Odnowiona liturgia sakramentu bierzmowania

Damian Zimoń

Odnowiona liturgia sakramentu

bierzmowania

Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 8, 285-292

1975

Ś lą s k ie S tu d ia H is to r y c z n o -T e o lo g ic z n e V III (1975)

KS. DAMIAN ZIMON

ODNOW IONA LITURGIA SAKRAMENTU BIERZMOWANIA

B ierzm ow anie n a le ż y do s a k ra m e n tó w n a jb a rd z ie j z a n ie d b a n y c h . W p ierw ­ szych w ie k a c h b ie rz m o w a n ie s ta n o w iło z a k o ń c z e n ie c h rz tu , je g o d o p e łn ie n ie i u z u p e łn ie n ie 1. B y ło w ię c ja k b y w c ie n iu c h rz tu św. P o czą w szy o d V w. z a ­ czyna się w K o śc ie le Z a c h o d n im p ro c e s o d d z ie la n ia b ie rz m o w a n ia od c h r z tu 2, ale to w c a le n ie p r z y c z y n iło się do w z ro stu z n a c z e n ia s a k r a m e n tu b ie rz m o w a ­ n ia. N a to m ia s t n a W s c h o d z ie z a c h o w a n o p r a k ty k ę K o ś c io ła p ie rw o tn e g o , tj. łą c z n e g o u d z ie la n ia c h r z tu i b ie rz m o w a n ia z z a c h o w a n ie m św ia d o m o ści, że są to dw a o d rę b n e s a k r a m e n ty św .3 D ziś b ie rz m o w a n ie z n a jd u je się w cien iu

w izy tac ji b is k u p ic h i z w ią z a n y c h z ty m p rz y g o to w a ń . .

N ie n a le ż y się w ię c dziw ić, że w ie lu w ie r n y c h — i n ie ty lk o w ie rn y c h — p o sia d a p o w ie rz c h o w n ą z n a jo m o ś ć te g o s a k ra m e n tu . Konstytucja d o g m a ty c z ­ na o Kościele (art. 11), Konstytucja o liturgii (art. 71) i in n e d o k u m e n ty So­ b o ru W a ty k a ń s k ie g o II, p o d a ją n a n o w o d o k tr y n ę s a k ra m e n tu b ie rz m o w a n ia i u k a z u ją k ie ru n k i je g o o d n o w y . K o n g re g a c ja K u ltu B ożego o g ło s iła w 1971 r. ty p ic z n e w y d a n ie o d n o w io n y c h o b rz ę d ó w s a k r a m e n tu b ie rz m o w a n ia 4. P o sia ­ d am y ju ż ta k ż e oficjalne p o lsk ie tłu m a c z e n ie te g o d o k u m e n tu o d n o w y litu r ­

g ic z n e j5. Z a w ie ra o n K o n s ty tu c ję A p o sto ls k ą D ivinae consortium naturae

P a w ła V I, W s tę p , sa m e o b rz ę d y b ie rz m o w a n ia w r ó ż n y c h s y tu a c ja c h ż y c io ­ w y ch i w re sz c ie fo rm u la rz e M szy św iętej, w czasie k tó re j u d z ie la się b ie rz m o ­ w a n ia . O b sz e rn y W s tę p (Praenotanda) o m aw ia s a k r a m e n t u m o c n ie n ia o d s tr o ­ n y te o lo g ic z n e j, litu rg ic z n e j, d u sz p a ste rsk ie j i p ra w n ic z e j.

B I E R Z M O W A N I E J E S T S A K R A M E N T E M I N I C J A C Y J N Y M

N ajn o w sz e d o k u m e n ty S to lic y A p o sto lsk ie j z a lic z a ją b ie rz m o w a n ie do sa­ k r a m e n tó w w ta je m n ic z e n ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o 6. P rz e z c h rz e st, b ie rz m o w a n ie i E u c h a ry s tię n a s tę p u je c o ra z to d o sk o n a lsz e z je d n o c z e n ie c z ło w ie k a z C h ry s­ tu se m i Je g o K o śc io łe m . „ P rz e z s a k ra m e n ty w ta je m n ic z e n ia c h rz e śc ija ń sk ie g o w ie rn i sta ją się w c o ra z w ięk szy m s to p n iu u c z e s tn ik a m i sk a rb ó w życia Bo­ żego i p o s tę p u ją n a d ro d z e m ił o ś c i7. T e trz y s a k r a m e n ty ta k się ze so b ą łączą, że d o p ro w a d z a ją do p e ł n e j d o jr z a ło ś c i w y z n a w c ó w C h ry stu s a '·'8.

1 A. H a m m a n , Baptêm e et confirmation* Paris 1969 s. 194; H. B o u r g e o i s ,

L'avenir de la confirmation,Lyon 1972 s. 32; B. S r| e 1 a, Chrzest i bierzmowanie, jako sakramenty inicjacji chrześcijańskiej, C o llectan ea T heologica 39 (1969) F. 2 s. 9.

2 Por. B. B o t t e , Le vocabulaire ancien de la confirmation, La M aison-D ieu 54 (1958) s. 5—22; H. B o u r g e o i s, dz. cyt., s. 70.

3 P. E v d o k i m o v , Prawosławie, W arszawa 1964 s. 310—321. * Ordo Ć on/irm afionis.Typis P olyglottis V aticanis 1971. 5 W iadom ości D iecezjalne 1974, n r 2.

6 Por. KL, 71; KK, 11 ( DM , 36; K onstytucja A postolska Divinae consortium naturae,, W: Ordo Confirmationis (skrót O C), s. 8—40; O C 1; 3; 5; 11; 24; 25; 33; 52.

7 Divinae consortium naturae, s. 1. s KK, 11.

286

KS. DAMIAN ZIMOŃ (2) N ie m o ż n a w ię c dziś m ó w ić o b ie rz m o w a n iu w o d e rw a n iu o d c h rz tu i E u c h a ­ ry stii, ale z a w sz e w re la c ji d o ty c h s a k ra m e n tó w św. C h rz e s t i b ie rz m o w a n ie w łą c z a ją c z ło w ie k a w p a s c h a ln ą ta je m n ic ę C h ry s tu s a i tw o rz ą K o śc ió ł, n a d a ­ ją c m u o k re ś lo n ą s tr u k tu r ę . C h rz e s t cz erp ie sw oją s k u te c z n o ś ć z ta je m n ic y m ę k i i z m a r tw y c h w s ta n ia P a ń s k ie g o , n a to m ia s t b ie rz m o w a n ie łą c z y ju ż o c h r z ­ c z o n e g o z ła s k ą P ię ć d z ie s ią tn ic y , ła s k ą C h ry s tu s a u w ie lb io n e g o , k tó r y ożyw ia swój K o ś c ió ł p rz e z D u c h a Ś w ię te g o . C h rz e s t sta n o w i p u n k t w yjścia in ic ja cji, E u c h a ry s tia jej u k o r o n o w a n ie ; je s t p e ł n ią w p o rz ą d k u s a k ra m e n ta ln y m . K o ś­ c ió ł b o w ie m n ie m a n ic d ro ższ eg o i d o sk o n a lsz e g o n a d E u c h a ry s tię 9. S a k ra ­ m e n t b ie rz m o w a n ia to d ru g i e ta p n a d ro d z e d o c a łk o w ite g o z je d n o c z e n ia z C h ry s tu s e m w E u c h a ry s tii. P rzy jm u jąc E u c h a ry s tię , c z ło w ie k p o tw ie rd z a p rz y ­ m ie rz e z a w a rte z B ogiem w c h rz c ie i w b ie r z m o w a n iu 10.

P o n ie w a ż s a k ra m e n ty in ic ja c y jn e są ze so b ą ta k ściśle z w ią z a n e , p o s o b o r o ­ w a o d n o w a ic h litu rg ii m u s ia ła te n fakt u w z g lę d n ić i w sa m y c h o b rz ę d a c h p r a k ty c z n ie u k a z a ć ic h p o w ią z a n ie . W e w n ę tr z n y zw iązek tr z e c h s a k ra m e n tó w in ic ja c ji c h rz e śc ija ń sk ie j je s t n a j ­ w y ra ź n ie j w id o c z n y p rz y c h rz c ie d o r o s ły c h o ra z dzieci w w ie k u sz k o ln y m . P rz y jm u ją o n i w te d y — p o d c z a s je d n e g o o b rz ę d u — tr z y s a k ra m e n ty : c h rz e st, b ie rz m o w a n ie i e u c h a r y s ti ę 11. O d n o w io n y o b rz ę d b ie rz m o w a n ia w y ra ź n ie n a w ią z u je do c h rz tu i e u c h a ­ ry stii. N a w ią z a n ie m do c h rz tu iest o d n o w ie n ie p rz y rz e c z e ń c h rz c ie ln y c h p rze z k a n d y d a tó w d o b i e r z m o w a n i a 2, k tó rz y te r a z św ia d o m ie , w sposób w o ln y , a k c e p tu ją w ia rę , w k tó re j z o s ta li o c h rz c z e n i i o b ie c u ją k o n s e k w e n tn ie sta ć p rz y C h ry s tu s ie , k tó ry d a ł im n o w e życie i te ra z p rz e k a z u je im sw ego D u c h a . F a k t, że o b e c n ie ro d z ic e c h rz e s tn i m o g ą być św ia d k a m i b ie rz m o w a n ia , ró w ­ n ie ż p o d k r e ś la zw iązek c h r z tu i b ie rz m o w a n ia . T ym w ła ś n ie u z a s a d n ia n o w e O rd o z m ia n ę d o ty c h c z a so w e j p r a k ty k i w ty m w z g lę d z ie 13.

D o c h r z tu n a w ią z u je w e z w a n ie do m o d litw y p rz e d w k ła d a n ie m rą k i sa m a m o d litw a . Szafarz b ie rz m o w a n ia o raz w szyscy o b e c n i p ro sz ą Boga, aby sw o­ ic h p rz y b r a n y c h synów , o d r o d z o n y c h do ży c ia w ie c z n e g o w c h rz c ie , o b d a r z y ł D u c h e m Ś w ię ty m i u m o c n ił ic h Je g o d a ra m i, u p o d o b n ia ją c d o sw ego S yna, J e z u s a C h ry s tu s a , n a m a s z c z o n e g o D u c h e m Ś w ię ty m 14.

Z w ią z e k b ie rz m o w a n ia z E u c h a ry s tią je s t u w id o c z n io n y w n o w y m O rd o C o n fir m a tio n is p rze z to , że „zw ykle b ie rz m o w a n ia u d z ie la się p o d c z a s M szy św.; w te n sp o só b b ie rz m o w a n i u c z e s tn ic z ą w e u c h a ry s tii, p rz e z k tó r ą ic h w ta je m n ic z e n ie c h rz e ś c ija ń s k ie z o staje d o p e ł n i o n e " 15.

J e ż e li b ie rz m o w a n ie m a ją o trz y m a ć d zieci, k tó r e je sz c z e n ie p rz y ję ły N a j­

św iętszej E u c h a ry s tii, i w czasie te j c z y n n o śc i litu rg ic z n e j n ie m a ją być d o ­

p u s z c z o n e do p ierw szej K o m u n ii św., alb o je ż e li sz cz eg ó ln e o k o lic z n o śc i za ty m p rz e m a w ia ją , n a le ż y u d z ie lić b ie rz m o w a n ia p o z a M szą św. Ile k ro ć u d z ie ­ la się b ie rz m o w a n ia p o z a M szą św., p o w in n a je p o p rz e d z ić litu rg ia S ło w a B ożego. N a le ż y p r z y k ła d a ć w ie lk ą w a g ę do n a le ż y te g o o d p ra w ie n ia litu rg ii S ło w a B ożego, alb o w ie m ze s łu c h a n ia S ło w a w y p ły w a r ó ż n o r a k ie d z ia ła n ie D u c h a Ś w ię te g o n a K o ś c ió ł i n a k a ż d e g o z o c h rz c z o n y c h k a n d y d a tó w do b ie r z m o w a n ia 16.

8 P . J O U n e 1, L a co n firm a tio n , W : J . G e 1 i u e a u , D a n s vos assem blées, P a r is 1972, t. II s. 384.

10 G . A r a u d, L a liturgie d u catechu m en at, t a m ż e , s. 352.

11 OC, 11; Ordo initiationis christianae adultorum , T y p is P o ly g lo ttis V a tic a n is 1972, 227— 243; 361—368. 12 O C , 23. « O C , 5 . ' il O C , 2 4 - 2 5 . « O C , 13. « Tamże.

(3) o d n o w i o n a l i t u r g i a b i e r z m o w a n i a 287 Z w ią z e k b ie r z m o w a n i a z e u c h a r y s t i ą n ie p o le g a j e d y n i e n a ty m , ż e j e s t o n a u k o r o n o w a n i e m c a ł e j in ic ja c ji, a le g łó w n ie n a ty m , ż e p o s i a d a ją c y D u c h a Ś w ię te g o p r z e z c h r z e s t i b ie r z m o w a n ie , s a m i o ż y w ia n i t y m D u c h e m , p r z e z u d z i a ł w e u c h a r y s t i i d o ś w ia d c z a j ą J e g o d z i a ł a n i a i d z ię k i t e m u D u c h o w i t w o ­ r z ą j e d n ą w s p ó l n o t ę b r a c i i j e d n o C i a ł o C h r y s t u s a — K o ś c ió ł . T e n s a m D u c h Ś w ię ty , k tó r e g o o c h r z c z e n i o tr z y m u ją w b ie r z m o w a n i u , d z i a ł a w e u c h a r y s ti i. P o d k r e ś la ją t o n o w e M o d l it w y e u c h a r y s t y c z n e 17. W i e r n i , d z ię k i d z ia ł a ln o ś c i w n i c h D u c h a Ś w ię te g o , m a ją s ta ć się ż y w ą o f ia rą w C h r y s t u s i e (1 K o r 3, 16). D o ta k i e g o u d z i a ł u w e u c h a r y s t i i u z d a ln i a i c h D u c h Ś w ię ty , d la t e g o m o d lim y się w I I I M o d litw ie e u c h a r y s t y c z n e j : ,,N ie c h O n n a s u c z y n i w ie c z n y m d a r e m d la C i e b i e " 18. P E R S O N A L I S T Y C Z N Y C H A R A K T E R B I E R Z M O W A N I A D u c h Ś w ię ty , k tó r e g o o t r z y m a l i a p o s t o ł o w i e , j e s t d a r e m u w ie lb i o n e g o Z b a ­ w ic ie la . W d z ie ń P i ę ć d z i e s i ą t n i c y św. P io t r w y r a ź n i e s t w i e r d z a , ż e D u c h Ś w ię­ ty , k tó r e g o o tr z y m a l i, j e s t d a r e m c z a s ó w m e s ja ń s k i c h (D z 2 , 17— 18) p r z e ­ z n a c z o n y m d la w s z y s tk ic h , k t ó r z y u w ie r z ą w C h r y s t u s a i p r z y jm ą c h r z e s t (D z 2 , 38). A p o s t o ł o w i e u d z ie l a l i o c h r z c z o n y m d a r u D u c h a Ś w ię te g o p r z e z m o d litw ę i w k ł a d a n i e r ą k (D z 8, 17; 19, 6). Z c z a s e m j e d n a k w ię c e j m ó w iło się o u d z i e l a n i u w b i e r z m o w a n i u d a r ó w D u c h a Ś w ię te g o , n iż o s a m y m D u ­ c h u Ś w ię ty m , j a k o d a r z e C h r y s t u s a o d O jc a .

D o p o ję c i a D u c h a Ś w ię te g o , j a k o d a r u , p o w r a c a P a w e ł V I s tw ie rd z a ją c , ż e w o b r z ę d z ie b ie r z m o w a n ia o c h r z c z e n i o tr z y m u ją j a k o d a r — D u c h a Ś w ię­ t e g o 19. W y r a ż a t o n o w a f o r m u ł a s a k r a m e n t a l n a : Accipe sig n a c u lu m D oni S p i­ ritus S ancti — P rz y jm ij z n a m i ę d a r u D u c h a Ś w ię te g o . S ło w o D onu m n a le ż y

t u r o z u m ie ć j a k o d a r C h r y s t u s a d la o c h r z c z o n y c h w p o s t a c i D u c h a Ś w ię te g o , o d k tó r e g o d o p ie r o p o c h o d z ą i n n e d a r y s z c z e g ó ł o w e 20.

O k r e ś l e n ie D u c h a Ś w ię te g o j a k o „ D a r ” , ta k ż e le p ie j o d p o w i a d a J e g o is to ­ c ie . D u c h Ś w ię ty w T r ó jc y Ś w ię te j w y r a ż a b o w ie m w z a je m n e o d d a n i e się s o b ie O só b B o ż y c h — j e s t w ię c d a r e m 21. M ó w i o ty m t a k ż e IV M o d litw a e u c h a r y s ty c z n a . U w i e lb io n y C h r y s t u s o d O jc a „ z e s ł a ł D u c h a Ś w ię te g o , ja k o p ie r w s z y d a r d la w i e r z ą c y c h " .

N o w a f o r m u ła s a k r a m e n t a l n a m ó w i r ó w n ie ż , ż e D u c h Ś w ię ty j e s t signacu­ lum , ja k b y p ie c z ę c ią w y c is k a ją c ą n i e z a t a r t e z n a m i ę 22. W te o l o g ii p ie r w s z y c h w ie k ó w p o ję c i e m t y m o k r e ś l a n o c h r z e s t i b ie r z m o w a n i e . K a ż d y o c h r z c z o n y i b ie r z m o w a n y o t r z y m y w a ł sig n a cu lu m , c z y li n i e z a t a r t e z n a m i ę p r z y n a le ż ­ n o ś c i d o C h r y s t u s a i d o K o ś c i o ł a . W e d ł u g św. P a w ł a , w N o w y m P r z y m ie r z u o d k u p ie n i e d o k o n u je się p r z e z w i a r ę i p ie c z ę ć (signaculum ) o b ie c a n e g o D u c h a Ś w ię te g o (E f 1, 13— 14). D u c h 'Ś w i ę t y d o k o n u je w e w n ę t r z n e j p r z e m i a n y c z ł o ­ w ie k a , k tó r e j z e w n ę t r z n y m z n a k i e m j e s t n a m a s z c z e n i e w f o i m i e k r z y ż a 23. T a k w ię c f o r m u ła s a k r a m e n t a l n a w r a z z t o w a r z y s z ą c y m g e s te m n a m a s z c z e n i a i z n a ­ k ie m k r z y ż a , u k a z u je z a r a z e m p n e u m a t o l o g i c z n y i c h r y s to lo g i c z n y , c z y li p e r - s o n a l is t y c z n y c h a r a k t e r b ie r z m o w a n ia .

17 Por. B . L e w a n d o w s k i , N ow e M odlitw y E ucharystyczne o Duchu Świętym ,

A ten eu m K a p ła ń sk ie 76 (1971) 110—117.

1S Ordo Missae n r 85, I I I M o d litw a E u c h a ry sty c z n a .

19 Divinae consortium naturae, s. 8 i 13. 29 O C , 25.

21 C z. K r a k o w i a k , S akram en t bierzm ow ania w kontekście c a łe j inicjacji chrześci­

jańskiej, Lublin 1974 (m aszynopis, B iblioteka KUL) s. 9.

22 P o r. J. D a n i e l o u , Bibie et liturgie, P aris 1951 s. 76—97.

2 8 8 KS. D A M IA N Z IM O Ń (4)

Źródłem Ducha Świętego dla wierzących jest uwielbiony Chrystus (J 7, 39).

Od chwili uwielbienia Jego związek z Duchem Świętym jest tak doskonały,

że św. Paweł mówi, iż „Pan jest Duchem" (2 Kor 3, 13) oraz, że jest „Duchem

ożywiającym" (1 Kor 15, 45). Duch Święty udzielany wiernym, jest więc Du­

chem Chrystusa, bo od Niego pochodzi i na swój sposób pełni dalej Jego dzie­

ło (J 14, 16; 16, 12—14). Sw. Paweł mówiąc o Duchu Świętym nazywa Go „Du­

chem Jezusa" (Dz 16, 7), „Duchem Syna" (Ga 4,

6) oraz „Duchem Chrystusa (Rz.

8, 9).

Duch Święty, który nam aścił Chrystusa (Christos = Unctus, czyli namasz­

czony), przeznaczył Go do głoszenia Ewangelii (Łk 4, 18). Po swoim chrzcie

w Jordanie, kiedy to Duch Święty zstępuje na Jezusa „w postaci cielesnej

niby gołębicy" (Łk 3, 22), wraca On w „mocy Ducha" do Galilei, aby pełnić

swoje posłannictwo nauczycielskie (Łk 4, 14). Czym dla Chrystusa był chrzest

w Jordanie, a dla Apostołów dzień Pięćdziesiątnicy — tym dla ochrzczonych

jest dzień ich bierzmowania. Konsekwencją otrzymania Ducha Świętego jest

więc przeznaczenie do pełnienia zadań apostolskich24.

■

EKLEZJALNY CHARAKTER BIERZM OW ANIA

Sakramenty są nie tylko aktami Chrystusa, ale także widzialnego i społecz­

nie ukonstytuowanego Kościoła. Sprawując sakramenty, Kościół urzeczywist­

nia się i tworzy hierarchicznie zróżnicowaną społeczność. Każdy sakrament

wyraża nowy stosunek przyjmujących do Kościoła. „Przez chrzest wcieleni do

Kościoła, przeznaczeni są do uczestnictwa w kulcie religii chrześcijańskiej,

przez bierzmowanie jeszcze ściślej wiążą się z Kościołem, w Eucharystii skła­

dają Bogu żertwę ofiarną i samych siebie"25.

Chrzest i bierzmowanie tworzą jedną tajemnicę inicjacji chrześcijańskiej.

Chrzest ukazuje bardziej chrystologiczny aspekt inicjacji, a bierzmowanie jej

aspekt pneumatologiczny i kościelny. Sakramenty te wprowadzają do wspól­

noty już istniejącej, nie tyle więc tworzą tę wspólnotę, ile włączają do niej

poszczególne jednostki26. Sakramentem tworzenia Kościoła jest raczej Eucha­

rystia, Ciało Eucharystyczne Chrystusa, tworzące jedno Ciało Mistyczne —

Kościół. Natomiast chrzest i bierzmowanie włączają nowych wiernych do Koś­

cioła już istniejącego i sprawującego Eucharystię, czynią więc neofitów człon­

kami Ludu Bożego i przez to uzdalniają do udziału w Eucharystii.

Przez przyjęcie sakramentu bierzmowania, ochrzczony staje się doskonal­

szym członkiem Kościoła, w którym działa Duch Święty udzielający różnych

darów dla dobra wspólnego, pogłębiając i doskonaląc jedność całego Ciała

Chrystusa27.

Bierzmowanie, dzięki charakterowi sakramentalnemu, doskonalej upodabnia

do Chrystusa, ale też dzięki niemu bierzmowany pozostaje w ściślejszym

związku z widzialną wspólnotą Kościoła, w której może spełniać określone

funkcje28.

'

Na podstawie chrztu i bierzmowania wierni mają udział w kapłaństwie

powszechnym i stanowią w Kościele odrębny stan — laikat29, pełniąc swoje

posłannictwo w ramach życia rodzinnego, zawodowego i społecznego30.

24 O C , 7. ^ 25 KK, 31.

*

26 C z. K r a k o w i a k , dz. cyt. s. 11.

27 KK, 31; OC, 22. 28 OC, 9. 23 KK, 3 0 - 3 1 . , 50 DA, 2.

(5)

ODNOWIONA LITURGIA BIERZMOWANIA

289

S k oro b ie rz m o w a n ie ściślej w iąże z K o śc io łe m , to n ie ty lk o z K o śc io łe m lo k a ln y m , ale d zięk i p o s łu d z e b isk u p a , n a s tę p c y a p o s to łó w , łą c z y b ie rz m o ­ w a n e g o z K o ś c io łe m P o w s z e c h n y m 31. D la te g o b ie rz m o w a n ie u d z ie la n e przez b isk u p a n a d a je te m u s a k ra m e n to w i specy ficzn e z n a c z e n ie i je s t z n a k ie m je d ­ n o śc i K o ś c io ła C h ry stu s o w e g o , sk ła d a ją c e g o się z k o n k r e tn y c h w s p ó ln o t sku­ p io n y c h w o k ó ł b is k u p a d ie c e z ja ln e g o . W te n sp o só b p ro b le m t e n sta w ia ta k ­ że n o w e Ordo Conflrmationis stw ie rd z a ją c , że „ o trz y m a n ie D u c h a Ś w ię te g o p rze z p o s łu g ę b is k u p a w y ra ź n ie j u k a z u je zw ią ze k b ie rz m o w a n y c h z K o ścio ­ łe m , ja k ró w n ie ż o tr z y m a n e p o le c e n ie św ia d c z e n ia o C h r y s tu s ie w śró d ludzi". W w y p a d k a c h , k ie d y b ie rz m o w a n ia u d z ie la ją p re z b ite rz y , je d n o ś ć z K o ścio ­ łe m je s t u k a z a n a p rz e z to , że u ży w ają o n i k rz y ż m a p o ś w ię c o n e g o p iz e z bis- kupa_, d z ia ła ją z je g o u p o w a ż n ie n ia i p rz e z sw ego b is k u p a są w łą c z n o śc i z K o śc io łe m P o w s z e c h n y m 32.

K o śc ió ł P o w sz e c h n y u k a z u je się św ia tu n a d a n y m te r y t o r iu m ja k o w sp ó ln o ­ ta o d ro d z o n y c h p rz e z c h rz e s t i D u c h a Ś w ię te g o , k tó rz y g ro m a d z ą się n a sp ra ­ w o w a n ie E u c h a r y s tii33. C z ą stk ą K o ś c io ła P o w sz e c h n e g o je s t K o ś c ió ł lo k a ln y 34. K o śc ió ł p a r ty k u la r n y , n a czele k tó re g o sto i b isk u p , m a sp e cy ficz n ą ro lę do s p e łn ie n ia w czasie s p ra w o w a n ia s a k ra m e n tó w in ic ja c y jn y c h . P rz e d e w szyst­ kim m a o n tw o rz y ć sp rzy ja ją ce śro d o w isk o , w k tó ry m o c h rz c z e n i i b ie rz m o ­ w a n i b ę d ą p rz e ż y w a li swój zw iązek z C h ry s tu s e m i K o ś c io łe m p o p rz e z u d z ia ł w litu rg ii i w d ziele a p o s to lstw a . D la te g o b ie rz m o w a n ie je s t sp ra w ą c a łe j w sp ó ln o ty . D o c a łe g o L u d u B ożego n a le ż y p rz y g o to w a n ie o c h rz c z o n y c h do b ie rz m o w a n ia i u d z i a ł w je g o litu rg ii, p rz y n a jm n ie j p rz e z sw o ic h p rz e d sta w i­ c ie li35. B ierzm o w a n i w y z n a ją w ia r ę p rz e d c a łą w s p ó ln o tą lo k a ln ą. T a w ia ra zo staje p o tw ie rd z o n a p rz e z b is k u p a i w sz y s tk ic h z e b r a n y c h 36. W s p ó ln o ta m o d li się o d a r D u c h a Ś w ię te g o dla n ic h , z a n o si do Boga p ro ś b y w ic h in te n c ji p o d c z a s m o d litw y p o w s z e c h n e j. W p e rs p e k ty w ie ty c h p o s tu la tó w trz e b a b ę ­ dzie w iele z m ie n ić i u z u p e łn ić w d o ty c h c z a so w e j fo rm ie p rz y g o to w a n ia k a n ­ d y d a tó w do b ie rz m o w a n ia , z w ła sz c z a , że w sz y stk o w sk a z u je n a to , że w p rz y ­ sz ło ści — w n a s z y c h w a r u n k a c h — b ęd z ie się u d z ie la ło te g o s a k ra m e n tu m ł o ­ dzieży p o d k o n ie c u k o ń c z e n ia s z k o ły p o d sta w o w e j.

W N IO SK I PASTORALNE

'

P e rs o n a lis ty c z n y c h a r a k te r s a k ra m e n tó w d o m a g a się o d p o w ie d n ie g o p rzy ­ g o to w a n ia . W sz y stk ie s a k r a m e n ty s ą s a k ra m e n ta m i w ia ry i w y m ag a ją od p rzy jm u jąc y ch o d p o w ie d n ic h dyspozycji. N a le ż y c ie u s p o s o b ie n i s ą ci, k tó rz y p rz y s tę p u ją do s a k ra m e n tó w z żyw ą w ia r ą i m iło śc ią . N o w e Ordo Conflrma­ tionis d o m a g a s ię k a te c h e z y dla k a n d y d a tó w do b ie rz m o w a n ia , ja k i dla c a ­ łe j w s p ó ln o ty p a r a f ia ln e j37.

W e d łu g p ro p o z y c ji H . H o lu b a r s a i St. Bisty, k a te c h e z a n a w sz y s tk ic h szcze­ b la c h n a u c z a n ia m ia ła b y b y ć zaw sze k a te c h e z ą p o in ic ja c y jn ą w sto s u n k u do s a k ra m e n tó w u p r z e d n io p rz y ję ty c h i k a te c h e z ą p r z e d in ic j a c y jn ą w s to s u n k u do s a k ra m e n tó w s p o d z ie w a n y c h 8. P ro p o n u ją o ni, ab y p ro g ra m k a te c h e z y dla 31 KL, 41; KK, 23. 32 H. B o u r g e o i s, dz. cyt. s. 110. 33 KK, 11. 33 KL, 27; KK, 23. 33 OC, 3 -4 . 36 OC, 23. 37 OC, 3; 12.

38 H . H o l u b a r s , S t. B i s t a , Próba przystosowania programu katechezy parafial­ nej do wymogów katechezy posoborowej, Śląskie S tu d ia H istoryczno-Teologiczne 3 (1970) s. 132.

290 KS. DAMIAN ZIMOŃ ₍₆₎

klas V—VII

s łu ż y ł n a d a l s y s te m a ty c z n e m u ro zw o jo w i in ic ja c ji c h rz e s tn e j i e u c h a r y s ty c z n e j, a r ó w n o c z e ś n ie s ta n o w ił d alsze p rz y g o to w a n ie do b ie rz ­ m o w a n ia . P ro g ra m k a te c h iz a c ji w V III· k la sie s łu ż y łb y w c a ło ś c i b e z p o ś re d ­ n ie m u p r z y g o to w a n iu m ło d z ie ż y do s a k r a m e n tu b ie rz m o w a n ia , czyli b y łb y k a ­ te c h e z ą dla b ie rz m o w a n y c h . N ajw a ż n ie jsz y m ce le m tej k a te c h e z y b y ło b y d o ­ p r o w a d z e n ie k a n d y d a tó w do p rz e ż y c ia s a k r a m e n tu b ie rz m o w a n ia . D la te g o jej m y ślą p r z e w o d n ią b y ło b y h a s ło p ro g ra m o w e : „ J e z u s d aw c ą D u c h a Ś w ięteg o ", a p u n k te m w yjścia i b a z ą — D zieje a p o s to ls k ie i L isty A p o sto łó w , p o n ie w a ż m ó w ią o n e o d o jrz a ło ś c i w C h ry stu s ie , w y n ik a ją c e j z d z ia ła n ia D u c h a Ś w ię ­ t e g o 39. A u to r z y p ow yżsi przyjm ują, że w ie k ie m o d p o w ie d n im dla u d z ie la n ia b ie rz m o w a n ia b y ła b y k la sa V I I I s z k o ły p o d sta w o w e j. P o z y ty w n e w tej p r o p o ­ zycji je s t to , że k a te c h e z a je s t siln ie z w ią z a n a z litu rg ią i ż y c ie m s a k ra m e n -* ta ln y m , c h o ć sz c z e g ó ło w y jej p ro g ra m w y m a g a d alsze g o d o k ła d n e g o sp re c y ­ zo w a n ia . D alsze p rz y g o to w a n ie do b ie rz m o w a n ia je s t tu p o ję te b a rd z o sze­ r o k o i d zięk i te m u d o w a rto śc io w u je s a k ra m e n t b ie rz m o w a n ia .

W a ż n e s ą p r o p o z y c je o d n o ś n ie sam ej tre ś c i k a te c h e z y p rz e d b ie rz m o w a n ie m . Z w y k le o m a w ia się n a s tę p u ją c e z a g a d n ie n ia : o b ie tn ic a z e s ła n ia D u c h a Ś w i ę ­ te g o , jej s p e łn ie n ie , ro la D u c h a Ś w ię te g o w ży c iu i d z ia ła ln o ś c i C h ry s tu s a , K o ś c io ła i c h rz e ś c ija n in a . T e te m a t y d o m in u ją w n o w y m L e k c jo n a rz u M szy O b r z ę d o w y c h 40 o raz w K o n s ty tu c ji A p o sto lsk iej D ivinae consortium n a t u i a e 111. N o w y L e k c jo n a rz p rz y ta c z a p r o ro c tw o Izajasza o M esjaszu; k tó r y b ę d z ie n a p e ł n i o n y p e ł n i ą d a ró w D u c h a . C h o d z i o ta k ie dary , ja k m ą d ro ś ć i ro z u m , r a d a i m ę stw o , w ie d z a i b o ja ź ń Boża (Iz 11, 1— 4). Izajasz m ów i ta k ż e o M e sja ­ szu, że n a N im s p o c z n ie D u c h P a n a i O n p rz y n ie s ie p ra w o n a ro d o m (Iz 42, 1

1— 3). B ędzie O n ta k ż e n a m a s z c z o n y p rze z P a n a , by g ło s ić d o b rą n o w in ę u b o ­ gim i o p a try w a ć r a n y s e rc z ła m a n y c h , by z a p o w ia d a ć w y z w o le n ie je ń c o m i w ię ź n io m sw o b o d ę (Iz 61, 1— 9). T e w szy stk ie p o r ó w n a n ia n a le ż y o d n ie ść d o ty c h , k tó r z y o trz y m u ją s a k r a m e n t b ie rz m o w a n ia . N o w a sy tu a c ja b ie rz m o ­ w a n e g o i je g o z a d a n ia , s ą o k re ś lo n e p rze z p ro ro c tw o E z e c h ie la : „ Z a b io r ę w as

s p o śró d lu d ó w i p rz y p ro w a d z ę w as z p o w ro te m do w asz eg o kraju . I d a m w arn se rc e n o w e i d u c h a n o w e g o tc h n ę do w asz eg o w n ę trz a , o d b io rę w a rn se rc e k a m ie n n e a d a m w a rn se rc e z c ia ła . D u c h a m o je g o tc h n ę w w as, b y śc ie żyli w e d łu g m y c h n a k a z ó w i p rz e s trz e g a li p rz y k a z a ń . W te d y b ę d z ie c ie m i lu d e m

a ja b ę d ę w asz y m B ogiem " (Ez 36,

24

— 28). ,

P r o r o k J o e l z a p o w ia d a p o w sz e c h n o ść u d z ie le n ia się D u c h a B ożego w cza­ sa c h o s ta te c z n y c h : ,,I w y leję p o te m D u c h a m e g o n a w sze lk ie c ia ło , a' sy n o w ie w asi i c ó rk i p ro ro k o w a ć b ęd ą, s ta rc y w asi b ę d ą śnili, a m ło d z ie ń c y w asi b ę d ą m ię li w id z e n ia . N a w e t n a n ie w o ln ik ó w i n ie w o ln ic e w y leję D u c h a m o je g o w ow y ch d n ia c h "

(J1

2,

26

—

30).

N o w y T e s ta m e n t, to e r a D u c h a Ś w ię te g o . Sw. Ł ukasz w Dziejach A p o sto l­

skich sz e ro k o r o z b u d o w a ł te o lo g ię s a k r a m e n tu b ie rz m o w a n ia . D u c h Ś w ię ty z s tę p u je n a b ie rz m o w a n y c h , b o w iem o trz y m u ją Je g o m o c i d zięki te m u są Je g o św ia d k a m i aż po k r a ń c e ziem i (Dz 1, 3— 8). Być św ia d k am i D u c h a z n a ­ czy — p o d o b n ie ja k św. P io tr — o g ła sz a ć d o n o śn y m g ło se m T a je m n ic ę P a s c h a l­ n ą Je z u sa C h r y s tu s a (Dz 2,

1

— 6. 14. 22—23.

32

—

33).

P rz y jęc ie D u c h a Ś w ię te g o ,

od czasów a p o s to ls k ic h , o dbyw a się p o p rz e z z n a k n a ło ż e n ia rą k n a ty c h , k tó ­

rzy p rzy ję li S ło w o Boże i s a k ra m e n t c h rz tu (Dz 8, 1. 4.

14

— 17).

Sw. P a w e ł w Efezie, ty m , k tó rz y przy jęli w ia rę , u d z ie la je d n o c z e ś n ie sa­ k r a m e n tu c h rz tu i b ie rz m o w a n ia . Z a c z ę li o n i m ó w ić ró ż n y m i ję z y k a m i i p r o ­ ro k o w a ć (Dz 19, 1— 6). A p o s to ł n a ro d ó w dalej ro zw ija te o lo g ię D u c h a Ś w ię ­ te g o z a z n a c z a ją c , że w s e rc a c h ty c h , k tó rz y o trz y m a li D u c h a Ś w ię te g o ,

roz-39 Tam że, s. 131.

40 Lectionarium, Typis Polyglottis V aticanis 1972, cz. III, s. 490—513. 41 OC, s. 7 -1 5 .

(7) O D N O W IO N A LITURGIA BIERZMOWANIA 291

lana jest miłość Boga (Rz 5, 5—9). Synostwo Boże, które przynosi nam uspra­

wiedliwienie, jest głównie dziełem Ducha Świętego (Rz

8, 14—17). On także

przyczynia się za nami w błaganiach, gdy nie umiemy się modlić tak, jak

potrzeba. Przychodzi z pomocą naszej słabości (Rz

8, 26—27). Jeden i ten sam

Duch Święty udziela każdemu odpowiedniej łaski, tak, jak chce, i to wszyst­

ko dla wspólnego dobra

(1 Kor 12, 4—13).

Sw. Paweł także określa na czym polega życie według Ducha i zaznacza, że

mając życie od Ducha, do Ducha się także stosujmy (Ga 5, 16—17. 22—25).

Wzywa tych, którzy otrzymali Ducha, do zachowania jedności (Ef 4, 1·—

6).

Z tekstów Ewangelii — w Nowym Lekcjonarzu — na pierwszym miejscu

dostosowano do sakramentu bierzmowania tekst ośmiu błogosławieństw w re­

lacji Mateuszowej (Mt 5, 1— 12). Jest to kodeks moralności chrześcijańskiej,

wypełniającej duchem miłości dawną literę prawa (Mt 5, 17). Ale jednocześnie

powiedziano, że koniecznym warunkiem naśladowania Jezusa jest zaparcie się

samego siebie (Mt 16, 24—27). Wierność w małych rzeczach i rozwijanie otrzy­

manych zdolności jest warunkiem wejścia do Królestwa Pana (Mt 25, 14—30).

Duchowi Świętemu przypisuje się istnienie dobrej gleby, na którą pada ziar­

no słowa Bożego i przynosi owoc przez swą wytrwałość (Łk

8, 4—15).

Oryginalna jest teologia Ducha Świętego u św. Jana. Wspomina on słowa

Chrystusa, który zapowiada zstąpienie Ducha na wierzących (J 7, 37—39).

Będzie On Pocieszycielem, a świat przyjąć Go nie może, ponieważ Go nie

widzi ani nie zna (J 14, 15—17). Duch Święty, którego Chrystus pośle, nauczy

uczniów wszystkiego (J 14, 23—26).

Duch Święty, którego Kościół otrzymał w dniu Zielonych Świąt, jest prze­

kazywany poszczególnym synom Bożym w sakramencie bierzmowania, pogłę­

biając ich świętość i przyczyniając się do dojrzałości chrześcijańskiej.

Z zawartej w Ordo Coniirmat ioni s teologii wynikają następujące tematy

do katechezy o bierzmowaniu:

1) Chrystus napełniony Duchem Świętym podczas chrztu w Jordanie

i „w mocy Ducha" (Łk 4, 14), rozpoczyna pełnienie swej funkcji mesjańskiej,

składa swe życie w ofierze i mocą Ducha Świętego zmartwychwstaje (Rz

8, 11).

2) Chrystus obiecuje apostołom, że pośle im od Ojca Ducha Pocieszyciela

(J 14, 16—17; Łk 24, 49; Dz 1,

8); będzie to dar uwielbionego Pana dla swoich

uczniów. Obietnica Chrystusa spełniła się w dzień Pięćdziesiątnicy. Znacze­

nie wydarzeń Zielonych Świąt dla apostołów i dla Kościoła.

3) Sakrament bierzmowania jest powtórzeniem wydarzenia Pięćdziesiątnicy

dla ochrzczonych, którzy otrzymują od Ojca i uwielbionego Chrystusa — Du­

cha Świętego. Teologia formuły sakramentalnej. Znaczenie wyrażenia signa-

culum i symbolika namaszczenia świętym krzyżmem.

4) Ochrzczeni, którzy zostali bierzmowani, są przez dar Ducha Świętego

bardziej podobni do Chrystusa i ściślej związani z Kościołem.

5) Eklezjalny charakter bierzmowania. Bierzmowany zostaje wszczepiony

w Kościół przez charakter sakramentalny. Łączność z Kościołem powszechnym

przez biskupa. Bierzmowany staje się pełnoprawnym członkiem lokalnej wspól­

noty kościelnej.

W katechezie o. bierzmowaniu mniej należy podkreślać, że bierzmowanie

czyni nas żołnierzami Chrystusa, ale bardziej akcentować fakt, że bierzmo­

wanie jest sakramentem udzielającym Ducha Świętego. Bierzmowanie jest

doskonalszym wcieleniem w Chrystusa i Kościół i w tym sensie jest następ­

nym etapem wtajemniczenia chrześcijańskiego w stosunku do chrztu. Bierzmo­

wanie uzdalnia do czynnego udziału w życiu Kościoła.

,

Poważnym problemem pastoralnym jest nie tylko odpowiednie przygotowa­

nie kandydatów do bierzmowania, ale także utrwalenie tego sakramentu

w świadomości bierzmowanych. Sposoby utrwalenia mogą być różne.

292

KS. DAMIAN ZIMOŃ

(8)

N ajp ierw znów H. H o lu b ars i St. Bista p r o p o n u ją , ab y w y k o rz y s ta ć w ty m k ie r u n k u c a łą k a te c h e z ę dla m ło d z ie ż y sz k ó ł ś re d n ic h , z a w o d o w y c h i in n y c h . O czy w iście, „ k a te c h e z a p o b ie rz m o w a n iu w in n a sta le k ła ś ć n a c is k n a p o g łę ­ b ie n ie opus o p e r a n tis , ab y opus operantum n ie ty lk o b ie rz m o w a n ia , ale i p o ­ z o s ta ły c h s a k ra m e n tó w w ta je m n ic z e n ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o s ta ło się ja k n a j ­ b a rd z ie j o w o c n e " 42.

In n y m sp o so b e m u tr w a le n ia fa k tu s a k ra m e n tu b ie rz m o w a n ia m o że być w rę ­ c z e n ie k sią że cz k i p a m ią tk o w e j, k tó ra z a w ie r a ła b y litu rg ię b ie rz m o w a n ia , p ie śn i ś p ie w a n e w czasie b ie rz m o w a n ia i m o d litw y , m ie jsc e n a z a p is a n ie n az w isk a b ie rz m o w a n e g o , n a w k le je n ie je g o fotografii, n a z a p is a n ie n a z w isk a szafarza, n a z w y p ara fii czy d a ty b ie r z m o w a n ia 43. P o s ia d a n ie ta k ie j k siążeczk i, a n a lo ­ g ic z n ie do p a m ią tk i po I K o m u n ii św., p rz y c z y n i się z p e w n o ś c ią do u trw a ­ le n ia św ia d o m o śc i te g o s a k ra m e n tu u b ie rz m o w a n y c h .

D u s z p a s te rz e w in n i w y k o rz y s ta ć w szy stk ie n a d a rz a ją c e się o k az je w ż y c iu p a ra fii do p r z y p o m in a n ia s a k ra m e n tu b ie rz m o w a n ia i te g o w szy stk ie g o , co z n ie g o w y n ik a . W sp o só b sz cz eg ó ln y m o ż n a w ty m ce lu w y k o rz y s ta ć u r o ­

cz y sto ść Z e s ł a n ia D u c h a Ś w ię te g o o raz z a c h ę c ić do o b c h o d z e n ia r o c z n ic y sw o­ je g o b ie rz m o w a n ia . J e s t to ro c z n ic a k o n s e k ra c ji p rz e z D u c h a Ś w ię te g o do

a p o s to ls k ie g o ży c ia w K o ściele i p e ł n ie n i a funkcji k a p ła ń s tw a p o w sz e c h n e g o . N a le ż a ło b y · częściej z a c h ę c a ć w ie r n y c h do m o d litw y do D u c h a Ś w ię te g o w o k re sie tr u d n y c h ż y c io w y c h decyzji. W ie rn o ś ć D u c h o w i Ś w ię te m u u c h r o n i g o rliw eg o c h r z e ś c ija n in a p rz e d n ie je d n y m fałszyw ym k ro k ie m , a je d n o c z e ś n ie b ę d z ie ź r ó d łe m je g o d z ia ła ln o ś c i a p o s to lsk ie j.

t - ... — .

42 H. H o l u b a r s , St. B i s t a , art. cyt. s. 132.

43 Por. R . R a k , S a k ra m e n t bierzm ow ania, K a to w ic e 1958; O brzędy bierzm ow ania,

Poznań—W arszaw a 1974; L e sa crem en t de la C onfirm ation. L iv r e t de participation,