"Historia duchowości", tom VI, "Duchowość chrześcijańska czasów współczesnych", Luigi Boriello, Giovanna della Croce, Bruno Secondin, Kraków [b.r.] : [recenzja]

Jarosław M. Popławski

"Historia duchowości", tom VI,

"Duchowość chrześcijańska czasów

współczesnych", Luigi Boriello,

Giovanna della Croce, Bruno

Secondin, Kraków [b.r.] : [recenzja]

Studia Theologica Varsaviensia 37/1, 249-251

[17]

249

ch o d zi o k o n te k st i u m ie szc z en ie 5 -g o i 11-go ro z d z ia łu , n ie m ó w ią c o k ilk u je s z c z e d ro b n ie j­ szy c h z m ia n a c h (s. 78).

R. N o r d s i e c k j e s t z d an ia, że a u to r m a ją c do d y s p o z y c ji z n a n e m u ź ró d ła o ra z w ła sn y m a te ria ł s p o rz ą d z ił ja k ie ś p o d staw o w e p ism o lu b p rz y n a jm n ie j je g o p ro jek t, k tó ry n ie z o sta ł je d n a k p rz e z n ie g o w y d an y , a słu ży ł je d y n ie ja k o k o n c e p c ja d la je g o h o m ilii (s. 78). N ie z g a d z a się ta k ż e ze S c h m i t h a l s e m i in n y m i u c z o n y m i, k tó rz y tw ie rd z ą , że ten p o d s ta w o w y d o k u ­ m e n t p o d le g a ł w ie lo k ro tn y m o p ra c o w an io m p rz e z ró ż n y c h a u to ró w . G d y b y ta k b y ło , to d z ie ło p o w in n o b y p re z e n to w a ć d o s k o n a łą je d n o ść , a ty m c z a s e m ta k n ic je st. N ie z d e c y d o w a n ie (A p o - rien), zm ian y , ró ż n e w a rstw y c z y z a ła m a n ia n ie k o n ie c z n ie m u s z ą w sk a z y w ać n a w ię ce j rą k re ­ d a k to rsk ic h . J e s t to raczej d zieło je d n e j o so b y , a w sp o m n ia n e p rz e d c h w ilą e le m e n ty s ą w y n i­ kiem d łu g ie g o p ro c e su ro z w o ju i d o jrz e w an ia d o o s ta te c z n e j form y, z n an ej n a m d z iś E w a n g e lii (s. 9 0 n ). Z re k o n s tru o w a n e p rz e z au to ra re c e n z o w a n e j k s ią ż k i d z ie ło p a su je do o s o b y a u to ra , k tó ry m je s t u m iło w a n y uczeń. P o d sta w o w e p ism o u s ta ła n a la ta 64 - 70 , a o s ta te c z n ą re d a k c ję ok. 140 r. T a k ż e A p o k a lip sa w y k a zu je p e w n e z w ią z k i z J a n e m P rez b ite re m , a z w ła s z c z a listy i o statn i ro z d z ia ł. O state c z n a je d n a k re d a k cja A p m ia ła m ie js c e p ó ź n ie j. N a k o n ie c w a rto j e s z ­ cze d o d a ć, ż e a u to r k siąż k i - w b re w d o ść ro z p o w sz e c h n io n e j o p in ii - j e s t p rz e k o n an y , iż Ew. Jan a p rz e d sta w ia d u ż ą w a rto ść d la p o tw ie rd z e n ia p o s ta c i h isto ry c z n e g o J ez u sa (s. 56, 72).

K o ń c z ą c re c e n z ję w a rto z au w aży ć, że o w a n o w a p ró b a n ie c a łk ie m je s t n o w a, b o c h ęć u to ż ­ s a m ia n ia Ł a z a rz a z u m iło w a n y m u c zn iem z n a n a b y ła ju ż w c z e śn ie j. N o w o śc ią j e s t n a to m ia st u to ż sa m ie n ie Ł a z a rz a z u m iło w a n y m u c zn iem i J a n e m P re z b ite re m ró w n o c z eśn ie . N ie w s z y s t­ kie i n ie d o k o ń c a p rz e k o n u ją ce s ą je g o arg u m e n ty . Z a d u ż ą też w a g ę p rz y p isu je a rg u m e n to m z lite ra tu ry m ię d z y testa m e n ta ln ej, z w łasz cz a a p o k ry fic z n e j E w a n g e lii T o m asza. P o z y ty w n ą n a ­ to m ia st r z e c z ą jc s t fakt, że m im o p rz y n a le żn o śc i d o teg o s a m e g o K o śc io ła e w a n g e lic k ie g o , a u to r n ic p o d z ie la b e z k ry ty c z n ie p ra c sw o ich w ie lk ic h p o p rz e d n ik ó w , lecz p ro w a d z i z n im i p o le m ik ę i z a jm u je w ła sn e stan o w isk o .

A u to r ta k b a rd z o z asu g e ro w a ł s ię s w o ją k o n c e p c ją , że n ie u n ik n ą ł w ie lu p o w tó rz e ń o ty m , iż a u to re m Ew. Ja n a i 3 listó w je s t Jan P rez b ite r i u m iło w a n y u c z e ń ró w n o c z cśm n ic (n p . s. 2 2 , 29, 8 8, 9 0 n ). Z n a la z łe m te ż je sz c z e in n e b łęd y : ra z d z ie ło M . H e n g e l a p o w stało w 1993 r. (s. V II), a in n y m ra z e m w 1994 r. (s. 76); w ie le ra z y p is z e b łę d n ic n ie m ie ck i w y ra z k e n n e n le rn e n o d ­ d z ie ln ie, a ty lk o je d e n ra z p o p raw n ie, tzn. ra z em (s. 114). B ra k też w y k a zu sk ró tó w . K sią ż k ę z a m y k a b o g a ta lite ra tu ra p rz e d m io tu i in d ek s o s o b o w y i rz e c z o w y (s. 134 - 143). M im o ty ch k ilk u k ry ty c z n y c h u w a g w a rto tę k siąż k ę p rz e cz y ta ć .

Ks. Jan Załęski

Luigi В o r i e 11 o, G i o v a n n a d e l l a С г о с e, Bruno S e с o n d i η,

Historia duchowości. Тот VI. Duchowość chrześcijańska czasów współcze­

snych, tłum. M aria P i e r z c h a ł a OSsR, Kraków

W w y d a w n ic tw ie „ H o m o D e i” u k azał się V I to m (z z a p la n o w a n y c h sied m iu ) H is lo rii d u c h o ­

w ości, s ta n o w ią c y p rz e k ła d w y d an ia w ło sk ieg o . K a żd a te g o ro d z a ju p u b lik a c ja, n a w e t p rz e k ła d

cieszy, b o w ie m w ję z y k u p o lsk im n ie m o ż e m y p o s z c z y c ić s ię w ie lo m a o p ra c o w an ia m i w z a k re ­ sie h isto rii d u c h o w o śc i c h rześcijań sk iej. W y d aw n ic tw o ro z p o c z ę ło o d to m u VI, w k tó ry m p rz e d ­ s taw io n o d u c h o w o ść X IX w. (p o c z ąw sz y o d 1815 r. do 1903 r.), a n a stę p n ie w c zęści d ru g ie j

-250

[18]

w iek X X ( 1 9 0 3 -1 9 6 0 ) i w c zę ści trzeciej - d u c h o w o ść w sp ó łc z e sn ą : o k re s S o b o ru W aty k ań sk ie ­ go II i e le m e n ty d u c h o w o śc i w sp ó łcz e sn e j (o d 1966 do 1984) i w re sz c ie „ Z a ry s p rz y s z ło ś c i” (s. 4 8 1 -5 0 9 ). T o m k o ń c zy „S y stem aty c z n a b ib lio g ra fia p o d s ta w o w a ” (s. 5 1 0-518).

P rzy zn ać trzeba, że C zy teln ik zn ajdzie w tym to m ie w ie le in teresu jący ch w iad o m o ści z zak resu nie tylko h isto rii d u ch o w o ści, ale rów n ież i szeroko p o trak to w an ej histo rii teologii. A u to rzy s z e ro ­ ko p isz ą m .in. o ru c h u e k u m e n icz n y m (s. 2 1 5-226), k sięż a c h -ro b o tn ik a c h w e F ran cji (s. 2 3 0 -2 3 4 ), głó w n y ch z a g a d n ie n ia ch S oboru W atykańskiego II z z a a k c e n to w an ie m „ek lezjo lo g ii m istag o g icz- n ej” , roli laik atu , an tro p o lo g ii i ku ltu rze (s. 3 2 1-368), teo lo g ii p o lity czn ej i teologii narracyjnej (s. 4 1 2-415), e g zy sten cjalizm ie, stru k tu ralizm ie i m a rk siz m ie (s. 4 4 7 -4 5 1 ), ja k też p rzyszłości d u c h o ­ w ości (s. 4 8 1 -5 0 9 ), n asu w a s ię je d n a k pytanie, co p rz y szło ść m a w sp ó ln eg o z h istorią?; je s t też m o w a (s. 174-184) o „d u ch o w o ści ży dow skiej i p ro te sta n ck ie j” (nie w ia d o m o , dlaczeg o razem ?). C en n a je s t „S y stem aty c z n a b ib lio g rafia p o d staw o w a” (s. 5 1 0-518), c h o ć n ie stety niepełna.

P o m im o s w y c h n ie z ap rze c za ln y c h w arto ści p re z e n to w a n a k siąż k a p o siad a je d n a k p e w n e braki. P rzed e w sz y s tk im C z y te ln ik p o lsk i n ie czu je się u sa ty s fa k c jo n o w a n y b ra k ie m p o lsk ic h te o lo ­ g ó w d u c h o w o śc i (n a s. 251 w y m ie n io n o je d y n ie M a k s y m ilia n a К o 1 b e g o a le b e z c h a ra k te ry ­ styki je g o d u c h o w o śc i). T ru d n o d o szu k a ć s ię in n y ch p o ls k ic h n a zw isk , c h o ćb y p o lsk ic h z m a r­ tw y c h w sta ń c ó w , tw ó rc ó w n o w ej d u ch o w o ści; a u to rz y n ie w sp o m in a ją o zało ży c ie lu z g ro m a ­ d z e ń b e z h a b ito w y c h b ł. H o n o ra c ie K o ź m i ń s k i m , c z y te ż p o ls k ie j m is ty c z c e , c h y b a n a jw y b itn ie jsz e j w X X stu le ciu - bł. F au sty n ie K o w a l s k i e j . P o lsk a , k tó ra o d e g ra ła z n a c z ą ­ c ą ro lę w p ro p a g o w a n iu k u ltu S erca J ez u so w e g o w K o śc ie le p o w sz e c h n y m , na co z w ró c ił u w a g ę m .in. p a p ie ż P a w e ł V I w liście In v e stig a b iles d iv itia s C hristi, n ic p o ja w ia s ię n a k artach o m a ­ w ian ej k siąż k i, c h o ć b y p o p rz e z bł. Jó ze fa S e b a stia n a P e l c z a r a , p ro p a g a to ra te g o k u ltu i z a ło ż y c ie la Z g ro m a d z e n ia S ió str S ercan ek . N a w e t w s y ste m a ty c zn e j b ib lio g rafii n ie fig u ru ją p ra c e p o lsk ic h h is to ry k ó w d u ch o w o ści: K aro la G ó r s к i e g o, ks. J e rz e g o M i s i u г к a, ks. S ta n isła w a U r b a ń s k i e g o i inn y ch ; b ra k p o lsk ic h p u b lik a c ji o A k cji K a to lic k iej (por. s. 2 6 1 ), tak że o P a p ie ż u P o la k u s ą ty lk o k ró tk ie la k o n ic zn e w z m ia n k i św iad c z ąc e o n ie z n ajo m o śc i je g o doktry n y . A u to rz y m y lą s ię p rz e ce n ia ją c ro lę K a ta rz y n y E m m e r i c h (por. s. 81) i p iszą c , że „w iek X IX n ie j e s t w ie k ie m m isty c zn y c h d o św ia d c z e ń ” (s. 54). T a k a o p in ia n ie d o ty czy P o lsk i, g d zie ży ły m isty c z k i, ja k bł. M arce lin a D a r o w s k a , C e c y lia D z i a l y ń s k a , c zy też W anda M a l c z e w s k a .

Z a strz e że n ia b u d zi p o d ział dw u p ierw szy ch p o d c zę ści k siążki: „P o czątk i duch o w o ści au te n ­ tycznej i ró ż n o ro d n e j” (s. 11 ) i „M ięd zy d u ch o w o ścią z a c h o w a w c z ą a d u c h o w o śc ią dialo g u ” (s. 83). B rak w y ja śn ie n ia ty c h te rm in ó w spraw ia, że n ic w ia d o m o , o c o w ła śc iw ie c h o d zi au to ro m książki.

N a s. 67 m a m y w z m ia n k ę, że R .J. C h a m i n a d e j e s t z a ło ż y c ie le m „ Z g ro m ad z e n ia M aria ­ n ó w ” . W iad o m o , że j e s t n im o. S ta n isła w P a p c z y ń s k i , n a to m ia st C h am in ad e je s t z a ło ż y c ie ­ lem „ M a ria n is tó w ” . A u to rz y p o d a ją zam iast d a ty ś m ie rc i n ie k tó ry c h au to ró w : D . C h e n u, H. D c L u b a c i Y. C o n g a r , d a ty ich u ro d z in (por. s. 192, 2 8 9 , 2 9 0 ). W ru c h u „M ilicji N ie p o k a la n e j” (s. 2 6 5 ), c z y też w ru c h a ch k o ś c ie ln y c h ś w ie c k ic h d o p a tru ją s ię ele m en tu „ w a l­ k i” (s. 2 4 3 ), z a m ia st m ó w ić o a p o sto lacie.

N a s. 2 5 6 , 2 5 7 j e s t m o w a o „ p n eu m aty c z n y m c h a ra k te rz e m o n a sty c y z m u ” i „sta n ie p e n u m a - ty c z n y m ” , a n a s . 415 o „ p n eu m aty c z n y m w y m iarze d u c h o w o śc i” (!). C h o d zi tu z ap ew n e o „p n eu - m a to h a g ijn y ” w y m ia r d u ch o w o ści.

A u to rz y p is z ą o „ d o św ia d c z e n iu c h rz e ś c ija ń sk im ” (s. 3 8 9 ) lu b „ d o św ia d c ze n iu re lig ijn y m ” (s. 4 0 2 ), n ie z aś o „ d o św ia d c z e n iu m isty c zn y m ” . P o n a d to k siąż k a z b y t słab o u k a zu je n u rt m a ­ ry jn y w d u c h o w o śc i k a to lic k ie j, k tó ry je s t p ra w ic tu n ie o b e c n y (por. ty lk o s. 118-120). S z k o d a też, że zab rak ło sk o ro w id zó w ' rz e cz o w y c h i o so b o w y c h , co u tru d n ia k o rz y stan ie z książki.

[19]

251

T c k ry ty c z n e u w a g i w sk a z u ją , ż e n ie je s t ła tw o n a p isa ć h is to rię d u c h o w o śc i, a le też n a le ż a ło ­ b y z a s ta n o w ić s ię n a d c e lo w o ś c ią p rz e k ła d ó w o b c y c h a u to ró w , u k tó ry c h b ra k j e s t p ro b le m a ty k i p o lsk ie j d u c h o w o śc i. W y d aje się, że u p o d s ta w w ie lu ty ch „ p o tk n ię ć ” je s t z b y t sz e ro k ie p o jm o ­ w a n ie „ d u c h o w o śc i c h rz e ś c ija ń sk ie j” , g d z ie w sz y s tk ie w ła śc iw ie z a g a d n ie n ia d a d z ą s ię w łą ­ czy ć. O m a w ia n a p o z y c ja k siąż k o w a , p o m im o z astrz e ż eń , m o ż e n as je d n a k u b o g a c ić s ze ro k im w a c h la rz e m z asy g n a liz o w a n y c h , b ą d ź też p o ru s z a n y c h p ro b lem ó w .

Ks. J a ro s ła w M . P o p ła w s k i

Jacek В o 1 e w s к i S J, Początek w Bogu. Jedność dziewiczego i niepokala­

nego poczęcia, Wydawnictwo WAM Kraków 1998 seria „Myśl teologiczna”

t. 19 ss. 432.

D r J a c e k B o l e w s k i SJ m n iej w ięcej o d d w u d z ie s tu la t j e s t w y ra z iśc ie o b e c n y w teo lo g ii p o lsk ie j (rz e c z ja s n a , p u b lik o w a ć z ac z ą ł z n a c z n ie w c ze śn iej). S zc ze g ó ln ie tw ó rc z e s ą je g o ro z ­ p ra w y i a rty k u ły z z a k re s u p ro to lo g ii, a le sy ste m a ty c z n ie p u b lik u je o n p o n a d to n a te m a ty z w ią ­ z an e z w z a je m n y m i re la c jam i n au k i i w ia ry o ra z n a le ż y d o n ie lic zn y c h p o lsk ic h te o lo g ó w , k tó ­ ry c h in te re su je p o g ra n ic z e m ię d z y te o lo g ią i lite ra tu rą .

Sw oj e p o sz u k iw a n ia p ro to lo g icz n e ro z p o c zą ł B o l e w s k i ro z p ra w ą d o k to rsk ą, n a p is a n ą i w y ­ d a n ą w ję z y k u n ie m ie c k im , k tórej p rz e d m io te m je s t p o sz u k iw a n ie u n iw e rsa ln y c h k o n s e k w e n c ji n ie p o k a la n e g o p o c z ę c ia M atk i P ana. Z a p e w n e n ie p o d ją łb y ty c h o g ro m n ie in te re s u ją c y c h i c e n ­ n y ch p o s z u k iw a ń , g d y b y n ie je g o w y k sz ta łc e n ie fizy k a. P o sta w ił so b ie m ia n o w ic ie B o le w sk i p y ta n ie - tro c h ę a n alo g icz n e d o p y ta n ia , ja k ie E in ste in p o s ta w ił p o d a d re se m te o rii N e w to n a - c zy c h o ć b y ty lk o je d e n fa k t n ie m ie szc z ąc y się w te o rii o g a rn ia ją ce j ja k ie ś u n iv e rs u m n ie u m o ż ­ liw ia s fo rm u ło w a n ia te o rii o w y ż sz y m p o z io m ic u n iw e rsaln o śc i.

P y ta n ie B o lcw sk ieg o brzm iało: C zy fakt, że M a tk a P an a n ie p o d le g a p o w szech n ej u p o to m k ó w A d a m a p o d le g ło ści g rzech o w i p ie rw o ro d n e m u , n ie z aw ie ra w so b ie o b ietn icy d o ty czącej w sz y st­ k ic h p o to m k ó w A d a m a, z M a tk ą P an a w łą cz n ie ? P o sta w ien ie teg o p y ta n ia d ało m u o k a z ję do p rz e stu d io w a n ia m ario lo g ii je d n e g o z n a jw y b itn ie jsz y c h te o lo g ó w X X w ieku, K arla R a h n e r a .

Z g łę b ia n ie ta k sfo rm u ło w a n e g o p y ta n ia d o p ro w a d z iło B o le w sk ie g o do z a d z iw ia ją c o o ry g i­ n a ln y c h - a z a ra z e m w p e łn i m ie szc z ąc y c h s ię w trad y cj i k ato lick iej - w n io sk ó w . P rz e d e w s z y s t­ kim c en n e j k o re k c ie u le g a u n ie g o sam c h a ra k te r p ro to lo g ii: staje s ię o n a d la n ie g o c z y m ś w ięcej n iż u p o rz ą d k o w a n ą re fle k s ją n a d d o s tę p n y m je d y n ie d la w ia ry p o c z ą tk ie m d ziejó w . G łó w n y a k c e n t b a d a ń p ro to lo g ic z n y c h p rz e su w a s ię w ó w c z a s n a o so b y Je z u s a C h ry stu sa o ra z Je g o M a t­ ki: J u ż p ie rw s z y c z ło w ie k (p rzy łą c z a s ię tu B o le w sk i d o p o g lą d u D u n sa S z k o ta n a te m a t m o ty ­ w ó w W c ie le n ia ) z o sta ł stw o rz o n y z m y ś lą o p rz y ję c iu lu d zk iej n a tu ry p rz e z S y n a B o że g o , zaś w n ie p o k a la n y m p o c z ę c iu Jeg o M atk i z a w ie ra s ię w z aląż k u B o ży z a m y sł d o ty c z ą c y w sz y s tk ic h o d k u p io n y c h . P o w y ż sz ą in tu ic ję ro z w ija J a c e k B o le w sk i w k ilk u p ra c ac h n a p isa n y c h j u ż po o b ro n ie ro z p ra w y d o k to rsk ie j i w y d a je się, ż e „ p ro to lo g ic z n a m a ry jn o ść ” b ę d zie p ra w d o p o d o b ­ n ie j u ż n a trw a łe c e c h ą te o lo g ii p rz e z n ie g o u p ra w ia n ej.

K sią ż k a te ra z p re z e n to w a n a je s t ro z p ra w ą h a b ilita c y jn ą A u to ra . S k ła d a się z d w ó c h części. C zę ść p ie rw s z a stan o w i p rz e g lą d stan o w isk , ja k ie p o c z ą w s z y od K a n t a fo rm u ło w a n o n a te m a t d z ie w icz e g o p o c z ę c ia Jez u sa C h ry stu sa . N ie w ą tp liw ie b a rd z o w ie le p ra c y w ło ż y ł J. B o l e w s k i w ta k rz e te ln e p rz e d sta w ie n ie , j a k to on sa m n a zy w a , „ p an o ram y p ro b le m u ” . A z ro b ił to z n a j­ w ię k sz y m o b ie k ty w iz m e m , a je d n o c z e ś n ie b e z u d a w a n ia n e u tra ln o ści, k tó ra p rz e c ie ż b y ła b y tu n ie m o ż liw a. R o z p ra w a b o w ie m je s t n a p isa n a z p e rs p e k ty w y je d n o z n a c z n ie k a to lic k ie j, w d u ch u