Zjazd naukowy V Komisji PTG - Geneza i typologia gleb Polski środkowej. Rędziny i gleby wytworzone z utworów eolicznych

ZJAZD NAUKOWY V KOMISJI PTG

G EN EZA I TYPO LO G IA G LEB PO LSK I ŚRO D K O W EJ. R ĘD ZIN Y I G L E B Y W YTW O RZO N E Z UTW ORÓW EO LICZN YCH

Celem zjazdu, k tóry odbył się w dniach 1 4 - 2 2 w rześnia 1970 r., b y­ ło przedyskutow anie genetycznych podstaw system atyki gleb Polski, przyjętej na zebraniu Kom isji w dniu 6 października 1969 r. Równocześ­ nie zam ierzano przedstawić nie tylko p rzyjęty schem at podziału gleb Polski, ale również cały dorobek Polskiego Tow arzystw a Gleboznawcze­ go w dziedzinie system atyki gleb. K onferencja terenow a, stanow iąca pod­ staw ow ą część zjazdu, poświęcona była genezie i typologii rędzin oraz gleb w ytw orzonych z utw orów eolicznych — piasków i lessów. Na ze­ braniu V Kom isji w dniu 6 X 1969 r. ustalono, że najpierw przedstawio­ ne zostaną tylko niektóre gleby Polski środkowej, najtomiast gleby P ol­ ski północnej ze specjalnym uwzględnieniem pokryw p eryglacjaln ych bę­

dą stanow ić tem at następnego zjazdu.

W zjeździe wzięło udział: 15 członków V Komisji, 8 osób spośród za­ proszonych gości krajow ych i przedstawicieli Oddziałów PTG oraz 7 osób spośród zaproszonych gości zagranicznych. F ran cję reprezentow ał prof, dr G. A ubert, Czechosłowację — prof, d r Peliszek, Rum unię — dr Ana Conea i dr Angela Popowatz, NRD — prof, d r R euter, dr Kopp i d r J ä ­ ger.

Razem w zjeździe brało udział 30 osób. W pierw szym dniu w obradach kam eralnych refe ra ty wygłosili:

F r. Kuźnicki — Genetyczne podstawy system atyki gleb Polski, J . Kobendzitna — Geneza piasków w ydm ow ych -starego tarasu W isły, H. M aruszczak, E. J . Mojski — Geneza i straty g rafia lessów,

M. Strzem ski — W łaściwości skał wapniowych oraz form y ich glebo-tw órczego przekształcania.

W dniach 16 - 22 września odbyła się konferencja terenow a na trasie W arszaw a — Kampinos — Puław y — K azim ierz — Lublin — Opatów — Ostrowiec Św iętokrzyski — S tara Słupia — K ielce — Brzegi — K ije — Busko — Śladków — Łatanice — Opatkowice — K raków . U czestnicy zjazdu zapoznali się z 19 profilami gleb, przygotow anym i na trasie, oraz

554 F. Kuźnicki

z ich obszerną dokum entacją, stanow iącą treść przewodnika. B yły to przeważnie profile tzw. albumowe, które w ejdą w skład opracow yw ane­ go albumu gleb Polski.

W czasie konferencji terenow ej przedyskutowano obszernie zagadnie­ nia dotyczące genezy i system atyki zaprezentow anych gleb.

Tem atem pierwszego dnia konferencji terenow ej, której przewodni­ czył prof. Peliszek, było zagadnienie stopnia rozw oju procesu bielicow a-nia w glebach w ytw orzonych z piasków w ydm ow ych na obszarze K am ­ pinosu oraz jego kryteriów m orfologicznych, fizykochem icznych i biolo­ gicznych. W dyskusji podkreślono rolę budowy profilu gleby, a szczegól­ nie poziomu iluwialnego B, jako ważnego k ryteriu m stopnia zaaw ansow a­ nia procesu bielicowania. Zwrócono również uw agę na stare poziomy w ie­ trzenia, w ystępujące niejednokrotnie na kulm inacjach w ydm blisko po­ wierzchni. Czy prawidłowość itę należy w iązać, jak tw ierdzi J . Koben-dzina, z tw orzeniem się w ydm w starszym dryasie i ze zmianą kierunku w iatrów , czy należy ją uznać za wielokrotne niszczenie pokryw y eolicz-nej i odsłanianie poziomów głębszych w późniejszym okresie, zagadnie­ nie to pozostaje otw arte i w ym aga dalszych badań.

Dyskusja dotyczyła również typologii gleb w ytw orzonych z b runat­ no zabarw ionych luźnych piasków eolicznych, nie w ykazujących pod względem m orfologicznym cech zbielicowania. Zdania uczestników zjazdu były w tym względzie bardzo rozbieżne. Gleby w ytw orzone z opisanych piasków były określane przez jednych jako skrytobielicow e, przez innych

jako rdzaw e, a naw et jako brunatne.

System atyka gleb Polski zam ieszcza je w klasie gleb bielico wy ch, biorąc pod uw agę całokształt w arunków ekologicznych oraz ich cech fi­ zykochemicznych, a nie tylko barw ę utw orów , natom iast w zależności od budowy profilowej m ogą to być albo gleby rdzaw e, albo słabo w y ­ kształcone bielico wane. W system atyce gleb leśnych określa się je jako skrytobielicowe.

W drugim dniu konferencji terenowej zwiedzano zakład kartografii gleb ITJNG, kierow any przez prof. M. Strzem skiego. U czestnicy zjazdu zapoznali się z m apam i gleb, w ykonanym i w różnych skalach, z ich tre ­ ścią, jak również z m etodyką ich w ykonyw ania.

Tem atyka (trzeciego dnia konferencji terenow ej związana była z za­ gadnieniem genezy gleb w ytw orzonych z lessów na obszarze W yżyny L u ­ belskiej. U czestnicy Zjazdu zapoznali się z budową geologiczną profilu w Kwaskowej Górze na przedmieściu Kazim ierza oraz z dwoma profila­ mi gleb upraw nych, położonych w pobliżu wąwozu w terenie podlegają­ cym dość silnej erozji. Zagadnienie budowy geologicznej profilu w w ą­ wozie na Kwaskowej Górze obejm uje charakterystykę zarówno gleby współczesnej rozpoznanej jako gleba płowa (lessivé), jak i gleby kopalnej

na głębokości 13,65 im. Gleba kopalna rozw inięta na lessie odwapnionym została określona na podstawie badań H. M aruszczaka i K. K oneckiej-B etley jako interglacjalna gleba brunatna słabo wyługow ana, z pew ny­ mi cecham i odgórnego oglejenia.

Dwa następne profile gleb w ytw orzonych z lessu zostały zdefiniowa­ ne jako gleby brunatne w tórne, o profilach skróconych w wyniku proce­ sów zm yw nych.

Dyskusja, której przewodniczyła d r Ana Cornea, potwierdziła rozpo­ znanie gleb szczegółowo w przewodniku opisane i udokumentowane w y­ nikami analiz. W godzinach popołudniowych zwiedzano laboratoria Z a­ kładu Gleboznawstwa W SR i IMUZ w Lublinie.

C zw arty dzień konferencji terenow ej był przeznaczony w dalszym ciągu n a przedyskutowanie zagadnień zw iązanych z genezą i właściwo­ ściami gleb w ytw orzonych z lessów. Dyskusję prowadził prof. R euter.

Czam oziem w ytw orzony z lessu ilastego w e Włos to wie, zaw ierający w ęglany dopiero na głębokości poniżej 100 cm, został określony jako czam oziem strefy leśno-stepow ej, w ykazujący ipewne cechy zdegrado­ wania w w yniku zabiegów agrotechnicznych.

W dyskusji zwrócono uw agę na -pewne antropogeniczne cechy tego profilu i na jego dość niskie położenie. Następnie uczestnicy konferencji udali się do Ostrowca Św iętokrzyskiego, a stam tąd do Starej Słupi. Gle­ ba profilu z O strowca Sw. określona została jako brunatna w łaściw a w y ­ tworzona z lessu, a profilu w Starej Słupi — jako opadowoglejowa w y ­ tworzona z lessu.

W pierw szym przypadku zwrócono uw agę n a zjawiska erozji, które spowodowały najprawdopodobniej skrócenie profilu, w obec czego obec­ ny poziom (B), określony jako poziom brunatnienia, m a cechy poziomu В wzbogaconego w ił dawnej gleby płowej.

W drugim przypadku zwrócono uw agę na cech y ługowania, w aru n ­ kujące cechy odgórnego oglejenia oraz na sam m ateriał lessu, w skazują­ cy być może na jego osadzenie w depresji terenow ej. Przew ażał pogląd, że jest to gleba płowa odgórnie oglejona. W obu przypadkach dyskusja była bardzo ożywiona

29 w rześnia, tj. w piątym dniu konferencji terenow ej, dyskusję pro­ wadził prof. A ubert. Dzień ten przeznaczony był w yłącznie na zagad­ nienie genezy i właściwości rędzin, w ytw orzonych z utw orów różnych form acji geologicznych oraz na tow arzyszące w pew nych przypadkach reliktow e p rocesy terra rossa oraz terra fusca.

Zjaw iska krasu i terra rossa na przykładzie rezerw atu skalnego K a- dzielnia opisał dr Z. Rubinowski z oddziału Kieleckiego In stytu tu Geolo­ gicznego. Zjaw iska terra rossa, w yrażające się w odwapnionej ilastej zw ietrzelinie wapienia dewońskiego barw y brunatnoczerw onej, wiążą

55 6 F. Kuźnicki

geolodzy Instytutu Geologicznego w obecnej w ersji z w arunkam i klim a­ tycznym i okresu trzeciorzędowego.

U czestnicy Zjazdu zapoznali się rów nież z profilem rędziny w ytw o­ rzonej z wapienia p-ermskiego w Czarnowie, w którym można również zaobserwować na głębokości około 40 cm częściowo odwapnioną ilastą zwietrzelinę barw y brunatnoczerw onej, stanow iącą najprawdopodobniej reliktow ą zwietrzelinę wapienia.

W dyskusji poruszono zagadnienia różnicy, jaka zachodzi między współczesnym w ietrzeniem niektórych utw orów triasow ych, dającym czerw oną zwietrzelinę, a w ietrzeniem utw orów w apiennych k rystalicz­ nych w w arunkach gorącego klim atu tropikalnego, dającym odwapnioną zwietrzelinę ilastą terra rossa.

W profilu rędziny właściwej w Czarnowie zwrócono uwagę na zja­ wiska kongeliflukcyjne, powodujące przeniesienie z w yższych m iejsc m a­ teriału rumoszowego.

Z kolei uczestnicy konferencji przejechali do m iejscowości Brzegi, gdzie był przygotow any profil rędziny brunatnej w ytw orzonej z wapienia ju ra j­ skiego. Profil opisany i zanalizowany stanow i odkrywkę naturalną w a­ pienia, w której można zaobserwować różne cechy m orfologiczne i che­ miczne, m iędzy innymi brunatną zwietrzelinę częściowo odwapnioną, a w pewnym przypadku praw ie całkowicie odwapnioną. Bardzo ożywiona dyskusja dotyczyła problemu procesu brunatnienia rędzin, w arunków, w jakich się on odbywa, oraz procesu terra fusca — jego specyfiki i w ie­ ku. Część uczestników reprezentow ała pogląd, że gleby te należy uznać za reliktow e i zaliczyć do typu terra fusca. Zdaniem innych zarówno r ę ­ dziny brunatne (zbrunatniałe) jak i zwietrzeliiny typu terra fusca m ają na obszarze Polski cechy reliktow e. Rędzinom brunatnym tow arzyszą

często w szczelinach wapieni zw ietrzeliny terra fusca.

W następnym etapie uczestnicy zjazdu mieli możność zapoznania się z profilami rędziny kredowej wytworzonej z epoki kredowej w m iejsco­ wości Kije, rędziny trzeciorzędow ej w ytw orzonej ze żwirowca w apniste­ go sarm ackiego w Śladkowie oraz rędziny gipsowej w Łatanicach.

Dyskusja dotyczyła właściwości tych trzech różnych rędzin i wpływu na ich genezę skały m acierzystej. Zw racano uwagę, że typ skały w apien­ nej w obrębie danej form acji geologicznej w yw iera olbrzymi w pływ za­ równo na ewolucję rędzin, jak i na ich właściwości. Obszernie przedy­ skutowano przedstawione wyniki badań substancji organicznej — róż­ nych form związków próchnicznych, które stanow ią ważne kryterium typologiczne,

W przedostatnim dniu Zjazdu — 21 września — oglądano profil czar-noziemu w Opatkowicach i przedyskutowano wyniki analiz opracow ane przez K atedrę Gleboznawstwa W SR w K rakow ie pod kierunkiem prof.

T. Komornickiego. Dyskusja była prowadzona pod przewodnictwem dra Koppa z NRD. Ze względu na położenie profilu zwrócono uwagę na pew ­

ne cechy deluwialne w wierzchniej części profilu.

Dyskusja była

Resztę dnia poświęcono na zwiedzenie P ark u Narodowego w O jco­ wie, a w godzinach popołudniowych Krakow a.

W ostatnim dniu zjazdu — 22 września — w godzinach ran n ych w no­ wej auli W SR w Krakow ie goście zagraniczni wygłosili następujące r e ­ feraty :

A. Ccinea — Aspekty rozw oju niektórych gleb Niziny Rumuńskiej na podstawie danych palinologicznych,

G. Aube-rt — Uwagi o klasyfikacji gleb w ytw orzonych ze skał w ap-nistych,

D. Kopp — Przyczynki do znajomości środowiska, w którym po­ w staw ały najw ażniejsze niehydrom orficzne gleby północnej części Niziny Srodko woeurope j skiej.

G. R eu ter — Gleby skrajnie zbielicowane na piaskach form acji kre­ dowej ,

J . Peliszek — K lasyfikacja i ch arak terystyk a gleb w ytw orzonych na w ydm ach piaszczystych Czechosłowacji.

Po referatach odbyła się dyskusja, w której głos zabierali w szyscy uczestnicy zjazdu. Na zakończenie zabrał głos prezes Polskiego Tow arzy­ stw a Gleboznawczego prof, dr L. Królikowski, który podkreślił dużą ro ­ lę, jaką odegrał Zjazd w w yjaśnieniu wielu problemów zw iązanych z sy ­ stem atyką gleb Polski, oraz serdecznie podziękował wszystkim jego uczestnikom za udział w prow adzonych dyskusjach.

Ogólnie należy uznać zjazd V Kom isji za bardzo udany. Jeg o wysoki poziom naukow y podkreślili już po zjeździe w szyscy goście zagraniczni i krajow i. Szkoda, że połowa członków V Kom isji nie brała udziału w zjeździe, co nie tylko utrudniło organizację zjazdu, ale obniżyło w pew­ nym stopniu jego rangę.