ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROL'IICZYCH 1993, z. 409
ZAWARTOŚĆ WĘGLA I AZOTU W WYCIĄGACH ALKALICZNYCH BIOHUMUSÓW UZYSKANYCH Z ODPADÓW ORGANICZNYCH
Dorota Kalembasa, Stanisław Kalembasa, Krzysztof Makowiecki Agnieszka Godlewska
Katedra Gleboznawstwa i Chemii Rolniczej
Wyższa Szkoła Rolniczo-Pedagogiczna w Siedlcach
WSTĘP
Problem wykorzystania składników pokarmowych zawartych w osadach ścieko
wych przez rośliny jest nadal otwarty. Jak dotąd nie opracowano pełnego i popraw- nego sposobu ich utylizacji. Na celowość rolniczego wykorzystania osadów wska- zuje wysoka zawartość w nich składników pokarmowych i substancji organicznej, której ilość w glebach - zwłaszcza lekkich - jest niewielka. Przeprowadzone badania [3] wykazały korzystny wpływ osadów na związki próchniczne gleby. Bezpośrednie
stosowanie osadów ściekowych do nawożenia jest uciążliwe ze względów higie- niczno-sanitarnych oraz fizycznych właściwości osadów. Poszukuje się różnych me- tod i sposobów przeróbki osadów zmieniających ich właściwości sanitarne, fizyczne i chemiczne, a w konsekwencji eliminujące uciążliwość ich bezpośredniego stoso- wania [7]. Oprócz metod fizyko-chemicznych do przeróbki osadów stosowane są także metody biologiczne, w których wykorzystywane są odpowiednie zestawy mikroorganizmów lub dżdżownice. Ta ostatnia metoda często określana jako metoda biokompostowania z udziałem dżdżownicy Eisenia foetida, w ostatnich latach budzi coraz większe zainteresowanie i jest szczególnie obiecująca, ze względu na uzyski- wanie cennego pełnowartościowego nawozu zwanego biohumusem [4,5,6,9].
Celem niniejszej pracy było określenie zawartości azotu i węgla w wyciągach
alkalicznych biohumusów uzyskanych z różnych odpadów organicznych.
MATERIAŁ I METODY
Biohumusy użyte do badań pochodziły z materiałów organicznych stosowanych pojedynczo, względnie jako mieszaniny według niżej podanego schematu:
l) obornik bydlęcy;
2) odpad z Zakładów Mięsnych w Łukowie;
3) odpad z Zakładów Mięsnych w Łukowie + osad ściekowy z oczyszczalni ścieków
w Sokołowie Podlaskim (50% + 50%);
4) osad ściekowy z oczyszczalni ścieków w Sokołowie Podlaskim + podłoże po produkcji pieczarek (50% + 50%);
168 D. KALEMBASA. S. KALEMBASA, K. MAKOWIECKI. A GODLEWSKA
5) osad ściekowy z oczyszczalni ścieków w Siedlcach + podłoże po produkcji pieczarek (50% + 50%);
6) osad ściekowy z oczyszczalni ścieków w Sokołowie Podlaskim + trociny (50%
+50%);
7) osad ściekowy z oczyszczalni ścieków w Sokołowie Podlaskim + trociny (75% + 25%);
8) osad ściekowy z oczyszczalni ścieków w Siedlcach+ trociny (50% + 50%).
Produkcję biohumusu przeprowadzono zgodnie z wcześniej opisaną metodą [6],
według której podłoże w ilości 15kg suchej masy poddano procesowi rozkładu w
ciągu 1 tygodnia, w celu zbiałczenia ewentualnie występującego amoniaku, uszka-
dzającego nabłonek dżdżownic. Podłoża systematycznie podlewano aby utrzymać
wymaganą wilgotność i temperaturę do prawidłowego wstępnego ich rozkładu.
Kontrolowano pH podłoży, a w przypadkach niższego pH niż 6.0, skorygowano je
dodając CaCO3• Następnie wpuszczono dżdżownice do podłoży, a po upływie trzech
miesięcy oddzielono je od otrzymanego produktu, jakim był biohumus.
Próbki biohumusu ekstrahowano według metody IHSS [12], uzyskując I i II alka- liczny wyciąg. I wyciąg alkaliczny uzyskano z odważki biohumusu w ilości lg, który przeniesiono do probówki wirówkowej, dodano 100 cm3 O. lM NaOH, wytrząsano
przez 4 godziny i odwirowano płyn. Powtórnie dodano O. lM NaOH i ekstrakcję
powtórzono, a ekstrakty zbierano do kolby na 250 cm3• Zawartość kolby uzupełniono
O. IM NaOH do kreski (wyciąg I). Pozostałość biohumusu w probówce przemyto 3-krotnie wodą, i ponownie dwukrotnie ekstrahowano O. IM NaOH, jak wyżej opi- sano, uzyskując II wyciąg alkaliczny. W obydwu wyciągach alkalicznych oznaczono
zawartość węgla metodą oksydacyjno-redukcyjną [8] a azotu metodą Kjeldahla.
Wyciągi te posłużyły również do określenia gęstości optycznej, wartości
Af ogK
=
logK400 - logK6oo, gdzie logK400 i l o ~ wyraża logarytm absorbancji roz- tworu przy długości fali 400 i 600 nm [11] oraz wartości Q/Q6 wyrażającej stosunek absorbancji światła przez roztwór przy długości fali 465 i 665 nm. Do 200 cm3 obydwu wyciągów alkalicznych dodano kwasu siarkowego aby uzyskać wartość pH 1.5 i roztwory odstawiono na 24 godziny do pełnej sedymentacji kwasów humino- wych, które odwirowano od roztworu kwasów fulwowych. W roztworach kwasów fulwowych oznaczono zawartość węgla organicznego metodą oksydacyjno-miarecz-kową [8]. Różnica między zawartością węgla w I i II wyciągu alkalicznym a ilością węgla w roztworze kwasów fulwowych przyjęto jako węgiel zawarty w kwasach huminowych.
WYNIKI I DYSKUSJA
Zawartość węgla ogółem wahała się w granicach od 98.5 do 161.2 mg/g biohumusu i była uzależniona od podłoża. Najniższą zawartość (98.5 mg/g biohumusu stwierdzono w przypadku stosowania obornika jako podłoża a najwyższą (161.2 mg/g biohumusu), gdy podłoże stanowił osad z oczyszczalni_ ścieków w Sokołowie
Podlaskim z dodatkiem 75% trocin w stosunku do masy podłoża. Zawartość azotu
ogółem w badanych biohumusach mieściła się w granicach od 7.0 do 19.5 mg/g biohumusu i nie wykazywała wyraźnej korelacji z zawartością węgla. Średnia wartość stosunku C:N dla wszystkich biohumusów wynosiła 13:8. Zawartość węgla
ZAWARTOŚĆ WĘGLA I AZOTU W WYCl,\GACH ALKALICZNYCH BIOHUMUSÓW 169
Tabela
Zawartość węgla i azotu ogółem oraz w I i II wyciągu alkalicznym w mg/g biohumusu, stosunek C:N i Ch:Cr w wyciągach
The content oftotal carbon and nitrogen as well as in I and II alkaline extracts in mg/g of biohumus, C:N and Ch:Cr in those extracts
Nr próbki biohumusu - No. of biohumus sample* %ogółem CiN
2 3 4 5 6 7 8 X % oftotal
CandN C ogółem 98.5 152.3 133.7 120.6 · 147.0 124.9 161.2 140.8 134.9 100.0 TotalC
N ogółem 10.6 10.4 11.2 14.5 19.5 8.8 12.0 7.0 11.8 100.0 Total N
C:N 9.3 14.6 11.9 8.3 7.5 14. l 13.4 20.1 11.4 13.8
I frakcja - Ferst fraction
C 61.8 94.7 73.3 71.9 72.0 53.3 82.4 81.6 73.9 54.8
N 1.40 1.06 1.04 1.33 1.39 0.87 1.20 1.26 1.19 10.1
C:N 44.1 86.0 70.5 54.0 51.8 61.5 68.7 64.8 62.7 II frakcja - Second fraction
C 24.0 38.8 48.3 30.2 28.9 18.0 14.4 16.0 27.3 20.2
N 0.56 0.87 0.72 0.64 0.49 0.47 0.48 0.43 0.58 4.9
C:N 42.9 46.4 69.0 47.5 58.9 38.5 30.0 37.2 46.3 Suma I i II frakcji - Sum ofl and II fraction
C 85.8 133.5 121.6 102.1 100.9 71.3 96.8 97.6 101.2 75.0 in% ofC, 87.1 87.6 90.9 84.7 68.6 57.1 60.0 69.3 75.7 75.0
N 1.96 1.93 1.76 1.97 1.88 1.34 1.68 1.69 1.77 15.0
in ¾ofN, 18.5 18.6 15.7 13.6 9.6 15.2 14.0 24.1 15.0 15.0
Węgiel w kwasach huminowych (Ch) i fulwowych (Cr) Carbon in humic (Ch) and fulvic acids (Cr)
I frakcja - I fraction
Ch 50.20 75.60 58.20 57.50 59.30 39.70 57.60 57.20 56.90 42.1 Cr 11.60 19.10 15.10 14.40 12.70 13.60 24.80 26.40 17.60 13.1 eh: Cr 4.32 3.95 3.85 3.99 4.67 2.92 2.32 2.17 3.52
II frakcja - II fraction
Ch 13. 70 29.50 30.00 15.10 17.30 4.80 7.10 7.80 15.60 11.6 Cr 10.30 9.30 18.30 15.10 11.60 13.20 7.30 8.20 11.70 8.7 eh: Cr 1.33 3.17 1.64 1.00 1.49 0.36 0.97 0.95 1.36
* jak w rozdziale "Materia! i metody", as in scction "Materials and mcthods"
Tabela 2 Charakterystyka spektrofotometryczna kwasów huminowych Spectrophotometric characteristic of humic acids Próbka• Gęstość optyczna -Optical density Y=axb ~logK Q4/Q6 Sample• 400 500 600 700 800 I frakcja -I fraction 2.000 0.820 0.325 0.133 0.068 Y=4.59x 0.789 6.63 2 1250 8.275 0.138 0.133 0.050 Y= I. 71 x-0-12 0.956 5.20 3 0.228 0.063 0.025 0.013 0.008 Y=0.39x-0·81 0.960 6.75 4 0.845 0.190 0.070 0.023 0.018 Y= I .63x-0·98 1.081 8.55 5 2.000 0.150 0.415 0.168 0.105 Y=4.6 I x-0 ·1 " 0.682 7.80 6 0.273 0.080 0.038 0.023 0.015 Y=0.41x-o.10 0.857 4.95 7 0.970 0.285 0.130 0.060 0.043 Y= 1.62x-0·1 •
0.873 5.06 8 0.635 0.198 0.088 0.038 0.025 Y= I. I 5x-0·8' 0.858 5.20 Il frakcja -Il fraction 2.000 0.635 0.288 0.128 0.080 Y=3.65x 0.851 5.24 2 1.080 0.318 0.165 0.083 0.060 Y=l.65x-0 ·11 0.815 4.15 3 0.540 0.195 0.095 0.048 0.040 Y=0. 87x-069 0.755 4.50 4 0.645 0.218 0.108 0.048 0.040 Y= l.03x-0·11 0.776 4.90 5 0.385 0.163 0.100 0.053 0.048 Y=0.53x-053 0.586 2.90 6 0.305 0.120 0.060 0.038 0.030 Y=0.43x-057 0.706 3.20 7 0.175 0.038 0.012 0.001 0.001 Y=0.3&x-us 1.159 3.20 8 0.690 0.305 0.180 0.105 0.088 Y=0. 96x··0 ·5' 0.905 2.97 • oznaczenia jak w tabeli I, notations as in table I.
ZAWARTOŚĆ WĘGLA I AZOTIJ W WYCIĄGACH ALKALICZNYCH BIOHUMUSÓW 171 organicznego w I wyciągu alkalicznym kształtowała się w granicach od 53.3 mg/g biohumusu, uzyskanego z osadów pochodzących z oczyszczalni ścieków w
Sokołowie Podlaskim z dodatkiem 50% trocin, do 94. 7 mg/g, pochodzącego
z odpadów organicznych wytworzonych w Zakładach Mięsnych w Łukowie. Zawartość węgla w I wyciągu alkalicznym była dodatnio skorelowana z ogólną zawartością węgla w biohumusie (r = +0.72 Y = 2.1 + 0.45x).
Ilość azotu zawarta w I wyciągu alkalicznym wynosiła średnio 1. 19 mg/g bio- humusu, (co stanowi 10.1% azotu ogółem) i nie wykazywała zależności w stosunku do azotu ogółem. Nie stwierdzono także wyraźnej zależności pomiędzy ilością węgla
i azotu zawartych w I wyciągu alkalicznym. Stosunek C:N w I wyciągu alkalicznym jest bardzo wysoki i średnio wynosi 62. 7: 1. Świadczy to o tym, że w wyciągu tym
występują głównie związki organiczne, które zawierają duże ilości węgla a niewielką ilość azotu, takie jak wolne aminokwasy, aminocukry a głównie węglowodany. Zawartość węgla w II wyciągu alkalicznym była 2. 7 razy mniejsza niż w I i średnio wynosiła 27.3 mg/g biohumusu, co stanowiło 20.2% węgla ogółem. Zawartość węgla
w tym wyciągu nie korelowała z jego zawartością w wyciągu I oraz z ogólną zawartością w biohumusach.
Najwyższą zawartość węgla w II wyciągu 48.3 mg/g stwierdzono w biohumusie uzyskanym z odpadów Zakładów Mięsnych w Łukowie z dodatkiem osadów z oczyszczalni ścieków w Siedlcach, a najniższą 14.4 mg/g biohumusu uzyskanego z osadów ściekowych z oczyszczalni ścieków w Sokołowie Podlaskim z dodatkiem trocin (75% + 25%). Zawartość azotu w II wyciągu alkalicznym wynosiła średnio
0.58 mg/g biohumusu co stanowiło 4.9% azotu ogółem. Stosunek C:N w tej frakcji
był bardzo wysoki i wynosił 46.3: 1.
Suma węgla zawartego w I i II wyciągu wahała się od 71.3 do 133.5 mg/g biohu- musu, co przy średniej zawartości 101.2 mg stanowi 75.0% węgla ogółem. Jest to stosunkowo znaczny odsetek, bowiem z gleby w zależności od typu wyekstrahować można tą metodą od 10 do 50% ogólnej zawartości węgla organicznego [15]. Tak wysoki udział związków węgla łatwo ulegających ekstrakcji w stosunku do węgla ogółem zawartego w biohumusie jest wynikiem niewielkiej ilości trwałych połączeń
organiczno-mineralnych występujących w biohumusie, w porównaniu z glebą.
Sumaryczna zawartość azotu w I i II wyciągu wynosiła średnio 1. 77 mg/g, co stanowi 15.0% azotu ogółem, występującego w biohumusach.
W kwasach huminowych I i II wyciągu alkalicznego, przeważał węgiel zawarty w kwasach huminowych nad fulwowymi, przy czym Ch.:Cr w wyciągu I wynosił śred
nio 3.52 a w II wyciągu 1.36. Najwyższą wartość Ch:Cr w I wyciągu stwierdzono w biohumusie uzyskanym z osadów ściekowych z oczyszczalni ścieków w Siedlcach z podłożem popieczarkowym (4.67) oraz z obornika (4.32) a znacznie niższy dla wszystkich biohumusów, uzyskanych z osadów z dodatkiem trocin. Węgiel zawarty w kwasach huminowych w I wyciągu alkalicznym stanowił 42.1 % węgla ogółem bio- humusów. W II wyciągu alkalicznym najwyższą wartość Ch:Cr stwierdzono w biohu- musie wyprodukowanym z odpadów Zakładów Mięsnych w Łukowie (3.17) a war-
tości najniższe, podobnie jak dla wyciągu I, z biohumusów wyprodukowanych z dodatkiem trocin. Ilość węgla zawarta w kwasach huminowych wydzielonych z wy-
ciągu II stanowiła zaledwie 11.6% ogólnej zawartości węgla zawartego w biohumu- sach. Sumaryczna ilość węgla I i II wyciągu, występującego w k-wasach huminowych
172 D. K.-\LEM!3ASA. S. KALEM!3ASA. K. MAKOWIECKI. A. GODLEWSKA
stanowiła 53. 7% ogólnej zawartości węgla. Podobny udział węgla w poszczególnych
wyciągach alkalicznych stwierdzono dla gleb murszowych [2].
Najwyższą absorbancję (2.000) przy długości fali 400 nm, stwierdzono dla I
wyciągu z biohumusu uzyskanego z obornika i osadów ściekowych z oczyszczalni
ścieków z Siedlec z dodatkiem podłoża po produkcji pieczarek, a najniższą (0.228) dla biohumusu uzyskanego z odpadów Zakładów Mięsnych w Łukowie z dodatkiem osadów ściekowych z oczyszczalni ścieków w Sokołowie Podlaskim. Wartość LllogK dla tego wyciągu była najniższa (0.682) dla biohumusu uzyskanego z osadów z dodatkiem podłoża po produkcji pieczarek, a najwyższa (1.081), gdy do produkcji biohumusu wykorzystano osad z Sokołowa Podlaskiego z podłożem popieczar- kowym. Wart_ość Q/~ dla analizowanych wyciągów wynosiła na ogół ponad 5.
Najniższa - gdy do produkcji biohumusu oprócz osadów wykorzystano trociny (biohumus nr 6, 7 i 8). Dla II wyciągu najwyższą (2.000) absorbancję przy 400 nm stwierdzono dla biohumusu uzyskanego z obornika a najniższą (0.173), gdy do produkcji biohumusu stosowano osad ściekowy z Sokołowa Podlaskiego z dodatkiem trocin. Zróżnicowane związki próchniczne wtstępujące w I i II wyciągu znalazły
odbicie w funkcji gęstości optycznej , wartości t1logK i Q4/~ . Ta ostatnia wartość była na ogół niższa dla II niż I wyciągu.
Wysoka absorbancja przy długości fali 400 nm świadczy o wysokiej poli- meryzacji kwasów huminowych [ l].
Wartość L1logK wskazuje na stopień humifikacji kwasów huminowych. Jeśli war-
tość ta maleje, to zwiększa się stopień humifikacji [Il]. Wartość ta dla większości
badanych biohumusów była bliska jedności, podobnie jak dla kwasów huminowych gleb brunatnoziemnych wytworzonych z lessu [14].
Na podstawie wartości Q/Q6 wnioskować można o jakości kwasów huminowych, bowiem jak podaje Chen i wsp. [ 1] niska wartość tego stosunku świadczy o dobrze
wykształconych kwasach huminowych. Również Kononowa [ 1
OJ
dowodzi, że niskiewartości tego stosunku, poniżej 5, wskazują na wysoki stopień kondensacji kwasów huminowych, natomiast wartość wyższa niż 5 świadczy o niskim stopniu kondensacji kwasów huminowych oraz o przewadze struktur alifatycznych nad cyklicznymi w ich budowie. Jak donoszą Schnitzer i Kahn [13] wysoka absorbancja roztworów kwasów próchnicznych w świetle widzialnym jest wynikiem zwiększenia:
1) ilości węgla w jądrze kwasu huminowego, w stosunku do węgla w połączeniach
alifatycznych;
2) ogólnej ilości węgla w kwasach huminowych;
3) ciężaru molowego kwasów huminowych.
ZAWARTOŚĆ WĘGLA I AZOTU W WYCIĄGACH ALKALICZNYCH BIOHUMUSÓW 173
WNIOSKI
1. W analizowanych osrruu biohumusach stwierdzono (w mg/g) średnio ogółem:
węgla 134.9 i azotu 11.75.
2. I wyciąg alkaliczny zawierał (w mg/g biohumusu) średnio węgla 73.9 i azotu 1.19, co stanowi odpowiednio w stosunku do zawartości ogólnej 54.8% i 10.1%.
Natomiast II wyciąg alkaliczny zawierał odpowiednio w mg/g 27.3 i 0.58 co w odsetkach wynosi 20.2% i 4.9%. Obydwa wyciągi alkaliczne zawierały łącznie
75% węgla ogółem i 15% azotu ogółem.
4. Wartość stosunku Ch:C~ w I wyciągu wynosiła 3.52, a w II wyciągu - 1.36.
LITERATURA
I. Chen Y., Senesi N., Schnitzer M. (1977). Infonnation pro,.,ided on humic substances by E4/Ę;
ratios. Soi! Sci. Soc. Am. J. 41, 352-358.
2. Drozd J. ( 1986). Zmiany zawartości azotu w związkach próchnicznych gleb murszowych wytwo- rzonych w różnych warunkach hydrologicznych. Roczn. Glebom. 37, 2/3, 185-203.
3. Flis-Bujak M., Turski R., Baran S. (1986). Wpływ osadu ściekowego na przemiany związków
próchnicznych w bielicowej glebie piaskowej. Roczn. Glebom. 37, 2/3, 187-194.
4. Graff D. ( 1974). Gewinnung von Biomasse aus Abfaustoffen durch Kultur des Kompost- regenwunns Eisenia foetida (Savagny 1926) Landbauforschung: Volkenrade 2: 137-142.
5. Hi arni J., Huhta V. (1986). Capacity of verious organie residues to support adequte carthwonns biomass for vennicomposting. Biology and Fertility of Soils. 2: 23-27.
6. Kalembasa D., Kalembasa S. (1993). Zawartość makro- i mikropierwiastków w biohumusach uzyskanych z odpadów organicznych (w druku).
7. Kalembasa S. (1993). Fizyko-chemiczne metody przeróbki osadów ściekowych do celów nawozo- wych (w druku).
8. Kalembasa S., Kalembasa D. (1986). Badania porównawcze metod oznaczania zawartości węgla organicznego w wyciągach glebowych. Roczn. Glebom. 37, 1, 109-118.
9. Kaplan D.L., Hartenstein R., Neuheuser E.F., Malecki M.R. (1980). Physico-chemical requirements in the emironment of the Eiseniafoetida. Soil Biol. Biochemistry 12: 347-352.
IO. Kononova M.M. (1968). Substancje organiczne gleby, ich budowa, właściwości i metody badań.
PWRiL Warszawa.
11. Kumada K. ( 1987). Chemistry of soi! organie matter. Developments in Soi! Science 17, Japan Sc.
Soc. Press Tokyo, Elsevier Amsterdam. · ·
12. Persons J.W. (1988). Isolation of humic substances from soils and sediments. In: Humie substances and their role in the environment. Ed. Frimmel F.H. and Christman R.F., In series: Life Science Research Report 41. Wiley & Sons.
13. Schnitzer M., Kahn S.U. (1972). Humie substances in the environment. Marcel Dekker Yew York 57-60.
14. Turski R., Chmielewska B. (1987). Kwasy huminowe gleb brunatnoziemnych wytworzonych z lessu. Roczn. Glebom. 38, 3, 23-40.
15. Turski R. (1986). Z\viązki próchniczne gleb polskich. Roczn. Glebom. 37, 2/3, 75-89.
174 D. KALEMBASA, S. KALEMBASA, K. MAKOWIECKI, A GODLEWSKA
STRESZCZENIE
Odpady organiczne (osady ściekowe z oczyszczalni ścieków komunalnych, odpady z Zakładów Mięsnych, wykorzystane podłoż.e do produkcji pieczarek, trociny) wykorzystano jako podloż.e do hodowli dż.dżownic i produkcji biohumusu, cennego nawozu organiczno-mineralnego. W uzyskanych
ośmiu biohumusach średnia zawartość węgla ogółem wynosiła (w mg/g): 134.9 a azotu l l. 75.
Biohumusy ekstrahowano 0. lM NaOH, uzyskując dwa wyciągi alkaliczne. W I wyciągu alkalicz- nym stwierdzono w stosunku do zawartości ogółem 54.8% węgla i 10.1% azotu a w II odpowiednio 20.2% i 4.9%. Stosunek Ch:Cf w I wyciągu wynosił 3.52 a w II wyciągu 1.36.
THE CONTENT OF CARBON AND NITROGEN IN ALKALINE EXTRACTS OF BIOHUMUS PRODUCED FROM ORGANIC WASTE
D. Kalembasa, S. Kalembasa, K. Makowiecki, A. Godlewska Department of Soi! Science and Agricultural Chemistry
Agricultural-Pedagogical University in Siedlce Summary
Organie waste (waste activated sludges from municipal treatments plants, waste from meat factory, used beds for mushroom production and sawdust) were used as beds for earthwonns Eisenia foetida and production of biohumus valueable organo-mineral fertilizer. In 8 of biohumuses mean content of carbon in mg/g of biohumus was 134.9 and nitrogen 11.75. Biohumuses were extracted with O.IM NaOH and two fraction were obtained. In first alkaline fraction in relation to total content were detenninated: carbon 54.8% and nitrogen 10.1% but in second fraction 20.2% and 4.9% respectivaly.
Ratio ofCh:Cf in first waste exstract was 3.52 and in second 1.36.
Dr Dorota Kalembasa
Wyi1lza Szkoła Rolniczo-Pedagogiczna Katedra Gleboznawstwa i Chemii Rolnej ul. B. Prusa 14
08-110 Siedlce
