Rynek pracy

Rynek pracy

mgr Małgorzata J. Januszewska

Rynek pracy

ogół zależnych od instytucji form i procesów najmu pracowników oraz uwarunkowań negocjacyjnych w stosunku do warunków pracy i płacy.

Funkcje:

• alokacja i realokacja zasobów ludzkich,

• zapewnienie długookresowej równowagi popytu i podaży na pracę.

Podaż pracy

jest tożsama z pojęciem zasobów pracy, czy zasobów siły roboczej, na które składa się ogół ludności zawodowo czynnej.

może być analizowana jako wielkość globalna, obejmując wszystkich

aktywnych zawodowo na danym rynku pracy

Podaż pracy

W zależności od cech demograficznych i społecznozawodowych można

wyodrębnić różne grupy tworzące zasoby pracy. W tym znaczeniu mówi

się o podaży pracy osób reprezentujących określoną płeć, wiek, zawód,

wykształcenie, rodzaj wykonywanej pracy.

Czynniki wpływające na podaż pracy

• czynniki demograficzne

• poziom płac

• system zasiłków

• wykształcenie i kwalifikacje

• skłonność do zatrudnienia

• mobilność

• oczekiwania pracowników

Popyt na pracę

zapotrzebowanie pracodawców (przedsiębiorstwa) na pracę.

Przedmiotem transakcji pomiędzy pracodawcą a pracownikiem jest

praca, za którą pracownik otrzymuje określone wynagrodzenie.

Czynniki wpływające na popyt na pracę

• koszty pracy

• wydajność pracy

• popyt na dobra i usługi

• faza cyklu koniunkturalnego

• ilość miejsc pracy

• oczekiwania pracodawców

Krajobraz rynku pracy

(zasoby siły roboczej) Aktywni zawodowo

pracujący bezrobotni

Bierni zawodowo

1 2

3 4 6

5

Przepływy na rynku pracy:

1 – utrzymywani przez małżonków (nie chcą pracować), podejmujący naukę, emeryci, renciści, zwycięzcy w Lotto, kobiety na urlopie wychowawczym

2 – wyżej wymienieni, którzy znaleźli pracę

3 – tzw. zniechęceni: pracujący na czarno, osoby które zrezygnowały z poszukiwania pracy 4 – osoby wymienione w 1, które poszukują pracy, ale nie zostali zatrudnieni

5 – osoby, które zostały zwolnione lub które się zwolniły 6 – osoby, które znalazły pracę

7 – zmarli

7

7

Definicje:

Wiek produkcyjny wiek zdolności do pracy. Stanowi on środkową

strukturę wiekową z trzech obowiązujących. Wg aktualnych przepisów prawa aktualnie obejmuje:

• mężczyzn pomiędzy 18. a 64. rokiem życia,

• kobiety pomiędzy 18. a 59. rokiem życia.

Definicje:

Ludność aktywna zawodowo osoby wykonujące pracę przynoszącą im dochód lub zarobek, a także bezpłatnie pomagające w prowadzeniu rodzinnej działalności gospodarczej; osoby pracujące oraz osoby

poszukujące pracy i zdolne do jej podjęcia.

Definicje:

Bierni (nieaktywni) zawodowo osoby niepracujące i nieposzukujące pracy.

W grupie osób nieaktywnych zawodowo znajdują się:

• osoby niewykazujące chęci do zatrudnienia mimo posiadania zdolności do podjęcia pracy,

• osoby starsze (w wieku emerytalnym) lub takie, które są w wieku produkcyjnym, ale uzyskały uprawnienia rentowe i nie zamierzają powrócić na rynek pracy

• osoby niepełnosprawne oraz młodzież, która nie rozpoczęła jeszcze

kariery zawodowej lub czasowo wycofała się z rynku pracy z powodu

kontynuowania edukacji lub konieczności opieki nad dzieckiem, rodziną.

Bezrobocie

• niemożność znalezienia pracy zarobkowej przez ludzi w wieku produkcyjnym, zdolnych i chętnych do pracy oraz aktywnie jej

poszukujących. Bezrobotni stanowią więc część ludności w wieku

produkcyjnym i jednocześnie część grupy aktywnych zawodowo

Bezrobocie

Miernikiem określającym wielkość bezrobocia jest stopa bezrobocia,

czyli udział bezrobotnych w ogólnej liczbie osób aktywnych zawodowo.

Nie wszyscy ludzie chcą pracować!

Współczynnik aktywności zawodowej = --- x 100%

Stopa bezrobocia = --- x 100%

*osoby aktywne zawodowo = pracujący + bezrobotni

Bezrobotny:

• nie ma pracy,

• aktywnie poszukuje pracy,

• jest zdolny do pracy.

Osoby chcące podjąć pracę Osoby w wieku produkcyjnym*

Zarejestrowani bezrobotni Osoby aktywne zawodowo

Rodzaje bezrobocia

• b. frykcyjne -

• b. strukturalne –

• b. cykliczne –

sezonowe

Rodzaje bezrobocia

• b. przymusowe –

• b. dobrowolne –

• b. jawne vs ukryte.

Bezrobocie naturalne występuje, kiedy rynek pracy jest w równowadze.

Składa się na nie bezrobocie frykcyjne i strukturalne. Około 4-4,5%.

Migracja

Migracje zarobkowe ze względu na czas można podzielić na:

• trwałe – wiążące się ze stałym pobytem w danym miejscu,

• okresowe – nakierowane na konkretny cel, jednak z zamierzonym powrotem w najbliższym czasie

• sezonowe – najczęściej zarobkowe wyjazdy do prac sezonowych

• wahadłowe – codzienne migrowanie np. na trasie praca-dom.

Migracje zarobkowe wg GUS

• wewnętrzne i zewnętrzne,

• krótkookresowe i długookresowe,

• wewnątrzwojewódzkie i międzywojewódzkie,

• wewnątrzpowiatowe i międzypowiatowe,

• ze wsi do miasta i z miasta na wieś.

Kto jest bezrobotnym w Polsce?

W Polsce za bezrobotnego uważa się osobę zdolną do pracy i gotową do jej podjęcia w ramach stosunku pracy, w pełnym wymiarze czasu pracy, pozostającą bez pracy i nie uczącą się w

szkole, z wyjątkiem szkół wieczorowych i zaocznych, o ile podjęła naukę w szkole wieczorowej lub zaocznej w okresie zatrudnienia, jeżeli:

• ukończyła 18 lat

• kobieta nie ukończyła 60 lat, a mężczyzna 65 lat,

• nie nabyła prawa do emerytury,

• osoba ta ani jej współmałżonek nie jest właścicielem lub posiadaczem gospodarstwa rolnego,

• nie prowadzi pozarolniczej działalności gospodarczej lub nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu innej działalności,

• będąc osobą niepełnosprawną może podjąć pracę co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy, jeżeli jest to uzasadnione sytuacją zdrowotną.

Rynek pracy na wykresie

LD – (labour demand) popyt na pracę LF – (labour force) podaż pracy

AJ – (job acceptance) osoby, które podjęły pracę w rzeczywistości

E – równowaga przy pełnym zatrudnieniu

Uwaga na zbieganie się krzywych AJ i LF!

Rynek pracy na wykresie

Bezrobocie naturalne – EF, BC bezrobocie przymusowe – AB Ma znaczenie płaca realna, nie nominalna!

Czy, jeśli wszystkie ceny wzrosną

dwukrotnie, nastąpi zmiana na rynku?

Przyczyny nierównowagi na rynku pracy

• likwidacja niektórych gałęzi przemysłu np. górnictwa

• zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi

• ograniczanie produkcji

• brak informacji o miejscach pracy

• przeniesienie zakładu do innego rejonu

• niedostosowane do potrzeb rynku wykształcenia pracowników

• zmiany w technologii

• wysokie obciążenia fiskalne

• otwarcie gospodarki na import

• pasywna postawa bezrobotnych

• słabość systemu pośrednictwa pracy

• aktywność zawodowa emerytów

• wejście na rynek roczników wyżu demograficznego

• itd. …

Skutki bezrobocia

• niewykorzystany, nieproduktywny potencjał ludzki

• znaczne koszty materialne związane z utrzymaniem bezrobotnych oraz służb zajmujących się ich problemami i obsługą

• spadek dochodów rodzin, rozszerzenie się społecznych kręgów ubóstwa degradacja psychiczna i moralna osób pozostających bez pracy

(poczucie beznadziejności, pesymizm, uczucie społecznej bezużyteczności)

• zjawiska patologii społecznej alkoholizm, narkomania, przestępczość itd.

• utrata kwalifikacji

Polityka zatrudnienia:

• integralna część całokształtu polityki społeczno – ekonomicznej państwa. Rozumiemy przez nią czynne oddziaływanie władz

państwowych na rynek pracy pod kątem potrzeb gospodarki kraju oraz godzenia interesów pracodawców i pracowników. Dotyczy

gospodarowania zasobami pracy. Głównym celem polityki zatrudnienia jest poszukiwanie metod i środków umożliwiających optymalne w

danych warunkach gospodarowanie czynnikiem ludzkim.

Cele polityki zatrudnienia:

• walka z bezrobociem i jego skutkami,

Ponadto do zadań polityki zatrudnienia możemy zliczyć:

• bilansowanie zatrudnienia w skali krajowej i lokalnej,

• kształtowanie jego struktury zgodnie z potrzebami i profilem demograficznym ludności

• dostosowanie kwalifikacji zasobów pracy do potrzeb gospodarczych,

organizacja rynku pracy i związanego z nim pośrednictwa oraz poradnictwa zawodowego,

• udzielanie pomocy w znalezieniu zajęcia grupom społecznym mającym szczególne trudności w aktywizacji zawodowej (np. młodocianym, niepełnosprawnym,

Kobietom, zwalnianym z zakładów karnych itp.) , motywowaniem do pracy.

Narzędzia polityki rynku pracy - aktywne:

• publiczne programy zatrudnienia ( programy robót publicznych ) polegające na tworzeniu przez państwo dodatkowych miejsc pracy w dziedzinach nie cieszących się zainteresowaniem sektora prywatnego

• subsydiowanie zatrudnienia polegające na udzielaniu przez państwo bezzwrotnej pomocy finansowej przedsiębiorstwom, które rezygnują z planowanej redukcji

zatrudnienia lub tworzą nowe miejsca pracy ( w Polsce prace interwencyjne )

• pożyczki dla przedsiębiorstw w celu tworzenia nowych miejsc pracy oraz pożyczki dla bezrobotnych w celu podjęcia działalności gospodarczej na własny rachunek

• szkolenia zawodowe umożliwiające bezrobotnym zdobywanie kwalifikacji

• usługi pośrednictwa pracy świadczone przez biura pracy, dotyczące gromadzenia i udzielania informacji o wolnych miejscach pracy i bezrobotnych poszukujących

pracy

Narzędzia polityki rynku pracy - pasywne:

• zasiłki dla bezrobotnych,

• jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy,

• dodatki związane z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę.

Ograniczenia szybkiego dostosowania się rynku

• Długoterminowe umowy o pracę,

• Dostosowania nakładu pracy (liczby roboczogodzin przepracowanych w danym okresie),

• Dostosowania płac, w tym płaca minimalna.

Płaca minimalna

- prawnie ustalony najniższy dopuszczalny poziom wynagrodzenia pieniężnego za pracę na podstawie umowy o pracę, określony w postaci stawki lub minimalnego zarobku za pracę w obowiązującym wymiarze czasowym (najczęściej: miesięcznie).

W Polsce ogłaszana co roku 15 września.

rok Płaca minimalna

brutto Płaca minimalna netto Koszt zatrudnienia dla pracodawcy

2006 899,10 647,93 1083,23

2010 1317 984,15 1560,39

2014 1680 1181,38 2028,43

2018 2100 1530 2532,81

Związki zawodowe

- organizacje społeczne zrzeszająca pracowników na zasadzie dobrowolności. Jej celem jest obrona interesów społeczno- ekonomicznych.

Tworzone wg kryteriów:

• gałęzi produkcji,

• zawodu,

• regionu.

Inne

• klin podatkowy,

• zasiłki dla bezrobotnych (im większe, tym większe naturalne

bezrobocie).

Klasyczny model rynku pracy - założenia

• Krańcowa użyteczność pracy określa podaż pracy

• Krańcowa produktywność określa popyt na pracę

• Podaż tworzy popyt (prawo Saya)

• Na rynku występuje konkurencja doskonała

• Płace są giętkie

Neoklasyczny model rynku pracy - założenia

Neoklasyczny rynek pracy charakteryzuje się:

◮ homogenicznością pracowników

◮ płacami czyszczącymi rynek

◮ doskonałą informacją

◮ brakiem bezrobocia przymusowego

Likwidacja bezrobocia cyklicznego - opinia klasyków:

• płace giętkie, zatem zmieniają się w zależności od wzajemnej relacji popytu na prace i podaży – system dąży do stanu równowagi w stosunkowo krótkim czasie

• naturalnym jest stan bezrobocia dobrowolnego

• bardzo duże bezrobocie spowodowane jest presją związków zawodowych zakłócających naturalne procesy na rynku pracy

• duży wpływ ma też ustalanie płac minimalnych.

• bezrobocie cykliczne jeśli występuje to jest na poziomie minimalnym.

• jedynym lekarstwem na bezrobocie jest pozwolić działać mechanizmom

rynkowym, osłabić związki zawodowe (modyfikacja prawa pracy, zwłaszcza

strajków, zwiększenia możliwości lokautu). Likwidacja płac minimalnych,

przekonanie pracowników, że obniżka wynagrodzeń prowadzi do wzrostu

zatrudnienia

Likwidacja bezrobocia cyklicznego - opinia Keynesistów:

• Od Wielkiej Depresji w latach trzydziestych (zapoczątkowane kryzysem w 1929 roku) - terapia klasyczna nie jest skuteczna

• płace nie są giętkie (ale to dlatego, że istnieją długoterminowe porozumienia płacowe pracowników i pracodawców, często nie nadążające za zmianami życia gospodarczego).

• pracodawcy nie zwalniają pracowników (bo wysokie koszty odpraw i w okresie koniunktury koszty poszukiwania nowych pracowników) ale reagują na zmiany popytu przez zmianę czasu pracy robotników

• Cyklicznego bezrobocia nie zlikwiduje się metodami klasyków, dlatego potrzebna jest ekspansywna polityka fiskalna i/lub pieniężna państwa (zwiększenie wydatków państwa, przyrost podaży pieniądza, wzrost (malenie) podatków. itp.)

• Jeśli państw ma walczyć z bezrobociem to pieniądze na rozwój przemysłów pracochłonnych a nie kapitałooszczędnych. (

• Kiedy w okresie ożywienia gospodarczego wzrasta produkcja powrót pracowników do pracy nie jest zwykle dostatecznie szybki (różne powody – np. zapłata za bezrobocie, zniechęcenie) i odwrotnie spadek produkcji nie powoduje równie szybkiego spadku zatrudnienia.