EUGENIUSZ GORLACH, TADEUSZ CURYŁO, IRENEUSZ GRZYWNOWICZ
WPŁYW DŁUGOLETNIEGO ZRÓŻNLCOWAiNEGO NAWOŻENIA NPK NA ZAWARTOŚĆ POTASU W RUNI ŁĄKOWEJ I GLEBIE1
Katedra Chemii Rolnej Akadem ii Rolniczej w Krakowie
WSTĘP
Wiadomo, że rośliny łąkowe mają skłonność do luksusowego pobie rania potasu. Bardzo często łączy się to z równoczesnym Obniżeniem w masie roślinnej zawartości sodu, magnezu i wapnia fi, 7, 101. Stąd ustalenie odpowiedniej dawki nawozu potasowego w ten składnik po karmowy jest sprawą niezmiernie ważną dla racjonalnego nawożenia łąk.
Praca niniejsza obejm uje wyniiki uzyskane w dwóch 10-letnich doś wiadczeniach łąkowych nad wpływem różnych zestawów dawki NPK i czasu trw ania badań na zmiany zawartości potasu w roślinach oraz niektórych jego form w wierzchniej w arstw ie gleby i profilu glebowym. Na podstawie ilości potasu doprowadzonego do gleby w formie nawozu i odprowadzonego z plonem przedstawiono także jego bilans za okreis 10 lat prowadzenia doświadczeń. Na podstawie powyższych danych i li tera tu ry omówiono kryteria oceny potrzeb nawożenia łąk potasem.
WARUNKI PROWADZENIA DOŚWIADCZEŃ I METODYKA BADAŃ
Doświadczenia przeprowadzono w latach 1969—1978 na dwóch łą kach RZD (Bielany — doświadczenie I i Chełm — doświadczenie II) Akademii Rolniczej w Krakowie, zlokalizowanych na glebach o skrajnie różnych właściwościach fizycznych i chemicznych (tab. 1). W arunki kli matyczne były dla obu doświadczeń podobne. Roczna suma opadów w okresie ich prowadzenia wahała się od 676 do 9i26 mm, a średnia rocz
na tem peratura od 7,1 do 8y8°C.
22 E. Gorlach i in. U i o k t ó r e w ł a ś c i w o ś c i g l e b p r z e d znło.-.cn iern d o ś w i n d c - e â Some p r o p e r t i e s o f s o i l s b e f o r e e s t a b l i s h m e n t o f th e e x p e r i m e n t s • ^ o ś w ia d c z e n ie Ex pe rim en t W ł aś ci w o ś ci g l e b y I I I , S o i l p r o p e r t i e s wa rs tw a g l e b y w crr. - l a y e r o f s o i l i n cm 0 - 1 0 1 1 - 2 0 0 - 1 0 11 - 20 C z^ i- tk i - P a r t i c l e s < 0 , 0 2 mm, % m a t e r i a o r g a n i c z n a - O r g a n ic m a t t e r , /ó рНн2о pHKCl Pojemność s o r p c y j n a / Т / , me/100 g S o r p t i o n c a p a c i t y / I ’/ , К p r z y j w a j a l n y - A v a i l a b l e К, mg К / 100 g К o/rółem - T o t a l К, % 12 1 ,3 5 , 9 5 , 2 6 , 8 12,5 0 , 8 3 3 1,1 6 , 2 5 ,b 4 , 9 0 , 5 0 , 8 3 39 7 , 4 6 ,7 6, 1 39,9 0 , 3 1,49 37 4 ,3 6 , 9 6 , 2 3 3 , 3 4 , 2 1,49 T a b e l a 2
Schemat d o ś w i ad cz e ń i dawki nawozów Schorae o f th e e x p e r i m e n t s and r a t e s o f f e r t i l i z e r s Obie k t
O b j e c t
iiocr.no dawki w k,-/ha w l a t a c h Annual r- ;tó3 i n kg /h a f o r the y e a r s :
N ? К 1969-1970 1971-1972 1973 -197b 1960-1973 ■ 1965-1975 VJ 76-1973 0 0 0 0 * 0 0 0 60 90 135 0 0 0 ¥ i Ki 60 90 135 17,5 53 ‘ 87 V i Ki 120 180 270 17, 5 53 87 - V i Ki 130 270 405 17,5 58 87 :12 V2 K'<!. 120 130 270 35 116 174 : y 2 rh 130 ?70 405 35 11б 174 :,/ r A 130 riVO 405 174 261
Doświadczenie I założono na młodej łące na glebie brunatnej wyłu gowanej, wytworzonej z piasków fluwioglacjalnych podścielonych utw o ram i gliniastym i. W ierzchnia w arstw a wykazywała sikład granulom e- tryczny piasku gliniastego lekikiego. W runi dominowała kupkówka pos polita. Doświadczenie II prowadzono na wieloletniej łące typu wiechliny łąkowej i perzu właściwego, na madzie rzecznej brunatnej. Wierzchnia w arstw a gleby wykazywała skład mechaniczny pyłu ilastego.
Doświadczenie założono metodą losowanych bloków w 4 powtórze
niach. Wielkość poletek wynosiła 5 X 10 = 50 m2. Schem at i dawki na
wozów w obu doświadczeniach były jednakowe (tab. 2). Do nawożenia
23
soli potasowej. Nawożenie azotowe stosowano w latach 1969— 1975 w dwóch term inach: 2/3 dawki na wiosnę i 1/3 dawtki po zbiorze I po kosu, a w latach 1976— 1978 w trzech term inach: 40% dawki na wiosnę i po 30% dawki po I i II pokosie. Superfosfatt wysiewano w całości na wiosnę. Sól potasową w latach 1969;—1975 stosowano jednorazowo na wiosnę, a w latach 1976— 1978 w dwóch term inach: 2/3 dawfki na wios nę i 1/3 dawki po I pokosie. W każdym roku zibierano 3 pokosy. W trak
cie zbioru pobierano około 1 kg próbki runi, reprezentacyjnej dla danego
poletka, do określenia suchej masy i innych analiz.
'Przed założeniem doświadczeń wiosną 1969 roku pobrano średnie próbki gleby z całej powierzchni pola pod doświadczeniem z w arstw 0—10 cm i 11—20 cm. W czasie prowadzenia doświadczeń pobierano z każdego poletka próbki glefoowe z w arstw 0— 10 i 11—20 cm. Próbki te łączono w obrębie obiektów i po dokładnym wymieszaniu pobierano średnią próbkę. Po 10 latach prowadzenia doświadczeń pobrano za po mocą św idra glebowego również próbki z poszczególnych poziomów genetycznych profilu glebowego. W doświadczeniu I pobrano średnie próbki na każdym obiekcie z dwóch powtórzeń (poletka naijbardzieij wy rów nane pod względem zmienności glebowej), a w doświadczeniu II, zlokalizowanym na łące o małej zmienności glebowej, średnie próbki obiektowe z wszystkich 4 powtórzeń.
W próbkach glebowych wysuszonych na pow ietrzu i przesianych
przez sito o średnicy oczek 1 mm wykonano następujące oznaczenia:
— skład mechaniczny m etodą Bouyoucosa-Casagrande’a w modyfi kacji Prószyńskiego,
— pH w H20 i 1 m ol/dm3 roztworze KC1 potencjometrycznie,
— zawartość m aterii organicznej m etodą Tiurina,
— ogólną zawartość potasu po dokonaniu rozkładu próbki HF,
— zawartość trudno rozpuszczalnych form potasu (tzw. potas zapa-.
sowy) po traktow aniu próbki 1 mol/dm3 HC1 m etodą Schachtschabe-,
la [22],
— zawartość wymiennego potasu w wyciągu obojętnego octanu amonu,
— zawartość przysw ajalnych form potasu metodą Egnera-Riehm a (DL) i metodą Egnera-Riehma-Domingo (AL).
Zawartość potasu w roślinach oznaczono, po spopieleniu na sucho, za pomocą fotokolorym etru płomieniowego.
WYNIKI BADAŃ
P L O N O W A N IE R U N I Ł Ą K O W E J I Z A W A R T O Ś Ć P O T A S U W R O Ś L IN A C H
Pomimo jednakowego nawożenia plony suchej masy ru n i w doś wiadczeniu I kształtow ały się na wszystkich obiektach na niższym po ziomie aniżeli w doświadczeniu II (tab. 3). Wynikało to z różnej natu
-to b r e d n i e r o c z n e p l o n y s u c h e j masy r o ś l i n n e j w t / h a Mean a n n u a l y i e l d s o f d r y m a t t e r o f p l a n t s , i n t / h a T a b e l a 3 Obie kt O b j e c t D o ś w i a d c z a n i e I E x p e r im e n t I D o ś w i a d c z e n i e I I E x p e r i m e n t 11 za l a t a - f o r t h e y e a r s 1969- 70 1971-72 1973-75 1976-78 X 19 69- 70 1971- 72 1973- 75 1976- 78 X 0 5 , 3 4 , 4 2,9 2,2 3 , 4 6 , 3 6,4 4 , 7 4 , 5 5 , 3 N! 6,9 6,1 5 , 2 4 , 9 5 , 8 7 , 6 7 , 6 6 , 5 6,4 7 , 0 V l K1 7 , 2 7 , 1 6 , 7 7 , 1 7 , 1 8 , 4 9 , 2 8 , 9 9 , 1 8 , 9 W i 8,8 8,6 7 , 9 7 , 8 8 ,2 9 , 5 10,0 9 , 8 1 0 , 4 9 , 9 W t 9 , 9 9 , 1 6 , 9 6 , 5 7 , 8 1 0 , 4 1 1 , 3 1 0 , 3 10,6 10,6 N2P2K2 8 , 7 8,8 8,6 9 , 1 8 ,8 9 , 9 10,8 1 0 , 7 1 1 , 9 1 0 , 9 N3P2K2 10,6 9 , 6 8,1 7 , 9 8 ,8 1 1 , 3 12,2 1 1 , 3 12,2 11,8 N3r 3K3 10, 5 1 0 , 3 9 , 3 9 , 0 9 , 7 11,6 1 3 , 4 12,0 13,6 12,7 NUBn nq LSD ' 0 . 5 0 , 4 0 , 4 0,6 0 ,4 0 , 7 0 , 7 0,6 0 , 7 . 0,6 E . G o rl a ch i in .
ralnej troficzności obu siedlilsk łąkowych [8]. Analizując plonowanie ru ni w poszczególnych latach trw ania badań można zauważyć w pierw szych czterech latach silniejszą reakcję na nawożenie azotowe niż fo>s- forowo-potasowe. W następnych latach te zależności układały się w prost przeciwnie. Wzrost poziomu nawożenia fosforowo-potasowego powodo wał większe zwyżki plonu niż wzrost dawki azotu, a w doświadczeniu I wystąpiła naw et pod wpływem najwyższej dawki azotu (N3) na tle nis kiego poziomu nawożenia fosforowo-potaisowego (PiiKi) depresja plonu. W doświadczeniu tym w ystąpiły również wyraźne różnice w plonowa niu runi między latami, zwłaszcza przy najwyższym poziomie nawoże nia. Największą wiernością plonowania odznaczał się obiekt z NiPiKi. W doświadczeniu II plony między latam i były bardziej w yrównane i w zrastały równolegle ze wzrostem poziomu nawożenia. Przeciętny udział poszczególnych pokosów w plonie ogólnym doświadczenia I w y nosił: I pokos — 51%', II pokos — 27% i ILI pokos — 22%. Odpowied nie wartości w doświadczeniu II wynosiły: 47, 29 i 24%.
Plonowanie runi na obiekcie kontrolnym w doświadczeniu I (siedlisko o niskiej naturalnej troficzności) w pierwszym roku badań było o 8,5% niższe od plonowania łąki w doświadczeniu II. W kolejnych latach doś wiadczenia następowało obniżenie się plonowania i po 7 latach ustabi
lizowało się ono na bardzo nislkim poziomie (około 2 t/ha), co stanowi
tylko około 33% plonu początkowego. W doświadczeniu II obniżanie się plonowania w wyniku zmniejszania się zapasu składników pokarmowych w glebie następowało dużo wolniej. W ciągu 4 la t plon utrzym yw ał się na jednakow ym poziomie, a dopiero od roku 1973 wystąpił spadek plo nowania runi. N ajm niejszy plon w okresie 10 lat, jaki uzyskano w tym doświadczeniu, nie stoisując nawożenia, stanowił 65% plonu początko wego.
W obu doświadczeniach jednostronne nawożenie azotowe znacznie podwyższało plonowanie ru n i i jego wpływ zwiększał się wraz z trw a niem badań. Jeżeli plon na obiekcie kontrolnym przyjąć za 100, to plon w doświadczeniu I na obiekcie Ni wyrażał się w latach 1969— 1970 licz bą 130, a w latach 1976—1978 aż liczlbą 223. Odpowiednie wartości w doświadczeniu II wynosiły: 121 i 142. Z danych tych wynika, że spa dek plonowania runi z biegiem prowadzenia doświadczeń był na tym obiekcie wolniejszy aniżeli na obiekcie kontrolnym.
Masa roślinna w obu doświadczeniach różni się wyraźnie zawartością potasu (tab. 4). Znacznie więcej tego pierw iastka zawiera ru ń doświad czenia I. Przyczyną niższej zawartości potasu w runi doświadczenia II były wyższe plony oraz niższa zawartość przyswajalnego potasu ,w mo
mencie rozpoczynania badań (tab. 1). Istnieje wiele danych w skazują
cych, że nawożenie, powodując wzrost plonów, może wpływać jedno cześnie na obniżenie zawartości składników m ineralnych w jednostce masy plonu w w yniku tzw. efektu rozcieńczenia. Różnice w zasobności
T a b e l a 4 Ś r e d n i a ważo na z a w a r t o ś ć pot.u hu / ,- i . / л> n j c b m a s i e r o ś l i n n e j z a l e ż n i e od po zio mu n a w o ż e n i a i c z a s u t r v a n i a badań W e ig h te d кеап c o n t e n t o f p o t a s s i u m / /о и / i n d r y m a t t e r o f p l a n t s d e p e n d i n g on t h e f e r t i l i z a t i o n l e v e l and the e x p e r i m e n t d u r a t i o n Obie kt O b j e c t
D o ś w i a d c z e n i e I — ExDer■iment I D o ś w ia d c z e n i e I I - Experim ent I I
w l a t a c h f o r t h e y e a rs 1969-70 1971-72 1973-75 1976-78 1969-70 1971-72 1973-75 1976-78 0 2,41 2,06 1,88 1,55 1,67 1,64 1,61 1,36. 2 ,3 3 1*52 1,00 0 ,7 7 1,63 1,41 1,19 1,02 2,58 2,14 1,61 1,60 1,76 1,58 1,49 1,46 n2p1k1 2,66 1,94 1,41 1,51 1,68 1,47 1,27 1,24 ;;3P1K1 2,49 1 , 6 3 1,41 1,71 1 , 6 5 1,27 1,23 1,22 ;'2?2K2 2,91 2,30 1,85 2 f 04 2,12 1,93 1,69 1,63 "з?2К2 2 , 7 3 2 , 0 4 1 , 7o , 2,17 2,0 5 1,69 1,56 1,58 ^ :гз р з к з 3,02 2 , 4 2 2,33 2,56 2,22 1,94 1,91 2 , 0 8 •U I I qo B iio o 'я 9 2
gleby w przysw ajalny potais obu doświadczeń spowodowały duże zróżni cowanie jego zawartości w ; roślinach, głównie w pierwszym okresie ba dań. Zawartość potasu w ru n i doświadczenia I kształtow ała się w latach
1969— 1970 na poziomie od 35 do 58°/o wyiższym aniżeli w doświadcze niu II. Również pobranie potasu z plonem w tym okresie jest znacznie wyższe w doświadczeniu I niż w doświadczeniu II (tab. 5). Natom iast w latach następnych zbiory potaisu są na ogół wyższe w doświadczeniu II w porównaniu z odpowiednimi wartościami w doświadczeniu I.
T a b e l a 5
śrfNlnic r o cz n e p o b r a n i e p o ta s u / k g К/ h a / z p lon cn r u n i łą kowej z a l e ż n i e od poziomu n,'..vożenia i ozanu tr w a n i a badań Г.'еаг. a n n u a l p o ta s s iu m amounts A g h / h a / c u r r i e d away w i t h th e y i e l d
o f th e me-dow v e g e t a t i o n , d ep e n d in g on th e f e r t i l i z a t i o n l e v e l and t h e d u r a t i o n o f th e e x p e r i m e n t s
D o ś w ia dc ze n i e I •ix p é r i m â t I |I Uoj.viacî.c zo pie 11 e x p e r i m e n t I I
r .* t w l a t a ch f o r the y e a r s 1;6,J-70 1371-72 197 >-75 1 ;7 b - 7 3 1969-70 1971-72 1973-75, 1976-78 J 1 - 7 53 y , 105 75 61 '1 'У) 52 3ü 124 108 73 65 ■ ' Г Г' 1 1 i • 7 151 110 114 147 145 133 133 0 r i 2M 166 111. 117 155 147 124 129 ' ' : 1 л 1 2-: 7 153 97 111 172 143 126 129 2j2 202 159 135 211 209 1o0 134 ’ ‘ '•> ‘ ‘ 2:3.3 196 . 1-14 171 2 32 206 176 194 ' ) ' 3 f’‘ i 31b 2/,9 217 2 31 256 •26 I 22 9 282
Zgodnie z wynikam i innych badań [6, 11] zawartość potasu w ru n i
obu doświadczeń na ogół malała ze wzrostem dawki azotu, a zwiększała się w m iarę podnoszenia poziomu nawożenia fosforowo-potasowego. Je dynie w tych wypadkach, gdy zwiększone nawożenie azotowe powodo wało depresję plonu, zawartość potasu albo nie ulegała zmianie, albo zwiększała się. Natom iast wzrostowi poziomu nawożenia azotowego, szcźególnie w pierwszych latach trw ania badań, towarzyszył wzrost po brania potasu z plonem.
Wpływ czaku prowadzenia doświadczeń na zawartość potasu w runi można najw yraźniej obserwować na obiektach z jednostronnym nawo żeniem azotowym i kontrolnym. W m iarę upływu czasu obniżał się na tych obiektach poziom potasu w runi. Jeżeli idzie o obiekty z nawoże niem potasowym, to taka zależność występowała do roku 1975. Ponow ny wzrost zawartości potasu w runi w latach 1976— 1978 lub jej u trzy m anie na nie zmienionym poziomie było wynikiem zwiększenia o 50% dawki soli potasowej w stosunku do ilości stosowanej w poprzednim
28 E. Gorlach i in.
B IL A N S P O T A S U W U K Ł A D Z IE R O Ś L IN A —N A W Ó Z
Na podstawie wysokości plonu i zawartości w nim potasu wyliczono ilość tego składnika pobraną z plonem w poszczególnych okresach pro
wadzenia doświadczeń (tab. 6). Z porównania tych ilości z daw ką nawo
zu potasowego (tab. 2) wynika, że bilans potasu w doświadczeniu II wykazywał ujem ne saldo we wszystkich okresach trw ania badań, nie zależnie od dawki nawozu potasowego. Podobnie ujem nie kształtował się on w latach 1969— 1975 w doświadczeniu I. Natom iast w latach 1976— — 1978 w doświadczeniu tym, po zwiększeniu dawki potasu w stosunku do poprzedniego okresu, ilość potasu doprowadzona do gleby na obiek
tach z K2 równoważyła jego ilość odprowadzoną z plonem, a na obiek
cie z K3 bilans potasu przyjm uje w tym okresie naw et wartość dodatnią.
Jednakże w obu doświadczeniach za 10-letni okres badań ilość potasu odprowadzona z plonem znacznie przekraczała jego ilość doprowadzoną
do gleby w formie soli potasowej (tab. 6).
T a b e l a 6
Dawka p o t a s u i j c j o z u x o r z plonera / k g К/ h a / za l a f a 1969-1978 Kote o f po ta na iu jn and i t o amounts / k g К/ h a / c a r r i e d away w i t h th e y i e l d
f o r th e p e r i o d 1969-1978
i L:..o:: t
Do św ia d cz an ie I Ex pe rim en t I D ośw ia dcz eni e I I - e x p e r i m e n t I I u ;wka r ■: i e : i : ■■ : ■ 1 i e d z b i ó r c a r r i e d away r ó ż n i c a d i f f e r e n c e dawka r a t e a p p l i e d z b i ó r c a r r i e d away r ó ż n i c a d i f f e r e n c e 0 0 695 - 695 0 830 - 830 *1 o 788 - 788 0 8 93 - 893 V - Л •..ce 1343 - 6üO 668 1382 - 714 1434 - о1б 668 1363 - 695 :J3P 1K1 1424 - 756 668 1395 - 727 >; о V л г ' 1 " г 13.36 1940 - 604 1336 1962 - 626 •KjPjKj 1336 19P3 - 587 1 336 1986 - 650 1924 2473 - 554 1924 2567 - 643
W ciągu 10 lat trw ania badań roślinność łąkowa pobrała na obiekcie kontrolnym 695 kg К w doświadczeniu I i 830 kg K /ha w doświadcze niu II. Pod wpływem jednostronnego nawożenia azotowego ilości te od powiednio wzrosły do 788 i 893 kg/ha. Nawożenie potasowe tylko w nie wielkim stopniu zmniejszyło ujemne saldo bilansu potasowego. Różnica między zbiorem potasu i jego dawką średnio dla wszystkich poziomów nawożenia azotowego w doświadczeniu I dla Ki wynoisiła 751 kg, dla
K2 — 570 kg i dla K3 — 554 kg/ha. Odpowiednie wartości dla doświad
czenia II wynoszą: 712, 638 i 643 kg/ha. Gleba w doświadczeniu I była zasobniejsza w przysw ajalny potas od gleby doświadczenia II. Wyższa
ilość potasu pobranego przez rośliny w doświadczeniu II wykazała, że rośliny korzystały też z mniej rozpuszczalnych form potasu. Gleba tego doświadczenia zawierała znacznie więcej К ogółem (tab. 1).
Z A W A R T O Ś Ć P R Z Y S W A J A L N E G O P O T A S U O Z N A C Z O N E G O M E T O D Ą DL
W związku z ujem nym bilansem potasu w układzie roślina—nawóz obserwowano w yraźny spadek zawartości przyswajalnego potasu na wszystkich obiektach obu doświadczeń w porównaniu z jego ilością w glebie wyjściowej (tab. 7). Mimo wyższej początkowej zawartości przyswajalnego poitasu w glebie doświadczenia I, zubożanie gleby w przysw ajalny potas w tym doświadczeniu następowało znacznie szyb ciej aniżeli w doświadczeniu II. Już w pierwszych trzech latach zaw ar
tość przyswajalnego potasu w warstwie 0—10 cm spadła do poziomu
stanowiącego średnio około 27%, a w warstwie 11—20 om — do pozio mu stanowiącego średnio około 30% ilości zaw artej w glebie wyjścio wej. Natomiast w doświadczeniu II odipowiednie wartości wynoszą: 45 i 65%. W następnych latach zm iany zawartości przyswajalnego po tasu są już stosunkowo niewielkie, z dalszą jednak tendencją spadkową. Po 10 latach trw ania badań ilość przyswajalnego 'potasu w w arstwie gleby 0— 10 cm wynosiła w doświadczeniu I około 23%, a w doświad cze n iu II około 40% oraz w warstwie 11—>20 cm odpowiednio 20 i 70%
ilości zawartej w glebie wyjściowej. Jeśli rozpatryw ać zróżnicowanie między poziomami nawożenia, to tylko na obiekcie z najwyższą dawką soli potasowej (K3) zawartość przyswajalnego potasu w warstw ie gleby 0— 10 cm była nieznacznie wyższa w obu doświadczeniach od zaw artoś ci na pozostałych obiektach. P‘rzyczyną nieco wolniejszego spadku za
wartości przyswajalnego potasu w glebie ■ doświadczenia II była większa
zasobność tej gleby w potas i w związku z tym możliwość uzupełniania puli przyswajalnego potasu z trudno dostępnych jego połączeń.
Z A W A R T O ŚĆ P O T A S U O Z N A C Z O N E G O M E T O D Ą A L , K —W Y M IE N N E G O I K —Z A P A S O W E G O W W IE R Z C H N IE J W A R ST W IE G L E B Y
I P R O F IL U G L E B O W Y M PO 10 L A T A C H . B A D A Ń
Z powodu braku danych dotyczących gleby wyjściowej wpływ 10- -letniego zróżnicowanego nawożenia NPK na zawartość wymienionych frakcji potasu rozpatrzono w odniesieniu dc obiektu kontrolnego. Za wartość potasu oznaczonego metodą AL kształtowała się na wyższym
poziomie aniżeli oznaczonego metodą DL (tab. 7 i 8). Zróżnicowanie
jego ilości między poszczególnymi obiektam i było dla obu metod podob ne. Zawartości potasu oznaczone obiema metodami były ze sobą istotnie skorelowane; wartość współczynnika korelacji obu w arstw gleby i obu doświadczeń wynosi 0,74. Średnio dla wszystkich obiektów zawartość
30 E. Gorlach i in. T a b e 1 a 7 Z a w a r t o ś ć p r z y s w a j a l n e g o p o t a s u w g l o b i e /mg К/ Ю О g / w e d łu g m e to d y E g n e r a - R i e h m a p r z e d z a ł o ż e n i e m d o ś w i a d c z e ń /W/ o r a z po 3 / 1 9 7 1 r . / , 6 / 1 9 7 4 r . / i 10 / 1 9 7 8 r . / l a t a c h t r w a n i a b a d a ń A v a i l a b l e p o t a s s i u m c o n t e n t i n s o i l /m g K /1 00 g / a f t e r E g n e r - R i e h m b e f o r e e s t a b l i s h m e n t o f t h e e x p e r i m e n t s / Н / an d a f t e r 3 / 1 9 7 1 / , 6 / 1 9 7 4 / an d Ю / 1 9 7 8 / y e a r s o f t h e e x p e r i m e n t s d o ś w i a d c z e n i e I E x p e r i m e n t I D o ś w i a d c z e n i e I I - E x p e r i m e n t I I O b i e k t 1971 1974 1978 1971 1974 1978 O b j e c t w a r s t w a g l e b y w cm l a y e r o f s o i l i n cm 0 - 1 0 1 1- 20 0 - 1 0 11 -2 0 0 - 1 0 1 1 - 2 0 0 - 1 0 1 1- 2 0 0 - 1 0 11--20 0 - 1 0 1 1- 20 H 1 2 ,5 8 , 5 L— ft ^ • A О ■ 1 O 9 J 4 С 0 5 , 8 3 , 4 3 , 4 1 , 4 2 , 2 / 1, 0 5 , 9 3 , 6 5 , 8 3 7 3 , 7 3 , 3 ;f i , 2 , 6 2 , 1 1 , 9 2 , 2 2 , 0 1 , 3 6 , 0 3 ,1 4 , 8 3 8 3 , 5 2 , 7 V l K1 3 , 2 2 , 9 2 , 6 3 , 6 2 , 2 1 , 5 3 , 9 3 ,2 4 , 7 3 8 3 , 6 2 , 7 V i * ! 2 , 9 2 , 3 2 , 3 3 , 2 2 , 0 1 , 5 4 , 7 2 , 3 4 , 5 3 4 3 , 7 3 , 0 ;,3P 1K1 * 2 , 9 2 , 3 2 , 6 1 , 5 2 , 0 1 , 3 3 , 8 3 , 4 4 , 2 3 5 3 , 9 3 , 1 M2V2 X2 3 , 5 2 , 6 .2 , 6 1 , 8 2 , 5 2 , 2 3 , 8 2 , 8 4 , 5 4 0 3 , 3 3 , 2 •i3 P2K2 2 , 7 2 , 3 2 , 7 1 . 7 2 , 2 2 , 0 4 , 5 2 , 9 4 , 7 3 8 3 , 7 3 , 0 N3P3 K3 3 , 6 3 , 2 3 , 1 2 , 0 3 , 7 2 , 2 4 , 2 3 , 3 5 , 4 3 8 4 , 6 2 , 6 T a b e l a 8 Z a w a r t o ś ć no t a su w g l o b i e /mg >./100 g / w e d ł u g m e to d y AL, w ym ie nne go i z a p a s o w e g o po 1C l a t a c h t r w a n i a b a d a n
C o n t e n t o f a v a i l a b l e nota -v -iu m i n s o i l a f t e r AL, o f e x c h a n g e a b l e and r e s e r v e К /mg K/1 0 0 g / a l ' t o r 10 y e a r s o f t h e e x p e r i m e n t s
do .. V i u .‘i с z -■r.io I Ex 00 r i m e n t 1 d o ś w i a d c z e n i e I I Exo s r i n . e n t 11 v,r i ; m y zr-oa sow 7 A_ wymi en n y za;::i33-v у - o i c ;:t o x c h a n5o a b l e reserve* e x c h a n g e a b l e r e s e r v e Obie с t w a r s tv. a g l e b y w cm l a y e r o f г0 •H •Hс cm ; . - i c \1 -2 0 0 - 1 0 11 -2 0 0 - 1 0 1 1 - 2 0 0 - 1 0 1 1 - 2 0 0 - 1 0 1 W O 0 4, с 1 ♦ 0 , 8 10,0 9 , 1 4 , 8 4 , 0 ' 3 , 3 2 , 9 30 ,3 2j ,2 ' W V1 3 ,3 - » 5 1 , 7 0 9 9 ,1 6 , G 3 , 7 3 , 2 3 , 3 3 , 2 2 3 , 2 2 3 , 2 •:r r ‘i 2 2, 5 1 , л 1 , 3 8 , 3 6,6 3 , 5 3 , 3 ' 3 , 4 2 , 5 2 7,0 2 5 , 3 ■ j l> 1 к 1 2 , 9 2 , 2 1 , 3 . 1 ,? 9 , 1 9 ,1 3 , 5 3 , 3 3 , 7 2 , 7 2 7 , 5 2 3 , 6 :ï.p?k2 4 , 7 3 ,7 2 ,1 1, 8 10,0 9 , 6 A, 3 3 , 7 3 , 9 4 , 6 2 7 , 8 2 6 , 2 :: <1,0 3, 2 ' i, 1 1 ,7 10,0 3 , 3 4 , 7 4, 1 2,6 1 0 3 3 , 2 3 0 , 3 ^ 2 ^ 5 , 2 4 , 0 ' , 6 2 , 1 10,0 3 , 3 5 ,1 3,8 4 , 5 2,8 3 4 , 9 2 3 , 2 ; 3 ^ 1-
-potasu według metody AL była o około 35%' wyższa niż zawartość po tasu określona za pomocą metody DL.
(Podobnie jak w przypadku przysw ajalnego potasu również zaw ar tość wymiennego i zapasowego potasu nie wykazywała w yraźniejszych zmian w zależności od poziomu stosowanego nawożenia. W doświadcze niu I zawartość К wymiennego na obiekcie z najwyższą daw ką potasu
wynosiła w w arstw ie 0— 10 cm tylko 2,6 mg/100 g, a n a pozostałych
T a b e l a 9
Z a w ar t o ść p o t a s u w edł ug metody A l, wymiennego i zapasowego w p r o f i l u g l e b y /mg K/100 g / po 10 l a t a c h t r w a n i a bada ń C o n t e n t o f a v a i l a b l e p o t a s s i u m a f t e r AL, o f e x c h a n g e a b l e and r e s e r v e К i n t h e s o i l p r o f i l e /mg K/100 g / a f t e r 10 y e a r s o f t h e e x p e r i m e n t s Obie k t O b j e c t G łęb oko ść Depth cm Poziom H o r iz o n C z ą s t k i P a r t i c l e s < 0 , 0 2 mm ^ K C l К-АЪ К wymienny E x c ha ng ea bl e К К zapasowy R e s e r v e К 1 2 3 4 5 6 7 8 D o ś w ia dc ze n ie I - E x p e r im e n t I 0 0 - 27 A1 14 4 , 8 2, 5 1,6 8 , 6 28 - 45 Ап/ В / 12 5 , 3 2,1 1,5 8 , 5 46 - 65 С 9 5, 1 4 , 2 2 , 2 13 ,7 6 5 - 95 D 24 5 , 0 4, 9 3,1 2 1 , 4 N1P 1K1 0 - 27 A1 13 4 , 5 1, 7 0 , 8 8 , 6 28 - 45 А ^ В / 13 5 , 4 1, 5 0 , 8 7 , 6 4 6 - 65 С 7 5 , 4 1 , 3 0 , 8 8 , 1 6 6 - 95 D 23 5 , 3 4 , 3 2 , 4 2 4 , 5 N2P 2K2 0 - 27 A1 12 4 ,1 3,1 2 , 3 11,1 28 - 45 А ^ В / 12 5 ,2 1,9 1 ,2 7 , 8 4 6 - 65 С 7 5 , 2 1,5 0 , 8 8 , 1 6 6 - 95 D 23 5 , 0 6 , 8 3 ,2 2 5 , 6 N3P3 K3 0 - 27 ' А1 11 3,8 3,1 2 , 4 9 ,6 23- 45 А ^/В/ 11 5 , 0 1 , 3 1 , 3 7 , 8 46 - 65 С 10 5 , 4 1, 0 1, 0 8 , 6 6 6 - 95 D 22 5 , 4 5 , 2 3,5 2 3 , 7 Dos-.viadczenle I I - E x p e r im e n t I I 0 0 - 25 А1 39 5 , 9 5 ,2 2, 8 29,1 2 6 - 34 к л/ ъ / 67 6 , 9 6 , 5 3,7 39, 0 3 5- 47 Ак 77 6 , 7 6 , 1 3, 4 3 4, 6 4 5- 75 Gr 73 6 , 3 9 ,6 4 , 3 4 2 ,9 76-10 0 Go r 71 6 , 4 7,1 3,2 2 4 , 9 K1P 1K1 0 - 25 A1 38 5 , 4 4 , 2 1,6 21 ,6 26 - 34 А^ /В / 53 6 , 4 5 ,5 1,7 2 0 ,4 35- 47 Ак 79 6 , 6 6, 6 2 ,9 30 ,7 48 - 75 Gr 72 6 , 3 8 , 7 3,0 3 6 ,7 76 -1 00 Gor 71 6 , 4 9,1 3,1 32,3
32 E. Gorlach i in. c d . t n b ü l i 9 1 2 ... 2 ... 4 > ^ 6 7 0 :>T2P2K2 c - 25 A1 39 5 , 2 5 ,0 1,7 30T7 2 6- 34 A ^ /E / 57 5 ,9 5 ,6 1 , 3 32,5 35- 47 Ak 77 6 , 2 6 , 2 3, 3 30 ,3 40 - 75 Gr 81 6 , 2 8 , 0 3, 3 3 2 ,4 76-1C0 Go r 71 6 , 3 6 , 2 2 , 9 3 0 ,7 ::3? 3K3 0 - 25 A1 41 5 , 2 5 ,6 3 ,2 2 6, 6 ' 2 6 - 34 А / В / 53 6 , 0 6 , 7 2 , 3 28 ,6 35- 47 Ak 76 6 , 5 8 , 4 3, 3 32,4 4 3- 75 Gr 80 6 , 3 9 , 6 3,7 35, 7 76-100 Cor 71 6 , 2 8 , 4 3, 3 31,1
obiektach była jeszcze niższa. W glebie doświadczenia II zawartość К wymiennego była około dw ukrotnie, а К zapasowego prawie trzykrotnie wyższa niż w glebie doświadczenia I, ale również w niewielkim stopniu zróżnicowana między poszczególnymi obiektami.
Zmiany zawartości w profilu glebowym К wymiennego, К zapasowe go i według metody AL w w yniku zróżnicowanego nawożenia omówio
no na przykładzie 4 obiektów: kontrolnego, NiiPiKi, N2P2K2 i N3P3K3
(tab. 9). Różnice zawartości oznaczonych frakcji potasu w poszczegól nych poziomach genetycznych w obydwóch doświadczeniach między obiektami były stosunkowo niewielkie. W doświadczeniu I najwięcej po tasu przyswajalnego, wymiennego i zapasowego zawierał po.ziom D, a najm niej poziiomy A ^ B ) i C. Pośrednie miejsce zajmował poziom próchniczny. Takie rozmieszczenie profilowe potasu uwarunkowane by ło przede wszystkim sikładem mechanicznym gleby. Wzrostowi części spławialnych towarzyszył -wzrost zawartości potasu. W doświadczeniu II dwa wierzchnie poziomy gleby A t i ArfB) zawierały na ogół mniej badanych frakcji potasu niż poziomy głębiej (położone. •Nieprawidłowości w tym względzie w ynikały głównie z różnic w składzie mechanicznym gleby między obiektami.
Zróżnicowanie zawartości potaisu przyswajalnego, wymiennego i za pasowego w profilu glebowym, wyrażane w liczbach względnych, było znacznie większe w doświadczeniu I niż w doświadczeniu II. W obu doś wiadczeniach było ono wyższe w odniesieniu do potasu wymiennego i przyswajalnego niż do pota°u zapasowego. W w arunkach przeprow a dzonych badań nie wykazano zróżnicowania zawartości oznaczonych
frakcji potasu w profilu glebowym wywołanego działaniem 10-letniego
•DYSKUSJA WYNIKÓW
Bilans potasu w układzie roślina—nawóz przybierał w obu doświad
czeniach ,za okres 10 lat w artość ujem ną niezależnie od stoisowanej daw
ki nawozu potasowego (tab. 6). Również w wielu innych badaniach na
użytkach zielonych stosowane dawki nie pokryw ały jego ilości odpro wadzanej z plonem [11, 14, 19]. Dla zrównoważenia bilansu na użytkach zielonych potrzebne są bardzo duże ilości nawozu potasowego. Przy w y sokim poziomie nawożenia azotowego przekraczają one 250 kg K /ha [11]. W naszych badaniach dawka 174 kg K/ha, stosowana w latach 1976— —(1978 w doświadczeniu I, równoważyła iilość potasu pobraną z plonem wynoszącym 7,9 t suchej masy. Natom iast przy plonie suchej masy wynoszącym 13,6 t/ha (doświadczenie II) naw et dawka potasu 261 kg K/ha nie wystarczała do pokrycia jego ilości poibraneij przez rośliny.
Wyniki polskich i zagranicznych doświadczeń wskazują, że często nawożenie potasowe nie pokrywające ilości potaisu odprowadzonego z plonem zapewnia wysokie plonowanie runi łąkowej [5, 17]. Stosowanie dawek nawozu potasowego równoważącego ilość potasu odprowadzonego z plonem byłoby w takich wypadkach nie tylko zbyteczne, ale naw et szkodliwe, prowadząc do „przepotasowania” roślin, co łączy się często z obniżeniem w paiszy zawartości sodu, magnezu i wapnia [1, 7, 10].
W literaturze znajduje się stosunkowo mało danych dotyczących krytycznych zawartości potasu w ru n i łąkowej. S c h e c h t n e r [23*] podaje, że zawartość potasu w runi łąkowej powinna wynosić w w arun kach średniej częstotliwości koszenia przynajm niej 2,3°/© К w suchej masie. N e u b e r t i wsp. (według [3]) oraz F i n e k (według [3]) ob serwowali' niedobór potasu w runi łąkowej I pokoisu przy jego zaw ar tości poniżej 1,2% К w suchej masie traw w okresie ich kwitnienia. Jako w ystarczającą zawartość potasu w runi przyjm ują poziom w gra nicach 2—3% K. B e r g m a n n [2] na podstawie różnych inform acji określa zawartość potasu wynoszącą 1,7—-2,1% К w suchej ma'sie runi jako optymalną, pokryw ającą potrzeby roślin łąkowych, a nie oddziału jącą jeszcze ujemnie na w ykorzystanie innych składników m ineralnych przez zwierzęta. W naszych badaniach podana granica została przekro czona w doświadczeniu I na wszystkich obiektach w latach 1969—1970
oraz na obiekcie z najwyższym poziomem nawożenia (N3P3K3) również
w następnych latach (tab. 4). Wobec braku w latach 1969— 1970 w yraź nej reakcji runi na nawożenie fosforowo-potasowe, wyrażonej wzrostem plonu suchej m asy (tab. 3), można uznać, że nawożenie potasem było w
tym okresie zbyteczne, natom iast na obiekcie z N3P3K3 w następnych
latach za wysokie ze względu na nadm ierną koncentrację potasu w rośli nach. Średnia roczna (z 3 pokosów) koncentracja potasu w runi doświad czenia II nie przekraczała — poza jednym w yjątkiem — w ciągu 10-let-
34 E. Gorlach i in.
Dla racjonalnego nawożenia łąk ważną spraw ą jęst określenie roz m iaru i czasu gospodarowania z ujem nym bilansem potasu. Istnieje zgodność co do tego, że będzie to zależne od szybkości wykorzystyw ania przyswajalnego potasu oraz jego urucham iania z trudno dostępnych form [4, 16, 20]. B o g u s z e w s k i i. G o s e k [4] wykazali duże zróżnico w anie między glebami w zaopatryw aniu roślin w potas, niezależnie n a w et od jego ilości w formie przysw ajalnej. W yczerpywanie potasu ■ z gleb lekkich o dużej zawartości przysw ajalnych form tego pierw iastka następowało znacznie szybciej niż z gleb ciężkich o średniej zasobności.
Spostrzeżenie to potw ierdzają wyniki naiszych badań (tab. 7). Mimo wyższej początkowej zawartości przyswajalnego potasu w glebie doś wiadczenia I (piasek gliniasty lekki) wyczerpywanie z niej potasu nastą piło w znacznie krótszym okresie niż z gleby doświadczenia II (pył ilasty). W pierwszych dwóch latach trw ania badań roślinność łąkowa pobierała więcej potasu z zapasów glebowych w doświadczeniu I. W ko lejnych dwóch latach ilości pobranego potasu z rezerw glebowych były w obu doświadczeniach mniej więcej jednakowe. N atom iast w następ nym okresie zauważa się w yraźną przewagę w tym względzie gleby doświadczenia II (tab. 5).
Szybkość wyczerpywania się dostępnego potasu z gleby zależy od wielu czynników, m. in. od ilości rezerw glebowych w odniesieniu do tego pierw iastka i możliwości ich urucham iania [4, 20]. Taką rezerw ę może stanowić tzw. potas zapasowy [22]. Wprawdzie nie dysponujem y danym i dotyczącymi zawartości potasu zapasowego w glebach przed rozpoczęciem naszych badań, ale dla porównania obu gleb pod względem
tej form y potasu można wykorzystać wyniki po 10 latach prowadzenia
doświadczeń (tab. 8 i 9). Gleba doświadczenia II zaw ierała 3 razy w ię
cej potasu zapasowego w porównaniu z glebą doświadczenia I. Jeżeli porównać zawartość К zapasowego w glebie doświadczenia I z liczbami opracowanym i dla tej metody [15], to jego ilość należy ocenić jako za pas bardzo mały. W obu doświadczeniach zawartość К zapasowego ule gła pod wpływem* nawożenia mniejszym zmianom niż К wymiennego.
W literaturze brak jest zgodności co do k ry terium oceny potrzeb nawożenia łąk potasem. Przegląd propozycji w tym względzie podaje K o p e r [13]. W ymieniony autor uważa, że po odpowiedniej modyfi kacji liczb granicznych najbardziej przydatna do tego celu byłaby meto da Egnera-Riehma, szczególnie ze względu na jej prostotę i możliwość zastosowania do masowych analiz.
Dużo badań wykonano nad zastosowaniem chemicznej analizy runi do określenia potrzeb nawozowych łąk [12, 13, 18, 24]. Pierwsze liczby graniczne dla fosforu i potasu w runi, według których można ocenić zasobność i potrzeby nawożenia gleb łąkowych, zaproponował W a g n e r [13]. Są jednak wątpliwości, czy zawartość potasu w roślinach łąkowych może stanowić podstawę do określania potrzeby nawożenia tym
skład-nikiem. Analiza chemiczna ru n i odzwierciedla stan zasobności gleby w czasie wegetacji analizowanej roślinności. Takie oznaczenie może być mniej przydatne dla prognozowania potrzeby nawożenia potasem łąki w roku następnym, zwłaszcza w odniesieniu do potasu, • gdyż zawartość tego składnika w runi zmienia się bardzo szybko w czasie, szczególnie w w arunkach intensywnego nawożenia łąk azotem. To przypuszczenie potw ierdzają wyniki naszych badań. Na przykład zawartość potasu w runi doświadczenia I na obiekcie z jednostronnym nawożeniem azo towym jest w latach 1971—‘1972 o ponad 30% niższa niż w latach 1969—1970. Znacznie mniejszym zmianom w czasie podlega zawartość fosforu w ru n i łąkowej [9].
Według S c h e c h t n e r a [23] daw ki nawozu potasowego na łąki
pow inny być ustalane w oparciu o przew idyw any plon. Na łąki kośne przy średniej częstotliwości ich koszenia zaleca on stosowanie około 2 kg К na 100 kg suchej m asy runi. K orekta dla lokalnych warunków
nie powinna przekraczać + 10—20%. Badania N o w a k o w s k i e g o
i B y e r s a [21] wskazują, że azot, jako składnik najsilniej w pływ ają cy na wzrost plonu użytków zielonych, powinien być odpowiednio zrównoważony z innym i składnikami pokarmowymi, a szczególnie z po tasem , dla otrzym ania maksymalnego plonu, jak również dla uzyskania
paszy o wysokiej wartości pokarmowej. Stosunek N:K w dawce nawo zowej powinien być ustalany nie ty lk o . w oparciu o ilość stosowanego azotu, ale także z uwzględnieniem zasobności gleby w dostępny potas. P rzy wysokiej zawartości w glebie przyswajalnego potasu można czaso wo nie stosować nawożenia potasowego, naw et w wypadku silnego na wożenia azotowego.
Wyniki naszych badań potw ierdzają powyższy pogląd. W doświad czeniu I przy zawartości przyswajalnego potasu według metody DL, wynoszącej 12,5 mg K/100 g gleby w w arstw ie 0— 10 cm, nawożenie potasowe stosowane łącznie z nawożeniem fosforowym w pierwszych dwóch latach okazało się zbyteczne nawet przy dawce N 180 kg/ha i zbieranym plonie około 10 t/ha suchej masy. Zastosowany nawóz pota sowy spowodował luksusowe pobieranie potasu przez rośliny, natom iast nie miał większego wpływu ani na wysokość plonu suchej masy, ' ani na stopień wyczerpania jego przysw ajalnych form z gleby. Po obniżeniu
się w warstwie 0— 10 cm zawartości przyswajalnego potasu do pozio
mu 2—3 m g /l00 g gleby (tab. 7) optym alną dawką przy nawożeniu azotowym powyżej 135 kg N/ha była daw ka pozostająca w stosunku do azotu (K:N) jak 0,6:1,0. W doświadczeniu II, założonym na glebie cięż kiej zawierającej mniej przyswajalnego potasu w wierzchniej warstwie (8,3 mg K/100 g), wymieniony stosunek K;N (0,6:1,0) w dawce nawo
zowej okazał się najbardziej odpowiedni w ciągu całego 10-letniego
okresu jego prowadzenia. P rzy niższym poziomie nawożenia azotowego wskazany byłby nieco węższy stosunek K:N (0,9:1,0).
36 E. Gorlach i in.
PODSUMOWANIE WYNIKÓW I WNIOSKI
1. Bilans potasu w układzie roślina—nawóz za okres 10 lat, naw et
przy rocznej dawce wynoszącej średnio , w okresie badań 200 kig K/ha, w ykazał wartość ujemną. Skutkiem tego zmniejszyła się znacznie za wartość przyswajalnego potasu w glebie w stopniu praw ie jednakowym, niezależnie od wysokości i zestawu dawki nawozowej.
2. Spadek zawartości przyswajalnego potasu następował szybciej i wyraźniej w glebie lekkiej (piasek gliniasty lekki) o niskiej zawartości К zapasowego niż w madzie pyłowej ilastej, pomimo że zawierała ona przed rozpoczęciem badań mniej dostępnego dla roślin potasu.
3. Podobnie jak zawartość przyswajalnego potasu, również zaw ar tość К wymiennego i К zapasowego zarówno w wierzchniej warstw ie gleby, jak i w głębszych poziomach profilu glebowego nie w ykazują po 10 latach badań wyraźniejszych zmian w zależności od poziomu stoso wanego nawożenia.
4. Jako kryterium oceny potrzeb nawożenia łąk potasem można by przyjąć zawartość przyswajalnego potasu w glelbie i wysokość nawoże nia azotowego. Na gleibach z niską zawartością przyswajalnego potasu według metody DL stosunek K:N w da wice nawozowej przy nawożeniu
azotowym powyżej 135 kg N/ha powinien kształtować się jak 0,6:1,0,
a przy niższej dawce azotu — jak 0,9:1,0. W m iarę wzrostu zawartości К przyswajalnego w glebie stosunek ten powinien ulegać rozszerzeniu, aż do w strzym ania czasowo nawożenia potasowego. W wypadku łąik na glebach lekkich można zrezygnować ze stosowania nawozu potasowego, jeśli zawartość przyswajalnego potasu zbliża slię do górnej granicy śred niej zasobności.
LITERATURA
[1] A- n d r e w C. S., R o b i n s M. F.: The effect of potassium on the growth and chem ical composition of some tropical and temperate pasture legumes. Austr. J. Agric. Res. 20, 1969, 1009—1021.
[2] B e r g m a n n W.: Die M ineralstroffernährung von Pflanze und Tier. Tagungs berichte nr 85, 1966, Deutsche Akademie der Landw irtschaftsw issenschaften zu Berlin.
[3] B e r g m a n n W., N e u b e r t P.: Pflanzendiagnose und Pflanzenanalyse. VEB Gustaw Fischer Verlag, Jena 1976, s. 572.
[4] B o g u s z e w s k i W., G о sæ к S.: Próba określenia stopnia wyczerpania po tasu przyswajalnego z różnych gleb w kilkuletnim doświadczeniu wazonowym. Pam. puł 55, 1972, 27—43.
[5] D o b o s z y ń s k i L.: Zagadnienie współdziałania i zestawów nawozów m ine ralnych NPK na łąkach. Wiad. IMUZ 10, 1972, 3, 121—141.
[6] F i l i p e k J., K a s p e r c z y k M.: W pływ dawki azotu na tempo przyrostu ■masy roślinnej i pobieranie składników pokarmowych przez ruń łąkową. Acta Agr. et Silv., Ser. Agr., 15, 1975, 2, 21—33,
[7] G o r ł a c h E., C u r y ł o T.: W pływ jednorazowego i podzielonego nawożenia potasem na skład chem iczny życicy w ielokw iatow ej i runi łąkowej. Acta Agr. et Silv., Ser. Agr., 13, 197,3, 2, 37—51.
[8] G o r l a c h E., C u r y ł o T.: Działanie w ieloletniego nawożenia na plonowanie runi łąkowej oraz zawartość azotu w roślinach i glebie zależnie od zestawu dawki NPK i warunków siedliskowych. Roczn. glebozn. 34, 1983, 4, 13—28. [0] G o r ł a c h E., C u r y ł o Ts G r z y w n o w i c z I.: Zmiany składu m ineralnego
runi łąkowej w warunkach w ieloletniego zróżnicowanego nawożenia m ineral nego. Rocz. glebozn. (w druku).
[10]. J o l k i n e n R.: The effect od .magnesium, potassium and nitrogen fertilizers on the contents and ratio's of nutrients in spring cereals and grassland crops. Ann. Agric. Fenn. 18, 1979, 3, 188^202.
[11] K a s p e r c z y k M.: Działanie zróżnicowanych zestawów dawki NPK na łą kach trwałych. Cz. II. Niektóre wynikr analizy chemicznej roślin i glefby. Acta
Agr. et Sii'lv. Ser. Agr., 21, 198,2, 93—104.
[12] i K n a u e r N.: Use of plant analysis of determining P and К needs of gras slands. Proc1, of Xth Inter. Grassland Congress (1-966). H elsinki — Finland
1'968, 171—174.
[13] K o p e r S.: Niektóre metody oceny potrzeb nawożenia łąk fosforem i potasem w św ietle doświadczeń nawozowych. Roczn. glebozn. 18, 1967, 1, 143—157. [14] K o z a k М.: Efektiwjiost k&lijnych udobrienij na pieszczanych poczwach.
VIII Mieżdunarodnyj kongress po minieralnyim udobrienijam. Cz. I. Moskwa 1976, 59—67,
[15] L a v e s D.: Zur Kalium transform ation in Boden. Arch. f. Acker .-Pflanzenbau u. Bodenk. 22, 1078, 8, 575—598.
[16] M e r c i k S.: Działanie wysokich dawek potasu na glebach silnie wyczerpą- nych z dostępnych form tego skłaldnilka. Rocz. glebozn. 28, 1977, 2, 105—124. [17] M i ł e z e w а M. M.: N iekatoryje tendencji bałansa kalija poczw Bołgarii
w usłowijach intiensiw niej chimizacji. VIII Mieżdunarodnyj kongress po m i- n ieralnym udobrienijam. Cz. II. Moskwa 1076, 37—43i.
[18] M O r a c z e w s k i R.: Określenie potrzeb n a w o zo w y ch gleb łąkow ych w sto sunku do fosforu i potasu. Rocz. glebozn. 10, 1961, 1, 4Э—00.
019] N a z a r u к M., N ^ c z y p o r u k A.: W pływ w zrastających dawek PK i N na w ydajność pastw isk oraz niektóre w łaściw ości chem iczne gleby. Zesz. probl. PNR 210, 1978, 47—87.
[20] N e m e t h K.: The availability of nutrients in the soil as determined by eldktroultrafiltration. Advances in Agronomy 31, 1979, 165—188.
[21] N o w a k o w s k i T. Z., B y e r s M.: Effects of nitrogen and potassium ferti lizers on contents of carbohydrates and free am ino-acids in Italian ryegrass. II. Changes in the composiition of the non-protein nitrogen fraction and the distribution of individual amino acilds. J. Sei. Fd Agric. 23, 1072, 11, 1313—1333. [22] S c h a c h t s с h a b e i P.: Fixierung und Nachlieferung von Kalium und Am monium Ionen, Beurteilung und Bestimm ung des K alium -Versorgungsgrades von Böden. Landwirtsch. Forschung 15, 1901, 29—41.
[23] S ' c h e c h t n e r G.: How much potash and nitrogen for meadows and pastu res? W: Role of fertilization in the intensification of agricultural production, Proc. of 9th Congress of Inter. Potash Institute, Antibes 1970, Berne — S w i tzerland.
[24] S o ł t y s J.: Ocena potrzeb nawozow ych gleb łąkowych za pomocą analizy chemicznej siana. Rocz. Nauk roi. i leś. 52, 1940, 154—106.
38 E. Gorlach i in. Э. ГОРЛЯХ, Т. ЦУРЫЛО, И. ГЖИВНОВИЧ ВЛИЯНИЕ МНОГОЛЕТНЕГО ДИФФЕРЕНЦИРОВАННОГО УДОБРЕНИЯ НА СОДЕРЖАНИЕ КАЛИЯ В ЛУГОВОМ ТРАВОСТОЕ И ПОЧВЕ Кафедра агрохимии Краковской сельскохозяйственной академии Р е з ю м е В статье рассматриваются результаты полученные в двух 10-летних луговых опытах по влиянию дифференцированного удобрения NPK и продолжительности опытов на изме нения содержания калия в растениях и его некоторые формы содержащиеся в верхнем слое почвы и в почвенном профиле. Учитывали следующие формы калия: усвояемый К по Эгнеру- -Риму (DL) и по Эгнеру-Риму-Доминго (AL), обменный К и резервный К (растворимый в 1 моль/дм3 раствора НС1). Опыты были локализованы на почвах с крайне различными физическими и химическими сбойствами (табл. 1) в сходных климатических условиях. Они охватывали восемь удобрительных объектов (табл. 2). В каждом году собирали три укоса сена. В обоих опытах содержание калия в травостое на фоне одинакового удобрения РК в общем снижалось с повышением дозы азота, а повышалось с повышением уровня фосфорно- калийного удобрения (табл. 4). Только в тех случаях, когда повышенное азотное удобрение приводило к снижению урожая (табл. 3), содержание калия либо оставалось неизменным либо повышалось. Повышение же уровня азотного удобрения, особенно в первые годы опытов, сопутствовалось повышенным выносом калия с урожаем (табл. 5). Баланс калия в системе растение-уробрение за период 10 лет, даже в случае дозы со ставляющей в среднем в период опытов 200 кг К/га, показал отрицательную величину (табл. 6). В связи с этим значительно уменьшилось содержание усвояемого калия в почве в почти одинаковой степени, незазисимо от величины и состава дозы удобрения (табл. 7). Уровень удобрения не влиял также на содержание обменного и резервного К в течение 10-летней продолжительности опытов как в верхнем слое почвы (табл. 8) так и в почвенном прэф п ; (га5 л. 9). Результаты исследований показывают, что как критерий оценки потребности лугов в калийном удобрении можно принять содержание усвояемого калия в почве и уровень азотного удобрения. На почвах с низким содержанием усвояемого калия по DL в верхнем слое почвы соотношения К : N в дозе удобрения в случае азотного удобрения свыше 135 кг N/ra должно составлять 0,6 : 1,0, а при более низкой дозе азота — 0,9 :1,0. По мере повышения содержания усвояемого К в почве указанное соотношение должно расширяться вплоть до временного отказа от калийного удобрения. В случае почв легкого механического состава можно уже полностью отказаться от калийного удобрения, если бы содержание усвояемого калия приближалось к верхнему пределу среднего содержания. E . G O R L A C H , Т. C U R Y Ł O , I. G R Z Y W N O W IC Z
EFFECT OF DIFFERENTIATED NPK FERTILIZATION ON THE POTASSIUM CONTENT IN MEADOW SWARD AND SOIL
Departament of Agricultural Chemistry, Agricultural U niversity of Cracow
S u m m a r y
Results obtained in two 10-year grassland experim ents on the effect of dif ferentiated NPK fertilization and duration of the experim ents on changes of the content of potassium in plants and of some! of its form s occurring in the upper
layer of sod! and in the soil profile are presented in the paper. The follow ing potassium forms have been taken into consideration: available К determined after Egner-Riehm (DL) and after Egner-Riehm -Dom ingo (AL), exchangeable К and reserve К (soluble in 1 m ol/dm 3 HC1 solution). The experim ents w ere located on soils w ith extrem ely different physical and chem ical properties (Table 1) under sim ilar clim atic conditions. Thery comprised eight fertilizing treatm ents (Table 2). Every year three cuts of hay were harvested.
In both experim ents the potassium content in the sw ard against the back ground of equal PK fertilization usually decreased w ith the nitrogen rate increase and increased w ith increasing phopshorus-potassium fertilization level (Table 4). Only in the case w hen the increased nitrogen fertilization led to a decrease of the yield (Table 3) the potassium content either rem ained unchanged or increa sed. On the other hand, the increased nitrogen fertilization level, particularly in the first experim ent years, was accompanied by an increase of potassium am ounts carried aw ay w ith the yield (Table 5).
The balance of potassium in the p lant-fertilizer system for the 10-year period, show ed at the rate am ounting on the average in the period of experim ents to 200 kg K/ha, a negative value (Table 6). In this connection the content of availa ble potassium in soil considerably decreased to an alm ost equal degree, irrespec tive of the fertilizer rate (Table 7). The fertilization level did not affect, either, the exchangeable К and the reserve К content after 10 years of the experim ents both in the upper soil layer (Table 8) and in the soil profile (Table 9).
Results of 'the experim ents prove distinctly that the available potassium con tent in soil and the nitrogen fertilization level can be assum ed as an estim ation criterion of the potassium fertilization requirem ent of m eadows. On soils w ith low content of available potassium after DL in the upper soil layer, the K:N ratio in the fertilizer rate at the nitrogen fertilization level of over 135 kg N/ha should be 0.6:1.0 and at a lower nitrogen rate — 0.9:1.0. Along w ith the incre asing available К content in soil this ratio should becom e w idened till a tempo rary cessation of the potassium fertilization. In case of light soils one could aban don the potassium fertilization, if thé content of potassium approxim ated the upper lim it of its average content.
P r o f . d r h a b . E u g e n iu s z G o r la c h K a t e d r a C h e m ii R o l n e j A R K r a k ó w , a l. M i c k i e w i c z a 21
