"History of the British Iron and Steel Industry from c. 450 B.C. to A.D. 1775", H. R. Schubert, London 1957 : [recenzja]

280 R ecenzje

Mao C z o - b e n, Eto izobrietieno w K itaje. Izdatielstw o „Mołodaja G wardia”, Moskwa 1959, s. 157.

W szelkie m ateriały dotyczące historii Chin należą do najbardziej poszu­ kiw anych przez historyków techniki i nauki. Wiadomo powszechnie, że w Chi­ nach zw łaszcza w starożytności i w e w czesnym średnioweczu, dokonanych zostało w ele n iezw ykle istotnych w ynalazków i odkryć naukowych. Jednakże odrębność chińskiego kręgu cyw ilizacji oraz trudności w przyswajaniu litera­ tury chińskiej spowodowały, że w iększość tych odkryć jest w Europie prawie nieznana.

D latego przełożona na język rosyjski popularna książeczka Mao Czo-bena nabiera dla nas szczególnej wartości. N apisana w 1951 r. podjęła ona jako jedna z pierw szych w Chińskiej Republice Ludowej problem atykę historii chińskiej nauki i techniki. Autor nawet nie próbuje dokonać jakiegoś ogól­ nego u system atyzow anego przeglądu dziejów nauki i techn iki w Chinach. W poszczególnych rozdziałach stara się zwrócić uwagę tylko na podstawowe osiągnięcia sw ego narodu; zestawia przy tym ze sobą różne źródła, stale zastrzegając się, że w iele z nich w ym aga jeszcze zbadania i naukowej oceny.

Poszczególne rozdziały stanowią odrębne całości poświęcone np. w yn a­ lazkow i i postępow i w dziedzinie w ytw arzania papieru, druku, kompasu, broni palnej, obok nich zaś znajdujem y rozdziały om awiające chińską architekturę, górnictwo, w łókiennictw o itp. K ilka rozdziałów dotyczy osiągnięć nauk ścisłych takich jak m echahika, m atem atyka i astronomia.

Oczywiście, sam a już objętość rozdziałów — 10 do 15 stronic — w skazuje że mamy do czynienia jedynie z sygnalizow aniem zagadnień a nie z ich do­ kładnym om awianiem . N iem niej, przy ogólnym bardzo m ałym rozeznaniu w spraw ach techniki chińskiej, książeczka ta powinna zainteresow ać każdego badacza historii nauki i techniki.

S. F.

H. R. S c h u b e r t , His tory of the British Iron and Steel In dustry from c. 450 B.C. to A.D. 1775. Routledge and Kegan Paul, London 1957, s. X XI + tj^445 + plansze il.

Mk Książka należy do coraz liczniejszych po II w ojnie św iatow ej opracowań dziejów żelaza w języku angielskim . Autor, urodzony w 1884 r. w Miliczu na D olnym Śląsku, studiow ał na paru u niw ersytetach historię oraz języki, n a­ stępnie zaś przez 24 lata pracow ał w B erlińskim Archiw um Państwowym , uzyskując rangę dyrektora archiwum. Po utracie tego stanow iska w skutek opozycji w obec hitleryzm u em igruje z N iem iec i osiedla się w Anglii, gdzie od 1948 r. jest historykiem hutnictwa („badaczem historycznym ”) w Instytucie Żelaza i Stali. W organie tego Instytutu G,Journal of the Iron and Steel In stitu te”) można też dość często spotkać krótsze artykuły pióra Schuberta.

Książka Schuberta, oparta na danych źródłowych, om awia dzieje hutni­ ctw a żelaza w W ielkiej Brytanii, ściślej — w A nglii i w Walii, od najstar­ szych śladów w ytopu żelaza aż do upow szechnienia się w ytopu surów ki na koksie, które zbiegło się z okresem zmian technicznych, spowodowanych

R ecenzje 281

w prow adzeniem w przem yśle napędu parowego. Książka obejm uje przeto okres od ok. 450 r. p.n.e. aż do 1775 r. n.e.

Autor rozpatruje następujące okresy tech n ik i dym arkowej: sprzed pod­ boju rzym skiego (ok. 450—50 r. p.n.e.), okres panow ania rzym skiego (do ok. 410 r. n.e.), okres anglosaski (do r. 1066), zniszczenie przem ysłu w okresie najazdu Norm anów (do r. 1154), okres średniow ieczny. N astępnie om awia okres procesu pośredniego w ytopu żelaza, tj. okres techn iki w ielkopiecow ej, poru­ szając także w iele szczegółów stosow ania żelaza.

Wykład uzupełniony jest k ilkudziesięciu rysunkam i w tek ście i repro­ dukcjam i na planszach, mapkami, kilkunastu załącznikam i, stanow iącym i w yciągi z m ateriałów źródłowych, jak rów nież w ykazem literatury i indeksami.

S. P.

Brygida K i i r b i s ó w n a , Dziejopisarstw o wielkopolskie XIII i X IV wieku, P aństw ow e W ydawnictw o Naukowe, W arszawa 1959, s. 301.

Praca jest rozszerzeniem i pogłębieniem tem atu „Studiów nad kroniką w ielkopolską” (Prace K om isji H istorycznej PTPN, t. XVII z. 1, 1952), obejm u­ jąc analizą i krytyką całą annalistykę w ielkopolską, a zatem dotyczy pokaźnej części naszej średniowiecznej spuścizny historiograficznej.

Nie w chodząc w dyskusję nad m erytorycznym i w ynikam i pracy, które zapewne znajdą obszerne om ówienie gdzie indziej, stw ierdzić należy z dużą satysfakcją, że autorka zdaje sobie w p ełni spraw ę z w artości zbadanych przez siebie źródeł dla dziejów życia um ysłow ego i kultury naukow ej w Polsce średniow iecznej, poświęcając tym zagadnieniom sporo uw agi. Toteż praca w nosi nie tylko nowe spojrzenie na bardzo obszerny m ateriał źródłowy pom i­ jany dotychczas niem al całkow icie przez historyków nauki tego w czesnego okresu, lecz rów nież przedstaw ia jego interpretację z punktu w idzenia począt­ ków rozwoju kultury um ysłow ej w Polsce. Jest to poważny w kład do zrozu­ m ienia epoki, tak m ało dotychczas od strony historii nauki zbadanej.

P. C.

Thomas S. K u h n, The Copernican Revolution. Plan etary A stron om y in the Developm en t of W e stern Thought. Harvard U niversity Press, Cam­ bridge 1957, s. XVIII + 296.

Książka T. S. Kuhna, w ykładow cy h istorii nauki w u niw ersytecie k alifor­ nijskim w Berkeley, dostarcza w iadom ości o rew olucji kopernikańskiej, która zm ieniła poglądy na budowę w szechśw iata.

Aby żrozumieć filozoficzne, hum anistyczne i techniczne elem enty teorii Kopernikańskiej, trzeba poznać ew olucję m yśli naukowej dokonującej się od czasów starożytnej Grecji. Autor om ówił przy tym zagadnienie nie tylko z punktu w idzenia filozoficznego i astronomicznego, lecz rów nież przedstaw ił w ierzenia i przekonania, panujące wśród ludzi od najdaw niejszych czasów. K. H. N. i T. — 8