Tworzenie prawa
Proces powstawania prawa
Powstawanie prawa jest złożonym
procesem społecznym. W jego rezultacie kształtują się albo zostają ukształtowane normy prawne o określonej treści,
obowiązujące w określonej grupie
społecznej, np. w grupie państwowej, w społeczności lokalnej czy w grupie
zawodowej.
• Proces ten może mieć charakter
spontaniczny (tak kształtuje się prawo zwyczajowe) albo może mieć charakter procesu zorganizowanego, dokonującego się w określonych instytucjach i według określonej procedury (prawo stanowione).
W pierwszym przypadku mówi się, że prawo się kształtuje, w drugim, że jest
kształtowane, tzn. stanowi rezultat celowej i zorganizowanej działalności człowieka.
Fakty prawotwórcze
• Prawo jako zbiór norm postępowania może powstawać w wielu formach. Może być
rezultatem różnych faktów prawotwórczych, czyli faktów tworzących prawo. Mamy
następujące fakty prawotwórcze:
A) stanowienie B) umowa
C) kształtowanie się prawa zwyczajowego
D) precedens.
Prawo zwyczajowe
Proces kształtowania się prawa zwyczajowego jest długotrwały i
skomplikowany. Najpierw musi wykształcić się w jakiejś społeczności powszechnie
akceptowany w niej zwyczaj postępowania w określony sposób i przekonanie, że
postępowanie to jest wyznaczone przez jakąś wiążącą normę, zwaną normą
zwyczajową.
• W danej społeczności musi się przy tym
wytworzyć powszechne przekonanie, że dana norma zwyczajowa powinna być realizowana jako prawna, a jej przekroczenie powinno być – zasadniczo – sankcjonowane przez organy państwa. Normy zwyczajowe kształtują się więc spontanicznie. Jeśli jakiś organ państwa (np. sąd, parlament, organ administracyjny), rozstrzygając jakąś konkretną sprawę, uczyni podstawą rozstrzygnięcia normę zwyczajową, to norma ta staje się od tego momentu
normą prawa zwyczajowego.
Uznanie normy zwyczajowej
Czynność podjęcia przez organ państwa decyzji na podstawie normy zwyczajowej nazywa się aktem uznania tej normy
(„usankcjonowanie zwyczaju”). Uznanie nie jest czynnością kształtującą treść owej
normy, a jedynie potwierdzającą
rozpowszechnione i utrwalone przekonanie, że norma zwyczajowo ukształtowana
powinna być realizowana tak jak normy prawne.
Uznanie ma charakter precedensu
potwierdzającego, a w jego rezultacie norma zwyczajowa zostaje włączona do systemu
obowiązujących norm prawnych. Prawo ukształtowane w ten sposób nazywa się prawem zwyczajowym.
Prawo zwyczajowe jest ważnym źródłem prawa międzynarodowego publicznego. W prawie wewnętrznym państw
europejskich jego rola jest raczej niezbyt
duża.
Stanowienie prawa
Stanowienie prawa to czynność
konwencjonalna kompetentnego organu państwa, poprzez którą ów organ „żąda”, aby normy prawne o ukształtowanej przez niego treści były realizowane. Stanowienie jest zatem aktem kreującym normy
prawne. Może go dokonać jakiś jeden podmiot – organ jednoosobowy (np.
prezydent, wojewoda), albo organ, czy
instytucja o charakterze kolegialnym, np.
parlament.
Umowa
W odróżnieniu od aktów stanowienia umowa jako fakt prawotwórczy jest czynnością co najmniej
dwustronną(podmioty zawierające umowę nazywa się stronami), poprzez którą strony uczestniczące w umowie ustalają wiążące je normy generalne i abstrakcyjne. Umowa jest zatem aktem kreującym normy
prawne. Charakteryzuje się tym, że twórca tych norm jest zarazem ich adresatem.
Od umowy jako źródła prawa należy
odróżnić umowę jako czynność prawną (np.
umowę najmu lokalu, umowę pożyczki), w rezultacie której wyznacza się dla stron
umowy normy konkretne i indywidualne.
Precedens prawotwórczy de iure
Elementy:
• Ratio decidendi – zasada ogólna;
• Obiter dicta – stan faktyczny danej sprawy;
Zasada stare decisis – stałości decyzji.
Precedensy abstrakcyjne są uznawane oficjalnie za źródło prawa w krajach
anglosaskich. Systemy prawne tych państw noszą nazwę systemu common law.
