K R Y ST Y N A K O N E C K A -B ET L E Y
PR ZY C ZY N EK DO PO ZN A N IA M IN ERA ŁÓW ILASTYCH
W GLEBA CH W YTW ORZONYCH Z LESSÓW 1
P ra co w n ia C hem ii i F izy k i G leb IU N G w W arszaw ie K iero w n ik — | prof, dr A. M u sierow icz |
W ST ĘP
M in erały ilaste m ożna tra k to w a ć jako w skaźniki żyzności, d ecy d u ją
ce o w ielkości k om pleksu sorpcyjnego oraz jako w skaźniki zaaw ansow a
nia sto pn ia w ietrzen ia, p rzebiegu i kolejności procesów glebotw órczych.
P ro cesy bow iem geologiczne i glebow e p rzy różnym zakw aszeniu środo
w iska prow adzą do w y tw o rzen ia się k ao lin itu , halo izy tu bądź endelitu,
m o n tm o ry lo n itu czy illitu .
C elem p rac y było zbadanie w y stępo w an ia określonych m inerałów ilas
tych i ich przem ian w różnych poziom ach genetyczn ych gleb w n aw iąza-
zaniu do p rzebiegu procesów glebotw órczych i ich nasilenia.
W lite ra tu rz e spo ty ka się w iele p rac dotyczących badań nad fra k c ją
ila stą [3, 4, 6, 7], jak rów nież b ad an ia m ineralogiczne pow iązane z b a d a
niam i gleboznaw czym i [1, 2, 5, 8, 9, 10, 11, 12, 14, 15, 16, 17, 18]. S p e c ja l
nie n ależy podkreślić prace nad fra k c ją ilastą, dotyczące gleb lessowych,
jak A l t e m ü l l e r a [1], G l e n n a [2], L i e b e r o t h a [12], P a-
v e l a i U z i a k a [15] oraz U z i a k a [17].
OM ÓW IENIE W Y N IK Ó W B A D A Ń
Do b ad ań pobrano 2 p rofile gleb leśnych, w ytw orzonych z lessów, k tó
re poprzednio zostały całkow icie zanalizow ane pod w zględem w łaściw ości
fizycznych i chem icznych [13].
1 P raca su b w en cjo n o w a n a p rzez V W yd ział PA N .
414 K. K onecka-B etley
Skład chemiczny frakcji ilastej (<C 0,002 mm) badanych gleb
Chemical composition of the clay fraction (<T 0.002 mm) in the investigated soils Miej scowość Locali ty Poziom genet. Genet. horizon Głębo kość Depth cm
Si02 FegOj A1203 i^O particlesCząstki < 0 ,0 0 2 mm С % о о vJ ? w częściach<2 mm in particles<2mm % Przewale A1 3-13 47,25 7,79 14,56 2,71 23,1 0,94 0,59 prof, nr 2 15-23 47,11 7,50 15,35 2,77 16,5 0,67 0,00 A1A3 25-35 46,23 8,46 15,18 2,63 23,7 0,33 0,00 BCB) 35-45 46,40 8,97 15,91 2,6 0 26,9 0,21 0,00 Cl1 75-85 48,08 9,10 17,05 2,68 19,0 0,15 0,00 100-110 42,26 8,85 16,30 2,66 23,7 n.o. 4,00 c2 150-160 42,95 8,97 14,28 2,30 23,4 n.o. 7,80 Pańska A1 3-7 48,25 5,98 18,52 2,54 10,1 3,25 0,00 Dolina prof. 7-14 50,23 6,30 18,70 2,74 13,5 0,66 0,00 nr 1 A3S 14-24 51,65 6,39 17,71 2,66 6,7 0,66 0,00 24-30 50,29 6,86 21,24 2,66 9,4 0,48 0,00 A3gB 32-42 47,21 9,50 26,43 2,67 9,1 0,18 0,00 50-60 47,00 9,50 24,55 2,55 24,0 0,05 0,00 В 70-80 46,31 8,90 23,50 2,66 23,9 0,11 0,00 Cl1 100-110125-135 48,11 8,46 23,34 2,67 10,7 n.o. 0,00 48,75 7,58 21,42 2,70 9,1 n.o. 0,00 C2 150-160 43,82 7,79 16,76 2,66 9,8 n.o. 8,10
Typologicznie gleby te re p re z e n tu ją : p ro fil 2, P rz ew a le — gleba b ru
n a tn a słabo w yługow ana oraz p ro fil 1, P a ń sk a D olina — gleba pseudobie-
iicow a (lessivé). A nalizy chem iczne fra k c ji ilastej ( < 0,002 mm) zestaw io
no w tab eli. F ra k cję tę w ydzielono z gleby m etodą sedy m en tacji w wodzie
bez prep aro w an ia.
Do term icznej analizy różnicow ej w ydzielono z gleby ponow nie fra k
cję ilastą m etodą G orbunow a, usu w ając p rze d tem próchnicę 6'°/o H 20 2,
C a C 0 3 (jeżeli w ystępow ał) — 0,1 n HC1 i k a tio n y w y m ien ne — 0,05 n HC1.
DTA w ykonano na ap aracie p ro d u k cji k rajo w e j, k tó ry składa się z pie
ca tyglow ego, urządzenia do program ow ego ogrzew ania, a p a ra tu sam opi-
szącego i te rm o p a ry — P t/P + R h .
W piecu ogrzew ano próbkę fra k c ji ilastej p rzy ró w n o m iern y m w zroś
cie te m p e ra tu ry (szybkość ogrzew ania m usi być stała). W czasie analizy
m ierzono różnicę te m p e ra tu r bad an ej p ró b k i i su b sta n c ji nieczynnej
(najczęściej A120 3), k tó ra nie ulega p rzem ianom w granicach te m p e ra tu r
zw ykle stosow anych (od pokojow ej do 1000 °C).
K rzy w e DTA dla poszczególnych poziom ów genetycznych gleb p rz e d
staw iono na rys. 1 i 2.
O p ierając się na danych z lite ra tu ry , jak rów nież na w y stęp ow aniu
w analizow anych p róbkach p rzy określonych te m p e ra tu ra c h efektów en
do- i egzoterm icznych m ożna określić, że w b ad any ch glebach w y tw o rzo
nych z lessu w głębszych poziom ach w y stę p u ją m in e ra ły z g ru p y illitu
oraz m o n tm o ry lo n itu , a w w ierzchnich w arstw ach gleb — kaolinit.
P ro fil 2, P rzew ale, gleba b ru n a tn a słabo w yługow ana, c h a ra k te ry z u je
się w ystępo w aniem w poziom ie A 1 (głębokość 3— 13 cm) praw dopodobnie
kao lin itu , o czym w nioskow ać m ożna n a p odstaw ie efek tu en d oterm iczn e-
go w te m p e ra tu rz e 500— 600 °C i z silnej rea k c ji egzoterm icznej przy
R ys. l. P ro fil nr 2, P r z ew a le — gleb a b ru n atn a słabo w y łu g o w a n a P r o file Nr. 2, P r z e w a le — slig h tly
lea ch ed brow n soil
R ys. 2. P ro fil nr 1, P a ń sk a D olin a — g leb a p seu d o b ielico w a (lessivé) P r o file Nr. 1, P ań sk a D olin a, p se u -
d opodsolic (lessiv é)
te m p e ra tu rz e 960 °C. P ierw sza re a k c ja en doterm iczna dość silna poniżej
200 °C i d ru g a słabsze w te m p e ra tu rz e poniżej 600 °C w skazu ją na obec
ność dom ieszek illitu . W poziom ach А гА 3 (głębokość 15— 23 cm) rea k c ja
egzoterm iczna zaznacza się w bardzo m ałym stopniu, co pozw ala w niosko
wać o n iew ielkiej ilości k ao lin itu . D om in antą będzie zespół illitu i m o n t
m o ry lo n itu . W poziom ach głębszych fra k c ja ilasta rep re z en to w a n a jest
głów ne przez m on tm ory lo n it.
W ystępow anie w w ierzchniej w arstw ie tej gleby k ao lin itu w iąże się
zapew ne z zakw aszeniem w w y n ik u sztucznego w prow adzenia do drzew
o-416 K. K onecka-B etley
sta n u sosny. K w asy próchniczne jed n ak są n e u tralizo w an e szybko przez
w ęglan w apnia, k tó ry tu w y stę p u je n iezb y t głęboko.
P ro fil 1, P a ń sk a D olina, m im o że jest glebą pseudobielicow ą (lessivé),
nie w y k azuje rea k c ji egzoterm icznej w te m p e ra tu rz e 960 °C, co św iadczy
0 b ra k u k ao lin itu w w ierzchnich w arstw ach lub o bardzo m ałych ilościach
tego m in erału . D obrze zaznaczona pierw sza re a k c ja endoterm iczna niżej
200 °C, d ru ga en doterm iczna w g ranicach 500— 700 °C, jak rów nież trz e
cia bardzo słaba w te m p e ra tu rz e 900 °C św iadczą o w y stęp ow an iu w ty ch
poziom ach g enetycznych illitu i m o n tm o ry lo n itu . W ystępow anie d ru g ie
go efek tu endoterm icznego w te m p e ra tu rz e poniżej 600 °C pozw ala w nios
kować, że fra k c ja ilasta, tw orząca spoiwo w ty ch glebach, re p re z e n to w a
na jest głów nie przez illit.
N ależy rów nież podkreślić, że ścisłe zid en tyfiko w anie m inerałów ilas
ty ch na podstaw ie DTA, czyli na podstaw ie w ystępo w ania rea k c ji
endo-1 egzoterm icznych w określonych tem p e ra tu ra c h , jest tru d n e ze w zględu
na w ielką różnorodność m in erałó w ilastych, w y stęp u jący ch w glebach.
W celu zid entyfik ow ania m in erałó w ciężkich, u sta le n ia jednorodności
m ate ria łu , a także w celu stw ierd zen ia m ikroskopow o przem ieszczenia
próchnicy, w ykonano z badan y ch gleb szlify w m ate ria le o nie n aru szo nej
stru k tu rz e .
W całym pro filu 2, P rzew ale, stw ierdzono w ystępow anie d e try ty c z -
nego k w arcu w ziarn ach obtoczonych w ró żn y m stopniu (rys. 3— 11).
P rz ec iętn a w ielkość ziaren w ynosi 0,01— 0,06 mm. M in erały ciężkie ozna
czono na podstaw ie szlifów w e w szystkich poziom ach genetycznych
i stw ierdzono obecność: cyrkonu, g ran a tu , tu rm a lin u , a sporadycznie —
sta u ro litu , an atazu, h o rn b le n d y i ru ty lu . D robne ro zm iary m in erałó w
ciężkich i różnorodność g atu n k ów oraz ich dobre obtoczenie św iadczą
o tym , że sk ały m acierzy ste u legały w ielo kro tnej resed y m en tacji, a do
piero z nich pow stał less jako u tw ó r m łodszy.
T e k stu ra w szystkich b ad an ych p róbek jest bezładna i w w iększości
próbek porow ata. S tru k tu ra jest p y lasta lub py lasto -ilasta.
Jako spoiwo ziaren d e try ty cz n y c h w y stę p u je su b stan cja ilasta i p ró ch -
niczna. S u b stan cja ilasta w y stę p u je w poziom ie A± w postaci p raw d o po
dobnie k ao lin itu z dom ieszką blaszek h ydrom ik. N a głębokości 15—
25 cm w y stę p u je już spoiwo m ieszane: h y d ro m ik o w o-kao linito w o-m on t-
m orylonitow e. W poziom ach głębszych su b sta n c ja ilasta w y stę p u je w fo r
m ie praw dopodobnie m o n tm o ry lo n itu z dom ieszką h y d ro b io ty tu . W po
ziomie В i С su b stan cja ilasta rep re z en to w a n a jest głów nie przez m o n t-
m o ry lo n it z dom ieszką h y d ro b io ty tu .
S u b stan cja próchniczna w y stę p u je do głębokości 100 cm w postaci
rozproszonego p e litu w spoiw ie ilasty m lub w postaci w iększych fra g
m entów ro zk ład ającej się flory, często z zachow aniem s tr u k tu ry w
e-R ys. 3. G łębokość 3— 15 cm, struktura g leb y — n ik ole ró w n o leg łe. P o w ięk szen ie 50X
3— 15 depth, soil structure — p a ra llel N icols. M agnif. 5 OX
R ys. 4. G łęb ok ość 3— 15 cm. F ragm en t ro ślin y im p r e g n o w a n y su b stan cją m in era ln ą z zach ow an iem str u k tury organicznej. N ico le rów n oległe. P o w ię k sz e n ie 50X 3— 15 cm depth. P la n t fragm en t im p regn ated w ith m in era l m atter and in ta ct organic structure. P a r a lle l
N icols. M agnif. 50X ły ilaste w glebach w y tw o r z o n y c h z le ss ów 4 1 7
R ys. 5. G łębokość 55— 65 cm. F ragm ent ro ślin y im pregn ow an y su b stan cją m ineralną. N ik o le sk rzy żo
w an e. P o w ięk szen ie 50X
55— 65 cm depth. P lan t fragm en t im pregnated w ith m in eral m atter. Crossed N icols. M agnif. 50X
R ys. 6. G łębokość 75— 85 cm. F ragm en t flo ry zm in e- ralizow an ej. N ik ole ró w n o leg łe. P o w ięk szen ie 50 X 75— 85 cm depth. F ragm en t of m in eralized flora. P a
R ys. 7. G łębokość 75— 85 cm. Stru k tu ra organ iczn a w y pełn ion a zw iązk am i żelaza. N ik o le ró w n o leg łe.
P ow . 50 X
76— 85 cm depth. O rganie stru ctu re fille d w ith iron com pounds. P a ra llel N icols. M agnif. 50 X
R ys. 8. G łęb ok ość 75— 85 cm. S k u p ien ia z w ią zk ó w ż e laza. N ik ole sk rzyżow an e. P o w ię k sz e n ie 50X 75— 85 cm depth. A ccu m u la tio n o f iron com pounds.
C rossed N icols. M agnif. 50X
ły ilaste w glebach ^ w y tw o r z o n y c h z le ss ó w 4 1 9
R ys. 9. G łębokość 100— 110 cm. K oncentracja k a lcy tu w o k ó ł porów . N ik ole skrzyżow an e. P o w ięk szen ie 50 X 100— 110 cm depth. C alcite concentration about pores.
C rossed N icols. M agnif. 50X
R ys. 10. G łębokość 100— 110 cm. F ragm en t spoiw a w ę g la n o w eg o . N icole sk rzyżow an e. P o w ię k sz e n ie 50 X 100— 110 cm depth. F ragm en t of carbonate binder.
Rys. 11. G łębokość 100— 110 cm. K o n cen tracja z w ią z ków żelaza w sp oiw ie. N ik o le ró w n o leg łe. P ow . 50 X 100— 110 cm depth. C oncentration of ferrum com pound
in binder. P arallel N icols. M agnif. 50X
R ys. 12. G łęb ok ość 4— 12 cm. Z agęszczen ie w o d o ro tlen k ó w żelaza. N ik ole rów n oległe. P o w ię k sz e n ie 50X 4— 12 cm depth. C oncentration of F e -h y d r o x id e s. P a
ra llel N icols. M agnif. 50X
ły il aste w gleb ach w y tw o r z o n y c h z le ss ów 42 1
Rys. 13. G łębokość 4— 12. cm. Szczątki roślin. N ik ole ró w n o leg łe. P ow ięk szen ie 50 X
4— 12 cm depth. P la n t residues. P a r a lle l N icols. M agnif. 50X
R ys. 14. G łębokość 14— 24 cm. S truktura a leu ry to w a , tek stu ra bezładna, porow ata. W id oczn e szczątk i roślin.
N ik ole ró w n o leg łe. P o w ięk szen ie 50 X
14— 24 cm depth. A leu ritic structure, ch aotic tex tu re, porous. P la n t resid u es v isib le. P a ra llel N icols. M ag
nif. 50X 42 2 K . K o n e c k a -B e tl e y
Rys. 15. G łębokość 22— 42 cm. Szczątk i roślin. N ik ole ró w n o leg łe. P o w ięk szen ie 50 X
32—42 cm depth. P la n t residues. P a ra llel N icols. M agnif. 50 X
R ys. 16. G łębokość 32— 42 cm . W odorotlenki żelaza w p o sta ci rozproszonego p elitu . N ik o le rów n oległe. P o w . 50X 32— 42 cm depth. F e -h y d r o x id e s, occuring in th e form
of dispersed p elites. P a r a lle l N icols. M agnif. 5>0 X
ły il a st e w gleb ach w y tw o r z o n y c h z le ss ów 423
R ys. 17. G łębokość 32— 42 cm. P elit i drobne grudki su b sta n cji próchniczej. W idoczne pory. N ik ole r ó w
n oległe. P o w ięk szen ie 50X
32— 42 cm depth. P elite and sa m ll crum bs of hum ic m atter. Pores v isib le. P a ra llel N icols. M agnif. 50X
R ys. 18. G łębokość 50—60 cm. S zczątk i roślin. N ik ole rów n oległe. P o w ięk szen ie 5<0X
50— 60 cm depth. P la n t resid u es. P a ra llel N icols. M agnif. 50X
R ys. 19. G łębokość 50— 60 cm. S k u p ien ia h ydrobiotytu. N ik ole skrzyżow ane. P o w ię k sz e n ie 50 X 50— 60 cm depth. A gglom eration s of h ydrobiotite.
Crossed N icols. M agnif. 50X
Rys. 20. G łęb ok ość 70— 80 cm. Stru k tu ra aleu ry to w a . T ek stu ra b ezład n a porow ata. W idoczny p e lit i drobne g ru zełk i su b sta n cji próchniczej. N ik o le ró w n o leg łe.
P o w ięk szen ie 50X
70— 8/0 cm dep th . A leu ritic stru ctu re, chaotic porous tex tu re. P e lite and m in u te crum bs of hu m ic su b sta n ce
v isib le . P a r a lle l N icols. M agnif. 50 X to
ły ilaste w glebach w y tw o r z o n y c h z le s s ó w
426 K. K onecka-B etley
w n ę trz n e j. Poza ty m w y stę p u ją tu rów nież zw iązki żelaza w różnych
ilościach, a w poziom ach najgłębszych — w ęglan w apnia. Na głębokości
75— 85 cm zauw ażono już rom b o ed ry w ęglanow e i dużo su b stan cji p ró ch -
nicznej. C h a ra k te ry sty c zn e je st w zbogacenie spoiw a w C a C 0 3 w okół
k an alik ó w i porów glebow ych. W poziom ie 100— 110 cm zaznacza się
p rzew aga ilościow a spoiw a nad ziarn am i d etry ty czn eg o kw arcu.
W pro filu 1, P a ń sk a Dolina, w glebie w ytw orzon ej z lessu stw ierdzono
na podstaw ie an alizy szlifów k w arc i w dużo m niejszej ilości k w aśne
plagioklazy i m ik ro k lin (rys. 12— 20). M in erały te m ają ziarna ostro-
kraw ęd ziste o śred n icy 0,004—'018 m m (najliczniejsze o średnicy 0,04 mm).
Z m in erałów ciężkich w yróżniono w całym p ro filu cyrkon, ru ty l,
tu rm a lin , g ran at, sta u ro lit, am fibol i g lau ko nit. S potyka się tu także
blaszki m uskow itu, chlo ry tu , b io ty tu oraz sk up ienia h y d ro b io ty tu . P o
w yższy zespół m inerałów ciężkich pozw ala w nioskow ać o pochodzeniu
ich ze skał m agm ow ych i m etam orficznych, w ielokro tnie rese d y m en to -
w anych. N ależy rów nież zaznaczyć, że m in e ra ły ciężkie odznaczają się
dużą odpornością na w ietrzen ie i niszczenie chem iczne.
Ja k o spoiwo m a te ria łu okruchow ego b ad anych próbek w y stę p u je su b
sta n c ja ilasta, zaw ierająca dom ieszkę w odorotlenków żelaza oraz su b
sta n c ji próchnicznej. S u b stan c ja ilasta rep re z en to w a n a jest praw odopo-
dobnie przez k a o lin it oraz m o n tm o ry lo n it i hy drom iki. W odorotlenki że
laza w y stę p u ją w postaci skup ień , n ieró w n o m iern ie rozm ieszczonych
w spoiw ie ze w zględu na zachodzący w glebie proces glebotw órczy. S u b
sta n c ja próchniczna w y stę p u je w postaci p elitu, a n iekiedy w postaci
d robn ych skupień. Często w y p ełn ia ona fra g m e n ty roślin.
We w szystkich b ad any ch poziom ach gen etycznych gleby, obserw o
w anych w cienkiej płytce, w idać s tru k tu rę gruzełk o w atą i aleury tow ą,
te k s tu rę bezładną, porow atą. N a głębokości 50— 60 cm su b sta n c ja ilasta
re p re z en to w a n a jest głów nie przez m o n tm o ry lo n it i łuseczki hydrom ik;
te n sam u k ład pozostaje w poziom ach głębszych.
S u b stan c ja próchniczna w y stę p u je w poziom ach В i w niew ielkich
ilościach w poziom ie С w postaci rozproszonego p elitu , tw orząc m iejsca
m i dro b n e sk upienia, dochodzące do śred n icy 0,17 m m, o b arw ie czarnej.
W poziom ie В w y stę p u ją często fra g m e n ty su b sta n c ji ro ślin n ej o b arw ie
c iem n o b ru n atn ej. N iekiedy sp o ty k a się fra g m e n ty roślin o b arw ie b ru n a t-
noczerw onej, w ypełnione su b sta n c ją próchniczną i w o do rotlen k am i że
laza. W poziom ie С na głębokości 150— 160 cm w y stę p u je w niew ielk iej
ilości n ieró w n o m iern ie rozm ieszczony w ęglan w apnia, o śred n icy ziaren
0,01— 0,04 mm.
M a te ria ł d e try ty c z n y w form ie ziaren ostrokraw ęd zistych , w y stę p u
jący w obu profilach, św iadczy o eolicznym tra n sp o rc ie lessu, jak ró w
nież o jednorodności p ro filu glebowego.
R ozp atru jąc rozm ieszczenie próchnicy, w y stęp u jącej
p raw ie w e
w szystkich poziom ach g enetycznych obu profilów , m ożna w ysun ąć p rz y
puszczenie, że na ty m te re n ie w y stęp o w ały w okresie borealn y m czarno-
ziem y, k tó re u legły daleko idącym p rzeobrażeniom poprzez gleby b r u
n atne, gleby b ru n a tn e w yługow ane, do obecnych gleb pseudobielicow ych
(lessivés).
U W A G I KOŃCOW E
Na podstaw ie lite r a tu r y i przeprow adzonych badań gleb lessow ych
leśnych n a su w a ją się n astę p u jąc e uw agi:
1. W glebach lessow ych leśnych (n a tu ra ln e siedlisko lasów liściastych
lub m ieszanych) w y stę p u ją w przew adze m in e ra ły ilaste z g ru p y illitu
i m o n tm o rylonitu.
2. P raw dopodobnie w w y n ik u zakw aszenia środow iska pojaw ia się
w n iek tó ry ch w ypadk ach w w ierzchnich poziom ach gleb kaolin it.
3. O znaczony na podstaw ie szlifów w bad any ch glebach zespół m in e
rałó w ciężkich (cyrkon, ru ty l, tu rm a lin , g ran at, sta u ro lit, am fibol, glau-
konit, anataz, h o rnb lenda) i ich dobre obtoczenie w skazu ją na w ielo k ro t
ną resed y m en tację.
4. Je d n o lity skład m in e raln y we w szystkich poziom ach genetycznych
profilów w skazuje na jednorodność m a te ria łu lessowego.
5. W ystępow anie su b sta n c ji próchnicznej w form ie p e litu i drob nych
sk u p ień lub w iększych frag m en tó w ro zpad ającej się flo ry do głębokości
100 cm w obu pro filach p otw ierd za tezę w y su n iętą odnośnie lessów na
ty m tere n ie [13], że w okresie b o realn y m w y stępow ały tu czarnoziem y.
P rz y zm ianie k lim a tu i roślinności n astąp iło n a k ład an ie się procesu b r u
n a tn ie n ia na proces czarnoziem ny, a w dalszej kolejności lessivage.
6. W obu bad anych glebach we w szystkich poziom ach genetycznych
w y stę p u je podobny skład m in erałów ilastych, m im o że proces glebo-
tw órczy gleby z PrzewTala jest procesem m łodszym , a w P ań sk iej Doli
nie — bardziej zaaw ansow anym . To stw ierd zen ie pozw ala w yciągnąć
w niosek, że obie b adane gleby, różniące się typologicznie, pow in ny
m ieścić się w klasie gleb b ru n a tn y c h .
N ależy podkreślić, że zagadnienie zależności m iędzy sk ładem m in e
ra ln y m gleb a przebiegiem procesów glebotw órczych pozostaje kw estią
o tw a rtą i w ym aga prow adzenia dalszych bad ań n ad fra k c ją ilastą w gle
bach w y tw orzonych z różnych utw orów .
*
428 K. K onecka-B etley
S zlify glebow e zostały w y k onane w Z akładzie P e tro g ra fii In sty tu tu
Geologicznego, k iero w n ik prof. Łaszkiew icz, przez d r A nnę L an g er-K u ź-
m ierow ą, za co sk ład am serdeczne podziękow anie.
L IT E R A T U R A
[1] A l t e n m ü l l e r H.: M ik rosk op isch e U n tersu ch u n g en ein ig e r L ö ssb o d en ty pen m it H ilfe v o n D ü n n sch liffen . Z eitschr. P flan z. D üng, und B od en k u n d e, B. 72, 1956, H. 2.
[2] G l e n n R. C.: C h em ical w e a th e r of la y e r silic a te m in era ls in lo ess d erived lorin g s ilf from M issisip i. K on gres P a r y sk i K o m isja II— V.
[3] G o r b u n o w N. I.: M etodika ro zd zie len ija p oczw i g lin na fra k cji dla r ie n t- g ie n o w sk o g o i tierm iczesk o g o izu czen ija. P oczw o w ied ien ., 7, 1958.
[4] G o r b u n o w N. I.: S w o jstw a p oczw p ójm y i k la żm y i m in iera ło g iczesk ij zostaw ich ilisty c h frak cji. P o czw o w ied ., 1, 1961, str. 61— 67.
[5] G o r b u n o w N. I., P r u s i n к i e w i с z Z., G r a d u s o w B. D. O brazow a- n ije g lin isty c h m in iera ło w w p o d zo listy ch n a p ieszcza n y ch porodach rażnogo w ozrasta. P o czw o w ied ien ., 8, 1963, s. 48—57.
[6] G o r b u n o w N. I.: W y so k o d isp iern y je m in ie r a ły i m ieto d y ich izu czen ija. M oskw a 1963.
[7] G r i m E. R.: C lay m in era lo g y . L ondon 1953, s. 384.
[8] J a r i ł o w a E. A., P a r f i e n o w a E. J.: N iek o to ry je m a tieria ły к ch arak - tie r istik ie g lin isty ch m in iera ło w k ołłoid n oj fra k cji poczw . P oczw o w ied ien ., 2, Ш50.
[9] K ę p k a М.: W stęp n e b ad an ia sk ład u m in era ln eg o fra k cji < 0,002 m m gleb y b ielico w ej i b ru n atn ej. R oczn. G lebozn., t. X I, 1962.
[10] K o m o r n i c k i T.: C ztery p ro file gleb na podłożu w a p ie n n y m i k r y sta lic z n ym w T atrach. P ra ce R o ln iczo -L eśn e, nr 60, P A U , K rak ów , 1952, s. 1— 57. [11] K o m o r n i c k i T., A d a m c z y k B., J a k u b i e c J., K u b i s z J., O l e
k s y n o w a K. , T o k a j J.: T he p rocess o f w e a th e r in g of upper tria ssic rocks in th e T atra M ts. and th e clay m in era ls form ed th ereform . R oczn. G lebozn., d odatek do t. X IV , 1964, s. 353— 366.
[12] L i e b e r o t h I.: Zur U n tersch eid u n g von P arab rau n erd en und F ah lerd en aus W eich sellö ss in S ach sen . A. T h a er-A rch iv , 1964, B. 8, H. 6— 7, B erlin , S. 487— 509. [13] M u s i e r o w i c z A. , K o n e c k a - B e t l e y K. , K u ź n i c k i F.: Z a g a d n ie nie ty p o lo g ii gleb w y tw o rzo n y ch z lessó w . R oczn. N auk. R oln., t. 104-D, 1963. [14] P a v e l Z., U z i a к S.: M in erały ila ste w g leb a ch K arpat flisz o w y c h . UM CS
L u b lin , I960, s. 49— 71.
[15] P a v e l Z., U z i a к S.: M in erały ila ste gleb w y tw o rzo n y ch z u tw orów le sso w a ty c h i p y ło w y c h p och od zen ia w o d n eg o . U M CS L u b lin , sec. E, 1962, s. 75— 97.
[16] S a l у R.: P risp erok к pozn an iu n asich p o d so lo v y ch le ś n y c h pod. L esn ick y C a- sopis, 1960, nr 4, s. 249— 274.
[17] U z i а к S.: C lay m in era ls in soils form ed from loess. U M CS L ublin, sec. B, 1961, s. 11— 21.
[18] U z i a k S.: M in eralogical com p osition of th e clay fra ctio n of so ils form ed from silt d ep osits of d ifferen t origin. Roczn. G lebozn., d od atek do t. X IV , 1964, s. 367— 373.
К П О ЗН А Н И Ю ГЛИ Н И СТЫ Х М И Н ЕРА Л О В В П О Ч В А Х О Б Р А ЗО В А В Ш И Х С Я И З ЛЕССОВ Л а б о р а т о р и я Х и м и и и Ф и з и к и П о ч в И н с т и т у т а А г р о т е х н и к и У д о б р е н и я и П о ч в о в е д е н и я , В а р ш а в а Р е з ю м е Н а основании л и тер атур н ы х дан н ы х и п р оведенного и ссл едован и я л есн ы х л ёссов ы х почв м ож н о сделать сл едую щ и е примечания: 1. В л есн ы х л ёссов ы х п оч в ах (естественная среда ли ствен н ы х и см еш ан н ы х лесов) преобладаю т глинисты е м инералы и з группы иллита и м онтм орил лонита, 2. по вероятности в р езу л ь та т е п одк и слен и я среды в н ек оторы х сл уч ая х в в ер хн ем горизонте почв поя вляется каолинит, 3. о б н а р у ж ен н а я в ш л и ф а х и ссл едов ан н ы х почв ассоциац ия т я ж е л ы х м ине ралов (циркон, рутил, турм алин, гранат, ставролит, ам ф и бол, глауконит, атаназ, роговая обманка) и и х хор ош ая окатанность указы в аю т на многократную р е с е дим ентацию , 4. одинак овы й м инеральны й состаз во в сех ген ети ч еск и х гор и зон тах п р о ф и л я ук азы в ает на однородность лёссового м атериала, 5. наличи е гум усовы х вещ еств в ф ор м е пелитов и м ел к и х н акоп лен ий остат ков р азл агаю щ ей ся ф л о р ы до глубины 100 см в обои х п р о ф и л я х п од т в ер ж д ает вы д в и н утое п о л о ж ен и е по отнош ении к лёссам этой территории [13], что в бо р еа л ь - ный п ери од зд есь н аходи л и сь чернозем ы . С и зм ен ен и ем климата и р асти тел ь ности на ч ернозем ны й процесс нак л ады вал ся процесс бур ен и я а затем л ёсси в аж . 6. в об еи х и ссл едов ан н ы х п оч в ах во в сех ген ети ч еск и х гор и зон тах обн ар у ж и в а ется сходство состава гли нисты х м инералов, хотя почвообразовательны п роцесс в почве и з П р ж ев а л я бол ее молодого возраста чем в П анской Долине. Это уточ н ен и е п озв ол яет сделать вывод, что обе и ссл едуем ы е почвы, х о т я ти пологически различн ы , д о л ж н ы вм ещ аться в классе бур ы х почв. С ледует подчерк нуть, что вопрос завим ости м е ж д у м инеральны м составом почв и ходом п оч в ообразов ател ьн ы х процессов остается открытым и требует дал ьн ей ш его и зуч ен и я илистой ф рак ц и и почв разв и в ш и хся и з р азл и ч н ы х образований. К . K O N E C K A -B E T L E Y A C O N TR IB U T IO N ТО THE ST U D Y OF C LA Y M IN E R A LS IN SO IL S FROM L O E SSE S L a b o r a to r y o f S o il C h e m is tr y a n d P h y s ic s IU N G , W a r sa w S u m m a r y
P u b lish ed fin d in g s of va rio u s authors and ow n in v e stig a tio n s on fo r e st loess so ils su g g est th e fo llo w in g con sid eration s:
430 K. K onecka-B etley
1. In fo rest lo ess soils (natural h a b ita t of d ecid u ou s or m ix e d tree stan d s) p red om in ate clay m in era ls of th e illite and m o n tm o rillo n ite group.
2. In som e cases occurs k a o lin ite in th e upper so il horizons, w h ich is p robably due to a cid ifica tio n of the m edium .
3. T h e group of h ea v y m in era ls (zirconium , ru tile, tu rm ilin e, garnet, sta u ro lite, am p h ib oles, g la u co n ite, anatase, h ornblende) d efin ed in th e ex a m in ed so ils from m icroscop e sectio n s and th eir w e ll-r o u n d e d sh a p e in d ica te m u ltip le r e se d im e n ta tion.
4. The uniform m in era lo g ie com p osition in a ll g en etic p ro file horizons in d ica te th e h o m o g en ity of th e lo ess m aterial.
5. T he p resen ce of hum ic m atter in th e form of p e lite and m in u te a g g lo m era tion s or larger fra g m en ts of decom posed flo ra in both p ro files dow n to 100 cm depth con firm s the th esis a d van ced in resp ect to th e lo e sse s of th is area [13], accor ding to w h ich ch ern ozem s occured on th em in th e B o rea l period. W ith th e ch an ge in clim a te and v e g e ta tio n the ch ern ozem s p rocess w a s su p erp osed by a b row n in g p rocess, and su b seq u e n tly by le s siv a g e process.
6. T he com p osition of th e cla y m in era ls is sim ila r in a ll g en etic h orizon s of both ex a m in ed soils in sp ite of the fa ct th at th e fo rm a tio n p rocess of the P rzew a la so il is ju v e n ile w h ile th a t at PaĄska D olin a is m ore ad van ced . T h is fa ct a llo w s th e con clu sion that both tested soils, though ty p o lo g ic a lly d ifferen t, should be a ttrib u t ed to the class of brow n earths.
It m u st be noted th at th e q u estio n of correlation s b e tw e e n m in era l so il co m p o si tion and th e ev o lu tio n of so il-fo r m in g p ro cesses rem ain s on open problem req u ir ing fu rth er research on th e clay fra ctio n in soils from d iffe r e n t p a ren t m aterial.
