Marian Pastuszko
Świadomość symulacji u całkowicie symulującego zawarcie małżeństwa
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 17/3-4, 97-106
1974
Praw o kanoniczne 17 (1974) nr 3—4
KS. MARIAN PASTUSZKO
ŚWIADOMOŚĆ SYMULACJI U CAŁKOWICIE SYMULUJĄCEGO ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA
T r e ś ć : Wstęp. I. Sym ulant winien być świadomy własnej, całkowi
te j sym ulacji małżeństwa. II. Kwestia w yjątków od zasady o świadomoś
ci sym ulanta co do jego całkowitej sym ulacji małżeństwa.
Zakończenie.
Wstęp
Ze w z g lęd u n a u d ział św iadom ości a k t w oli m oże b yć doskonały, a lb o n ied o sk o n a ły , zależnie od tego, czy w ch ce n iu je s t całk o w ita św iadom ość d ziałają ceg o co do c e lu i okoliczności d zia ła n ia i jego p e łn a zgoda w oli, czy też św iadom ość d ziała jące g o je s t połow iczna, a zgoda n ie z u p e łn ie w o ln a h To ro zró ż n ien ie m ięd zy a k te m w oli d o sk o n ały m a n ied o sk o n ały m w zależności od sto p n ia św iadom ości to w a rz y sz ą ce j d z ia ła n iu p osłuży n am za w p ro w a d z e n ie w b ard zo ciek aw y p ro b le m dotyczący św iadom ości całk o w iteg o sy m u lo w an ia z a w a rc ia m ałżeń stw a.
In te re s u ją c e nas zag ad n ien ie m ożem y p rz e d sta w ić w te n sposób.
C hodzi n a m o to, czy ten , k to w rzeczyw istości sy m u lu je, m u si być św ia d o m y w łasn ej sy m u lacji, czy te ż m oże całkow icie sy m u lo w ać za w a rc ie m a łż e ń stw a n ie b ędąc tego św iadom ym , że m ałżeń stw o z a w a rł nie p raw d ziw ie, ale ty lk o f ik c y jn ie 2. P ro b le m p o staw io n y je s t zu p e łn ie jasno. N ie znaczy to je d n a k w cale, żeby odpow iedź n a p o staw io n e p y ta n ie n a rz u c a ła się sa m a i b y ła d la w sz y stk ich oczy
w ista. M usim y w ięc b yć b ard zo o stro ż n i w b a d a n iu p rz e d sta w io n e j k w e stii i po stęp o w ać od rzeczy b a rd z ie j zn a n y c h do m n ie j znanych.
1 M i c h i e l s G., Principia generalia de personis in Ecclesia, ed. 2, Parisiis — Tornaci — Romae 1955, p. 587.
2 Nie chodzi nam przeto o wiedzę jaką może ktoś mieć o symulacji, której dopuścił się ktoś inny. Nie interesują nas też w tej chwili tru d ności na jakie napotyka sędzia w odróżnianiu całkowitej sym ulacji m ałżeństw a od innych braków zgody małżeńskiej.
7 — P ra w o kan o n iczn e
I. Sym ulant w inien być św iadom y w łasnej, całkow itej sym ulacji m ał
żeństw a
Z n a n y m i p ow szechnie p rz y jm o w a n y m tw ie rd z e n ie m je s t to, że d z ia ła n ie człow ieka je s t ty lk o w te d y lu d zk im , jeśli te m u d z ia ła n iu to w a rz y sz y św iadom ość. W p rz e c iw n y m w y p a d k u m ó w im y o d zia
ła n iu człow ieka, a n ie o d z ia ła n iu lu d zk im . C zynem lu d zk im n a z y w a m y w y łą czn ie św iadom e d z ia ła n ie c z ło w id k a 3. P o n iew aż n a m chodzi je d y n ie o ta k ą c a łk o w itą sy m u la c ję m ałżeń stw a, k tó ra je s t czynem lu d zk im , d lateg o też c a łk o w ita s y m u la c ja m a łż e ń stw a m u si b y ć d z ia ła n ie m św iadom ym .
N ie w y n ik a je d n a k z tego, że s y m u la n t nie ty lk o działa, ale i sy m u lu je św iadom ie. Może bow iem sy m u lu ją c być św iadom ym , że coś ro b i, ale n ie m u si teg o co robi, uw ażać za sy m u lację. A w łaśn ie p ro b le m p o leg a n a tym , czy osoba sy m u lu ją c a je st św iad o m a tego, że p o d jęła d z iała n ie fik cy jn e.
W ro z w ią z a n iu tego p ro b le m u pom oże n a m pow ołanie się na p e w n ą zasadę filozoficzną p rz y jm o w a n ą ró w n ież pow szechnie: „n i
h il v o litu m q u in p ra e c o g n itu m ”. S to su ją c to tw ie rd z e n ie do sy m u la c ji trz e b a pow iedzieć, że s y m u la c ja m a łż e ń stw a nie będzie c h c ia na, je śli n ie będzie poznana. Co k o n tra h e n t m u si znać, żeby m ógł chcieć sy m u la c ji m ałżeń stw a? „ P ra e c o g n itu m ”, od k tó re g o u zależ
n io n a je s t m ożliw ość chcenia s y m u la c ji m ałże ń stw a, je st sa m a sy m u la c ja m ałż eń stw a. W y rażen ie „ sy m u la c ja m a łż e ń stw a ” je st zło
żone. S k ła d a się ze słów : m ałże ń stw o i sy m u la cja . W y d a je się p rz e to, że ty m „ p ra e c o g n itu m ”, od k tó re g o u z ależn io n a je st m ożliw ość ch ce n ia sy m u la c ji m a łż e ń stw a je s t n a jp ie rw sam o m ałżeństw o. S y m u la n t nie z a w ie ra łb y m a łż e ń stw a an i go nie w y k lu czał, g d y b y nie w iedział, czym ono jest. D alej, ty m „ p ra e c o g n itu m ” m u si b yć sam a sy m u la c ja . N ie b ęd zie w ięc sy m u lo w ał, k to nie w ie, n a czym polega sy m u la c ja . P o p ro stu n ie będ zie u m ia ł sym ulow ać. — Je śli je d n a k ta k jest, że sy m u la n to w i m uszą b yć zn an e ta k m ałżeń stw o ja k i je go sy m u la c ja , to znaczy, że s y m u la n t m u si być św iadom y d o p u sz
czenia się sy m u lacji.
K an. 1086 § 2, m ów iąc o p o z y ty w n y m akcie w oli w y k lu c z a ją c y m sam o m ałżeństw o, z ak ład a, że to w y k lu czen ie z a w ie ra św ia dom ość co do p rz e d m io tu w y k lu czen ia.
J e ś li bow iem słu szn e je s t „ n ih il v o litu m q u in p ra e c o g n itu m ”, to zasad a ta m usi się ty m b a rd z ie j sp ra w d z a ć p rzy istn ie n iu p ozy
ty w n e g o a k tu woli. T ak i a k t w o li n ie m oże nie b yć po p rzed zo n y a k te m ro zu m u . R ozum zaś je s t św iad o m sw ego d z ia ła n ia oraz d zia
3 W o j t y ł a K a r o l , kardynał, ' Osoba i czyn, K raków 1969, s. 29.
[3] Świadomość sym ulacji 99 ła n ia w oli, 'k tó ra idzie za rozum em . R ozum s y m u la n ta m u si w ięc b y ć św iad o m y w o lity w n eg o a k tu sy m u la c ji, czyli po p ro s tu sy m u la c ji 4. — I to ty m b a rd z ie j, że p o z y ty w n y a k t w oli w y k lu c z a ją cy m ałżeń stw o je s t p rz e c iw n y słow om lu b znakom w y ra ż a ją c y m zgo
d ę m ałżeń sk ą.
R o zu m o w an ie to m ożem y też p oprzeć n a stę p u ją c y m i a rg u m e n tam i. C a łk o w ita sy m u la c ja m a łż e ń stw a je st p ew n y m ro d z a je m k ła m stw a. A p o n iew aż k ła m a ć nie m ożna bez św iadom ości tego, że się k ła m ie , w ięc i całkow icie sy m u lo w ać m a łż e ń stw a n ie m ożna bez św iadom ości ta k ie g o sy m u lo w an ia.
N a rz u c a się te ż a rg u m e n t z an alo g ii m ięd zy św iadom ością po
d e jm o w a n ia zgody m ałżeń sk iej, a św iadom ością w y k lu cze n ia m a ł
żeństw a. T a k ja k d a ją c y zgodę m a łż e ń sk ą św iad o m y je st tego, że w ła śn ie p o d e jm u je zgodę m ałżeń sk ą, ta k w y k lu c z a ją cy zgodę m a ł
żeń sk ą, w y d a je się, m u si być św iad o m y w y k lu c z e n ia zgody n a m a ł
żeństw o.
A u to ro w ie zgodni są do tego, że s y m u la n t je st św iad o m y w ła sn ej sy m u la c ji s, czyli niezgodności tego, co m ów i, z ty m , co w rz e czyw istości chce. W y ra ża zgodę m ałż eń sk ą, ale w rzeczy sam ej ją w y k lu cza 6. P io F e d e le je s t n a w e t zd an ia, że isto tn ą cechę całk o w ite j sy m u la c ji je s t to, że s y m u la n t je s t św iad o m y d opuszczenia 4 SR R N ullitatis m atrimonii, coram Ubaldo Mannucci, die 30 iulii 1927:
„At hic actus voluntatis — e contrario — positivus esse nequit, 1. abs
que praevia cognitione, et explicita quidem, tum horum actuum coniu- galium, tum obligationis eorumdem: si enim nil volitum quin praeco
gnitum, m ulto magis quod positive et distincte exclusum volumus; 2.
absque determ inatione, praevia contractui, huius exclusionis in m a tri
monio: dispositio enim habitualis qua quis adversetur omnes actus se
xuales, est mere negativa habitudo, quoad m atrim onium ”: vol. XIX, dec.
XL, p. 352, η. 3.
5 F e r r a b o s c h i M., II m atrimonio sotto condizione, Padova 1937, p. 64; P e d r o n i A., II consenso matrim oniale e la teoria della sim u- lazione, Romae 1949, p. 16; H u i z i n g P., Schema structurae iuris canonici De m atrimonio cum notis bibliographicis, Romae 1963, n. 62, p. 173; P e t r o n c e l l i M., Diritto canonico, ed. 6, Roma 1963, n. 205, p. 262; B a d i i C., La simulazione dei consenso nel matrimonio, II d irit
to ecclesiastico 40 (1929) 52; F e d e l e P., Rassegna raggiornata di giu- risprudenza rotale in materia m atrimoniale, Archivio di diritto eccle
siastico 1 (1939) 142, n. 23; H e r v a d a X i b e r t a Fr. J., La simulacion total. Comentario a la Sentencia de la S. R. R. de 22 II 1961 c. Canals, Ius canonicum 2 (1962) 725.
6 P u g l i a t i S., Interferenze tra m etus e simulazione nel matrim onio canonico: „L’accertam ento generico della divergenza о della m ancata coincidenza tra il voluto e il dichiarato non è sufficiente: occorre ehe, specificamente, si accerti una positiva determ inazione volitiva dei sog- getto diretta all’esclusione dell’assenso al m atrim onio”: II diritto eccle
siastico 62 (1951) 454, n. 10.
się s y m u la c ji7. T enże a u to r p o d k re śla, że c a łk o w ita sy m u la c ja je s t w p ro s t nie do p o m y ślen ia bez w oli sy m u lo w a n ia 8. I d o d aje, że k o n tr a h e n t, k tó r y nie je s t św iad o m y ró żn ic y m iędzy ty m co chce, a ty m , co d e k la ru je , m oże b yć w sta n ie b łą d zen ia, a le d a le k i je st od sy m u la c ji 9.
R o ta R zy m sk a nie ta k d a w n o zw ró ciła u w ag ę n a w ym óg św ia dom ości s y m u la n ta co do jego w ła sn e j sy m u lacji. O czyw iście nie tw ie rd z iła , że św iadom ość s y m u la c ji u sy m u la n ta nie je st w y m a g an a, ale te ż n ie m ó w iła jasn o i w y ra ź n ie , że ta k a św iadom ość je st w ła śn ie konieczna. W y d aje się, że tw ie rd z e n ie ta k ie R o ta R zym ska w y su n ę ła n a jp ie rw im p licite. M ian o w icie u trz y m u ją c , że p rz y m u s i b o ja ź ń m ogą spow odow ać to, że rz e k o m y s y m u la n t sa m n ie będzie w ied ział, czy m ałże ń stw o sy m u lo w ał, czy te ż z a w a rł je pod w p ły w em p rz y m u s u i bo jaźn i, ale bez sy m u lo w a n ia 10, albo że n ie k ie d y tr u d n o je s t sęd ziem u u stalić, czy w d a n y m w y p a d k u zachodzą d w ie p o d p o rz ą d k o w a n e sobie p rz y c z y n y n iew ażn o ści m ałżeń stw a, czy te ż zachodzi ty lk o je d n a p rzy c z y n a n iew ażności, to je s t sy m u la c ja , zaś p rz y m u s i b o ja ź ń są r a c ją s y m u la c ji11. Z ta k ic h p rz e sła n e k m ożna b y ło w y c ią g n ą ć w niosek, że n o rm a ln ie , k ie d y n i e , m a p rz y m u su i b o jaźn i, s y m u la n t jest, czy p o w in ie n być, św iad o m y w ła sn e j sy
m u la c ji.
W ro k u 1931 R o ta R zy m sk a s tw ie rd z iła je d n a k , że n a w e t nie m oże by ć m o w y o p ra w d z iw e j s y m u la c ji bez w oli sy m u lo w an ia, a w o la sy m u lo w a n ia z a k ła d a u s y m u la n ta d o strz e g a n ie rozbieżności m ięd zy sło w am i w y ra ż a ją c y m i zgodę m a łż e ń sk ą i w e w n ę trz n y m o d m a w ia n ie m zgody n a m a łż e ń stw o 12.
7 Analisi di recenti sentenze, Ephem erides iuris canonici 9 (1953) 359.
8 Note per uno Studio sulla simulazione nel matrimonio canonico, w: Studi in onore di Vincenzo del Giudice, Milano 1953, vol. I, p. 288.
9 Intentio e conditio contra m atrim onii substantiam , Rivista di diritto privato 6 (1936) 34.
19 SR R Vicariatus Apostolici, Novae Guineae Neerlandicae, N ullitatis m atrim onii, coram Andrea Jullien, die 12 novem bris 1924: vol. XVI, dec.
X LIII, p. 383, n. 2; SR R Posnanien, N ullitatis matrim onii, coram Andrea Jullien, die 11 februarii 1925: vol. XVII, dec. IX, p. 68, n. 2.
u SR R Vicariatus Apostolici, Oceaniae Centralis, Nullitatis m atrim o
nii, coram Andrea Jullien, die 23 iulii 1927: vol. XIX, dec. XXXVII, p. 316, n. 3.
12 SR R Nullitatis marimonii, coram Henrico Quattrocolo, die 2 iunii 1931: „Quare ad sim ulationis essentiam, in iuris conceptu, proprie p er
tinet, quod in agente discprepantia seu difform itas verificetur inter actum exteriorem , quo m atrim onium contrahitur, et consensum interio
rem , quatenus interior consensus, per actum voluntatis elicitus, vim d etrah it actui, qui externe ponitur. Hinc sim ulatio pure m ateriails, obiec- tive nempe et m aterialiter inspecta de qua loquuntur patroni, haud ad -
Świadomość symulacji 101
W te n sposób R o ta R zym ska z a ję ła z u p ełn ie zdecydow ane sta n o w isk o w in te re s u ją c e j nas s p ra w ie o p o w ia d a ją c się za koniecznością św iadom ości s y m u la n ta co do jego w ła sn e j sy m u lacji.
T ę sw o ją op in ię R ota R zym ska p o w ta rz a ła p rz y ró żn y ch o k az
ja c h 13.
W św ie tle teg o m ożem y ju ż zauw ażyć, że św iadom ość sy m u lu jąceg o m a się odnosić nie ty lk o do tego, że sy m u lu je, ale i do głów nego sk u tk u , k tó ry je s t celem sy m u lo w an ia, a m ianow icie, że sy m u lu je po to, a b y m ałżeń stw o by ło n iew ażn e 14.
m ittitur, cum concepi nequeat sim ulatio absque sim ulandi intentione, seu absque m endacio”: vol. X X III, dec. XXIV, p. 196, η. 6.
SR R M atriten, N ullitatis m atrim onii, coram Arcturo W ynen, die 6 februarii 1936: „Siquidem vera fictio consensus ignorari nequit ab eo, qui hoc delictum committit, quippe qui positivum voluntatis actum con
tra riu m ponere debet, ut destruat effectum verborum consensum m a
trim onialem experim entium . Qui proinde in iudicio sibi adscribit sim u
lationem consensus, is necessario in contrahendo sibi conscius esse de
buit suae fictionis; secus nunc fingit, non vero prius”: vol. XXVIII, dec.
XI, p. 102, η. 3.
S R R Eporedien, N ullitatis m atrim onii, coram Joanne M. Pinna, die 16 ianuarii 1958: „Si de hisce non cogitavit, пес ea exclusit, quia actus positivus voluntatis excludendi aliquid ne concipitur quidem absque p raevia consideratione obiecti ex p arte intellectus” : vol. L, p. 14, n. 8.
SR R Romana, N ullitatis m atrim onii, coram Pericle Felici, die 14 iulii 1959: „...nam qui totaliter sim ulat, seu ut m elius dicitur m atrim onium ipsum excludit, sui actus nullitatis bene conscius est” : vol. LI, p. 372, п. 2.
SR R Quebecen, N ullitatis m atrim onii, coram Gerardo M. Rogers, die 16 iulii 1963: „Admitti enim potest ignorantia nullitatis m atrim onii con
tracti penes eum qui consensum partialiter tantum sim ulavit: effectus enim huiusmodi sim ulationis aliquatenus etiam iurisperitos effugit: sed idem affirm ari nequit de eo qui contendit se ipsum m atrim onium noluis
se contrahere”: vol. LV, p. 627, n. 2.
SR R B. N ullitatis m atrimonii, (P.P.) coram Josepho M. Pinto, die 30 iulii 1969: Monitor ecclesiasticus 96 (1971) 512.
14 SR R Monacen. et Frisingen, N ullitatis m atrim onii, coram XJbaldo Mannucci, die 25 februarii 1929: „...in casu quoque simulationis partialis contrahens catholicus illico sciat et consciens sit se consensum m atrim o
nialem nullum edidisse” : vol. XXI, dec. XV, p. 133, п. 2.
SR R Parisien, Nullitatis matrim onii, coram Arcturo W ynen, die 29 aprilis 1939: „Qui totaliter fingit consensum, sciens et volens nullum ponit consensum”: vol. XXXI, dec. X XVIII, p. 253, п. 2.
SR R Romana, N ullitatis m atrimonii, coram Guillelmo Heard, die 21 octobris 1950: „Nam si in casu sim ulationis partialis, in quo consensus quidem habetur sed aliquo modo restrictus, argui potest non haberi do
lum, quia sim ulans non intellexit hac sua restrictione m atrim onium ir
ritum fieri, hoc de sim ulatione totali nullim ode dici potest”: vol. LXII, dec. XCI, p. 585, n. 3.
SR R A lexandrina in Louisiana, coram Ovidio Bejan, die 6 iulii 1963:
„In sim ulatione totali, restrictio consensus concipi nequit absque dolo:
K o n se k w e n tn ie s y m u la n t nie m oże w d o b re j w ierze całkow icie sy m u lo w ać za w a rc ia m a łż e ń stw a 15.
N a to m ia st s y m u la n t nie m u si w iedzieć o in n y c h s k u tk a c h jego c a łk o w ite j sy m u la c ji m a łż e ń stw a 16, a m ięd zy in n y m i, o m ożliw ości orzeczenia, że m ałżeń stw o je st n ie w a ż n e 17.
II. K w estia w yjątków od zasady o świadom ości sym ulanta co do jego całkow itej sym ulacji m ałżeństw a
R o ta R zy m sk a w zg lęd n ie w cześnie w sk a z a ła n a p rzy m u s i bo- ja z ń ja k o p rzy czy n ę b r a k u św iadom ości u s y m u la n ta co do jego w ła sn e j sy m u la cji. R om ano Rossi c y tu je w y ro k „co ram J u llie n X V II (1925) Dec. IX , n. 2, p. 68” 18. M ożem y je d n a k poWołać się n a jeszcze w cześn iejszy w y ro k V ica ria tu s A p o sto lici, N o va e G ui- nea e N eerla n d ica e, N u llita tis m a trim o n ii, coram A n d re a J u llie n , z d n ia 12 listo p a d a 1924 ro k u 19. — W sp o m n ian e tu w y ro k i z a k ła d a ły, że p rz y m u szan y , k tó r y w k o ń cu n ie w ie, czy z a w a rł m a łż e ń stw o pod w p ły w e m p rz y m u su i b o jaźn i, czy fik cy jn ie, je st czło
w ie k ie m p ro sty m i n ie w y k sz tałco n y m . J e ż e li się nie m y lę, d o p iero w w y ro k u R om ana, N u llita tis m a trim o n ii, coram G u illelm o H eard, z d n ia 22 k w ie tn ia 1950 ro k u , w ychodząc z założenia, że p ro s ty lu d
qui sim ulat scire debet, sua restrictione, m atrim onium irritum fieri” : vol. LV, p. 588, n. 9.
is P e d r o n i A., dz. cyt. p. 16: „...il presunto contraente è in per- fe tta m ala fede, inquanto egli è cosciente di determ inare la nullità del vincolo”.
16 G i а с c h i О.,11 consenso nel matrim onio canonico, ed. 3, Milano 1968, p. 114: la volontà di compiere un atto nullo, di non fare in rea ltà un vero m atrim onio ma soltanto una dichiarazione ehe lo da per fatto, si ha — accompgnata o no dalla piena consapevolezza delle con- seguenze giuridiche — soltanto nel caso della simulazione totale”.
17 SR R Basileen, N ullitatis m atrim onii, coram Luciano Anne, die 20 decem bris 1963: „At sim ulatio totalis... non habetur ex parte contrahentis qui profitetur se nescivisse nullum esse m atrim onium . Tandem, possi
bilitatem obtinendi declarationem n ullitatis m atrim onii sim ulati igno
ra re potest” : vol. LV, p. 927, n. 9.
18 De simulatione totali in doctrina canonica et in iurisprudentia rotali. Excerpta ex dissertatione ad lauream , Romae 1961, p. 28, nota 78.
19 SRR vol. XVII, dec. X LIII, p. 383—384, n. 2: „Verum cum m etus sit
„instantis vel fu tu ri periculi causa m entis trepidatio”, contingere po
test, u t ob anim i commotionem m etum patiens praesertim si rudis inge
nii sit, dubius haereat nec ipse deolaraTe valeat, consensum sim ulave- ritn e an p raestiterit saltem , sed m etu vitiatum ”. Por. SRR Posnanien, N ullitatis m atrim onii, coram Andrea Julien, die 11 februarii 1925: vol.
XVI, dec. IX, p. 68, n. 2.
17] Świadomość sym ulacji 103 n ie u m ie s y m u lo w a ć 20, w sk azan o n a trz y m ożliw e p rz y p ad k i, w k tó ry c h k o n tr a h e n t nie będzie św iad o m y sy m u lacji.
1. Z p o w o d u ig n o ra n cji i b ra k u do św ia d czen ia życio w eg o Z e staw ien ie ig n o ra n c ji z b ra k ie m d o św iad czen ia życiow ego w y d a je się su g ero w ać, że Rocie R zy m sk iej chodzi o o g ólny b ra k k u l
tu r y u k o n tra h e n ta , a nie ty lk o o jego n iew ied zę w p ew n ej d zie
d zin ie.
2. Z po w o d u bardzo w ie lk ie g o p r z y m u s u
Z d an iem R o ty R zym skiej k o n tr a h e n t p o d leg a jący w ie lk ie m u p rzy m u so w i i o d czu w ający p ow ażną b o jaźń p rze d m ałżeń stw em , k tó re g o zaw rzeć nie chciał, po sk o ń czen iu obrzędów ślu b n y c h m oże sa m nie w iedzieć, czy sy m u lo w ał za w a rcie m ałż eń stw a, czy też nie w y k lu c z y ł w p ra w d z ie m ałż eń stw a, ale z a w a rł je pod w p ły w em p rz y m u su i bojaźni.
3. G d y n ie chodzi o w ła sn ą zgodę p ow oda w sp ra w ie 21 Czy rzeczyw iście m ożliw e są w y ją tk i od zasady o św iadom ości s y m u la n ta co do jeg o w łasn ej sy m u lacji?
Co do 1. W iem y z o b serw acji, że ró w n ie ż ig n o ra n c i i po zb aw ien i d o św iad c zen ia życiow ego z a w ie ra ją m ałżeń stw o . W ta k im je d n a k p rz y p a d k u , g d y w noszona je st do s ą d u sp ra w a niew ażności m a ł
że ń stw a z pow o d u sy m u la c ji b ard zo m a ło w y ro b io n eg o życiow o k o n tra h e n ta , zan im p o w stan ie p ro b le m jego św iadom ości odnośnie do w ła sn e j sy m u la c ji, m oim zdaniem , n a jp ie rw m u si się zrodzić k w estia, czy te n k o n tr a h e n t b y ł w ogóle zdolny do zaw a rcia m a ł
że ń stw a je d y n ie fik cy jn ie. W p ra k ty c e m oże to b yć p ro b le m b a r dzo tr u d n y do ro zw iązan ia. J e ś li je d n a k zdo łam y sobie u ro b ić p e w ność co do tego, że k to ś m ógł całkow icie sy m u lo w ać zaw arcie m a ł
żeń stw a, rów nocześnie d o jd ziem y do p rz e k o n a n ia , że sta ć go n a św iadom ość d o k onanego w y k lu c z e n ia m a łż e ń stw a p rz y w y ra ż a n iu słó w zgody m a łżeń sk ie j. K ażd y b o w ie m ła tw o przy zn a, że w iększej w ied zy i w iększego d o św iad czen ia życiow ego p o trz e b a do c a łk o w ite g o sy m u lo w a n ia, niż do złożenia zeznań o c a łk o w ite j sy m u lacji.
Z całą pew nością o w ie le tru d n ie j je s t sy m u lo w ać, niż być św ia 2» SR R Romana, N ullitatis matrim onii, coram Guillelmo Heard, die 22 aprilis 1950: „...apud vulgus enim ignotam esse m atrim onii sim ulatio
nem ” : vol. XLII, dec. XXXIX, p. 247, n. 10.
21 SRR vol. XLII, dec. XXXIX, p. 245, n. 2.
do m y m w łasn ej sy m u lacji. Je śli p rz e to rz e k o m y s y m u la n t n ie je st św iadom w ła sn e j sy m u la cji, m a m y p ra w o w ą tp ić o rz e czy w isty m is tn ie n iu c a łk o w itej s y m u la c ji w d a n y m p rz y p a d k u 22.
Z a u w ażm y też, że w w y ro k u M ed io la n em , N u llita tis m a trim o n ii et D ispensationis, coram G u illelm o H eard, z d n ia 9 m a ja 1959 ro k u , u z n a je się sy m u lo w an ie m a łż e ń stw a p rz ez człow ieka n ie w y k sz ta ł
conego za rzecz rz a d k ą , ale m o żliw ą 23. W w y ro k u M ontis R egalis, N u llita tis m a trim o n ii, coram A u re lio S a b a tta n i, z d n ia 13 lip ca 1962 ro k u sp o ty k a m y p rz e stro g ę , a b y n ie sądzić, że ty lk o lu d zie u czen i m ogą sy m u lo w a ć 24.
Co do 2. Z a k ład a m y , że p rz y m u s i bo ja ź ń nie b y ły ta k w ielk ie, b y spow odow ać u k o n tra h e n ta z u p e łn ą zm ian ę k a te g o rii c zy n u je g o z a w a rc ia m a łż e ń stw a . W y ra ż e n ie słów zgody m ałżeń sk iej, m im o ta k znacznego p rz y m u su i b o jaźn i, m u si b y ć czy n em lu d zk im , a n ie je d y n ie czy n em człow ieka. W ty m o s ta tn im p rz y p a d k u nie m ogłoby by ć m o w y o ja k ie jk o lw ie k sy m u la c ji. W k o n se k w e n c ji nie m ó g łb y te ż m ieć m ie jsc a w y ją te k od zasad y o św iadom ości sy m u la n ta co do jeg o w ła sn e j sy m u lacji. J e ś li za w a rc ie m a łż e ń stw a b y ło je d n a k czy n em ludzkim , a w ięc a k te m sp e łn io n y m z ud ziałem ro z u m u i w o
li, m ożem y spodziew ać się, że k o n tr a h e n t w ie, czy zgodził się n a m ałżeń stw o , chociaż n ie ch ętn ie, czy też n ie zgodził się n a m a łż e ń stw o i z a w a rł je je d y n ie fik cy jn ie. G d y b y te g o n ie w iedział, m oim zd aniem , s y m u la c ję n a le ż a ło b y w y k lu c zy ć w d a n y m p rz y p a d k u .
Co do 3. T e n p rz y p a d e k n ie d o ty czy w cale osoby s y m u lu ją c e j.
D lateg o w łaściw ie nie je s t w y ją tk ie m od zasad y stan o w iącej, że s y m u la n t je st św iad o m y w łasn ej sy m u lacji. O czyw istą je st rzeczą, że je d n a s tro n a m oże nie w iedzieć nic o sy m u la c ji s tro n y d ru g ie j.
O stateczn ie w ięc n a p y ta n ie , czy m ożliw e są w y ją tk i od zasad y u trz y m u ją c e j, że nie m ożna pozorow ać z a w a rc ia m a łż e ń stw a n ie b ęd ą c teg o św iadom ym , sk ło n n y je ste m odpow iedzieć: n ie w idzę t a k ie j m ożliw ości 25. J e ś li k to ś zarzuci, że ta k ie stan o w isk o m a p rz e 22 N atom iast z przyznania się do popełnienia sym ulacji nie można wnioskować o rzeczywistym istnieniu symulacji. W yroki Roty Rzym
skiej zwykły mówić, że niekiedy sym uluje się nie przy zaw ieraniu m ał
żeństwa, ale przy składaniu zeznań w sądzie.
23 SRR vol. LI, p. 239, n. 4: „Re quidem vera sat raru m est quod rudis consensum simulat, vim sim ulationis ignorat”.
24 SRR vol. LIV, p. 377, n. 3: „Neque req u iritu r ad simulationem perficiendam quod quis verbis propriis, sim ulationem exprim entibus, ad unguem u tatur: tunc enim tantum m odo docti sim ulare possent. E con
tra, etiam homines rudes quandoque ita loqui, quamvis incompte, et agere sciunt, u t clare inde colligatur fictionem ab ipsi perpetratam fuisse”.
25 Jurysprudencja rotalna nie jest w tej m aterii zupełnie stała. Cie
kaw e będą dla nas słowa zaw arte w w yroku Romana, N ullitatis m atri-
[9] Świadomość sym ulacji 105 ciw ko sobie ju ry s p ru d e n c ję ro ta ln ą , n ależy zw rócić uw agę, iż te w n io sk i s p rz e c iw ia ją się n ie ju r y s p ru d e n c ji ro ta ln e j, ale ty lk o n ie k tó ry m w y ro k o m ro ta ln y m . T ru d n o b o w iem m ów ić o ju ry s p ru d e n cji ro ta ln e j ta m , gdzie w je d n y m w y ro k u tw ie rd z i się c o ś 26, a w d ru g im p rzec zy te m u sa m em u 27.
Zakończenie
Czy całkow icie sy m u lu ją c y za w a rcie m a łż e ń stw a m oże zap o m - neić o tym , że ta k sy m u lo w ał?
M ało p raw d o p o d o b n e w y d a je się, żeby s y m u la n t m ógł zapom nieć o sw o je j c a łk o w ite j sy m u la c ji m a łż e ń stw a . Jeszcze m n ie j p ra w - podo b n e je s t to, żeby k to ś z a p o m n iał o z a w a rc iu k ie d y ś m a łż e ń stw a. A le g d y b y k to ś rzeczyw iście z a p o m n iał o z a w a rc iu m a łż e ń stw a, to p rzez to sam o z a p o m n iałb y i o c a łk o w ite j sy m u la c ji m a ł
żeństw a. M ożna n a w e t pow iedzieć, że ła tw ie j będ zie zapom nieć o s y m u lo w a n iu m ałże ń stw a, niż o sam y m z a w a rc iu m ałż eń stw a.
D lateg o ła tw ie j, że sy m u la c ja je s t czynem p ro stsz y m niż za w a rc ie
m onii et Dispensationis super rato, coram Guillelmo Doheny, diei 8 iulii 1953: „Pariter, ne instetur, cum appellata sententia, opponendo homines rudes consensui simulando impares esse, ac m atrim onium , generatim , m axim e in nationibus catholicis, intendere tam quam onus insolubile, in m ala et in aequa sorte perpetuo ferendum . Hoc sem per verificari, saltem dubitandum est”: vol. XLV, dec. LX X X III, p. 524, n. 2.
26 SR R Taurinen, N ullitatis matrim onii, coram Joanne M. Pinna, die 2 augusti 1952: „P ariter totalis sim ulatio non habetur ex parte contra
hentis qui profitetur se nescivisse coniugium quod initurus erat irritum fore. Incom patibilia enim sunt duo asserta: aliquem finxisse m atrim o
nium sim ulque eundem nescivisse nullum esse matrim onium . Non fin xisset nisi sibi persuasum habuisset se nullo vinculo devinctum iri seu rem nullam positurum ”: v. XLIV, p. 508, n. 2.
SR R Quebecen, N ullitatis m atrim onii, coram Arcturo W ynen, die 30 decembris 1963: „Qui vero sim ulate vult, sibi conscius sit oportet pravae suae actionis: nam et in hoc auoque valet effatum : nil volitum quin praecognitum ” : vol. XLV, dec. CXXVI, p. 804, n. 2.
27 SR R Romana, N ullitatis m atrim onii et Dispensationis super rato, coram Guillelmo Doheny, die 8 iulii 1953: „Sed nihil interest in m eritum adducere opinionem sim ulantis: opinio, enim, campus intellectus nequa
quam egreditur, ac notum est scientiam et conscientiam sim ulationis haud requiri, ad simulationem constituendam. Etenim falsa nostra exi
stim atio rei veritatem non m utat, et quaem adm odum „scientia aut opi
nio nullitatis m atrim onium consensum m atrim onialem necessario non excludit” (cfr. can. 1085), ita scientia a u t opinio validitatis consensum firm um et integrum necessario non re d d it” : vol. XLV, dec. LXXXIII, p. 524. n. 2.
28 SR R Novae Aureliae, N ullitatis matrim onii, coram Guillelmo Do
heny, die 16 februarii 1962: vol. LIV, p. 50, n. 3.
m ałże ń stw a , k tó re chociaż sam o w sobie je s t p ro ste, to przecież zw y k le b y w a p o przedzone ró ż n y m i z e w n ę trz n y m i czynnościam i p rzy g o to w aw czy m i. R ów nież o czynnościach, k tó re z w y k ły m ieć m iejsce po z a w a rc iu m a łżeń stw a , n ie z ap o m in a się ta k łatw o.
P rz y z n a ję , że n ig d y n ie słyszałem , żeb y k to ś z a p o m n iał o za
w a rc iu p rzez sieb ie m a łż e ń stw a . N ie zn ala złem te ż w sen te n c ja c h r o ta ln y c h w z m ian k i o z a p o m n ien iu przez kogoś w ła sn e j sy m u lacji.
N ajw ięk sze zap o m n ien ie w sp ra w a c h m ałżeń sk ich , n a ja k ie n a p o t
k a łe m w d ecy zjach ro ta ln y c h , p o leg ało n a tym , że m ąż zap o m n iał im ie n ia w łasn ej żony.
Requiraturne conscientia sim ulandi penes eum qui consensum m atrim o
nialem totaliter sim ulat
ARGUMENTUM
Quibusdam de voluntatis aotu perfecto e t im perfecto (praemissis auctor agit de thesi sua, qua censet eum, qui to taliter m atrim onium sim ulat, conscientiam suae sim ulationis habere. Thesis probatur sequentibus arg u mentis: 1. Sim ulatio actio hum ana est. A tqui actio hum ana semper con
sciens habetur. Ergo nemo sine conscientia suae simulationis sim ulare potest. 2. Nihil volitum quin praecognitum. A tqui cognitio et conscientia necessaria est, u t contrahens sim ulare velit. 3. Can. 1086 § 2 de positivo voluntatis actu ipsum m atrim onium excludenti tractans im plicite de conscientia sim ulationis m atrim onii dicere videtur. Qui enim totaliter m atrim onium sim ulat, verbis vel signis consensum m atrim onialem ex p ri
m entibus voluntate sua contradicit. 4. Auctores concordes sunt m atrim o
nium totaliter sim ulantem conscium suae sim ulationis esse. Non aliter jurisprudentia Rotae Romanae. N onnullae tam en sententiae Rotae Ro
m anae possibilitatem exceptionum a regula generali de conscientia sim u
lationis apud to taliter sim ulantem vident. His nempe in casibus: a. Ob ignorantiam vel inexperientiam . b. Ob m etum gravissimum, c. Cum non agitur de proprio consensu actoris. Quae exceptiones explicantur sed ab auctore non adm ittuntur. A rticulus hac opinione concluditur: in omni casu, cum ag atu r de matrim onio totaliter simulato, re ipsa conscientiam sim ulationis admitti.
