Przedstawiciel społeczny w procesie karnym - wybrane zagadnienia

Jakub Kosowski

Przedstawiciel społeczny w procesie

karnym - wybrane zagadnienia

Studenckie Zeszyty Naukowe 9/12, 7-16

Jaku b Kosowski

P rzed sta w iciel sp ołeczn y w p ro cesie karnym

- w ybrane zagad n ien ia1

1. L iczb a p r z e d sta w ic ie li sp o łe c z n y c h

Kodeks postępow ania karnego nie wypowiada się odnośnie m aksy­ malnej liczby przedstawicieli społecznych, ja k a może występować w jed ­ nym postępowaniu. Należy także zauważyć, że kwestii tej nie regulował k.p.k. z 1969 r. Słuszne wydają się więc poglądy, mówiące o istotnej roli sądu, który powinien dopuścić ta k ą liczbę przedstawicieli społecznych, ażeby nie doprowadziło to do znacznego u tru d n ia n ia postępow ania.2 N adm ierna liczba przedstawicieli społecznych stałaby w sprzeczności z zasadą szybkości postępowania. Podobna sytuacja dotyczy ogranicze­ n ia przez sąd liczby oskarżycieli posiłkowych, jeżeli je st to konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępow ania (art. 56 § 1 k.p.k.). K. Papke-O lszauskas i K. Woźniewski wskazują, iż b ra k je st odpowied­ nika norm y art. 56 § 1 k.p.k. w zespole przepisów dotyczących przed sta­ wiciela społecznego3, jednakże art. 90 § 3 in fine wyraźnie mówi o in tere­ sie w ym iaru sprawiedliwości. N atom iast zabezpieczenie prawidłowego toku postępow ania je st w interesie wym iaru sprawiedliwości, więc sąd nie powinien dopuścić do udziału w postępowaniu zbyt dużej liczby przed­ stawicieli społecznych, gdyż uniemożliwiłoby to prawidłowe prowadze­ nie procesu. Słusznie podkreśla E. Skrętowicz, przyjm ując dopuszczal­ ność wielu zgłoszeń, że dopuszczenie przedstawiciela jednej organizacji

1 N iniejszy artykuł stanowi drugą część referatu pt. „Przedstaw iciel społeczny w procesie karnym ”, który został opublikowany w num erze 11 „Studenckich Zeszytów N aukow ych UM CS”. W pierwszej części została w skrócie nakre­ ślona geneza tejże instytucji oraz zostały om ów ione zagadnienia dotyczące statu su przedstaw iciela społecznego w procesie karnym, a także jego w stą­ pienia do procesu. Z instytucją przedstawiciela społecznego zw iązane jest po­ nadto w iele niezw ykle ciekawych problemów, które postaram się przedstawić. D otyczą one przede w szystkim dopuszczenia przedstaw iciela społecznego do udziału w procesie oraz jego uprawnień w fazie postępowania sądowego. 2 A. M urzynow ski, U d ział p rzedstaw iciela społeczn ego w procesie karnym ,

„Nowe Praw o” 1971, nr 7-8, s. 1012.

3 K. P apke-O lszauskas, K. W oźniewski, Przedstaw iciel społeczny w procesie karnym - w ybrane zagadnienia, „Gdańskie Studia Praw nicze” 2003, t. XI, s. 163.

nie wyłącza możliwości późniejszego dopuszczenia przedstaw iciela in ­ nej organizacji, k tó ra zgłosiła udział w postępow aniu.4 Przytoczony postu lat nie może być jednak nadużywany i wydaje się niemożliwe, ze względu n a szybkość postępowania oraz możliwości techniczne sal roz­ praw, dopuszczenie do udziału w postępowaniu wszystkich przedstaw i­ cieli społecznych (kilku, kilkunastu...), w przypadku, gdy sąd wyraził zgodę n a dopuszczenie jednego, czy kilku przedstawicieli. N iesłuszny wydaje się więc pogląd P Hardych, iż w sytuacji zgłoszenia dużej liczby przedstaw icieli społecznych należy dopuścić wszystkich, o ile leży to w interesie w ym iaru sprawiedliwości.6 Choć z drugiej strony należy ta k ­ że zastanow ić się, czy udział w postępowaniu kilku nastu przedstawicie­ li społecznych je st w interesie wym iaru sprawiedliwości. Wydaje się, iż w większości przypadków, jest to sprzeczne z tym interesem . O koniecz­ ności dopuszczenia przez sąd wszystkich przedstawicieli społecznych, którzy spełnią w ym agania ustawowe, wspom inają także K. Papke-Ol- szauskas i K. Woźniewski, jednakże po raz kolejny należy zwrócić uwagę n a isto tn ą rolę sądu, który po dokładnym przeanalizow aniu, powinien zdecydować, czy pozostaje to w zgodzie z potrzebą zabezpieczenia praw i­ dłowego to ku postępowania, a więc czy leży w interesie wym iaru sp ra­ wiedliwości. Tw ierdzenie P. Hardych, iż „każda organizacja może bo­ wiem widzieć potrzebę ochrony innego interesu społecznego, czy innego ważnego in teresu indywidualnego”6, je s t o tyle niebezpieczne, że wiele organizacji może wskazywać na potrzebę ochrony różnych interesów społecznych, a to z kolei może spowodować sporą liczbę przedstawicieli społecznych, którzy zgłoszą udział w postępowaniu. Nie należy wszakże zapominać o roli oskarżyciela publicznego, który także stoi n a straży interesu społecznego, zarówno, jeśli chodzi o przestępstw a ścigane z urzę­ du, ja k i ścigane z oskarżenia prywatnego (art. 60 k.p.k.). Bardzo poży­ teczne wydają się kry teria wyboru określonych organizacji zapropono­ w ane przez K. Papke-O lszauskas i K. Woźniewskiego.7 Wymieniają oni: pierw szeństw o zgłoszenia, wielkość organizacji pod względem liczeb­ nym, określone u znanie w środowisku organizacji społecznych, zawo­ dowych czy pozarządowych. Podzielić należy wątpliwości autorów od­ nośnie mechanicznego podejścia w przypadku obrania zasady priori tempore

potior iure, co przekreślałoby walory m erytoryczne, jakie posiada stan o ­

wisko danej organizacji w konkretnej sprawie. Ciekawym i w artym roz­

4 E. Skrętow icz (w:) R. Km iecik, E. Skrętow icz, Proces karny. Część ogólna, Kraków 1996, s. 171.

5 P. H ardych, Warunki dopuszczenia przedstaw iciela społecznego do udziału w postępow aniu sądowym, „Prokuratura i Praw o” 2002, nr 2, s. 69.

6 Ib id em .

Studenckie Z eszyty N aukow e N r 12

ważenia k ryterium je st natom iast „wartość potencjalnego ładu nk u in­ form acyjnego”, jakiego dostarczyć mogą wypowiedzi przedstaw iciela danej organizacji, zaś podstawą oceny owej „w artości” byłoby tu uza­ sadnienie wniosku o dopuszczenie do udziału w postępowaniu.8 In tere­ sującym, aczkolwiek w artym sprawdzenia w praktyce rozwiązaniem , jest wspólna reprezentacja organizacji społecznych o zbliżonych zadaniach statutow ych, które miałyby chronić zbliżony interes społeczny.9 Auto­ rzy zwracają także uwagę n a dopuszczalność takiego rozwiązania w świe­ tle właściwych przepisów regulujących działalność różnego rodzaju or­ ganizacji oraz n a potrzebę legitymowania się takiego przedstaw iciela stosownymi uchw ałam i wszystkich organizacji, bądź uchw ałą utw orzo­ nej wspólnej organizacji. Kończąc rozważania dotyczące problem atyki wielości przedstawicieli społecznych, należy poruszyć kwestię ustaw o­ wego lim itu przedstawicieli występujących w postępowaniu. Wydaje się, że wprowadzona m aksym alna liczba przedstawicieli społecznych zdecy­ dowanie ograniczałaby swobodę sądu.10 Je s t to sytuacja analogiczna do art. 56 § 1 k.p.k., gdzie ustaw a także nie wprowadza sztywnej liczby. T eoretycznie m ożna wyobrazić sobie sytuację, iż organizacja, k tó ra mogłaby wnieść isto tne inform acje do sprawy, nie może brać udziału w postępow aniu, gdyż lim it został już wyczerpany przez organizacje, k tóre zgłosiły się dużo wcześniej. Wynika to z faktu, iż sąd rozpatruje zgłoszenia według kolejności ich wpływu i przytoczona wyżej sytuacja je s t wielce prawdopodobna w praktyce.

2. N ie s ta w ie n n ic tw o p r z e d sta w ic ie la s p o łe c z n e g o

W arto tak że zastanowić się chwilę nad problem em niestaw iennic­ tw a przedstaw iciela społecznego. A rtykuł 117 § 3 k.p.k. (art. 102 § 3 d.k.p.k.) mówi jedynie o nie przeprow adzaniu czynności procesowej w r a ­ zie niestaw iennictw a strony, obrońcy lub pełnom ocnika, których s ta ­ wiennictwo je s t obowiązkowe. Przepisy nie wym agają więc obecności przedstaw iciela społecznego, zaś jego nieusprawiedliwione niestaw ien­ nictwo nie tam uje biegu sprawy.11 Jednakże zgodnie z art. 117 § 2 (art. 102 § 2 d.k.p.k.) czynności nie przeprowadza się, jeżeli osoba upraw nio­

8 Ib id e m . 9 Ibidem , s. 164.

10 Istn ien ie lim itów przedstaw icieli społecznych przewiduje K. Papke-O lszau- skas oraz K. W oźniewski (w:) K. Papke-O lszauskas, K. W oźniewski, op.cit., s. 164.

11 Ibidem , s. 12. W ytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w spra­ w ie udziału przedstaw iciela społecznego w postępowaniu przed sądam i woj­ skowym i, uchw ała SN z dnia 27 w rześnia 1980 r., OSNKW 1980, nr 10—11, poz. 79, teza 6.

n a nie staw iła się, a b ra k je st dowodu, że została o niej powiadomiona oraz jeśli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że niestaw iennictw o wynikło z powodu przeszkód żywiołowych lub innych wyjątkowych przy­ czyn. Problem pojawia się natom iast w przypadku uspraw iedliw ienia nieobecności przez przedstawiciela społecznego. A rtykuł 117 § 2 in fine stanow i, że nie przeprow adza się czynności, jeżeli osoba upraw niona uspraw iedliw iła należycie niestaw iennictw o i wniosła o nie przeprow a­ dzanie czynności bez jej obecności. W takim wypadku może dojść do prze­ rwy lub odroczenia rozprawy.12 Tutaj z kolei należałoby się zastanowić, czy zasadne je s t tam ow anie biegu rozprawy, ze względu n a niestaw ien­ nictwo przedstaw iciela społecznego. Owszem, m a on działać w związku z ochroną in tere su społecznego lub ważnego in teresu indywidualnego dla dobra w ym iaru sprawiedliwości, lecz czy przewlekłość rozprawy leży w interesie w ym iaru sprawiedliwości? Z pewnością na to pytanie n ale­ ży udzielić odpowiedzi negatywnej. Ustawodawca powinien wyraźnie wskazać, że naw et w przypadku uspraw iedliw ienia niestaw iennictw a przedstaw iciela społecznego, czynność może być przeprowadzona. Bez­ zasadna wydaje się więc potrzeba przerw y lub odroczenia rozprawy ze względu n a przedstaw iciela społecznego, który je st swego rodzaju „po­ stacią drugoplanow ą, pomocniczą”, działającą obok stron i sądu.

3. O d w o ła ln o ść d ecy zji d o ty c z ą c y c h d o p u sz c z e n ia p r z e d sta ­ w ic ie la s p o łe c z n e g o do u d z ia łu w p r o c e sie

Zagadnienie odwołalności decyzji organizacji społecznej w kwestii zgłoszenia przedstaw iciela społecznego m ożna podzielić na dwie części. Nie budzi wątpliwości, że decyzja organizacji może być zm ieniona jesz­ cze przed podjęciem pozytywnej decyzji przez sąd o dopuszczeniu przed­ stawiciela społecznego.13 Uprawnienie to wynika z ogólnej reguły, w myśl której strony procesowe są upraw nione do odwołania uprzednio doko­ nanych czynności procesowych będących oświadczeniami woli, o ile nie w y stąp ią okoliczności w yłączające możliwość cofnięcia czynności.14 Reguła ta adresow ana je st do stron procesowych, jednakże m a zastoso­ wanie również do innych uczestników procesu, o ile konieczność sk ła­ dania oświadczeń wynika wyraźnie z przepisów praw a.15 Istotną spra­

12 S. Waltoś, Przedstaw iciel społeczny w nowym kodeksie postępowania karne­ go, „Problem y Praw orządności” 1969, nr 9, s. 12; W. D aszkiew icz, Przedstaw i­ ciel społeczny w procesie karnym, „Palestra” 1985, nr 11, s. 70; A. M urzynow- ski, op.cit., s. 1017.

13 K. Papke-O lszauskas, K. W oźniewski, op.cit., s. 159.

141. N ow ikowski, Odwołalność czynności procesowych stron w polskim procesie karnym, Lublin 2001, s. 62.

15 K. Papke-O lszauskas, K. W oźniewski, op.cit., s. 159.

Studenckie Zeszyty N aukowe N r 12

wą je st jed n ak możliwość cofnięcia zgłoszenia przez organizację, jeśli sąd dopuścił ją do udziału w procesie. W Kodeksie postępow ania k arn e­ go b rak je st wyraźnego przepisu, który zakazywałby takiej możliwości. Z uwagi n a fakt, że udział przedstawiciela społecznego w procesie nie je st obligatoryjny, wydaje się, iż należałoby dopuścić możliwość cofnię­

cia zgłoszenia, naw et po pozytywnej decyzji sądu.16

Poważny problem pojawia się w związku z odwołalnością decyzji sądu o dopuszczeniu przedstaw iciela społecznego do u d ziału w procesie. W doktrynie nie budzi zastrzeżeń pogląd, zgodnie z którym decyzja pro ­ cesowa może być zm ieniona, jeżeli jeszcze nie została uzew nętrzniona, z uwagi na fakt, że póki nie dotarła do adresata, nie wywołuje żadnych skutków praw nych.17 Rozbieżne są natom iast poglądy doktryny odno­ śnie odwołalności decyzji już doręczonej organizacji społecznej. I ta k S. Waltoś podaje regułę, iż odwołalność orzeczeń, naw et nieprawom oc­ nych, nie je st dopuszczalna, chyba że wyraźny przepis na to zezwala.18 Podobny pogląd prezentuje T. Grzegorczyk, który w prost mówi o nie­ możności zm iany postanow ienia o dopuszczeniu przedstaw iciela spo­ łecznego do udziału w procesie z uwagi na fakt, że Kodeks postępowania karnego nie przewiduje takiej możliwości.19 Z pewnością pogląd te n jest zasadny w odniesieniu do sytuacji, kiedy to sąd stw ierdza, że jed nak przedstaw iciel społeczny nie je st potrzebny do ochrony in teresu spo­ łecznego lub nie leży to już w interesie wym iaru sprawiedliwości. Poję­ cia wymienione w art. 90 są nieostre i mają ch arak ter klauzul general­ nych. K. Papke-O lszauskas i K. Woźniewski uważają, iż w tym przypadku należy przyjąć dom niem anie prawidłowości dokonanej przez sąd pier­ wotnej oceny istnienia interesu społecznego.20

O dm iennym zagadnieniem jest odwołalność decyzji sądu, jeżeli nie zostały spełnione w arunki formalne, czego sąd nie mógł zauważyć lub przeoczył. M ożna tu ta j wymienić następujące sytuacje: dostarczenie nieaktualnego sta tu tu , sfałszowanie dokum entacji przedstawionej są­ dowi, czy też b ra k uregulow ania w statucie o zadaniach w zakresie ochro­ ny danego in tere su 21. Należy zwrócić uwagę, że zm iana stanow iska sądu nie będzie wynikiem odmiennej oceny stan u faktycznego, ale re zu lta­ tem tego, że wcześniejsze ustalenia faktyczne okazały się niepraw dzi­

16 Ibidem , s. 160. 17 Ibidem .

18 S. Waltoś, Proces karny. Zarys system u, Warszawa 2002, s. 60.

19 T. G rzegorczyk, Kodeks postępow ania karnego. Kom entarz, Kraków 1998, s. 234.

20 K. P apke-O lszauskas, K. W oźniewski, op.cit., s. 161. Podobnie uważa P Har­ dych, op.cit., s. 69.

we.22 Z uwagi na różnorodność poglądów doktryny w m aterii odwołal- ności decyzji procesowych23, wydaje się zasadne zawarcie takiego u re ­ gulow ania w ustaw ie, ażeby nie rodziło to problemów w praktyce. Za p o trzebą regulacji odwołalności niestanow czych decyzji procesowych (także ich zmiany) opowiadają się m.in. I. Nowikowski i R. Kmiecik.24 Jedn akże pomimo b rak u wyraźnego uregulow ania, słuszny wydaje się pogląd K. Papke-O lszauskas i K. Woźniewskiego, dopuszczający możli­ wość zm iany postanow ienia sądu, jeśli nie były spełnione w arunki for­ m alne.25 Sprzeczny z interesem wym iaru sprawiedliwości byłby udział w procesie przedstaw iciela społecznego dopuszczonego n a podstaw ie sfałszowanych dokum entów lub jeśli organizacja, k tó ra go zgłosiła nie m a w statu cie uregulow ania odnośnie ochrony danego in tere su spo­ łecznego.

4. U p r a w n ie n ia p ro ce so w e p r z e d s ta w ic ie la s p o łe c z n e g o

Zgodnie z art. 91 k.p.k. dopuszczony do udziału w postępowaniu są­ dowym przedstaw iciel społeczny może uczestniczyć w rozprawie, wypo­ wiadać się i składać oświadczenia na piśmie. W porów naniu z regulacją Kodeksu postępow ania karnego z 1969 roku (art. 81 d.k.p.k.), ustaw o­ dawca rozstrzygnął problem obecności przedstaw iciela społecznego na posiedzeniu. A rtykuł 81 d.k.p.k. stanowił: „przedstawiciel może w toku postępow ania, a zwłaszcza na rozpraw ie...”. Tym samym pojawiał się problem obecności przedstaw iciela na posiedzeniu. A. M urzynowski wskazywał n a dopuszczalność udziału przedstawiciela, w posiedzeniach, do k tó ry ch dopuszcza się udział innych s tro n i ich pełnomocników, a zwłaszcza oskarżonego i jego obrońcę.26 Obecnie - jak ju ż wspom nia­ łem - przedstaw iciel może być obecny jedynie n a rozprawie. To z kolei ogranicza możliwość działania przedstaw iciela społecznego w sprawach, w których sąd I instancji wydaje wyrok n a posiedzeniu. Przykładowo m ożna tu taj wymienić: art. 335 i 343 k.p.k., art. 474a k.p.k., art. 500 k.p.k. Wskazać m ożna także sytuacje wyrokowania na posiedzeniu przez sąd odwoławczy (art. 544 § 3 k.p.k., art. 535 k.p.k.), choć ustaw a nie przew i­ duje możliwości wnoszenia środka odwoławczego przez przedstaw iciela społecznego. S. Waltoś wskazuje jed n ak możliwość udziału przedstaw i­ ciela społecznego w postępowaniu odwoławczym, jeśli sąd go zawiado­

22 K. P apke-O lszauskas, K. Woźniewski, op.cit., s. 162. 23 I. N owikowski, op.cit., s. 32 i nast.

24 Ibidem , s. 51; R. Km iecik, Posiedzenie sądu w procesie karnym. Prawnodowo- dowa problem atyka orzekania poza rozprawą, Lublin 1993, s. 117.

25 K. P apke-O lszauskas, K. Woźniewski, op.cit., s. 161. 26 A. M urzynowski, op.cit., s. 1016.

Studenckie Z eszyty N aukow e N r 12

mi.27 Ciekawym wydaje się także problem obecności przedstawiciela spo­ łecznego na posiedzeniu sądu, o którym mówi art. 339 k.p.k. W ko ntek ­ ście brak u w ustaw ie przepisu o brzm ieniu podobnym do art. 84 d.k.p.k., zasad n e wydaje się podtrzy m an ie stano w iska o niedopuszczalności przedstaw iciela społecznego do udziału w takim posiedzeniu.

Słuszny wydaje się pogląd A. Murzynowskiego, że wyliczenie upraw ­ nień przedstaw iciela społecznego z art. 91 k.p.k. in fine nie je st wyczer­ pujące.28 Przedstaw iciel społeczny m a prawo nie tylko wypowiadać się i składać oświadczenia n a piśmie, lecz ma także prawo do wykonywania innych czynności na rów ni ze stronam i, np. zadaw anie p ytań osobie przesłuchiwanej na rozprawie, przeglądanie akt, zapoznanie się z dowo­ dami, zgłaszanie wniosków dowodowych29 itp.30

Przedstaw iciel społeczny nie może natom iast, zgodnie z art. 425 § 1 k.p.k., wnieść środka odwoławczego, chyba że przepis w yraźnie ta k ą możliwość przewiduje. U staw a zastrzega bowiem wnoszenie środków odwoławczych jedynie dla stron i podm iotu z art. 416 k.p.k. P rzedstaw i­ ciel społeczny może jed n ak wnieść, na podstawie art. 290 § 2 k.p.k., zaża­ lenie n a postanowienie, które go bezpośrednio dotyczy, np. zażalenie na zarządzenie z art. 285 § 2 k.p.k.

J a k zauw aża A. M urzynowski, wypowiedzi przedstaw iciela społecz­ nego mogą mieć bardzo różnorodny ch arak ter i treść.31 Mogą zawierać informacje, opinie społeczne, oświadczenia, mogą być także wygłaszane w końcowej fazie rozprawy. A rtykuł 406 k.p.k. przyznaje przedstaw icie­ lowi społecznem u prawo do wygłoszenia przem ówienia końcowego przed obrońcą i oskarżonym , jednakże jeśli przewodniczący u zn a to za po­ trzebne. W ustaw ie nie m a ograniczenia dotyczącego kręgu spraw, w sto­ sunk u do których może on zabierać głos. Musi to mieć jed n ak związek z interesem społecznym lub ważnym interesem indywidualnym. P rzed ­ stawiciel społeczny może się wypowiadać co do winy oraz kary, w

spra-27 S. Waltoś, P rzedstaw iciel..., s. 16; Problem udziału przedstawiciela społeczne­ go w postępowaniach kontrolnych porusza A. W ierciński (w:) A. W ierciński, Przedstaw iciel społeczny w polskim procesie karnym, Poznań 1978, s. 77 i nast. 28 A. M urzynowski, op.cit., s. 1017.

29 Pogląd, iż przedstaw icielow i społecznem u nie przysługuje prawo do składania w niosków dowodowych prezentują: P Hofm ański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Ko­ deks postępow ania karnego. Komentarz, t. 1, Warszawa 1999, s. 419; J. Ga­ jew ski (w:) J. Gajewski, L. Paprzycki, Kodeks postępowania karnego z kom en­

tarzem , Sopot 2000, s. 161.

30 Podobnie S. Waltoś, P rzedstaw iciel..., s. 12-13; W. Daszkiewicz, op.cit., s. 70-71; E. Skrętowicz (w:) E. Skrętowicz, I. Nowikowski, K. Dudka, E. Kruk, U czest­ nicy procesu karnego w edług nowego kpk (zagadnienia wybrane), (w:) Nowy Kodeks ostępowania arnego. Zagadnienia węzłowe, Kraków 1998, s. 90. 31 A. M urzynowski, op.cit., s. 1018.

wie warunkow ego um orzenia, zasądzenia odszkodowania dla pokrzy­ wdzonego, głównie koncentrując się n a faktach, opinii o oskarżonym, społecznej ocenie skutków popełnionego przestępstw a, stosunkach p a­ nujących w środowisku oskarżonego, itp.32 Ciekawą ew entualność prze­ widywał a rt. 84 d.k.p.k. Przyznaw ał przedstawicielowi organizacji spo­ łecznej oraz delegatowi kolektywu, w którym oskarżony pracuje, odbywa służbę wojskową lub się uczy, możliwość zgłoszenia gotowości udziele­ n ia poręczenia lub roztoczenia dozoru nad oskarżonym . W arunkiem koniecznym było jed n ak przedstaw ienie stosownej uchwały organizacji społecznej lub kolektywu. Obecnie ustaw a nie przewiduje składania ta ­ kiego oświadczenia przez przedstaw iciela społecznego. A rtykuł 67 § 2 k.k. czy też art. 271 § 1 k.p.k. mówią jedynie o oddaniu pod dozór organi­ zacji społecznej oraz o poręczeniu przez organizację społeczną. Je d n a k ­ że przepisy te nie zobowiązują do powołania przedstaw iciela społeczne­ go, którego zadaniem je st złożenie takiego oświadczenia.

5. P r z e s łu c h a n ie p r z e d sta w ic ie la s p o łe c z n e g o w c h a r a k te ­ rze św ia d k a

Zagadnienie przesłuchania przedstaw iciela społecznego w ch arak ­ terze św iadka n a gruncie Kodeksi postępowania karnego z 1969 r. nie budziło wątpliwości. J a k wskazywała doktryna, ta k ą możliwość p rze­ widywał a rt. 331 § 2 d.k.p.k. Stanowił on, że przedstawiciel społeczny może pozostać n a sali, choćby m iał składać zeznania, jako świadek. Za­ równo A. M urzynow ski33, M. Lipczyńska34, ja k i S. Waltoś35, wskazują jed n ak n a problem zachowania obiektywizmu przez przedstaw iciela spo­ łecznego, któ ry zeznaje w charakterze świadka. S. Waltoś słusznie za­ uważa, że od przedstaw iciela społecznego należy żądać bezstronnego spojrzenia n a sprawę, zgodnego z interesem społecznym, ale bez osobi­ stego sto sunku do winy sprawcy - w celu współpracy z sądem w imię zasady praw dy m aterialnej.36 A. Murzynowski uw aża ponadto, iż osła­ bia to niezależną pozycję wobec innych uczestników procesu i koniecz­ nością je st wyłączenie (w drodze analogii z art. 38 d.k.p.k.) od udziału w spraw ie przedstaw iciela społecznego, który był świadkiem rozpozna­ wanego czynu.37 Zasadny wydaje się pogląd, iż dopuszczenie do udziału w postępow aniu przedstaw iciela społecznego, który był świadkiem w

da-32 Ibidem .

33 A. M urzynowski, op.cit., s. 1019.

34 M. Lipczyńska, Przedstaw iciel społeczny w procesie karnym, „Nowe Praw o” 1972, nr 4, s. 5 6 6-567.

35 S. Waltoś, P rzedstaw iciel..., s. 15. 36 Ibidem , s. 15.

37 A. M urzynow ski, op.cit., s. 1019.

Studenckie Zeszyty N aukowe N r 12

wie, je st niepożądane ze względu na interes w ym iaru sprawiedliwości, a co za tym idzie, sąd nie powinien dopuścić takiej osoby do udziału w postępow aniu w roli przedstaw iciela społecznego.38 M. Lipczyńska zauważa, iż może się zdarzyć, że osoba przedstaw iciela społecznego bę­ dącego świadkiem czynu budzi wątpliwości co do bezstronności, a wów­ czas pożądanym rozwiązaniem, nie objętym ustaw ą, byłoby powołanie tej osoby w charakterze świadka, a zarazem zwrócenie się do organiza­ cji społecznej o wyznaczenie innej osoby i odroczenie lub przerrw anie w tym celu rozprawy.39 Wymienieni wyżej autorzy wskazują jedn ak na możliwość p rzesłu ch an ia przedstaw iciela społecznego w ch arak terze świadka na okoliczności dotyczące opinii społecznej o oskarżonym , jego działalności zawodowej, społecznej, charakterze, społecznych skutkach popełnionego przestępstw a itp.40

Obecnie ustaw a nie zawiera przepisu podobnego do art. 331 § 2 d.k.p.k. W tym wypadku wątpliwe pozostaje przesłuchanie przedstaw iciela spo­ łecznego w ch arakterze świadka. N iestety z uwagi na fakt, iż instytucja ta pozostaje niem alże m artw a w praktyce, także i orzecznictwo nie daje odpowiedzi n a to pytanie. A ktualne pozostają argum enty podnoszone wyżej, o potrzebie zachowania bezstronności przez przedstaw iciela spo­ łecznego i jego obiektywizmu. W oparciu o te przesłanki, n a pytanie o możliwości przesłuchania przedstawiciela społecznego w charakterze świadka, trzeba udzielić odpowiedzi negatywnej. W yjątek stanowić może n ato m iast p rzesłuchanie n a okoliczności dotyczące opinii społecznej o oskarżonym, jego działalności zawodowej, społecznej, charakterze, spo­ łecznych skutkach popełnionego przestępstw a itp. - o czym wspom nia­ łem wyżej.

L ite r a tu r a :

Cieślak M., Polska procedura karna, Warszawa 1984

Daszkiewicz W., Przedstaw iciel społeczny w procesie karnym , W arsza­ wa 1976

Daszkiewicz W., Przedstaw iciel społeczny w procesie karnym , „P alestra” 1985, n r 11

® Ibidem , s. 1020; Za unikaniem delegow ania w charakterze przedstaw iciela społecznego osoby, co do której wiadomo, że może być przesłuchana w charak­ terze św iadka opowiedział się Sąd Najwyższy (w:) W ytyczne wym iaru spra­ w iedliwości i praktyki sądowej w sprawie udziału przedstawiciela społecznego w postępowaniu przed sądam i wojskowymi, uchw ała SN z dnia 27 w rześnia 1980 r., OSNKW 1980, nr 10-11, poz. 79, teza 8.

39 M. Lipczyńska, op.cit., s. 567.

Daszkiewicz W., Społeczni uczestnicy procesu karnego, „Państwo i P ra ­ wo” 1990, z. 5

Gajewski J., Paprzycki L., Kodeks postępow ania karnego z kom enta­ rzem , Sopot 2000

Grzegorczyk T., Kodeks postępowania karnego. Kom entarz, Kraków 1998 H ardych P., W arunki dopuszczenia przedstawiciela społecznego do udzia­

łu w postępow aniu sądowym, „P ro k u ratu ra i P raw o” 2002, n r 2 H ofm ański P., Sadzik E., Zgryzek K., Kodeks postępow ania karnego.

K om entarz, t. 1, W arszawa 1999

Kmiecik R., Posiedzenie sądu w procesie karnym . Prawnodowodowa problem atyka orzekania poza rozprawą, Lublin 1993

Kmiecik R., Skrętowicz E., Proces karny. Część ogólna, Kraków 1996 Lipczyńska M., Przedstawiciel społeczny w procesie karnym , „Nowe P ra ­

wo” 1972, n r 4

M arszał K., Stachow iak S., Zgryzek K., Proces karny, Katowice 2003 M urzynowski A., U dział przedstaw iciela społecznego w procesie k a r­

nym, „Nowe P raw o” 1971, n r 7-8

Nowikowski I., Odwołalność czynności procesowych stron w polskim procesie karnym , Lublin 2001

Papke-O lszauskas K., Woźniewski K., Przedstaw iciel społeczny w p ro ­ cesie karnym - w ybrane zagadnienia, „Gdańskie S tudia Praw nicze” 2003, t. XI

Siewierski M., Przedstaw iciel społeczny w nowym kodeksie postępowa­ n ia karnego, „P alestra” 1969, n r 9

Skrętowicz E., Nowikowski I., D udka K., K ruk E., Uczestnicy procesu karnego według nowego k.p.k. (zagadnienia wybrane), (w:) Nowy Kodeks postępow ania karnego. Zagadnienia węzłowe, Kraków 1998 Waltoś S., Proces karny. Zarys system u, W arszawa 2002

Waltoś S., Przedstaw iciel społeczny w nowym kodeksie postępowania karnego, „Problem y Praw orządności” 1969, n r 9

W ierciński A., Przedstaw iciel społeczny w polskim procesie karnym , Poznań 1978