Prawo prywatne
międzynarodowe
Wiadomości wstępne Pojęcia i zadania p.p.m.
• Jeżeli w stanie faktycznym występuje element obcy, zwykle pojawia się pytanie jaki system prawny - prawo polskie, czy prawo obce - powinien być zastosowany lub inaczej jakie prawo jest w danym przypadku właściwe
• Odpowiedzi na postawione pytanie poszukiwać należy w normach kolizyjnych prawa prywatnego międzynarodowego (cyt. dalej jako
"pr.pr.m."). Przepisy tego prawa wyznaczają bowiem sfery
oddziaływania praw różnych państw i określają, które z tych praw należy zastosować. Czynią to za pomocą łączników, tj. czynników łączących dany stosunek z określonym obszarem państwa i
obowiązującym na tym obszarze systemem prawa np.
obywatelstwa, miejsca zamieszkania lub siedziby przynajmniej jednej strony danego stosunku, miejsca zdarzenia będącego jego źródłem (np. miejsca zawarcia umowy, miejsca położenia
przedmiotu prawa
• Prawo prywatne międzynarodowe - co należy podkreślić - nie stanowi jakiegoś jednolitego ponadpaństwowego porządku prawnego. Przeciwnie, każde państwo ma własne pr.pr.m., wchodzące w skład jego wewnętrznego systemu prawnego
Źródła trudności kwalifikacyjnych
• Nadawanie tak samo brzmiącym wyrażeniom różnych znaczeń, w
szczególności gdy są to wyrażenia określające jednocześnie przesłanki stosowania norm kolizyjnych (np. pojęcie posiadania, ruchomości,
nieruchomości, miejsca zamieszkania)
• W niektórych systemach prawnych występują instytucje nieznane innym systemom (umowy dziedziczenia, umowa zobowiązująca do nieodwołania testamentu)
• Odmienna ocena prawna na tle poszczególnych systemów prawnych tych samych zdarzeń i ich skutków
Np. W kolizji prawa fińskiego i polskiego przejście praw majątkowych na małżonka po śmierci współmałżonka może stanowi element statutu
spadkowego (prawo polskie), w prawie fińskim może mieścic się w zakresie statutu między małżonkami
Kwalifikacja
• z kwalifikacją mamy do czynienia w momencie, gdy rozpoczynamy proces stosowania norm kolizyjnych, ma być pomocna w rozstrzyganiu sprawy,
• umożliwia przyporządkowanie określonego stanu faktycznego do (hipotezy) zakresu normy kolizyjnej, ma przyczynić się do objaśnienia kryterium występującego w roli łącznika, w ramach kwalifikacji ma dojść do wyodrębnienia z prawa właściwego
zespołu norm merytorycznych objętych zakresem wskazania danej normy kolizyjnej (Pazdan s, 62)
• polega na wykładni wyrażeń określających zakres normy kolizyjnej podejmowanej w celu ustalenia przesłanek jej stosowania, chodzi tutaj o interpretację wyrażeń
zawartych nie w normie kolizyjnej, ale w wyrażającym ją przepisie.
• w ramach kwalifikacji powinno dojść do wyodrębnienia z prawa właściwego zespołu norm, na podstawie których ma być dokonana ocena prawna rozpatrywanego stanu faktycznego - jest to równoznaczne z bliższym wyjaśnieniem zakresu wskazania danej normy kolizyjnej
• Ma prowadzić do zastosowania odpowiednich przepisów zarówno kolizyjnych jak i merytorycznych
• Ustawy ppm z 1965 i 2011 nie zawierają przepisów dotyczących kwalifikacji
• Nieliczne konwencje np.. Art.. 49 ust.2 konwencji zawartej między Polską a
Jugosławią dotyczącego obrotu prawnego w sprawach cywilnych i karnych z 1960 r.
Kwalifikacja
• jej funkcja polega na zastosowaniu norm kolizyjnych legis fori w celu wskazania
(określenia) prawa właściwego dla
rozstrzygnięcia konkretnego stosunku
prawnego, lub później zastosowaniu norm
merytorycznych wskazanych przez normę
kolizyjną lex fori.
Metody kwalifikacji
• Przeważający w doktrynie jest pogląd o zastosowaniu teorii kwalifikacji według legis fori (kwalifikacja
funkcjonalna) polegająca na uznaniu, że normy kolizyjne powinny być interpretowane niezależnie od norm prawa wewnętrznego merytorycznego poprzez określenie celu jaki mają spełnić i jakich interesów mają chronić
• Teorii kwalifikacji według legis fori nawiązuje do założeń teorii autonomicznej
• Teoria autonomiczna wychodziła z założenia realizacji celu stworzeniu jednolitego systemu ppm
• Polega na analizie rozwiązań stosowanych w różnych państwach i posługując się metodami z prawa
porównawczego w celu skonstruowania autonomicznej
siatki pojęciowej
Przykłady reguł kwalifikacyjnych
Umowa między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Federacyjną Ludową Republiką Jugosławii o obrocie prawnym w sprawach cywilnych i karnych, podpisana w Warszawie dnia 6 lutego 1960
Przykłady definicji kwalifikacyjnej
Umowa między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Federacyjną Ludową Republiką Jugosławii o obrocie prawnym w sprawach cywilnych i karnych, podpisana w Warszawie
dnia 6 lutego 1960
Przykłady definicji kwalifikacyjnej
ROZPORZĄDZENIE (WE) NR 864/2007 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY dnia 11 lipca 2007 r.dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań
pozaumownych („Rzym II”)
Artykuł 23
Miejsce zwykłego pobytu
1. Do celów niniejszego rozporządzenia za miejsce zwykłego pobytu spółek i innych jednostek organizacyjnych,
posiadających osobowość prawną lub też jej
nieposiadających, uznaje się miejsce siedziby ich zarządu.
W przypadku wystąpienia zdarzenia powodującego
szkodę lub powstania szkody w ramach działalności filii, agencji lub innego oddziału, za miejsce zwykłego pobytu uznaje się siedzibę tej filii, agencji lub innego oddziału.
2. Do celów niniejszego rozporządzenia za miejsce zwykłego
pobytu osoby fizycznej, działającej w ramach prowadzonej
przez nią działalności gospodarczej, uznaje się miejsce
głównego przedsiębiorstwa.
Wykładnia luki
• Normy w ustawie z 2011 mają charakter norm syntetycznych (skrótowych)–
ogólnie sformułowanych
• Wykładnia na podstawie zasad przyjętych w doktrynie oraz praktyce innych dziedzin prawa, w szczególności prawa cywilnego mając na uwadze cele i funkcje norm ppm
• Zapobieganie luki poprzez zabiegi kwalifikacyjne podjętych wobec pojęć określających zakres danej normy kolizyjnej – luka pozorna Proces
wskazywania prawa jest łatwiejszy jeśli sąd kieruje się własną wykładnią
• Przykładu luk rzeczywistych: brak wyraźnej regulacji związków partnerskich, zaręczyn
• Sposób postępowania w przypadku luk art. 67
• Art. 67. W razie braku wskazania prawa właściwego w niniejszej ustawie, przepisach szczególnych, obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej
ratyfikowanych umowach międzynarodowych i prawie Unii Europejskiej, do stosunku objętego zakresem niniejszej ustawy należy stosować prawo
państwa, z którym stosunek ten jest najściślej związany.
Kwestia wstępna
• Ujawnia się po ustaleniu prawa właściwego dla sprawy głównej, najczęściej występuje w
stosunkach z zakresu prawa rodzinnego i spadkowego,
• potrzeba rozstrzygnięcia kwestii wstępnej wynika z treści norm merytorycznych prawa właściwego dla sprawy głównej
• jest stosunkiem samoistnym, odrębny od sprawy głównej, jego rozstrzygnięcie wywiera wpływ na rozstrzygniecie sprawy głównej
• nie podlega żadnej regulacji prawnej, rzadko
pojawia się w praktyce
Kwestia wstępna – przykład
• Sprawa dziedziczenia przez żonę majątku po zmarłym współmałżonku
• Kwestia główna - sprawy spadkowe do nich zastosowano normę kolizyjną forum np. art. 64 ustawy ppm z 2011 r.
• Art. 64. 1. Spadkodawca w testamencie lub w innym rozrządzeniu na wypadek śmierci może poddać sprawę spadkową swojemu
prawu ojczystemu, prawu miejsca swojego zamieszkania albo prawu miejsca swojego zwykłego pobytu z chwili dokonania tej
czynności lub z chwili swojej śmierci.zastosowano do niej Ujawnia się po ustaleniu prawa właściwego dla sprawy głównej potrzeba rozstrzygnięcia kwestii wstępnej wynika z treści norm
merytorycznych prawa właściwego dla sprawy głównej
• Zanim dojdzie do rozstrzygnięcia dotyczącego dziedziczenia zony, należy ocenić czy małżeństwo między spadkodawcą a jego żoną zostało zawarte w sposób ważny lub czy nie doszło do rozwodu (kwestia wstępna)
Kwestia cząstkowa lub wycinkowa
• Pojawia się przy rozpatrywaniu sprawy głównej, nie podlega prawu właściwemu dla sprawy głównej , Wskazanie prawa następuje na podstawie odrębnej normy kolizyjnej – norm kolizyjnych obowiązujących w siedzibie sądu
• Przykład: zdolność do czynności prawnych oraz forma czynności prawnej gdy przedmiotem sprawy głównej jest stosunek oparty na czynności prawnej z zakresu prawa rzeczowego art.11,17 oraz 25 jest kwestią cząstkową (wycinkową)
• Oznaczenie składnika stanu faktycznego opisanego w hipotezie normy kolizyjnej np. matka, ojciec, dziecko małżeństwa , który ma charakter materialnoprawnej
przesłanki zastosowania normy kolizyjnej i wymagającego
w związku z tym oceny wg prawa merytorycznego nosi
nazwę kwestii pierwotnej (wyjściowej)
Kwestia pierwotna lub wyjściowa
• Pytanie: w jaki sposób odszukać to prawo merytoryczne?
• Przykład art. 52 małżeństwo - do wyjaśnienia tego pojęcia należy zastosować prawo merytoryczne
odszukanie nastąpi na podstawie miarodajnych w tej
mierze norm kolizyjnych np. normy z art. 48 (zawarcie
małżeństwa), 49 (forma zawarcia małżeństwa) i 50
(skutki niezachowania formy zawarcia małżeństwa)
Odesłanie
• Mamy z nim do czynienia, gdy norma
kolizyjna systemu prawnego wskazanego przez normę kolizyjną państwa sądu nie
aprobuje swego prawa jako właściwego dla rozstrzygnięcia, lecz wskazuje inne
ustawodawstwo
• Na gruncie ustawy ppm z 2011 r. odesłanie reguluje art. 5 - odesłanie dalsze jest
niedopuszczalne – wyjątki art. 5 ust. 2
Odesłanie
• Wyłączenia zawierają: konwencja rzymska o prawie właściwym dla zobowiązań
umownych, rozporządzenie Rzym I i II,
Protokół haski z 2007 o prawie właściwym
dla zobowiązań alimentacyjnych
Zmiana statutu
• Dotyczy rozgraniczenia pola sfery działania statutu dawnego i nowego
• Np. zmiana obywatelstwa, zmiana położenia rzeczy ruchomej
• Kiedy dochodzi do zmiany statutu?
• W wyniku zmiany miarodajnych dla określonego zakresu norm kolizyjnych ppm prawo merytoryczne państwa
• Konflikt ruchomy polega na zmianie powiązania danego stosunku (sytuacji stanu faktycznego) lub jego elementu, rozstrzygającego o właściwości prawa, w wyniku
aktywności stron
Obejście prawa
• Wywołuje jedynie skutek w sferze
kolizyjnoprawnej, skierowane jest przeciwko właściwości prawa merytorycznego prawa własnego, polskiego lub obcego. Brak
wyraźnych przepisów regulujących odesłanie
• jest ono spowodowane rażącym przypadkiem
rozmyślnego działania in fraudem bezwzględnie
obowiązujących norm prawnych
Klauzula porządku publicznego
• Wiąże się z pojęciem porządku prawnego – pojęcie elastyczne, blankietowe – względność pojęcia, zmienność w czasie i przestrzeni
• Działanie klauzuli polega na ochronie aktualnego porządku prawnego tj. z chwili orzekania
• Działanie klauzuli dozwalające i zakazujące ( na skutek zastosowania klauzuli wproawdza się ograniczenie nieznane obcenu prawu właściwem, co pogarsza położenie strony) w punktu widzenia zainteresowanych stron
• Działanie pozytywne (w miejsce wyłączonej normy obcej stosuje się normę własnego prawa) i negatywne z punktu widzenia działania własnego prawa
• Klauzula porządku publicznego może wyłączyć zastosowanie przepisów obcego prawa publicznego o których mowa w art. 6
• Gdy prawo obce przewiduje śmierć cywilną, ograniczenia z powodu przynależności rasowej, kastowej czy wyznaniowej
• Przy rozpotrywaniu podstaw i zasadności ingerancji klauzuli należy wziąć pod uwagę aktualn porządek prawny, podstawaowe zasady porządku prawnego oraz ocenę do jakich skutków (rezulatatów) prowadzi zastosowanie prawa obcego
• Powinno ograniczać się do skutków negatywnych - do wyłączenia jakiejś pojedynczej normy obcego prawa
• Nie prowadzi automatycznie do właściwości własnego prawa
Klauzula porządku publicznego
• Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Cywilna i Administracyjna - zasada prawna z dnia 20 stycznia 1983 r.
III CZP 37/82 Teza
• "Czy przewidziany przez prawo ojczyste wnioskodawcy zakaz zawierania małżeństwa z
obywatelami innego państwa stanowi w każdym przypadku podstawę do odmowy zwolnienia od przedstawienia dowodu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 prawa o aktach stanu cywilnego?"
uchwalił i postanowił wpisać do księgi zasad prawnych następującą zasadę prawną:
• Zakaz zawierania małżeństw z cudzoziemcami, przewidziany przez prawo ojczyste
wnioskodawcy, sam przez się nie stanowi przeszkody do zwolnienia go przez sąd od złożenia kierownikowi urzędu stanu cywilnego dowodu zdolności do zawarcia małżeństwa według tego prawa (art. 46 ust. 1 prawa o aktach stanu cywilnego, art. 6 prawa prywatnego
międzynarodowego).
• Art. 46 Prawo o aktach stanu cywilnego
1. Cudzoziemiec obowiązany jest złożyć kierownikowi urzędu stanu cywilnego dowód zdolności do zawarcia małżeństwa według swego prawa ojczystego. Jeżeli otrzymanie dowodu jest
utrudnione, sąd może w trybie postępowania niespornego zwolnić cudzoziemca od złożenia takiego dowodu.
2. Osoby o nieokreślonej przynależności państwowej zawierają małżeństwo według przepisów prawa polskiego.
Klauzula porządku publicznego
2. Przepisy obcego prawa materialnego powinny być stosowane na obszarze Polski, ponieważ tak stanowi polska norma kolizyjna. W świetle takiego unormowania cudzoziemiec, któremu prawo ojczyste zabrania wstąpienia w związek małżeński z obywatelami innych państw, nie ma w zasadzie "możności" zawarcia - w myśl
przepisów tego prawa - małżeństwa z obywatelką polską na obszarze Polski.
Jednakże prawo polskie przewiduje możliwość odstąpienia od stosowania prawa obcego na korzyść własnego porządku prawnego wówczas, gdy uznaje to za konieczne. W szczególności w art. 6 PrPrywM ustawodawca zastrzegł, że "prawa obcego stosować nie można, jeżeli jego stosowanie miałoby skutki sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej".
Klauzula porządku publicznego, w nim wyrażona, ma więc za zadanie w zasadzie wyparcie z polskiego obszaru prawnego niektórych przepisów zagranicznego prawa, obowiązujących na tym obszarze z mocy art. 14 PrPrywM. Skutkiem zastosowania obcego przepisu, zawierającego wspomniany zakaz, byłaby odmowa przyjęcia przez kierownika urzędu stanu cywilnego od kandydatów oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. Nie ma więc przeciwwskazań do odmowy respektowania zakazu zagranicznego prawa, skoro - nie znany polskiemu prawu i nie dotyczący rodzinnoprawnej istoty małżeństwa - swymi skutkami godzi w naczelne zasady
rządzące polskim kodeksem rodzinnym i opiekuńczym. Zakaz zawierania małżeństw z cudzoziemcami nie może więc sam przez się stanowić przeszkody do zawarcia małżeństwa z obywatelem polskim i - w konsekwencji - do zwolnienia od
przedstawienia dowodu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ASCD55.
Klauzula porządku publicznego
3. Funkcja klauzuli porządku publicznego sprowadza się przeto do działania przede wszystkim negatywnego. O tym, czy na skutek działania tej klauzuli zostanie wyłączone zawarcie małżeństwa z obywatelką polską, czy też odpadną wszelkie przeszkody do wstąpienia na obszarze Polski w związek małżeński, decydują
przepisy tego - z reguły polskiego - prawa, które weszło zamiast prawa wyłączonego, oraz podstawowe zasady polskiego porządku prawnego. Normy te zaś mogą nie tylko na nie zezwalać, ale również sprzeciwiać się zawarciu małżeństwa. Klauzula porządku publicznego pośrednio działa zakazująco, gdy w myśl przepisów swego prawa ojczystego obcy obywatel ma już zdolność do zawarcia małżeństwa, ale przeszkodę ku temu przewiduje właściwa norma polskiego prawa. Żonaty już
cudzoziemiec, którego prawo ojczyste dopuszcza wielożeństwo, nie może więc na obszarze Polski zawrzeć małżeństwa z obywatelką polską, skoro art. 13 § 1 KRO zabrania jej zawarcia małżeństwa z mężczyzną, który pozostaje w związku
małżeńskim (orz. SN z dnia 11.X.1974 r. II CR 735/74 - OSPiKA 1976, z. 7-8, poz.
142). Zakazujący skutek działania klauzuli porządku publicznego prowadzić musi do odmowy zwolnienia wnioskodawcy od przedstawienia dowodu, o którym mowa w art.
46 ust. 1 ASCD55, będącego warunkiem dopuszczalności zawarcia w Polsce
ważnego małżeństwa. Tak więc konkretna fundamentalna norma polskiego prawa, dotycząca materialnych warunków zawarcia małżeństwa, zabraniająca obywatelowi polskiemu wstąpienie z cudzoziemcem w związek małżeński, zawsze będzie
stanowiła przeszkodę do zwolnienia go przez sąd od złożenia kierownikowi urzędu stanu cywilnego dowodu zdolności do zawarcia małżeństwa według swego prawa.
Klauzula porządku publicznego
4. Skutki stosowania klauzuli z natury rzeczy są terytorialnie ograniczone. Małżeństwo ex lege ważne na terenie Polski, pod rządami innych systemów prawnych - przede wszystkim zaś na obszarze państwa ojczystego wnioskodawcy - może być traktowane jako nie istniejące
(matrimonium non existens). Nie oznacza to jednak, że ryzyko odmowy uznawania ich
przyszłego małżeństwa - zawartego wbrew zakazowi prawa ojczystego wnioskodawcy - poza granicami Polski spada w każdej sytuacji na samych nupturientów. Negatywne działanie nie wyczerpuje funkcji klauzuli porządku publicznego. U podstaw wprowadzenia normy art. 6 PrPrywM do systemu polskiego prawa leżał wzgląd na interes państwa i dobro obywateli.
Usprawiedliwia to stanowisko wyrażone w uzasadnieniu powołanej na wstępie uchwały, że swym zakresem funkcja tej klauzuli obejmuje również utrudnienie obywatelce polskiej - z uwagi na jej dobro - zawarcia w Polsce małżeństwa z cudzoziemcem, do którego w przeszłości mają być stosowane przepisy zagranicznego prawa (art. 17 § 3 PrPrywM), godzące swymi skutkami w podstawowe zasady polskiego porządku prawnego. Upośledzenie kobiety w małżeństwie godzi w mającą powstać rodzinę i w ten sposób również w interes Państwa. Stwierdziwszy więc na
podstawie dostępnego mu materiału, że cudzoziemiec zamierza wraz z przyszłą żoną osiedlić się na obszarze państwa dopuszczającego wielożeństwo i odmawiającego kobiecie równych z
mężczyzną praw w małżeństwie, sąd z reguły powinien - ze względu na tę sprzeczność - odmówić mu zwolnienia od przedstawienia dowodu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ASCD55.
Skoro jednak zasadą jest, że ryzyko odmowy uznawania ich małżeństwa poza granicami
państwa, w którym zostało zawarte, ponoszą nupturienci, postanowienie pozytywne powinno być regułą w sytuacji, gdy zebrany materiał usprawiedliwia domniemanie, że narzeczeni zamierzają zamieszkać w Polsce albo na obszarze państwa trzeciego nie upośledzającego kobiety w
małżeństwie. Oznacza to, że przeszkoda do udzielenia omawianego zwolnienia może wypływać nie tylko z wyraźnych przepisów prawa, ale również z okoliczności danej sprawy.
