin.

Interesujący był cykl prac zapoczątkowany pod wspólnym tytułem :

„M ateriały do poznania dynamiki gleb Polski”. Przedstawiono tam zmia­

ny zachodzące w wartości rozpuszczalnych w wodzie połączeń azoto­

wych [24] i dynamikę w okresie w egetacyjnym połączeń fosforowych

rozpuszczalnych w l°/o kwasie cytrynow ym [25] oraz wyniki badań z za­

kresu mikroelem entów w glebie [41, 43].

Dynamikę wilgotności słabo zbielicowanej gleby lessowej badał w la­

tach 1933 i 1934 B. Dobrzański, który w później opublikowanej rozpra­

wie, podał wiele cennych wskazówek metodycznych dotyczących okre­

ślania dynamiki wody w glebie [

].

Badania A. Musierowicza i współpracowników nad glebami północnej

krawędzi Podola umożliwiły uzyskanie bogatego m ateriału, który posłużył

do opracowania kilku publikacji. A. Musierowicz i A. W ondrausch prze­

prowadzili wnikliwe prace terenowe i dokonali szczegółowej charaktery­

styki chemicznej i fizykochemicznej wyróżnionych jednostek system a­

tycznych rędzin badanego terenu. W ydane publikacje wyróżniają się bo­

gactwem dokumentacji naukowej i wszechstronnością ujęcia właściwości

rędzin północnej krawędzi Podola [27, 32, 42].

Badaniami lessów i gleb wytworzonych z tych utw orów glebotwór-

czych zajął się B. Dobrzański, który — na podstawie w szechstronnych

i dociekliwych badań właściwości fizycznych, chemicznych i fizykoche­

micznych — zaproponował podział lessów zbadanego terenu na less ty ­

powy, ilasty i piaszczysty [3] oraz stw orzył podstawę do oceny rolniczej,

m elioracyjnej i bonitacyjnej gleb powstałych z wyróżnionych utworów

lessowych [4].

G leboznawstwo w Akadem ii Rolniczej w Dublanach 79

z lessu wzbudziły zainteresowanie B. Dobrzańskiego w zakresie zmian

zachodzących w glebach zbielicowanych lessowych w w arunkach praw i­

dłowego użytkowania rolniczego [5]. Dobrzański nazwał gleby, w któ­

rych następuje zanikanie cech i właściwości gleb zbielicowanych, gleba-’

mi regradow anym i lub odbielicowanymi. Swoją koncepcję poparł danymi

analitycznymi i szczegółowymi obserwacjami terenowym i.

Badania gleb północnej krawędzi Podola zakończono opracowaniem

kartograficznym autorstw a A. Musierowicza, A. W ondrauscha i B. Do­

brzańskiego [39].

Czyniąc zadość zleceniu Banku Rolnego we Lwowie, A. Musierowicz

i B. Dobrzański przeprowadzili terenowe badania gleboznawcze na polet­

kach doświadczalnych i w laboratorium w celu określenia żyzności gleb

górskich oraz potrzeb ich mineralnego nawożenia. Wyniki uzyskane z tych

badań, w których uwzględniono właściwości gleb, wysokość i jakość

plonowania oraz zm iany szaty roślinnej łąk górskich spowodowane zróż­

nicowanym nawożeniem, zostały opublikowane w wszechstronnym ujęciu

[30, 35]. P rzy tej sposobności znacznie rozszerzono i pogłębiono badania

gleb Huculszczyzny, wzbogacając w ten sposób skromne dane poznawcze

dotyczące gleb górskich [37, 38].

In sty tu t Chemii Rolniczej i Gleboznawstwa Politechniki Lwowskiej

w Dublanach prowadził również prace badawcze nad przydatnością róż­

nych m ateriałów do podniesienia produktywności gleb upraw nych. Ba­

dano więc ił towarzyszący nawozom potasowym, miał węgla kamiennego

i brunatnego, siarczan miedzi [19, 21, 29, 33, 34] oraz skuteczność nowych

nawozów m ineralnych [22, 23, 40].

Prof. A. Musierowicz, wychodząc naprzeciw zainteresowaniom p ra­

cowników nauki istotą i rolą koloidów glebowych w dynamice właści­

wości chemicznych i fizykochemicznych gleb, opublikował w 1938 r.

monograficzne opracowanie pt. Koloidy glebowe [36]. Praca ta w ypełniła

dotkliwą lukę w gleboznawczej literaturze i odegrała ważną rolę w no­

woczesnym rozumieniu właściwości sorpcyjnych gleb i mechanizmu po­

bierania poszczególnych składników odżywczych przez rośliny.

W tym też czasie inż. B. Dobrzański opracował oryginalny podręcz­

nik pt. Nawożenie łąk górskich — carynek [

], przeznaczony dla służby

agrotechnicznej i rolników gospodarujących na terenach górskich. A utor

tej publikacji podał wiele praktycznych propozycji dotyczących budow­

nictwa gospodarskiego i sposobów stosowania nawozów organicznych, go­

spodarskich i m ineralnych. Należy nadmienić, że nazwa gnojowica została

wprowadzona przez Dobrzańskiego; wcześniej w krakowskiem płynny

nawóz organiczny nazywano gnojownicą, a we lwowskim — gnojuchą.

Zapoczątkowane przez prof. dr J. Żółcińskiego rzetelne szkolenie ka­

dry gleboznawczej prowadzono aż do końca istnienia Instytutu Chemii

Rolniczej i Gleboznawstwa Politechniki Lwowskiej w Dublanach. W oma­

w ianym okresie habilitował się dr A. Musierowicz, który w 1936 r.

otrzym ał nominację profesorską, inż. B. Dobrzański doktoryzował się

w 1939 r. i został powołany na stanowisko docenta; inż. A. W ondrausch

gromadził m ateriały do pracy doktorskiej, a inż. J. Sobieszczańska, inż.

R. Nowicki i inż. J. Krzyszowski zgłębiali naukę o żyzności gleb i opa­

nowywali nowoczesne metody badania właściwości gleb.

Ośrodek naukow y Politechniki Lwowskiej w Dublanach charaktery­

zowało duże zainteresowanie tem atyką gleboznawczą. Oprócz pracowni­

ków Instytutu Chemii Rolniczej i Gleboznawstwa, badaniami gleboznaw­

czymi interesowali się również naukowcy innych dyscyplin rolniczych.

Należy tu wspomnieć prof. dr B. Świętochowskiego, który badał skutki

przem ian zachodzących w glebach torfowych pod wpływem uprawy,

doc. dr S. Baca, zajmującego się dynamiką wody w glebie oraz erozją

wodną, i dr M. Niklewskiego, prowadzącego badania nad procesem hu ­

mifikacji. Powszechnie ocenia się wysoko w kład ośrodka gleboznawczego

Akademii Rolniczej i Politechniki Lwowskiej w Dublanach do rozwoju

nauki o glebie i o metodach podnoszenia żyzności gleb. Równie znaczące

osiągnięcia należy przyznać temu ośrodkowi w zakresie kształcenia kadry

naukowej,

Znana jest postać prof, dr Mikułowskiego-Pomorskiego — wielkiej

m iary uczonego, znakomitego organizatora i działacza społecznego, który

dokonał istotnych i korzystnych zmian w życiu naukowym Akademii

Rolniczej w Dublanach; następnie zapisał się chlubnie w Warszawie

jako kierownik K atedry i rektor SGGW.

Młody uzdolniony naukowiec z ośrodka dublańskiego, prof, dr M arian

Górski, zaprezentował pełnię swej wiedzy w SGGW na stanowisku kie­

rownika K atedry i pełniąc godność rektora. Stworzył on własną szkołę

naukową; był w ybrany członkiem Polskiej Akademii Nauk. Z dublańskim

ośrodkiem naukow ym Politechniki Lwowskiej związane też były po­

czątki działalności naukowej prof, dr Feliksa Terlikowskiego — wielo­

letniego dziekana Wydziału Rolniczego U niw ersytetu Poznańskiego, kie­

rownika K atedry i tw órcy w łasnej szkoły gleboznawczej.

Już wspomniano o wpływie prof. J. Żółcińskiego na kierunki badań

naukow ych w Instytucie Chemii Rolniczej i Gleboznawstwa Politechniki

Lwowskiej w Dublanach. Następca prof. Żółcińskiego — prof, dr A rka­

diusz Musierowicz rozwinął działalność naukową i umocnił pozycję ośrod­

ka gleboznawczego w Dublanach. Pełnię swych uzdolnień i nabytej wie­

dzy w ykorzystał on w latach następnych, pełniąc przez wiele lat funkcję

kierownika K atedry Gleboznawstwa w SGGW i tworząc tu znaną szkołę

gleboznawczą; był w ybrany członkiem PAN.

Bohdan Dobrzański — uczeń prof. Żółcińskiego i prof. Musierowicza

po kilku latach pracy na Wydziale Rolniczo-Lasowym i Wydziale Inży­

nierii Lądowej i Wodnej Politechniki Lwowskiej podjął samodzielną

działalność naukową i organizatorską w Lublinie. Tam zorganizował K a­

tedrę Gleboznawstwa na Wydziale Rolniczym i pierwszą w Polsce K a­

Gleboznawstwo w Akadem ii Rolniczej w Dublanach 8 1

tedrę Gleboznawstwa na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi UMCS oraz

położył podwaliny pod Wyższą Szkołę Rolniczą. Pełnił przez wiele lat

funkcję rektora kolejno obu tych uczelni i kierował pracą K atedry Gle­

boznawstwa. Zorganizował również w Lublinie unikalny Zakład Agrofi­

zyki PAN, którym kierował przez kilka lat. Po przeniesieniu do W arsza­

w y objął kierownictwo K atedry Gleboznawstwa, a następnie Instytutu

Gleboznawstwa i Chemii Rolnej w SGGW. Stworzył szkołę naukową,

był członkiem PAN.

A diunkt In stytutu Chemii Rolnej i Gleboznawstwa w Dublanach,

Adam W ondrausch został po II wojnie światowej mianowany profesorem

i pełnił z dużym zaangażowaniem obowiązki kierow nika K atedry Chemii

Rolnej WSR (AR) w Lublinie.

Józef Krzyszowski, również były pracownik Dublan, po zakończeniu

działań wojennych, brał czynny udział w uruchom ieniu Politechniki

Gdańskiej, gdzie jako profesor kierował K atedrą Gleboznawstwa.

Znaczny w kład do poznania chemizmu gleb m ineralnych i torfowych

wniosła dr Jadw iga Sobieszczańska-Wondrausch, pracując w środowisku

naukow ym W rocławia i Lublina.

L IT ER A TU R A

[1] B l a n c E., M u s i e r o w i c z A. N och m als zur K en n tn iss der R oterde der M ittelm eerlän d er. C hem ie der Erde, Jen a 1931 Bd. VI, 9.

[2] D o b r z a ń s k i В. N a w o żen ie łąk górsk ich — carynek. L w o w sk ie T ow arzy­ stw o R olnicze w e L w o w ie. L w ó w 1938.

[3] D o b r z a ń s k i B. S tu d ia g leb ozn aw cze nad lessa m i p ółnocnej k raw ęd zi P o ­ dola. A nn. UM CS, Sec. E 1947 vol. II.

[4] D o b r z a ń s k i B. C harak terystyk a n iek tórych gleb lesso w y ch p ółnocnej k ra ­ w ęd zi Podola. A nn. U M SC sec. E 1947 vol. II.

[5] D o b r z a ń s k i B. R egradacja b ielico w y ch gleb lesso w y ch . Ann. U M CS sec. B. 1947 vol. II.

[6] D o b r z a ń s k i B. G ospodarką w odą w g leb ie lesso w ej. A nn. UM CS sec. В 1947 vol. II.

[7] D o b r z a ń s k i В. R ola fra k cji k oloid aln ej w szczerku zb ielicow an ym przy m agazyn ow an iu sk ła d n ik ó w p ok arm ow ych dla roślin. Ann. UM CS sec. E 1949 vol. II, nr 1.

[8] G o l o n k a Z., G ó r s k i М., T e r l i k o w s k i F. W arunki sied lisk o w e na gran icy niżu sarm ackiego i p ła sk o w y żu p od o lsk o -w o ły ń sk ieg o . Rocz. N auk Roi. 1924 t. X I z. 1.

[9] G ó r s k i М. , J a n k o w s k a W. S kład ch em iczn y i m ech an iczn y dw óch p ro filó w gleb lesso w y ch N iżu N adbużańskiego. Rocz. N auk Roi. i L eś. 1923 t. IX .

[10] G ó r s k i M. E in B eitrag zur B estim m u n g der K olloid e im A ckerboden. Z eitsch. fü r Land, V ersu ch sw esen in Ö sterreich 1912.

[11] G ó r s k i M. Ż ycie i dzieło J ó zefa M ik u ło w sk ieg o -P o m o rsk ieg o . K sięga P a ­ m ią tk o w a SGGW . W arszaw a 1936.

[12] M u s i e r o w i c z A. Z naczenie torfu dla w y k o rzy sta n ia k ra jo w y ch m ączek fo sfo ro w y ch . Cz. I. K om u n ik at III. Rocz. N auk Roi. 1928 t. X X , 16.

[13] M u s i e r o w i c z A. S orp cyjn e w ła śc iw o śc i to rfó w w św ie tle rów n an ia iz o ­ term y adsorpcji F reu n d lich a. Rocz. N auk Roi. 1929 t. X X I.

[14] M u s i e r o w i c z A. W artość n aw ozow a fo sfo ry tó w n ieśw iesk ich , n iżn io w - sk ich i rach ow sk ich w św ie tle d ośw iad czeń w azon ow ych . Rocz. N auk Roi. i Leś. 1929 t. X X I, 20.

[15] M u s i e r o w i c z A., S m o l i k L. P rzyczyn ek do poznania k oagu lacji fra k ­ cji cząstek g leb o w y ch o śred n icy 0,002 m m pod w p ły w em jonów w od orow ych k w a só w HC1 i C H3COOH. Rocz. N auk Roi. i L eś. 1931 t. X X V , 10.

[16] M u s i e r o w i c z A., S m o l i k L. O rtokinecke koagu lacn i styp en jelu fu n k ci pH sed im en tacn ih o prestredi. V es. C esk osloven sk e A kad. Z em led elsk y ch Ved. 1931 z. 73, 6.

[17] M u s i e r o w i c z A. B ad an ia teren o w e i lab oratoryjn e g leb y pola p rzezna­ czonego pod S tację D ośw iad czaln ą — drenow ą w e F red row ie. Rocz. N auk Roi. i L eś. 1931 t. X X V , 34, 1 m apa.

[18] M u s i e r o w i c z A. B ad an ia teren o w e i lab oratoryjn e g leb y pola w e F r e ­ drow ie p rzeznaczonego pod Zakład D ośw iad czaln o-R oln iczy. Rocz. N auk Roi. i L eś. 1931 t. X X V I, 16, 1 m apa.

[19] M u s i e r o w i c z A. O sp ecjaln ym sposobie p olep szan ia urodzajności m arszów . N aw ozy Sztu czn e 1931 R. 3 nr 1, 20.

[20] M u s i e r o w i c z A. A d sorp cyjn e w ła śc iw o śc i torfów . Rocz. N auk Roi. i L eś. 1933 t. X X IX , 32.

[21] M u s i e r o w i c z A. Z naczenie torfu dla w y k o rzy sta n ia k rajow ych m ączek fo sfo ro w y ch . Cz. II. D o św ia d cza ln ictw o 1932 t. VIII.

[22] M u s i e r o w i c z A., D o b r z a ń s k i B. W artość n aw o zo w a su p ertom asyn y pod buraki p a stew n e w św ie tle d ośw iad czeń p olow ych p rzeprow adzonych na szarej g lin ce n a lesso w ej. U p ra w a R oślin i N a w o żen ia 1934 nr 2, 7.

[23] M u s i e r o w i c z A., D o b r z a ń s k i B. W artość n a w o zo w a su p ertom asyn y w św ie tle d ośw iad czeń p rzeprow adzonych na n atu raln ych łąk ach to rfo w isk n iskich. U p raw a R oślin i N a w o żen ia 1934 nr 11-12.

[24] M u s i e r o w i c z A., N o w o t n y F., J a w o r s k i R. M ateriały do poznania d yn am ik i gleb polskich. K om u n ik at I. U p raw a R oślin i N a w o żen ie 1935 z. II,

11.

[25] M u s i e r o w i c z A., D o b r z a ń s k i B. M ateriały do p ozn an ia d yn am ik i gleb P olsk i. K om u n ik at II. U p raw a R oślin i N aw ożen ie 1935 z. III, 10.

[26] M u s i e r o w i c z A., H a u p t B. B ad an ia g leb ozn aw cze teren ó w S zu trom i- nice. K osm os 1935 t. L X I z. 1, 47, 1 m apa.

[27] M u s i e r o w i c z A., W o n d r a u s c h A. R ędziny półn ocn ej k raw ęd zi P o ­ dola. K om u n ik at I. K osm os 1936 t. X L I z. IV, 40.

[28] M u s i e r o w i c z A., N o w i c k i R. Sorpcja anionu P 0 4 przez torfy. K osm os 1936 t. L X I ser. A z. IV.

[29] M u s i e r o w i c z A. Z badań nad iłam i za w a rty m i w p olsk ich n aw ozach po­ ta so w y ch . K osm os 1936 t. X L I ser. A z. IV.

[30] M u s i e r o w i c z A. , D o b r z a ń s k i B. P rzyczyn ek do poznania w p ły w u n aw ożen ia m in eraln ego na w y so k o ść i jakość p lon ów łąk górsk ich H u cu lszczyz- ny. Rocz. Ł ąka i T orfow isk o 1937 z. 38.

*31] M u s i e r o w i c z A. Sorpcja anionu P 0 4 przez torfy (streszczenie). Z jazd N auk. R oi.-L eś. w P oznaniu. 25-28 m aja 1936. S ek cja C h em iczno-R olnicza. Rocz. N au k Roi. 1937 t. 43, 271.

[32] M u s i e r o w i c z A., W o n d r a u s c h A. R ędziny trzeciorzęd ow e północnej k raw ęd zi P od ola (streszczenie). Zjazd N a u k o w y R oi.-L eś. w P oznaniu, 25-28 m a ­ ja 1936. S ek cja C h em iczno-R olnicza. Rocz. N auk Roi. 1937 t. 43, 272.

Gleboznawstwo w Akadem ii Rolniczej w Dublanach 83

[33] M u s i e r o w i c z A. Z badań nad w a rto ścią n aw ozow ą m iału w ę g la k a m ie n ­ nego. Rocz. N auk R oi. i Leś. 1938 t. X IV , 24.

[34] M u s i e r o w i c z A. Z badań nad w a rto ścią n aw ozow ą m iału w ę g la b ru n at­ nego. Prz. D ośw . Roi. 1938 t. L nr 6.

[35] M u s i e r o w i c z A., D o b r z a ń s k i B. P otrzeb y n a w o zo w e połon in H u cu l- szczyzn y pasa gór B ab y L u d ow ej oraz C zyw czyna. K osm os Ser. A 1938 t. L X III R. II, 38.

[36] M u s i e r o w i c z A. K oloid y g leb o w e. U p ra w a R oślin i N a w o żen ie 1938 z. 6, 14.

[37] M u s i e r o w i c z A. S tu d ia nad gleb am i p o ło n in o w y m i pasm a gór B ab a L u ­ dow a. Rocz. N auk Roi. i Leś. 1939 t. X L V I, 35, 1 m apa.

[38] M u s i e r o w i c z A., S o b i e s z c z a ń s k a J. S tu d ia nad k om p lek sem ad - sorp cyjn ym gleb p o ło n in o w y ch pasm a gór B aba L udow a. Rocz. N auk Roi. i L eś. 1939, t. I, 34, 1 m apa.

/ц 3 9 ] M u s i e r o w i c z A., W o n d r a u s c h A., D o b r z a ń s k i B. M apa gleb ^ p ó łn o cn o -w sch o d n iej części p o w ia tu złoczow sk iego. L w ó w 1944.

[40] M u s i e r o w i c z A. , K r z y s z o w s k i J. W p ływ głęb o k o ści p rzyk rycia n a­ w o z ó w pom ocn iczych na p lon y b u rak ów cu k row ych i ziem n ia k ó w u p ra w ia ­ n y ch na słabo' zb ielico w a n ej g leb ie lesso w ej. Prz. D ośw . Roi. 1947 t. 3 z. 3 s. 171-174.

[41] M u s i e r o w i c z A., R u t W. M ateriały do p oznania zaw artości boru w g le ­ bach. (On th e boron co n ten t in soils). Rocz. N auk Rol. 1947 t. 49, 9.

[42] M u s i e r o w i c z A. R ęd zin y k red ow e p ółn ocn ej k raw ęd zi P odola. Rocz. N auk Roi. i L eś. 1948 t. L, 19.

[43] M u s i e r o w i c z A., R u t W. M ateriały do poznania zaw artości boru w g le ­ bach. Rocz. N au k Roi. i L eś. 1948 t. L, 19.

[44] S t r z e m s k i M. H istoria g leb o zn a w stw a p olsk iego. PW RiL, W arszaw a 1980. [45] W i e g e r G., P a l l m a n n H., M u s i e r o w i c z A., A l b a r e d a J. O e fe k ­

cie su sp en sy jn y m . Rocz. N au k Roi. i Leś. 1932 t. X X V III, 34. [46] W o n d r a u s c h A. M apa gleb D ublan. L w ó w 1932.

[47] Ż ó ł c i ń s k i J., M u s i e r o w i c z A. O zn acznych stratach azotu przy h u - m u fik a cji m a teria łó w ro ślin n y ch zasob n ych w zw iązk i azotow e. Rocz. N auk Roi. i Leś. 1927 t. X V II, 20.

[48] Ż ó ł c i ń s k i J., H a u p t B., M u s i e r o w i c z A., N o w a k B., W o n d ­ r a u s c h A. B ad an ia g leb ozn aw cze i przyrodnicze teren ó w Z agrobeli pod T ar­ nopolem . Cz. IV. D ośw . Roi. 1931 t. V II, 33.

[49] Ż ó ł c i ń s k i J. N o w a gen ety czn o -fizy k o ch em iczn a teoria tw o rzen ia się próch­ nicy, torfu i w ę g li kop aln ych . Rocz. N auk Roi. i L eś. 1926 t. X V I.

[50] Ż ó ł c i ń s k i J. D elu w ia ln e p rocesy gleb ow e. Rocz. N au k Roi. i L eś. 1929 t. X X II

[51] Ż ó ł c i ń s k i J. D e lu v ia le B o d en -a u f und A b sch w em m u n g en als h eim lich e P la g e der L an d w irtsch aft. Rocz. Roi. i L eś. 1929 t. X X II.

[52] Ż ó ł c i ń s k i J. Ś w ia tło słon eczn e i n itry fik a cja chem iczna. Rocz. N au k Roi. i L eś. 1932 t. X .

I б. д о б ж а н с к и I РАЗВИТИЕ ПОЧВОВЕДЕНИЯ В СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННОЙ АКАДЕМ ИИ И ЛЬВОВСКОМ ПОЛИТЕХНИЧЕСКОМ ИНСТИТУТЕ В ДУБЛЯНАХ Р е з ю м е Начало обучения почвоведению в Львовском политехническом институте датируется от образования в 1919 г. Сельскохозяйственно-лесного факультета, находящегося в Дубля- нах. Однако, настоящее развитие почвоведения в Дублянах началось с 1924 г., когда руко­ водство Институтом агрохимии и почвоведения было поручено проф. докт. Яну Жултин- скому. Проф. Я. Жултински обладал большими, основательными, современными почвовед­ ческими знаниями кроме этого, был полон огромного энтузиазма и наделен организацион­ ными способностями. Он установил научное сотрудничество с заграничными и отечествен­ ными центрами, а благодаря дотациям Фонда отечественной культуры, оснастил Институт современной аппаратурой. Оригинальную научную концепцию заключил Проф. Я. Жултински в публикации Новая генетическая физико-химическая теория образования гумуса, торфа и ископаемого угля. Первым в Польше он указал на отрицательные последствия водной эрозии почв на рельеф­ ных территориях, что дало толчок исследованиям Станислава Баца по охране почв от эрозии. Особенно большие заслуги для польского почвоведения у проф. Яна Жултинского связаны с созданием в Институте агрохимии и почвоведения благоприятных условий для обучения научных кадров и ведения основных исследований по сорбционным особенностям и колло­ идному веществу почв. Проф. Я. Жултински обращал огромное внимание на уровень веден­ ных дидактических занятий и ставил большие требования перед своими сотрудниками. После смерти проф. Я. Жултинского научное руководство перешло в руки докт. Аркадия Мусеровича, который в 1936 г. стал профессором. Сотрудниками проф. А. Мусеровича в Дублянах были: Богдан Добжански, Тадеуш Якубовски, Юзеф Кшишовски, Роман Нови- цки, Владислав Рут, Ядвига Собещаньска, Адам Вондрауш. Были комплексно разработаны физико-химические особенности минеральных и торфяных почв. Исследованиями динамики влажности лессовых почв занимался Добжански. Кроме этого, на основании всесторонних физических и физико-химических исследований Добжански предложил оригинальную класси­ фикацию лессов, а также основы для сельскохозяйственной, мелиорационной и бонитацион- ной оценки почв, образованных из лессов. Мусерович и Добжански провели исследования горных почв в районе Восточных Карпат и установили необходимость дифференцированного их удобрения. Ученик проф. Я. Жултинского и проф. А. Мусеровича Богдан Добжански после несколь­ ких лет работы на Сельскохозяйственно-лесном факультете Львовского политехнического института начал самостоятельную научную и организационную работу в Люблине. Он орга­ низовал Кафедру почвоведения на Сельскохозяйственном факультете и первую в Польше Кафедру почвоведения на Факультете биологии и наук о земле Университета им. Марии Кюри-Склодовской, основал также Высшую сельскохозяйственную школу в Люблине. Он в течение ряда лет был ректором поочередно обоих вузов и руководил работой Кафедры почвоведения. Организовал также в Люблине уникальный Отдел агрофизики ПАН, которым руководил несколько лет. После переезда в Варшаву перенял руководство Кафедрой почвоведения в Сельскохозяйственной академии, а затем Институтом почвоведения и агрохимии. Создал научную школу, был избран членом ПАН. Адьюнкт Института агро­ химии и почвоведения в Дублянах Адам Вондрауш после второй мировой войны стал про­ фессором и с большим посвящением исполнял обязанности руководителя Кафедры агро­ химии Сельскохозяйственной академии в Люблине. Юзеф Кшишовски, тоже бывший сотруд­ ник Дублян, после окончания войны принимал активное участие в организации Кафедры почвоведения в Гданском политехническом институте.

Gleboznawstwo w A kadem ii Rolniczej w Dublanach 85 Тематика почвоведения разрабатывалась также учеными, работающими в Дублянах в других сельскохозяйственных отраслях. Проф. Б. Свентоховски исследовал последствия происходящих в торфяных почвах перемен под влиянием возделывания, доц. Станислав Бац занимался динамикой воды в почве, а также водной эрозией, докт. М. Никлевски вел иссле­ дования процесса гумификации. Везде высоко оценивается вклад почвоведческого центра Сельскохозяйственно-лесного факультета Львовского политехнического института в Дублянах в развитие науки о почве и методах повышения плодородия почв, а также в области обучения научных кадров. I В . D O B R Z A Ń S K I I

D EVELO PM EN T OF SO IL SCIENCE IN THE A G R IC U L TU R A L COLLEGE A N D THE TEC H N IC A L U N IV E R SIT Y A T D U B L A N Y

S u m m a r y

The tea ch in g on soil scien ce at the T ech n ical U n iv ersity of L w ó w w as in itia ­ ted in 1919, w h e n th e F a cu lty of A g ricu ltu re and F o restry at D u b lan y of th e T ech n ical U n iv ersity w as called into being. T he proper d ev elo p m en t of soil scien ­ ces in th e T ech n ical U n iv ersity of L w ó w began in 1924, w h en th e gu id an ce of the In stitu te of A gricu ltu ral C h em istry and S oil S cien ce w as en tru sted to Prof. Dr. Jan Ż ółciński. Prof. Ż ółciński d istin gu ish ed h im self as a com p eten t and m odern p ed ologist and m oreover he had an extraord in ary zeal and en ergy as w e ll as organ ization al a b ilities. He esta b lish ed the cooperation w ith hom e and fo reig n re­ search cen tres and ow in g to the assistan ce of th e Fund of N ation al C ulture he ou tfitted his research u n it w ith th e m odern apparatus sets.

A n origin al scien tific concept has b een p resen ted in th e w ork by P rof. Ż ół­ ciń sk i N e w g en etic p h y s i c o -c h e m i c a l t h e o r y of h u m u s , p e a t and hard coal fo r m a tio n . H e as th e fir st in P olan d stressed h arm fu l co n seq u en ces of w ater erosion on areas w ith va rieg a ted relief, w h at in itia ted th e research on soil p rotection again st ero­ sion, d evelop ed fu rth er on by S ta n isła w Вас. To p articu lar m erits of Prof. Ż ół­ ciń sk i b elon gs his in itia tiv e in creatin g fa v o u ra b le conditions in th e In stitu te of A gricu ltu ral C h em istry and S o il S cien ce for train in g n ew scien tific sta ff and carrying out basic research on sorption properties and colloid al stu ff of soils. Prof. Ż ółciń sk i laid a p articular stress to the le v e l of d id actical train in g and put high req u irem en ts tow ard s his co-w ork ers. A fter his death the scien tific gu id an ce w a s ta k en over by Dr. A rk ad iu sz M usierow icz, w ho after the th esis for and co n ferm en t of th e Dr. habil. d egree w as n om inated A sso cia te P rofessor. To co-w ork ers of Prof. M u sierow icz at D u b lan y b elon ged B ohdan D obrzański, T adeusz Jak u b ow sk i, Józef K rzyszow sk i, R om an N ow ick i, W ład ysław R ut, J a d w ig a Sobieszczań sk a, A dam W ondrausch. T h ese scien tists w orked out on p h y sico -ch em ica l properties of m in e ­ ral and p eat soil. M oisture d ynam ics in lo ess soils w as in v estig a ted by D obrzański, w h o also on th e basis o f e x te n s iv e p h ysical, ch em ical and p h y sico -ch em ica l in ­ v estig a tio n s put forw ard a proposal of origin al cla ssifica tio n of lo esses and created grounds fo r th e estim a tio n of lo ess soils under th eir agricu ltu ral and reclam ation u sa b ility and v a lu a tio n poin t of v iew . M u sierow icz and D obrzański carried out in v estig a tio n s on m ou n tain soils of E astern C arpathians and esta b lish ed th e needs of d ifferen tia ted fertiliza tio n .

D obrzański, pu p il of P rofessors Ż ółciński and M u sierow icz, started his in d e ­ p en d en t scien tific and organ ization al a c tiv ity in L ublin. H e organized th e C hair o f S o il S cien ce at th e A gron om ic F a cu lty as w e ll as th e first C hair of S o il S cien ce

in P olan d at th e F a cu lty of B io lo g y and E arth S cien ce, M. C u rie-S k ło d o w sk a U n i­ v e r sity and w a s a ctiv e in fo rm a tio n of th e A g ricu ltu ra l U n iv e r sity of L ublin. H e fu lfille d fo r m a n y years th e fu n ctio n s of a rector of eith er U n iv e r sity and gu id ed th e w orks of th e C hair of S oil S cien ce. H e organ ized also in L u b lin a u n ical D e ­ p a rtm en t of A grop h ysics, P o lish A cad em y of S cien ces, w h ich w a s guided by him for sev era l years. U pon m o v in g to W arsaw D obrzański took o v er th e C hair of S o il S cien ce of the W arsaw A g ricu ltu ra l U n iv e r sity and th en th e In stitu te of S oil S cien ce and A g ricu ltu ra l C hem istry. A d am W ondrausch, lectu rer at th e In stitu te of A gricu ltu ral C h em istry and S o il S cien ce at D ublany, w a s n om in ated P ro fesso r a fter th e w a r and fu lfille d w ith great zea l fu n ctio n s of head of th e C hair of A g ri­ cu ltu ral C h em istry, A g ricu ltu ra l U n iv ersity of L ublin. J ózef K rzyszow sk i, a lso fo rm er research w ork er of D u b lan y w a s a ctiv e after th e w ar in fo rm a tio n of th e C hair of S o il S cien ce of th e T ech n ical U n iv e r sity of Gdańsk.

P ed ologie problem s w ere d ealt w ith by fo rm er D u b lan y w ork ers also in oth er agricu ltu ral d iscip lin es. Prof. Ś w ię to c h o w sk i in v estig a ted co n seq u en ces of tra n sfo r­ m ation s occurring in p eat soils under th e e ffe c t of tillage. A ssist. P rof. S ta n isła w В ас d ealt w ith the soil w a ter d ynam ics and w a ter erosion of so il and Dr. M. N i- k le w sk i carried out in v estig a tio n s on th e h u m ifica tio n process.

The con trib u tion of th e ped ologie research cen tre of A gricu ltu ral and F o rest F a cu lty , T ech n ical U n iv e r sity of L w ó w to th e d ev elo p m en t of so il scien ces and th e soil fe r tility im p ro v em en t m eth od s as w e ll as in train in g of th e p ed ologie research sta ff should be h ig h ly estim ated .