Vo3t Patrum 6 / 1 9 8 6 / z . 10
D Z I A Ł
I N F O R M A C Y J N Y
S p r a w o z d a n ia
1 . WKŁAD PATRYSTYKI W DIALOG EKUMENICZNY Z PRAWOSŁAWIEM /N a p r z y k ła d z ie d z i a ł a l n o ś c i I n s ty tu tó w w B a ri i S a lo n i k a c h /
N ie j e s t r z e c z ą p rzypadku, że w śród członków K o m isji T e o lo g i c z n e j do D ia lo g u z K o śc io łe m Prawosławnym z n a jd u je s i ę w ie lu s p e c j a l i s t ó w z p a t r y s t y k i . T e o lo g ia Ojców bowiem ja k o t e o l o g i a K o ś c io ł a j e s z c z e n ie p o d z ie lo n e g o s ta n o w ió może b a zę ro z w ią z y w a n ia k o n t r o w e r s j i t e o l o g i c z n y c h , n a r o s ły c h w w iek a ch p ó ź n ie j s z y c h . S tą d t e ż w toczącym s i ę o b e c n ie d ia lo g u z s io s tr z a n y m K o ś c io łe m prawosławnym zn ajom ość n a u c z a n ia Ojców odgrywa d o n i o s ł ą r o l ę . D ia lo g d o k t r y n a l ny bowiem su p o n u je n i e t y l k o in t e r lo k u t o r ó w , a l e ta k ż e je d n ą praw dę p o sia d a n ą p r z e z o b ie s t r o n y , c h o ć r ó ż n ie in t e r p r e to w a n ą ^ . P a t r y s - ty k a d a je m o ż liw o ść r e i n t e r p r e t a c j i w duchu K o ś c io ł a n i e p o d z i e l o n e - g o .
Zanim j e s z c z e r o z p o c z ą ł s i ę o f i c j a l n y d ia l o g t e o l o g ic z n y z praw osław iem , godne od n o to w a n ia s ą in i c j a t y w y ek u m en iczn e, k t ó r e b y ły podejmowane na g r u n c ie p a t r y s t y k i b e z p o ś r e d n io po S ob orze W atykańskim I I , i t o zarów no z e s t r o n y k a t o l i c k i e j , ja k i p raw osław n e j . Owocują one do d z i s i a j , w yk azu jąc dynam iczną d z i a ł a l n o ś ć t e o l o g i c z n o —ek u m en iczn ą .
Ze s t r o n y k a t o l i c k i e j d z i a ł a l n o ś ć ta k ą r o z w ija do d z i ś I n s t y t u t T e o l o g i i E k u m e n ic z n o -P a tr y sty c z n e j "San N ic o la " w B a r i, a ze s t r o n y p r a w o sła w n e j, P a tr ta r c h a ln y I n s t y t u t P a tr y s t y c z n y "Moni V la - tadon" w S a lo n ik a c h . D z ia ła l n o ś ć obu I n s ty tu tó w z o s t a ł a z a p o c z ą tk o
-1 P o r . A .J a v ie r r e O r ta s , 11 d ia l o g o ecu m en ico e i d i a l o g h i u f f i - c i a l i d o t t r i n a l i i n p r o s p e t t i v a p e d a g o g ic a , w: " D ia lo g h i e c u - m e n lc i u f f i c i a l i . B i l a n c i e p r o s p e t t i v e " , Roma 1 9 8 3 .
3S8
wana w 1968 r . W tym w ła ś n ie roku K o n fe r e n c ja Biskupów P u l i i pod j ę ł a d e c y z ję o u tw o rzen iu I n s t y t u t u "San N ic o la " w B a r i, k tó r y ju ż w roku następnym r o z p o c z ą ł r e g u la r n ą d z i a ł a l n o ś ć naukow o-dydakty czn ą pod k ieru n k iem Ojców Dominikanów. D nia 20 maja 1971 r . d ek retem K o n g r e g a c ji "Pro E d u cation e c a t h o l ic a " z o s t a j e u k o n sty tu o w a ny o f i c j a l n i e I n s t y t u t "San N ic o la " ja k o S e k c ja E k u m en io zn o -P a try s- ty c z n a G r e c k o -B iz a n ty jsk a W ydziału T e o l o g i i P a p ie s k ie g o U n iw e r s y te t u św . Tomasza z Akwinu w Rzymie /" A n g e lic u m " /. W rok p ó ź n ie j otw ar t o b i b l i o t e k ę , a w 1973 r . u k a zu je s i ę p ie r w sz y numer c z a so p ism a " N ic o la u s" wydawany do d z i s i a j r e g u la r n i e co p ó ł r o k u .
I . INSTYTUT TEOLOGII EKUMENICZNO-PATRYSTYCZNEJ W BARI2
i . D z i a ł a l n o ś ć d y d a k t y c z n a . C ały wy s i ł e k naukowy I n s t y t u t u "San N ic o la " z m ie r z a do p o g łę b i e n i a w ię z i k a to lik ó w i praw osław n ych . S tą d t e ż b a d a n ia naukowe, ą ta k ż e wy k ła d y k o n c e n tr u ją s i ę p r z e d e w sz y stk im na e k l e z j o l o g i i , k t ó r a w in na s ta n o w ić bazę do z j e d n o c z e n ia s i ę K o ś c io łó w k a t o l i c k i e g o z pra wosławnym. Modelem In sp ir u ją c y m p o z o s t a j e d o ś w ia d c z e n ie K o ś c io ła s t a r o ż y t n o ś c i c h r z e ś c i j a ń s k i e j , k tó r y - mimo w s z y s t k ic h t r u d n o ś c i - p o z o s t a ł pozytywnym t e s t e m , u k a zu ją cy m ,ja k n a le ż y budować je d n o ś ć w r ó ż n o r o d n o ś c i. S łu ch aczam i I n s t y t u t u s ą zarów no s t u d e n c i k a t o l i c c y , ja k i p r a w o sła w n i, k tó r z y mają prawo k o r z y s t a n ia ze s t y p e n d ió w . U c z e ln ia ma prawo nadaw ania l i c e n c j a t ó w , d o k to r a tó w , a ta k ż e dyplomów s p e c j a l i s t y c z n y c h z ekumenizmu o r a z z b i z a n t y n o l o g i i .
Kurs l i c e n c j a c k i trw a dwa l a t a , i w tym c z a s i e s t u d e n t uczy s i ę m .in . t e o l o g i i Ojców K o ś c io ł a , h i s t p r i i ekumenizmu, łierm en eu - t y k i d ia lo g u ek u m en iczn ego, h i s t o r i i stosunków Rzymu i K o n s ta n ty n o p o la o ra z l i t u r g i i w sc h o d n ie j i z a c h o d n ie j . Na drugim roku s t u d iu j e p on ad to: e k l e z j o l o g i ę ek u m en iczn ą, h i s t o r i ę sob orów , t e o l o g i ę ek u m en iczn ą, a ta k ż e t e k s t y Ojców K o ś c i o ł a . Kurs d o k to r a n c k i
2 0 z a ło ż e n ia c h i p oczą tk o w ej d z i a ł a l n o ś c i t e g o I n s t y t u t u p o r . D .B ova, L ' a t t i v i t a d e l l ' i s t i t u t o d i t e o l o g i a ecu m en ico p a t r i s t i c a g r e c o - b l z a ń t i n a d i B a r i, " N ic o la u s" 1 / 1 9 7 3 / 1 6 4 - i 7 9 .
369
obejm uje d a ls z e dwa l a t a i p o s ia d a t r z y k ie r u n k i : b i b l i j n o - p a t r y s - t y c z n y , h i s t o r y c z n o - b i z a n t y j s k i i e k u m e n ic z n o - t e o lo g ic z n y . N a le ż y z a z n a c z y ć , że n ie k t ó r e z w ykładanych d y s c y p l i n , ja k e k l e z j o l o g i a ek u m eniczna c z y h i s t o r i a stosu n k ów Rzymu i K o n s ta n ty n o p o la mają r ó w n o le g le p r o feso ró w k a to lik ó w i p raw osław n ych .
Na I n s t y t u c i e "San N ic o la " n a p is a n o do maja 1984 roku 156 p r a c l i c e n c j a c k i c h i 18 p rac d o k t o r s k ic h . Tematy p rac l i c e n c j a c k ic h o b ejm o w a ły \g łó w n ie ró żn e a sp e k ty e k l e z j o l o g i i , a ta k ż e p n eu - m a t o lo g ii Ojców K o ś c io ł a , u k a zu ją c tym samym w zajem ne p o w ią z a n ia m iędzy tym i dwoma d y sc y p lin a m i t e o l o g ic z n y m i. W t e n sp o só b p ra ce badawcze o śro d k a w B ari p ró b u ją w y p e łn ić lu k ę , j a k ą w o s t a t n i c h c z a s a c h p o w s ta ła w t e o l o g i i k a t o l i c k i e j w d z i e d z i n i e p n e u m a to lo g il w o g ó l e , a w d z i e d z i n i e p n e u m a to lo g il p a t r y s t y c z n e j w s z c z e g ó l n o ś c i .
2 . D z i a ł a l n o ś ć e k u m e n i c z n a . I n s t y t u t "San N ic o la " s t a r a s i ę w y k o r z y sta ć zarówno p r a c ę naukową, ja k i kon t a k t y p e r s o n a ln e do z b l i ż e n i a k a to lic y z m u z p ra w o sła w iem . Do k o l e gium p r o fe so r ó w n a le ż y na s t a ł e c z t e r e c h praw osław n ych , w śród n ic h m e t r o p o lit a M yry-C hryzostom os K o n s t a n t i n i d i s , k t ó r y razem z p a p ie żem Janem Pawłem I I z a p a l i ł lampę j e d n o ś c i u g rob u św . M ik o ła ja p o d cza s p ie lg r z y m k i do B ari 26 lu t e g o 1984 r .
Jak j u ż w spom inano, s t u d e n c i r e k r u t u j ą s i ę zarów no sp o ś r ó d k a to lik ó w ja k i p raw osław n ych , razem u c z ę s z c z a j ą na w y k ła d y , c o s p r z y j a w y tw a rza n iu k lim a tu j e d n o ś c i 1 wzajem nego z a u f a n i a . Aby z a ś t e k o n ta k ty p e r s o n a ln e u c z y n ić j e s z c z e o w o c n ie js z y m i, O jcow ie D om inikanie n a b y li w i9 7 5 r . m ie s z k a n ie w A te n a c h , g d z ie o b e c n ie przebyw a dwóch d o m in ik a ń sk ic h p ro feso ró w z I n s t y t u t u w B a r i, k t ó r y c h d z i a ł a l n o ś ć zw ią za n a j e s t ś c i ś l e z d z i a ł a l n o ś c i ą ekum eniczną I n s t y t u t u "San N ic o la " .
N a j p e łn i e j s z y jed n ak w yraz ł ą c z e n i a d z i a ł a l n o ś c i naukowej i ek u m en iczn ej o s i ą g a u c z e l n i a p o p r z e z m iędzynarodow e k o lo k w ia k a to lic k o -p r a w o s ła w n e ,o r g a n iz o w a n e k ażd ego ro k u , poeząw szy od
i9 7 9 . D o ty c h c z a s o d b y ło s i ę i c h s ie d e m . Na k o lo k w ia z a p r a s z a n i s ą n a j w y b i t n i e j s i p r z e d s t a w i c i e l e t e o l o g i i k a t o l i c k i e j i prawo s ła w n e j , ja k Y .C ongar czy P .C h r i s t o u . Tematyka kolokw iów u w z g lę d n ia a k tu a ln e problem y d o k tr y n a ln e , s ta n o w ią c e b ie ż ą c y tem a t rozmów i u s t a l e ń K o e h s jl T e o lo g ic z n e j do d ia l o g u z p raw osław iem . A o to tem aty u rzą d zo n y ch k olokw iów :
- 3T0
1979 r . - " I n i c j a c j a c h r z e ś c i j a ń s k a ja k o baza e k l e z j o l o g i i " . 1980 r . - "Rola Ducha Ś w ię te g o w sakram entaoh i n i c j a c j i c h r z e ś c i j a ń s k i e j " . I n t e n c j ą t e g o kolokw ium b y ło stu d iu m s a k r a m e n t o lo g ii g łó w n ie p a t r y s t y c z n e j na tem a t c h r z t u , bierzm ow an ia 1 e u c h a r y s t i i , z rów noczesnym ukazaniem j e j wymiaru e k l e z j o l o g i c z n e g o . W tym k o n - t e k ś o l e w skazano na s z c z e g ó l n ą r o l ę Duoha ś w ię t e g o n i e t y l k o ja k o punktu d o j ś c i a p o p r z e z sa k ra m en ty , a l e nade w s z y s tk o ja k o punktu w y j ś o ia : p o p rzez sakram enty d ok on u je s i ę p a r u z ja Ducha ś w ię t e g o . R ozu m ien ie t e j p a r u z j i p r z e z Ojców i j e j wpływu na ży w o tn o ść w sp ó l n o ty s t a r o ż y t n e g o K o ś c io ła s t a n o w ić może b a z ę z b l i ż e n i a t e o l o g i i k a t o l i c k i e j i p r a w o sła w n e j.
1981 r . - " Z łą c z e n i w o h r z c i e , r o z ł ą c z e n i w e u c h a r y s t ii" ? Dane h i s t o r i i , t r a d y c j i i t e o l o g i i . Próba o d p o w ie d z i na p y t a n ie : j e ż e l i c h r z e s t j e s t w e jś c ie m do K o ś c io ł a 1 w s z c z e p ie n ie m w m isty c z n e C ia ło C h r y stu sa , d la c z e g o t o C ia ło C h r y s tu s a , t a k u tw o rzo n e, n ie w yraża s i ę ja k o je d n o w c e l e b r a c j i e u c h a r y s t y c z n e j , k t ó r a groma d z i w s z y s t k ic h c h r z e ś c i j a n w okół t e g o sam ego o ł t a r z a .
1982 r . - " K o ś c ió ł - E u c h a r y s tia ; wzajemny z w ią z e k " . Zw iązek Koś c i o ł a z e u o h a r y s t ią j e s t ta k s i l n y , że K o ś c i ó ł , k ie d y j ą c e le b r u j e s t a j e s i ę tym , czym j e s t z i s t o t y s w o j e j , c z y l i m istyczn ym C ia łem C h r y stu sa . S tą d t e z a J ea n a T l l l a r d a , d o m in ik a n in a z O ttaw y, że K o ś c ió ł r o d z i s i ę z e u c h a r y s t i i . K iedy w ię c K o ś c ió ł lo k a ln y c e l e b r u je e u c h a r y s t i ę , u k a zu je s i ę nowa j e d n o ś ć , k t ó r a p r z e w y ż sz a po d z i a ł y i odnaw ia w s p ó ln o tę : j e d e n C h le b , j e d e n k i e l i c h , je d n o c i a ł o C h ry stu sa w r ó ż n o r o d n o śc i człon k ów w ie lu - ta j e m n ic a j e d n o ś c i w w i e l o ś c i .
1983 r . - "Dokumenty ekum eniczne z Limy i Monachium".
1984 r . - " E u ro p ejsk i wymiar d z i e ł a C y ry la i M etodego" - pod hono rowym patron atem p a p ie ż a Jan a Pawła I I 1 p a t r ia r c h y ekum enicznego D y m itr lo sa I .
Przy rozpracow yw aniu k a żd eg o z tem atów kolokw ium brano pod uwagę d o k try n ę Ojców K o ś c io ł a , w k t ó r e j ś w i e t l e r e in t e r p r e to w a n o z a g a d n ie n ia b ęd ące przedm iotem d y s k u s j i K o ś c io ł a k a t o l i c k i e g o z pra wosławnym /p r z y k ła d y p r o b le m a ty k i p a t r y s t y c z n e j w ym ien ię przy oma w ia n iu p u b l i k a c j i w " N ic o la u s " /. K olokw ia d op row ad zały do u k a za n ia punktów s t y c z n y c h omawianej te m a ty k i w t r a d y c j i k a t o l i c k i e j i pra w o sła w n e j, d a ją o tym samym podstaw ę do u z a s a d n io n e j n a d z ie i na po ro z u m ie n ie t e o l o g i c z n e . M a te r ia ły kolokw iów p u b lik ow an e s ą w c z a s o p iś m ie " N ic o la u s" wydawanym p r z e z I n s t y t u t .
371
-3*' D z i a ł a l n o ś ć p u b l i c y s t y c z n o -
w y d a w n i c z a : czasopism o " N lcolau s" . Periodyk te n ukazu j e s i ę od 1973 co p ó ł roku pod red a k cją O .S a lv a to r e Manna, k tóry j e s t rów n ocześn ie rektorem I n s t y t u t u . P a tr o lo g może w nim zna le ź ć w ie le cennego m a te r ia łu , a dobór tematów u w zględ n ia ta k ż e io h u ż y te c z n o ść ekum eniczną. Również m a te r ia ły z w/w kolokwiów k atollck o-p raw osław n yoh , publikowane w "N icolaus" p o ru sza ją w du że j m ierze problem atykę p a tr y s ty c z n ą . Oto wykaz w a żn ie jsz y c h z a wartych w nim p u b llk a o ji o c h a ra k ter ze patrystyczno-ekum enlcznym :
1 . Jedność sakramentów i n i c j a c j i c h r z e ś c ij a ń s k ie j /g łó w n ie w opar c iu o pisma św. G rzegorza z Nyssy**.
2 . D z ia ła ln o ś ć Ducha Ś w iętego w edług l i t u r g i i św. B a zy leg o * . 3 . Duch Ś w ięty jak o dar u d z ie la n y K o śo io ło w l /z a r y s pneumato- l o g i i p a tr y s ty c z n e j /" .
4 . Duch ś w ię ty jako " Y loariu s C h r is ti" u ła c iń s k ic h Ojców Koś c i o ła ^ .
5 . Droga do Boga w "Protreptyku" Klemensa A le k sa n d r y jsk ie g o ? . B. Duch św ię ty w p r z e is t o c z e n iu i w Komunii św. według T radyoji z a c h o d n iej" .
7 . Ustawodawstwo K o śo lo ła sta r o ż y tn e g o wobec różnych rodzajów h erezji**.
8 . R ola je d n e j w iary jak o warunku je d n e j e u c h a r y s t ii według św. Jana Chryzostoma***.
3 G .C elada, Unldad de lo s sacram entos de l a i n l c l a c i ó n c r l s t i a n a . "N ioolaus" 4 /1 9 7 6 / 139-174.
4 G .F e r r a r i, L 'a z lo n e d e l l o S p ir it o Santo seoondo l a L itu r g ia d i San B a s i l i o , " N ioolau s" ^ 8/1980/ 3 3 7 -3 4 0 .
5 S.Manna, Lo S p ir it o Santo oome dono f a t t o a l l a C h iesa . "N ieolaus" 8 /1 9 8 0 / 3 1 1 - 3 2 i.
6 H . B e l l l n i , Lo S p ir it o Santo "V ioarlo d i C risto " n e i Padri L a tln l
"N lcolau s" 8 / i 9 8 0 / 2 6 7 -2 7 6 . '
7 F . S t o r e l l i , I t in e r a r io a D io n e l " P r o tr e ttio o " d i Clemente Alest* sa n d r in o , "N lcolaus" 8 /1 9 8 0 / 3 -7 3 .
8 T.C ongar, Le S a in t —B s p r lt dans l a o o n se o r a tlo n e t l a communlon s e lo n l a T r a d ltlo n o c c id e n t a le , "N lcolaus" 9 / 1 9 8 i / 3 8 3 -3 8 6 . 9 D .S a la c h a s, La l e g l s l a z i o n e d e l l a C h iesa a n t ic a a p r o p o slto d e l—
l e d iv e r s e e a t e g o r ie d i e r e t i o i , "N ioolaus" 9 / i 9 8 l / 3 iS -3 4 7 . 10 S.Manna, 11 rudo d e l l a fe d e u n lca o o n d izio n e d e l l ' n n i e a E u cares-
372
-9 . Sobór E f e s k i i j e g o d o k tr y n a m a r y j n a ^ . 1 0 . E k l e z j o l o g i a św . B a z y l e g o ^ .
1 1 . T ajem n ica j e d n o ś c i w w i e l o ś c i : 1 Kor 1 0 , 1 5 - 1 7 . O b j a ś n ie n ia e g z e g e t y c z n o - p a t r y s t y c z n e ^ .
Podany pow yżej z e sta w tem a tu ? n ie p r e te n d u j e do p e łn e g o w y- 14
k azn b i b l i o g r a f i i p a t r y s t y c z n e j w " N ic o la u s" . J e s t on r a c z e j pro bą z a s y g n a liz o w a n ia t y l k o p o r u sz a n e j w nim p r o b le m a ty k i i j e j eku m en iczn ego w ydźw ięku. W tym k o n t e k ś c ie tem a ty k a p a t r y s t y c z n a w "Ni c o la u s " ujmowana j e s t g łó w n ie w t r z e c h d z ia ł a c h : e k l e z j o l o g i i , s a - k r a m e n t o lo g li i p n e u m a t o lo g ii Ojców K o ś c i o ł a . S ta n o w ią one d o sk o n a łą b a zę u zg o d n ie ń t e o l o g i c z n y c h w toczącym s i ę o b e c n ie d ia lo g u K o ś c io ł a k a t o l i c k i e g o z prawosławnym .
I I . PATRIARCHALNY INSTYTUT PATRYSTYCZNY W SALONIKACH
I n s t y t u t t e n o n a zw ie Moni V la ta d o n p o w s ta ł w 1968 r . pod a u s p ic ja m i P a t r ia r c h a t u w K o n s ta n ty n o p o lu . Za c e l s w o j e j d z i a ł a l n o ś c i p o s t a w i ł s o b i e p o sz u k iw a n ie w o p a r c iu o m ądrość Ojców K oś c i o ł a a u t e n t y c z n e j t r a d y o j i duchow ej o r t o d o k s j i i j e j p r o j e k c j ę we w s p ó łc z e s n y ś w i a t . P odobnie ja k I n s t y t u t w B a r i, ta k i t e n w S a lo n ik a c h p o sz u k u je punktów s t y c z n y c h i dróg z b l i ż e n i a z s io s tr z a n y m K o ś c io łe m k a t o l ic k i m na g r u n c ie d o k try n y p a t r y s t y c z n e j . W p r z e c i w ie ń s t w ie jed n a k do B a r i, I n s t y t u t w S a lo n ik a c h n i e prow adzi d z i a ł a l n o ś c i d y d a k ty c z n e j i n ie ma s t a ł y c h s tu d e n tó w . J e s t bowiem o ś rodkiem s t u d ió w , placów ką naukową i w yd aw n iczą, a n i e u c z e l n i ą . M ło d z ie ż k o r z y s t a j ą c a z I n s t y t u t u , s t u d i u j e na U n iw e r s y t e c ie w Sa lo n i k a c h . Są w nim z a t r u d n ie n i s t a l i p ra co w n icy naukowi ta k ż e l n
-11 G .G harib, 11 C o n c lli o d l E fe s o e l a su a d o t t r i n a m a ria n a , " N ico la u s" iO /1 9 8 2 / 7 5 - 1 0 1 .
12 S.Manna, L ' e c c l e s l o l o g i a d i S . B a s i l i o , " N ic o la u s " 1 0 / 1 9 8 2 / 4 7 - 7 4 .
13 R .S c o g n a m ig lio , 11 m t s te r o d e l l u n o n e i m o l t l : 1 Cor 1 0 , 15 -1 7 R lle v a n z e e s e g e t l c o - p a t r i s t l c h e , " N ic o la u s " iO /1 9 8 2 / 2 8 9 -3 0 5 . 14 P e łn y z e sta w a rty k u łó w p a tr y s ty c z n y c h za w a rty ch w " N ic o la u s"
37 3
-nych w yznań. S p ośród p raw osław n ych , j e d e n z n ic h prow adzi równo c z e ś n i e s y s te m a ty c z n e z a j ę c i a w B a r i / p r o f . S . V a r n a l i d i s / , d r u g i z a ś z n ic h j e s t c z ło n k ie m K o m isji T e o lo g ic z n e j do d ia lo g u z K oś c io łe m k a t o l ic k i m / p r o f . T . Z i s i s / .
W b i b l i o t e c e , op rócz b o g a te g o k s i ę g o z b io r u / m . i n . k om p let Mignę a / , z n a jd u j ą s i ę f o t o k o p ie w s z y s t k ic h znanych manuskryptów z góry A t o s . I n s t y t u t p o s ia d a t r z y s e r i e w ydaw nicze: A n a le c ta V la - ta d o n , F oni to n P a te r o n , T h e o lo g ik a D ok im ia. N a jb a r d z ie j znana j e s t p ie r w sz a z n ic h — A n a le c ta V la ta d o n , k tó r a w y d a ła d o ty c h c z a s 45 t o mów. P ierw szy tom , z a ty tu ło w a n y " D ia le k ty c z n y c h a r a k te r n a u c z a n ia G rzegorza T eologa" u k a z a ł s i ę w 1969 r . Obok n ie g o z n a jd u j ą s i ę wśród n ic h r ó w n ie j in n e cenne m o n o g ra fie p a t r y s t y c z n e , ja k n p .: " A n tr o p o lo g ia św . B a z y le g o W ie lk ie g o " * ^ , "Argumenty Ojców o c e l i b a c ie i j e g o ź r ó d ła c h " 1 6 , " S tu d ia o św . J a n ie C h ry zo sto m ie" !? /w ję z y k u a n g i e l s k i m / , " B a z y li W ie lk i" , s p e c j a ln y tom o św . A ta nazym pod r e d a k c ją T eodora Ź i s i s a ! ^ .
Na s z c z e g ó l n ą uwagę z a s ł u g u j e ob szern y dwutomowy p o d r ę c z n ik "Grecka P a t r o lo g i a " , a u to r s tw a P a n a g io t i s a C h r is t o u , k ie r o w n ik a P a t r la r c h a ln e g o I n s t y t u t u P a tr y s t y c z n e g o w S a lo n ik a c h . J e j p ie r w sz y tom , l i c z ą c y 400 s t r o n , om aw iający ź r ó d ła i p o c z ą t k i l i t e r a t u r y c h r z e ś c i j a ń s k i e j , wydany z o s t a ł w S a lo n ik a c h w 1976 r . , d r u g i z a ś , l i c z ą c y 1004 s t r o n y , wydany z o s t a ł w 1978 r . ta k ż e w S a lo n ik a c h i obejm uje Ojców o k r e su p r z e śla d o w a ń .
S e r ia w ydaw nicza " T h e o lo g ik a Dokimia" p r e z e n t u j e r a c z e j d o robek w s p ó łc z e s n e j m y ś li praw osław n ej t a k i c h autorów ja k Evdokimow
15 16 P ap ad op ou los - T sa n a n a s, He a n t h r o p o lo g ia t o u M egalou T h e s s a lo n ik e i9 7 0 , s s . 1 6 0 , A n a le c ta Y la ta d o n 7 . B a s i l e i o u , Z i s s i s P a te r o n lo n ik e T h eo d o ro s, T echne p a r t h e n i a s . He e p ic h e i r e m a t o lo g ia to n p e r l t e s en C h r is t o agam ias k a i h a i p e g a i a u t e s , T h e ssa — 1973 s s . 2 9 i , A n a le c ta Y la ta d o n 1 5 .
17 18
Sym p ósion . S t u d i e s o n ,S t .J o h n C h rysostom , T h e s s a lo n ik e 1973, s s . 1 4 6 , A n a le c ta Y la ta d o n 18. P a n a g io t i s C h r e sto u , Ho Megas B a s i l e i o s . B io s k a i p o l i t e i a , sy g g ra m a ta , t h e o l o g ik e s k e p s i s , T h e s s a lo n ik e i9 7 8 , s s . 3 5 5 , A n a le c ta Y la ta d o n 2 7 . 19 Tómos h e ó r t i o s c h i l i o s t e s h e x a k o s t e s e p e t e i o u M egalou A th a n a - s i o u , T h e s s a lo n fk e 1 9 7 4 , s s . 3 8 0 .
374
-ozy F lo r o v sk y . Ukazało s i ę j e j d otych czas p ię ć tomów. I n s ty t u Moni Y latadon wydaje tak że od i969 r . w łasn e czasopism o "K lerono- mia", ukazujące s i ę , podobnie jak " N icolau s" , eo p ó ł roku. Jego redaktorem j e s t wspomniany j u ż P a n a g io tis C h r isto u , k ierow n ik In s t y t u t u . A rtykuły o tem atyce p a tr y s ty c z n e j , k tó r e b y ły drukowane do roku 1978 w "Kleronomia", a tak że w Innych czasopism ach prawo sław nych, z o s t a ły wydane w 1979 r ; w Nowym Jorku po a n g ie ls k u w t o mie zatytułowanym "Grecka t e o l o g i a p a try sty czn a " .
I n s t y t u t w S alon ik ach zorgan izow ał w omawianym o k r e s ie p ię ć sympozjów, k tó r y ch przedmiotem b yły n a stę p u ją c e za g a d n ien ia :
- D z ia ła ln o ś ć św. Jana Chryzostoma /1 9 7 1 /, - w h o łd z ie św. Atanazemu / 1 9 7 3 /,
- św . B a z y li W ielk i 1 je g o epoka / 1 9 7 9 /,
- I I Sobór Powszechny / 3 8 1 / - o Soborze w K onstantynopolu, - Naukowa d z ia ła l n o ś ć na górze Athos / 1 9 8 3 /.
N ależy odnotować, że k ierow n ik I n s ty t u tu p r o f . P a n a g io tis C h ristou b ie r z e rów nież czynny u d z ia ł w kolokw iach k a to lio k o -p r a - wosławnych organizowanych w B a r i, pomagając zarówno w u s ta le n iu tem atyk i budzącej z a in te r e so w a n ie obu wyznań, ja k i w w ygłaszaniu r e fe r a tó w .
Przykład aktyw ności naukowej i ekum enicznej I n s t y t u t u T eo lo g ii E kum eniczno-Patrystycznej w Bari i P a tr la r c h a ln e g o I n s ty t u tu Pat ry sty c zn eg o w S alon ik ach budzi n ie t y lk o n a d z ie ję na p r z y s z ło ś ć , na d z ie j ę j e d n o ś c i, a le tak że pozwala s t w ie r d z ić z s a t y s f a k o j ą , że pa- tr y s ty k a może oddać i oddaje n ie o c e n io n e u s łu g i na p o lu d ia lo g u ekum enicznego, z w ła szc za z sio str za n y m K ościołem prawosławnym. Dla p e łn o ś c i obrazu trz eb a na k o n ie c dodać, że przykładem p ro fe ty c z n e j je d n o ś c i t r a d y c j i w schodniej i z a c h o d n iej j e s t b e l g i j s k i k la s z t o r 0 . 0 . Benedyktynów w C hevetogne, przy którym od 1965 r . d z ia ła Cen trum Ekumeniczne o rg a n iz u ją ce lic z n e sympozja i w ydające czasopism o
i
20 Greek P a t r i s t i o T h eology. B a sic D o c tr in e s i n E a ste rn Church F a th e r s, New York 1979, s s . i 7 0 , Monograph S e r ie s in Orthodók Theology and C i v i l i s a t i o n .
37S
-ekumeniczne "Irenlkon". I w tym piśm ie n ie brakuje tematyki pa try sty czn ej przedstawianej w aspekcie ekumenicznym, sz c z e g ó ln ie d zięk i niestrudzonej aktywności o.Emanuela Lanne, czynnego u czestn i
ka wspomnianych wyżej kolokwiów k a to lic k o —prawosławnych w B ari.
Szersze jednak omówienie d z ia ła ln o ś c i ośrodka w Chevetogne wykra cza już poza ramy tematyczne n in ie jsz e g o komunikatu.
Ks. Bogdan Częsz - Poznań
2. NAWRÓCENIE RELIGIJNE OD I DO IV WIEKU
W dniach 8-10 maja 1986 r . odbyły s i ę XV z k o le i Dni Augu stia ń sk ie na In sty tu c ie Patrystycznym "Augustlnianum" w Rzymie. Przez trzy dni grono 29 prelegentów i sp e c ja listó w od sta ro ży tn o ś c i c h r z e śc ija ń sk ie j sta r a ło s i ę p ogłębió i przedyskutować problem: "Nawrócenie r e lig ij n e od I do IV wieku", mający byó przygotowaniem do obchodzonej w tym roku 1600 rocznicy nawrócenia św. Augustyna i związanego z tym faktem jesien n ego międzynarodowego kongresu augustyńskiego. Obrady otworzył dyrektor In sty tu tu Patrystycznego o.A gostino Trape, który w sło w ie wstępnym p o d k r e ślił aktualność 1 wagę poruszanego zagadnienia d la obchodzonej rocznicy oraz za c h ę c ił zebranych do starannego przebadania postawionego problemu. Pewnego rodzaju swoistym drogowskazem d la tego tematu m iała byó klasyczna w tym w zględzie książka tr z y d z ie s to le tn ie g o uczonego an g ie ls k ie g o A.D.Nocka p t. "Converslon. The old and new Łn r e lig io n from Aleiander the Great to Augustine o f Hippo", Oxford 1961, s.3 2 2 /przekład w łoski: La conversione. 11 vecchio e i l nuovo n e lla r e - lig io n e da Alessandro Magno a l A gostin, Firenze 1974/.
Problem nawrócenia starano s i ę na sympozjum p r z e śle d z ić w sposób chronologiczny, począwszy od Nowego Testamentu aż-do cza sów św. Augustyna. S łu żył temu sam układ wygłaszanych p r e le k c ji: F.Parente /U n lv e r sita d i Roma/ - Idea nawrócenia od Nocka do d z iś /Id e a dl oonverslone da Nook ad o g g i/; P.Grech /Augustlnianum/ - Przeżycie nawrócenia w Nowym Testamencie /L 'e sp e r le n z a d e lla oon- versione nel NT/; P.Gonzalo Alves de Sousa /Coimbra/ - Metanoia w " L iście do Koryntian" Klemensa Rzymskiego /A metanoia na
