Zygmunt Perz
"Naturrecht in der Kritik", wyd.
Franz Böckle i Ernst-Wolfgang
Böckenförde, Mainz 1973 : [recenzja]
Collectanea Theologica 45/3, 226-227
226
R E C E N Z J Estopniu zaletam i tej poważnej serii wydaw niczej, zarówno jeśli chodzi o na ukow y poziom m erytorycznych w yw odów , jak i aparaturę naukową. Została zaopatrzona w indeks osobowy i rzeczowy.
ks. Z ygm un t Perz S J, W arszawa
Naturrecht in der K r i t i k , wyd. Franz B ö c k 1 e i Ernst-W olf gang B ö c k e n -
f ö r d e , Mainz 1973, M atthias-G rünew ald-V erlag, s. 324.
Wśród głosów stale odżywającej dyskusji na tem at prawa naturalnego należy odnotować pracę zbiorową opublikowaną przez redaktorów w łaśnie z wyraźnym zamiarem posunięcia naprzód dyskusji w około tego pasjonują cego tem atu. Na publikację składają się oryginalne opracowania, zm ierza jące do m ożliw ie w szechstronnego naśw ietlenia zagadnienia prawa natural nego. W prowadzenie pióra A. H o l l e n b a c h a stanow i rzut historyczny na rozwój teorii prawa naturalnego. R. S p e c h t zajm uje się zagadnieniem filozoficznych i teologicznych przesłanek scholastycznej nauki na tem at prawa naturalnego. G. O t t e analizuje problem w pływ u ujęcia prawa naturalnego na praktykę życia. Jego zdaniem scholastyczna nauka prawa naturalnego przez eksponowanie pozycji prawodawcy przyczyniła się do pozytywizm u prawniczego. Zwraca uw agę na tendencje pedagogiczne prawa w tym ujęciu oraz akcentowanie jego uprawnień w stosunku do sumienia. Autor podkreśla również w pływ scholastycznej koncepcji na kształtowanie nauki o słusznej wojnie, na prawa m ałżeńskie oraz pogląd na w łasność prywatną. J. T. N o o- n a n pragnie ukazać, jak problem atyka prawa naturalnego zawsze ujaw nia się w określonej konw encji i strukturze poglądów, np. na tem at m ałżeństw a, rozwodów, lichw y itp. Problem stosunku prawa naturalnego w ujęciu „ko ścielnym ” do działalności politycznej opracował jeden z w ydawców, a m ia now icie E. W. B ö c k e n f ö r d e . Jego zdaniem zasady prawa naturalnego w odniesieniu do takich zagadnień w praktyce życia politycznego, jak za gadnienie w łasności lub wojny, w inny zasadniczo pełnić rolę wyznacznika minimum, poniżej którego znajdują się „katastrofalne sytuacje” dla ludzkości. Jest ono bowiem sw oistego rodzaju w skaźnikiem (Richtungsanzeiger), w któ ry konkretna sytuacja w nosi określoną treść norm atywną. F. X. K a u f m a n n om awia krytycznie renesans i upadek katolickiej nauki o praw ie naturalnym w X IX i X X w ieku jako funkcję pozycji Kościoła katolickiego w św iecie, co zw łaszcza ujaw niło się w Niem czech. Drugi z redaktorów, F. B ö c k l e podjął się ukazania nauki o praw ie naturalnym jako praw ie boskim w teo logii moralnej. W ostatnim opracowaniu pierwszej części om awianego tomu, części zatytułowanej Analiza i k r y ty k a S. H. P f ü r t n e r usiłuje wykazać zależność autorytetu urzędu nauczycielskiego od jego związania się z tra dycyjną interpretacją prawa naturalnego. Zdaniem tego autora można się spodziewać w yjścia z impasu jedynie przez postaw ę wspólnego poszukiwania rozwiązań na drodze dialogu w ew nątrz i pozachrześcijańskiego.
W drugiej części publikacji, znacznie skrom niejszych rozmiarów (niecała jedna trzecia tomu), zam ieszczono opracowania zm ierzające do naszkicow a nia aktualności prawa naturalnego z „rzutem oka” na jego przyszłość. Dwa pierwsze studia N. L u h m a n n a i S. A n d r e a e zostały pośw ięcone proble m atyce sum ienia w św ietle nauk doświadczalnych, zwłaszcza psychoanalizy. R. S p a e m a n n zajął się zagadnieniem aktualności prawa naturalnego. Zda niem tego autora prawo naturalne jest nadal aktualne, jednak nie jako ze staw konkretnych norm działania (Norm enkatalog), lecz jako podstawa ludz kiego działania (D en kw eise). W. O e l m ü l l e r zmierza w swoim studium do wskazania czynników, które służą w olności człowieka w zakresie uza sadnienia celów działania i kryteriów decyzji. Jest to swoistego rodzaju opracowanie na tem at wyznaczników i uwarunkowania postępowania ludz
R E C E N Z J E
227
kiego, z którym i trzeba się liczyć, jeśli godność i w olność człow ieka ma zo stać uszanowana. W ostatnim rozdziale tomu F. B o c k l e szkicuje odpowiedź na pytanie P owrót czy koniec pra w a naturalnego. Autor jest optymistą. Prawo naturalne posiada dla niego wartość nieprzemijającą. Widzi on również doniosłą rolę urzędu nauczycielskiego w ujawnianiu w ym ogów prawa natu ralnego, która w inna posługiw ać się przekonującą argumentacją. Niem niej jednak w ystępuje przeciwko bezwarunkowości norm praw a naturalnego i jego zdaniem pluralizm ujęć oraz ograniczenie wartości norm atywnej nie oznacza bynajmniej hołdowania zgubnej dowolności w zakresie w artości norm atyw
nej moralności.
W omawianej publikacji z założenia dominuje analiza krytyczna w sto sunku do tradycyjnego ujęcia i praktyki prawa naturalnego w nauce i życiu Kościoła katolickiego. Jest i próba ukazania m ożliwości na przyszłość w przeświadczeniu, że prawo naturalne stanow i trw ałą wartość jako w ykład
nik norm atyw ny tego, co ludzkie. Stwierdzić jednak należy, że ta próba no wej orientacji w koncepcji prawa naturalnego akcentuje w nim funkcję normującego wskaźnika, rezygnuje zaś z roli absolutnego wyznacznika w od niesieniu do postępowania ludzkiego. W św ietle lektury omawianej publikacji „nowa orientacja” pozostaje nadal nurtującym pytaniem , które wym aga grun townego uzasadnienia, jeśli ma się stać zadowalającą odpowiedzią i przeko nującą propozycją. Trudno jednak czynić z tego powodu zarzut pod adresem w ydaw ców , ponieważ ich zamierzenie nie było aż tak ambitne.
ks. Zygm un t Perz SJ, W arszawa
Anton KNER, Gewissensbildung heute, Wiirzburg 1974, Echter-Verlag, s. 30.. Autor staw ia czytelnikow i określone cele: zainteresowanie swoim w n ęt rzem, bo bez tego życie ulega spłyceniu; konieczność duchowego rozwoju, by dorosły nie chodził duchowo w stroju pierwszej Kom unii św.; zmierzanie do osobowego sam ookreślenia w poczuciu odpowiedzialności; uw rażliw ienie na w ym iar społeczny moralności; konkret „postępowania w praw dzie”. W ten sposób bowiem dokonuje się kształtow anie dojrzałego sumienia, a w ięc tyle samo co człowieczeństwa.
Broszura chce być praktycznym przewodnikiem na tej drodze. Dlatego też autor zmierza do tego, aby pobudzić czytelnika do staw iania sobie na stępujących pytań: Kim i jakim jestem ? Czy pracuję nad sobą? Na czym w łaściw ie polega życie religijne? Jak przedstaw ia się moje uwrażliw ienie społeczne? A m oje słabe strony? Tak w ięc, nie m ówiąc o przygotowaniu do spowiedzi, om awiana broszura jest w łaściw ie sw oistego rodzaju rachunkiem sumienia. Zawiera również rozdzialik z pytaniam i pod adresem m ałżonków. Autor zwraca uwagę, że w szukaniu odpowiedzi na zagadnienia m oralne może być pom ocny drugi człow iek, a na niejedno pytanie można odpowiedzieć w zasadzie jedynie w „cztery oczy”. K ształtow anie zaś sum ienia bez konfron tacji z E w angelią to zatrzym ywanie się w połow ie drogi, dlatego autor sta w ia przed czytelnikam i pytania, zawarte w Nowym Testamencie.
ks. Z yg m u n t Perz SJ, W arszawa
J. M. BOCHEŃSKI, Was ist Autorität? Einführung in die Logik der A u to ritä t, Freibrurg i.Br. 1974, Verlag Herder, s. 130.
Mimo powszechnie panującej niechęci wobec autorytetów czasy w spół czesne można scharakteryzować, zdaniem autora, jako okres panow ania n ie uświadom ionych przez człow ieka autorytetów. Słow o „autorytet” jest bowiem
