Teologia przysięgi "haj Jahwe"

Jerzy Woźniak

Teologia przysięgi "haj Jahwe"

ks. JE R Z Y W O ŹN IA K CM, ŻM IGRÓD

TEOLOGIA PRZYSIĘGI „HAJ JAHWE”

H ebrajska przysięga haj Jahwe w ystępująca w tekstach S tare­ go Testam entu czterdzieści cztery razy jest najczęstszym wyraże­ niem służącym do określenia Boga żywego. Przysięga haj Jahwe w ystępuje w kontekście baalistycznym i życia prywatnego:

W kontekście baalistycznym spotykam y następujące przysięgi: Sdz 8,19; 1 Sm 15,26.34; 2 Sm 14,11:29,6; 1 K ri 17,1.12:18, 10.15; 1 K ri 22,14 = 2 K rn 18,10; 2 K rn 3,14:5,16; J r 4,2:52:16,14. 15:23,7.8:44,26; Oz 4,15; Ps 18,47 = 2 Sm 22,47.

G rupa przysiąg haj Jahwe w ypow iadana w kontekście baali­ stycznym posiada podłoże polemiki między kultem Baala a jahw i- zmem. K ult Baala zm ierzał między innym i do podkreślenia śmierci i zm artw ychw stania, gdyż Baal był bogiem wegetacji. W związku z tym Baal nie był bogiem wiecznym. W przysiędze haj Jahwe wypowiadanej w tym kontekście akcent padał na rzeczywiste ży­ cie Jahw e, które nie podlega zmianom i dlatego haj Jahwe w tym kontekście tłum aczym y przez — „N apraw dę żyje Jah w e”.

W kontekście życia pryw atnego przysięgi haj Jahwe w ystępu­ ją: 1 Sm 14,39.45:19,6:20,3.21:26,10.16:28,10; 2 Sm 4,9:12,5:15,21: 1 K ri 1,29:2,24; 2 K ri 2,2.4.6:3,14:4,30:5,20; J r 38,16; R ut 3,13. Przysięga haj Jahwe posiada swój w ym iar antropologiczny. Jest w ypowiadana przez człowieka w obecności drugiego człowieka. K ontekst życia pryw atnego tw orzą sytuacje graniczne człowieka, a wśród nich śmierć. K ontekst życia pryw atnego nadaje przysiędze

haj Jahwe w artość emocjonalną, ewokatywną, w ykrzyknikow ą

i dlatego tłum aczym y przez — „N a życie Jah w e”.

Teologia przysięgi haj Jahwe w yraża się w następujących za­ gadnieniach: świadectwo Boga o swoim życiu, Jahw e jako obrońca życia ludzkiego, rola Jahw e w polemice z obcymi kultami, panow a­ nie Jahw e nad narodami, haj Jahw e jako w yznanie w iary.

1. Świadectwo Boga o swoim życiu

Świadectwo Boga o swoim życiu przedstawim y w oparciu o poglądy H. J. K ra u s a 1, który dotychczas najobszerniej skomento­ wał przysięgę haj Jahwe.

1 H. J. K r a u s , Der lebendige G ott, E vT h 27/1967/177 nn.

2 0 k s. JERZY WOŻNIAK CM

a) Przysięga haj Jahwe w J r 16,14— 15 = J r 23,7—8 podkreśla szczególną rolę Jahw e w historii Izraela. A mianowicie, że Jahw e sam w yprowadził synów Izraela z ziemi egipskiej oraz z niewoli babilońskiej. Tylko Bóg potężny i żywy może zdobyć się na taki czyn. Jeszcze bardziej epokowym w ydarzeniem będzie wy­ prowadzenie Izraelitów z niewoli babilońskiej w przyszłości. To zbawcze przyszłe działanie Jahw e będzie uwiecznione przez przy­ sięgę haj Jahwe.

b) w przysiędze 1 K ri 2,24 Salomon ukazuje, że sam bezpo­ średnio wkroczył w historię i w ypełnił proroctwo wypowiedziane przez proroka N atana (2 Sm 7), obdarzając potomków Dawida wiecznym królestwem.

c) W dwu przysięgach haj Jahwe wypowiedzianych przez pro­ roka Elizeusza (2 K ri 3,14:5,16) spotykam y charakterystyczne w y­ rażenie „przed którego obliczem stoję”. Przysięgi Elizeusza pod­ kreślają wszechobecność Jahw e przez użycie w yrażenia „stoję przed Jego obliczem”. „Stać przed obliczem” w języku biblijnym ozna­ cza mieć kontakt z daną osobą. Elizeusz żyje w łączności z Jahw e i dlatego m a moc postępować szlachetnie. Elizeusz jest w iernym sługą Jahw e i z tej służby w ynika bliska obecność Jahw e, a nie należy rozumieć, że Elizeusz słyszy głos Jahw e i widzi Boga. Służebna postaw a Proroka wobec Jahwe, jego mowa i cudowne czyny dowodzą życiowej siły i obecności Boga Izraela.

d) Jahw e zaświadcza o swoim życiu zwłaszcza przez interw en­ cję w losy Dawida. W dw u przysięgach Dawida (2 Sm 4,9:1 K ri 1,29) znajdujem y charakterystyczne w yrażenie: „Na życie Jahwe, który w ybaw ił mnie z każdego niebezpieczeństwa”. A wiemy, że Dawid przebyw ając na dworze Saula był blisko śmierci. Dawid dziękuje Jahwe, że okazał m u swoją pomoc i potęgę dowodząc przez to, że istotnie żyje i działa. Król Dawid w ypowiadając te dwie przysięgi podkreśla rolę Jahw e w swoim życiu, a zwłaszcza w skazuje na Jahw e jako na troskliwego Ojca, który zawsze przy­ chodzi z pomocą.

W przysiędze 1 Sm 25,34 — „Na życie Jahw e, który pow strzy­ mał m nie od zadania tobie bólu” — Dawid podkreśla szczególną interw encję w jego życiu. Dawid oznajmia, że dokonałby rozlewu krw i i w ymordowałby dzieci Nabala, gdyby nie przyszła z pomocą jego żona uśm ierzając gniew Dawida przez przyniesienie pokarmów dla jego wojska. Jahwe, który nie pozwolił Dawidowi na przelanie krwi, w yraźnie dowiódł swego życia.

e) W szczególny sposób żyjący Jahw e przejaw ia swoje życie w tym, że daje życie ludziom. Widzimy to w przysiędze Sedecja- sza mówiącego: „Na życie Jahwe, który obdarzył nas tym ży­ ciem — nie każę cię zabić” (Jr 38,16). Dawanie życia ludziom do­ wodzi energii w italnych Jahwe.

2. Jahw e jako obrońca życia ludzkiego

Jahw e wzywany na świadka w przysiędze haj Jahwe odgrywa rolę decydującą w zachowaniu jednostek przy życiu. W tym zna­ czeniu przysięgę haj Jahwe w ypow iadają ci, którzy m ają władzę, jak np. Dawid, aby skazać swoich podwładnych na śmierć. DaWid zwraca się do Abigail używając przysięgi haj Jahwe (1 Sm 25,34), żeby Jahw e powstrzym ał go od zadania bólu Abigail i od u k ara­ nia śmiercią synów Nabala. Abigail stw ierdza w przysiędze (1 Sm 25,26), że Jahw e pow strzym ał Dawida od rozlewu krwi, gdy on miał zam iar dokonać zemsty na swoich wrogach. Dawid wobec swojej żony Batszeby wyznaje, że Jahw e w yrw ał jego samego od wszelkiego nieszczęścia.

Dawid w dialogu z samym sobą (1 Sm 20,3) oceniając sytua­ cję krytycznie, ponieważ Saul pragnie go zabić, stw ierdza w yraźnie powołując się na Jahw e, że tylko krok dzieli go od śmierci. Lud izraelski bierze w obronę Jonatana, którem u grozi śmierć (1 Sm 14,45), ponieważ nie usłuchał swego ojca Saula. Lud przypom ina­ jąc zasługi Jonatana w pokonaniu Filistynów, potw ierdza przy­ sięgą, że ani włos z głowy m u nie spadnie. Saul ulega prośbie Jo ­ natana w ystępującego w obronie Dawida i uroczyście stwierdza, że nie um rze (1 Sm' 19,6). Jo n atan dając cenne wskazówki Dawi­ dowi odnośnie eksperym entu ze strzałam i i chłopcem uroczyście przysięga (1 Sm 20,21), że Dawidowi śmierć nie będzie grozić. Ko­ bieta z Tekoa (2 Sm 14,11), specjalnie przysłana przez Joaba, usil­ nie prosi Dawida, aby jej syna, który zabił swego brata, pozosta­ wił przy życiu i aby nie w ydał go w ręce członków rodu. Dawid uroczyście zapewnia ją, że ani jeden włos jego nie spadnie na ziemię.

K ról Sedecjasz przeżyw ając groźną sytuację polityczną i będąc w rozterce, czy poddać się Babilończykom, czy też nie, powołu­ je się na samego Jahw e (Jr 38,16) i zapewnia życie Jeremiaszowi, który miał m u oznajmić wolę Bożą, że nie w yda go w ręce ludzi czyhających na Jego życie. Sedecjasz uroczyście stwierdza, że Jahw e jest nie tylko obrońcą życia człowieka, ale dawcą życia.

Oprócz wyżej wyszczególnionych sytuacji, w których Jahw e broni życia jednostki, spotykam y wypadki, w których przysięga

haj Jahwe służy do zapewnienia, że jednostka zostanie ukarana

śmiercią. Tutaj Jahw e działa jako sprawiedliwość karząca.

Saul (1 Sm 14,39) uroczyście przysięga, że chociażby dopuścił się grzechu jego syn Jonatan, to zostałby ukarany śmiercią. Saul udał się do wróżki z Endor, aby spotkać się z duchem Samuela (1 Sm 28,10). Wróżka nie chce wywołać ducha Samuela, aby nie stracić życia, ponieważ Saul prześladował wróżbitów. Saul powo­ łując się na Jahw e uroczyście przysięga, że wróżkę nie spotka ża­ dna kara. Dawid znajdując się w trudnej sytuacji życiowej (1 Sm

22 ks. JERZY WOŻNIAK CM

20,3) stw ierdza powołując się na Jahw e w przysiędze, że tylko krok dzieli go od śmierci. W tym w ypadku Jahw e nie karze Da­ w ida ani nie grozi śmiercią. Wypowiedź Dawida jest tylko obiek­ tyw nym stw ierdzeniem trudnej sytuacji na skutek m orderczych planów Saula.

Dawid zagniewany z powodu śmierci króla Saula, pomazańca Jahw e (1 Sm 26,16), nazw ał A bnera i jego zwolenników „synam i śm ierci”, czyli ludźm i zasługującym i na śmierć.

' Wdowa z S arepty odmawia Eliaszowi posilenia się (1 K ri 17,12) twierdząc, że m a tylko garść m ąki w naczyniu glinianym i odrobi­ nę oliwy w dzbanie. Uroczyście stw ierdza wdowa z S arepty przy pomocy przysięgi haj Jahwe, że po spożyciu tego pokarm u ponie­ sie śmierć. W tym w ypadku przysięga stw ierdza beznadziejną sy­ tuację wdowy, która niechybnie prowadzi do śmierci.

Gedeon (Sdz 8,19), niezadowolony z tego, że Zębach i Salm un- na zabili jego braci, oświadcza uroczyście w zywając Jahw e na świadka, że skoro nie darow ali im życia, rów nież on im nie daruje życia i zabije ich, co zresztą niechybnie czyni (Sdz 8,19).

Ittaj, H etyta, powołując się na Jahw e uroczyście przyrzeka Dawidowi (2 Sm 15,21), że będzie m u w ierny i będzie służył nie tylko w sytuacjach, gdy Dawid będzie bezpieczny ale również gdy będzie bliski u tra ty życia.

Ja k widzimy przysięga haj Jahwe służy częściej dla ratow a­ nia życia jednostki, aniżeli dla ukarania człowieka czy też pozba­ w ienia go życia, chociażby na to zasługiwał. Jahw e w zyw any uro­ czyście w przysiędze haj Jahw e jest gw arantem bezpieczeństwa jednostki.

3. Bola Jahw e w polemice z obcymi kultam i

Przysięgę haj Jahwe stosowano dla szczególniejszego podkre­ ślenia Jahw e w relacji do innych bóstw kananejskich, zwłaszcza wo­ bec Baala. Terminologia haj Jahwe jest zakorzeniona w mitycz­ nym języku opartym na kultach w egetacyjnych Kanaanu, Egiptu, M ezopotam ii2. Na obszarze Bliskiego Wschodu spotykam y nastę­ pujące pary bóstw w egetacyjnych:

Sum er — Dumuzi, Inanna Babilon — Tammuz, Isztar

Egipt — Ozyrys, Izyda U garit — Baal, Anat.

N ajbardziej w ym ow ną paralelą do w yrażeń kananejskich jest uroczysta przysięga w kulcie (Ps 18,47 — 2 Sm 22,47) korespondu­ jąca z przysięgami ugaryckim i — „żyje Baal”, zajm ującym i

central-2 H. E. E v e r d i n g , T h e L iv in g God. A S tu d y in th e F unction and M eaning of B iblical T erm in o lo g y , C am bridge (Mass.) 1968, 29.

ne miejsce w tam tejszym kulcie. G. W ideng ren 3 mówi wprost, że

haj Jahwe jako staroizraelska form uła kultow a pochodzi z kultu

kananejskiego. Zaś H. J. K raus 4 i G. B au d issin 5 zw racają uwagę raczej na inne ośrodki kultowe, a zwłaszcza na egipski k u lt Ozyry­ sa i babiloński Tammuza. K ananejski k u lt Baala posiada w yraźny wpływ n a życie religijne Izraela i dlatego prorok Jerem iasz szcze­ gólnie zwalcza przysięganie na Baala (Jr 4, 2:5,2).

Elem ent antybaalistyczny spotykam y w przysiędze haj Jahwe w ypowiadanej przez proroków Jerem iasza i Ozeasza. Prorok Je re ­ miasz zakazuje przysięgi haj Jahwe, aby nie naśladowano przy­ siąg na Baala, gdyż przez to koncepcja Boga Jahw e uległaby znie­ kształceniu (Jr 5,2:44,26). Przeciwstawieniem przysięgania na Baala w edług Jerem iasza jest przysięga na „życie Jah w e” (Jr 12.16). Przysięgę haj Jahwe należy wymawiać godziwie i spra­ wiedliwie (Jr 4,2). Przejaw em prawdziwego kultu Jahw e będzie przysięganie na żywego Jahw e, który w yprowadził Izraela z Egiptu. Również prorok Ozeasz włącza się w polemikę z Baalem zakazu­ jąc przysięgania na Jahw e w Bet-Awen. Prorok Jerem iasz zaka­ zuje przysięgania na „życie Jah w e” i mówi: „Jeżeli mówią: N apra­ wdę żyje Jahw e, to naw et kłamliwie przysięgają” (Jr 5,2). Pragnie zapobiec upodobnieniu Jahw e do bóstw kananejskich, k tó re jako bóstwa w egetacji um ierają i zm artw ychw stają ®. Albowiem Bóg Jerem iasza jest Bogiem żywym, Stw órcą wszystkiego (Jr 27,5:31, 35—37), „źródłem wody żyw ej” (Jr 2,13) oraz tym, który udziela życia nie tylko Izraelitom, lecz również innym narodom (Jr 32, 27: 38.16)7. Przysięga haj Jahwe, jeżeli jest używ ana na poparcie kłamstwa, jest świętokradztw em (Kpł 19,12) lub naw et bałwochwal­ stwem, jeżeli jest używ ana na wzór przysiąg baalistycznych8. Je­ remiasz zabrania fałszywie przysięgać. Prorok Jerem iasz sprzeci­ wia się przyrów nyw aniu Jahw e do bóstw egipskich (Ozyrys), po­ nieważ uw aża on Jahw e za Boga .transcendentnego (por. J r 20,11: 23,23).

Przysięganie na „życie Jah w e” jest w yrazem uznania Jahw e za Boga prawdziwego i zapowiedzią błogosławieństwa Bożego (Jr 12.16). Jerem iasz w yraźnie mówi: „Jeżeli całkowicie nauczą się dróg mojego ludu przysięgając na moje imię — ’N apraw dę żyje Jahw e’ — podobnie jak nauczyli przysięgać mój lud na Baala, roz­

przestrzenią się wśród mego ludu”. Jerem iasz m a tu na myśli na­

3 G. W i d e n g r e n , S a kra les K ö n ig tu m im A lte n T e sta m e n t u n d im Ju d e n tu m , S tu ttg a rt 1955, 69 n.

4 H. J. K r a u s , art. cyt., 180 η.

5 G. B a u d i s s i n , A d o n is u n d E sm u n ,. L eipzig 1911, 403 nn.

e J. K n a b e n b a u e r , C o m m en ta riu s in Je re m ia m P ro p h eta m , P arisiis

1889, 92. л

7 L. S t a c h o w i a k , K sięga Jerem iasza, P oznań 1967, 200. 8 T am że, 139.

24 k s. JERZY WOŻNIAK CM

rody sąsiednie Izraela, wśród których kw itł k u lt Baala. Idea proze­ lityzm u zakłada nawrócenie sąsiednich pokoleń pod warunkiem , że zrezygnują z przysięgania na Baala i uznają Jahw e jako Boga prawdziwego. A zatem przysięga haj Jahwe dla tych narodów jest w arunkiem przynależenia do narodu wybranego. Jerem iasz w tym w ypadku pragnie zupełnie zniszczyć, wykorzenić k ult Baala. Za­ kaz przysięgi na „życie Jah w e” spotykam y również u proroka Ozeasza, który zwalczał kulty bożków pogańskich, jakie propago­ wały państw a ościenne, a zwłaszcza Sydon i T y r 9. Św iątynia Gil- gaj. była ośrodkiem religijnym, gdzie oddawano cześć Bogu praw ­ dziwemu (1 Sm 10,6—9:11,14; 2 Sm 19,16), ale w czasach Ozeasza przerodziła się w miejsce pielgrzymkowe celem oddawania czci fałszywym bogom.

Również Bet-Awen najpierw jako Betel (Rdz 28,11—22) ucho­ dziło za ośrodek kultu Jahw e (Rdz 31,23; Sdz 20,26; 21,2—4). Po podziale królestw a izraelskiego dostało się Betel do królestw a pół­ nocnego i zaprowadzono tam kult bałwochwalczy (2 K ri 12,28—29). K ult Jahw e przywrócił dopiero Jozjasz. Jak widzimy prorok Ozeasz zakazuje przysięgania n a „życie Jah w e” w św iątyniach Baala: Gil- gal i Bet-Awen. W ystępował przeciwko przyrów nyw aniu Jahw e do Baala, boga wegetacji, gdyż Jahw e nie może być i nie jest bogiem, który um iera i zm artw ychw staje, ale jest Bogiem wiecznym i tran s­ cendentnym.

Prorok Jerem iasz zakazuje przysięgi na „życie Jahw e”, a zwłaszcza wtedy, gdy jest przyrów nyw any do Baala i przy­ sięga haj Jahwe m iałaby jedynie takie znaczenie jak na Baala. To jednak Jerem iasz naw ołuje do przysięgania na „życie Jahw e” i określa, jak pow inna być w ypow iadana przysięga haj Jahwe. Zda­ niem Jerem iasza (Jr 4,2) przysięga haj Jahwe musi być wypowia­ dana „prawdziwie, godnie i spraw iedliw ie”. Prorok Jerem iasz sta­ w ia takie w ym agania ze względu na to, że Izraelici w ym awiając imię Boże rozumieli inne bóstwa, a przede wszystkim Baala. Dla Izraelitów, którzy się naw rócą do Jahwe, przysięga musi być wol­ na od wszelkiej dwuznaczności, jak stw ierdza L. S tacho w iak 10, to znaczy musi być spontanicznym aktem przynależności i to wyłącz­ nej do Jahwe, Boga obietnic.

Jerem iasz staw ia w arunki, pod którym i m a być przysięga w y­ powiadana, a mianowicie: prawdziwie — nie kłamliwie i w dobrej intencji; godnie — zgodnie z prawem, aby nie narażać imienia Bożego na zniesławienie; sprawiedliwie — nie można stosować przysięgi w tych w ypadkach, gdy celem przysięgi byłoby w yrządze­ nie krzyw dy bliźniemu.

Jak widzimy, prorocy Jerem iasz i Ozeasz, strażnicy praw dzi­

9 H. W. W o l f f , D odekapropheton I. Hosea, N eukirchen-V luy n 1961, XI. 10 L. S t a c h o w i a k , dz. cyt., 126.

wego kultu Jahw e, chcieli nadać zawsze przysiędze haj Jahwe jed­ noznaczną treść, aby uchronić ją przed upodobnieniem do przysiąg

baalistycznych.

4. Panowanie Jahwe nad narodami

Przysięga haj Jahwe ukazuje Boga odnoszącego zwycięstwo nad wrogami Izraela, jak słusznie zauważa H. E. Everding и . Jahw e ukazuje się jako boski rycerz i król.

Saul przysięga na Jahwe, który ocalił Izraela (1 Sm 14,39). Ponieważ ta przysięga znajduje się w kontekście w alki z Filisty­ nami, więc prawdopodobnie m a na uwadze ocalenie z najazdu Fi­ listynów.

Dawid (1 K ri 1,29; 2 Sm 4,9) stosuje przysięgę haj Jahwe dla podkreślenia roli Jahw e jako Ojca, który troszczył się o jego życie. Przez w yrażenie „w ybaw ił mnie z każdego niebezpieczeństwa” (2 Sm 4,9; K ri 1,29) należy rozumieć nie tylko trudne sytuacje ży­ ciowe spowodowane zazdrością Saula, ale również postaw ą sąsied­ nich plemion, zwłaszcza Filistynów (por. 2 Sm 3,14). Jahw e jest siłą w spom agającą Dawida w walce z wrogami Izraela, dzięki któ­ rem u może odnosić zwycięstwo (por. 1 Sm 25,34; 25,26). Jahw e mógł dopomóc Dawidowi, aby zabił synów Nabala, Kalebity, ale dzięki interw encji jego żony Abigail nie uczynił tego. Nabal nie wspomógł żywnością w ysłanników Dawida i jeszcze w yraził zdzi­ wienie: „Któż to jest Dawid?” (1 Sm 25,10), ponieważ w yraźnie opowiadał się po stronie Saula. I oto Jahw e pow strzym uje Dawida od zemsty na Nabalu.

Przysięga haj Jahwe służy do podkreślenia potęgi Jahw e mo­ gącego uwolnić Izraela z niewoli egipskiej i babilońskiej. Ten as­ pekt potęgi Jahw e w yraził Jerem iasz (Jr 16,14—15 = J r 23,7—8): „Nie będzie się więcej mówić: ,N apraw dę żyje Jahwe, który wyprowadził synów Izraela z ziemi egipskiej’, lecz: ,Napraw dę ży­ je Jahw e — który wyprowadził synów Izraela z ziemi północnej i ze w szystkich ziem, po których tam ich rozproszył’ ”.

Jahw e broni życia Jerem iaszowi nie tylko przed nakazem za­ bicia ze strony Sedecjasza, ale również ze strony innych wrogów (Jr 38,16).

Szczególnym wyrazem mocy Jahw e nad wrogami jednostki i całego Izraela jest przysięga haj Jahwe w Ps 18,47 = 2 Sm 22,47. Ps 18 i 2 Sm 22 kończą się wierszami 47—51, iktóre zdaniem H. E. Everdinga 12 są królewskim hym nem dziękczynnym za zwy­ cięstwa Jahw e nad wrogami Izraela. K ontekst przysięgi wskazuje w yraźnie na potęgę Jahw e wobec wrogów króla i narodu:

11 H. E. E v e r d i n g , dz. cyt., 86. 12 T am że, 36.

26 kS. JERZY WOŻNIAK CM

48 „Boga, który mnie nam aścił i poddał m i ludy.

49 Wyzwala mnie od nieprzyjaciół, wynosi nad wrogów i uw alnia od gw ałtowników ” 13.

Szczególne znaczenie w celu podkreślenia roli Jahw e w poko­ naniu wrogów Izraela posiada w yrażenie „skała”, zwłaszcza w w. 32. Ja k widzimy przysięga haj Jahwe ukazuje potęgę Jahw e, któ­ ry ocala od wrogów nie tylko całego Izraela jako społeczność, ale również pojedyncze osoby.

5. „Haj Jahwe” jako wyznanie wiary

Przysięga haj Jahwe była stosowana na podkreślenie decydu­ jącej roli Jahw e w życiu jednostki lub społeczności narodu w ybra­ nego wobec pogan oraz w kulcie i życiu codziennym. Wobec jed­ nostek, które nie uznawały kultu Jahw e, spotykam y następujące przysięgi: 1 K ri 17,1.12; 2 K ri 3,14:5,16; 1 Sm 25,34 oraz przysięgi w ypowiadane w kulcie: J r 4,2:23,7.8:16,14.15; Ps 18,47 —

= 2 Sm 22,47.

W 1 K ri 17,1 Eliasz wyznał w iarę w Jahw e przed Achabem królem izraelskim, który więcej uczynił zła niż jego poprzednicy (1 K ri 16,30), wzniósł ołtarze dla Baala w Samarii, zrobił aszerę (1 K ri 16,32—33). Przysięga haj Jahwe, w ypowiadana w tych oko­ licznościach wobec Achaba, jest szczególnym wyznaniem w iary.

Eliasz jest adresatem przysięgi (1 K ri 17,12) wypowiedzianej przez pogankę, mieszkankę fenickiej Sarepty. Wdowa z Sarepty w yraźnie zaświadcza, że Jahw e je st Bogiem Eliasza, a nie jej. We­ dług św. A ugustyna Ц wdowa z Sarepty jest typem powołanych do praw dziw ej w iary. Wypowiedzenie przez wdowę haj Jahwe jest uznaniem Jahw e za Boga, a więc w yznaniem w iary w niego.

Elizeusz (2 K ri 3,14) w yznaje w iarę w Jahw e wobec Joram a, króla izraelskiego, syna Achaba, który czynił to, co było złe w oczach Jahw e (2 K ri 3,2). Elizeusz naw et pogardzał niew iernym królem Joram em mówiąc: „Nie spojrzałbym na ciebie” .

Elizeusz po uzdrow ieniu Naamana, Aramejczyka, wypowiedział przysięgę (2 K ri 5,16) haj Jahwe, która w ypowiedziana w państw ie północnym o tendencjach baalistycznych jest w yrazem w iary w Jahw e. Elizeusz składa przysięgę po wspaniałej wypowiedzi Na­ am ana: „Oto wiem, że na całej ziemi nie m a takiego Boga jak W Izraelu” (2 K ri 5,15). Ta wypowiedź w yraża sugestię, że Jahw e jest najpotężniejszym Bogiem na całym świecie.

Dawid zwraca się uprzejm ie do Abigail, żony Nabala, Kalebi- ty, w yrażając myśl, że Jahw e wysłał- ją na spotkanie (1 Sm 25,32). Dawid wobec poganki przysięga na „życie Jahw e” (1 Sm 25,34)

13 J. Ł a c h , K sięgi Sam uela, P o zn ań -W arszaw a 1973, 491. 14 B iblia P oznańska, P oznań 1973, t. 1, 621.

dając świadectwo o swym Bogu, który m a go w opiece i chroni przed śmiercią.

Oprócz przysiąg haj Jahwe w ypowiadanych przez jednostki wobec pogan spotykam y przysięgi haj Jahwe wypowiadane w kul­ cie i w życiu codziennym.

Jerem iasz wyliczając w arunki pow rotu Izraela do Jahw e w y­ mienia rów nież stosowanie przysięgi haj Jahwe (por. J r 4,2). Wzy­ w anie Boga zakładało ufność w niego i Jego absolutną praw do­ mówność i było w yznaniem w iary 1S. Chodzi tu taj rów nież o przy­ sięganie w życiu pryw atnym , gdyż Izraelici często stosowali tę formułę.

Jahw e, która czuwa nad Izraelem, sprowadzi naród w ybrany z Babilonu podobnie jak z Egiptu. Izraelici (Jr 16,14— 15 = J r 23,7—8) stosując przysięgę na „żywego Boga Jah w e”, który w y­ prowadził synów Izraela z ziemi północnej i ze w szystkich ziem, po których ich tam rozproszył, daw ali świadectwo wierze w Jahwe, który nie opuścił narodu wybranego, lecz otoczył go opieką i do­ trzym ał obietnic.

Przysięga w Ps 18,47 = 2 Sm 22,47, należąca do psalmu dziękczynnego wyśpiewanego przez Dawida w Jerozolimie, m a cha­ rak ter kultyczny. Jako śpiew any psalm stanow i uroczyste w yzna­ nie w iary dokonane przez społeczność.

Ja k widzimy przysięga haj Jahwe posiada bogatą treść teolo­ giczną i ukazuje Boga w relacji do człowieka jako jednostki i spo­ łeczności. Jahw e jako Bóg żywy i dawca życia jest gw arantem życia człowieka. Częste stosowanie tejże przysięgi wskazuje boga­ ctwo znaczenia w zależności od kontekstu. Haj Jahwe jako cen­ tralne w yrażenie stosowane na określenie Boga żywego w ST uka­ zuje dynam izm Jahw e w działaniu, a wyznaw anie w iary w takiego Boga jest szczególnym tytułem do nagrody.

DIE THEOLOGIE DER SCHWURFORMEL HAJ JAHWE

D er S c h w u r h a j J a h w e b e fin d e t sich im A lte n T e sta m e n t 44 m al im K o n te x t des B a a lsk u lte s u n d im p r iv a te n B ereich. D esh alb ü b e rse tz e n w ir die S c h w u rfo rm e l h a j J a h w e im p riv a te n B e re ic h m it „beim L eb e n J a h w e s ”. Die S c h w u rfo rm e l h a j J a h w e im B a a lsk o n te x t hingegen, die d en A kzen t a u f das L eb e n Ja h w e s im G egensatz zu den k a n a a n ä isc h e n G ö tte rn legt, lä sst sich a m b e s te n d u rc h „so w a h r J a h w e le b t” ü b erse tze n .

Die E le m en te d e r T heologie d e r S c h w u rfo rm e l h a j Ja h w e sin d folgende: Ja h w e s Z euge ü b e r sein L eben, Ja h w e als B e sch ü tze r des m en sch lich en Lebens, Ja h w e im K a m p f gegen B aal, Ja h w e s H e rrs c h a ft ü b e r N ationen, h a j J a h w e als G lau b e n sb e k e n n tn is. Die Theologie d e r S ch w u rfo rm e l h a j Ja h w e zeigt d en G ott als dy n am isch es u n d v e r tr a u te s W esen.