Józef Wroceński
"Świeccy w posłudze biskupiej
Kardynała Karola Wojtyły", Zbigniew
Książek, Kraków 2002 : [recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 46/3-4, 291-295
Praw o K anoniczne 46 (2003) n r 3-4
K s. Zbigniew K siążek, Świeccy w posłudze biskupiej Kardynała Karola Wojtyły, K raków 2002 r., ss. 331.
Problem atyka teologiczno-praw na dotycząca roli i zadań wiernych świeckich w K ościele należy do zagadnień bard zo aktualnych. Świadomość, że laikat stanowi integralną część Kościoła, n ie zanikła wprawdzie nigdy od czasów pierwszej gminy chrześcijańskiej, ale przez w iele stuleci nie wywierała wpływu ani na doktrynę te o logiczną, ani na praktykę duszpasterską. Pytanie o świeckich, o ich miejsce w K o ściele jest w rzeczywistości pytaniem o rozum ienie Kościoła. Sobór W atykański II w zasadniczy sposób zm ienił sens term in u „laikat”, usuw ając z jego znaczenia odcień negatywny, który naw arstw ił się zwłaszcza w ostatnich dwóch w iekach na skutek przyspieszonego procesu laicyzacji i sekularyzacji społeczeństw . Co więcej - S obór ukazał świeckich jak o w iernych obdarzonych w łasnym pow ołaniem i w ła sną m isją w K ościele i wyraźnie w skazał na ich ontologiczne pow iązania z biskupa mi - pasterzam i Kościoła. B iskupia posługa nauczania, uśw ięcania i pasterzow a nia została bardziej zharm onizow ana z pow ołaniem i misją wiernych świeckich, dzięki czem u może być ow ocniejsza w spółpraca całego L udu B ożego w zbawczym dziele Kościoła. W związku z tym m am y do czynienia z ważnym, a po d w zględem badawczym ciekawym zjawiskiem przeszczepiania i w prow adzania idei soboro wych w życie poszczególnych K ościołów partykularnych.
Problem ten dostrzegł ks. Z bigniew K siążek i uczynił go przedm iotem swojego opracow ania, poprzez które przybliża czytelnikowi proces recepcji nauki soboro wej w K ościele krakowskim i przedstaw ia rolę p asterza tegoż Kościoła w tym p ro cesie. Niewątpliwie lata pasterzow ania kard. K arola Wojtyły w K rakowie przypa dły na ważny okres w prow adzania reform y soborow ej, ale też były dla N iego cza sem konstruktyw nego przygotow ania d o Jego pontyfikatu. Spoglądając z tej w ła śnie perspektyw y n a koncepcję b adań ks. Zb. Książka należy ją uznać za oryginal ną i now ą w polskiej literatu rze teologiczno-kanonistycznej, bow iem w dobie obecnej bardziej zwraca się uw agę na posługę kard. K arola Wojtyły jak o Papieża, nato m iast długoletni okres pasterzow ania Kościołowi krakow skiem u w trudnych czasach powoli jakby odchodził w zapom nienie. D obrze więc się dzieje, że teolo gowie i kanoniści z krakow skiego ośrodka naukow ego podejm ują wysiłek n au k o wej interpretacji nauczania i działania kard. Wojtyły z tego w łaśnie okresu. R ecen zow ana książka jest pracą d o k to rsk ą n apisaną na sem inarium z praw a kanoniczne
2 9 2 RECENZJE [2]
go pod kierunkiem znanego kanonisty ks. prof, dra hab. Ja n a D yducha i o bronio ną 24 października 2001 r. na Wydziale Teologicznym Papieskiej A kadem ii Teolo gicznej w Krakowie.
S tru k tu ra opracow ania jest przejrzysta. Po spisie treści i przedm ow ie autorstw a ks. prof. J. D yducha n astępuje logicznie skonstruow any w stęp, a po nim pięć roz działów, które stanow ią zasadniczą część książki. Z akończenie, wykaz skrótów o raz wykaz źródeł i literatu ry zam ykają dzieło. K onstrukcja pracy nie budzi za strzeżeń, wydaje się jed n ak , że wygodniej byłoby dla czytelnika zam ieszczenie wy kazu skrótów na jej początku. P o n ad to m ało czytelne są skróty: „K D K ” i „K P”. Pod pierwszym z nich kryje się „K onstytucja duszpasterska o Kościele w świece w spółczesnym ” , co je st zrozum iałe, pod drugim natom iast „K onstytucja p asto ral na o Kościele w świecie w spółczesnym ”. Czyż to są dwa różne dokum enty?
G dy chodzi o treść rozdziałów , to pierwszy z nich dotyczy teologicznych i praw nych aspektów działalności świeckich w nauczaniu S oboru W atykańskiego II /ss. 17-86/ i spełnia rolę w prow adzenia. A u to r w oparciu o dokum enty Soboru, zwłasz cza K onstytucję L u m en G entium i G audium et spes oraz D ek ret Apostolicam actu-
ositatem, a także K odeks Praw a K anonicznego ukazuje teologiczno-praw ne p od
stawy pozycji w iernych świeckich w Kościele. A nalizę tesktów soborowych słusznie rozpoczyna od pojm ow ania K ościoła jako L udu B ożego i wskazuje na charaktery styczne elem enty składow e tego pojęcia. W tym kontekście dochodzi do określe nia w iernego świeckiego i pozycji, ja k ą w ierni świeccy zajm ują w e w spólnocie L u du Bożego. Przeprow adzoną analizę należy ocenić pozytywnie, niem niej jed n ak chyba nieco przesadzone są w nioski A u to ra o istnieniu stanów w Kościele. N a stępnie ks. Zb. K siążek podejm uje rozw ażania na tem at kapłaństw a w spólnego w iernych, akcentując fakt, iż je st o no pow szechnym uczestnictw em w kapłaństw ie C hrystusa. Zauważyć je d n a k należy, że m ało precyzyjnie u kazał różnicę między kapłaństw em hierarchicznym a kapłaństw em wspólnym wiernych. W dalszej części rozdziału A u to r szeroko om ów ił zagadnienie apostolstw a świeckich, analizując poszczególne jego aspekty. Jak słusznie zauważył, podstaw ą ich apostolskiej ak tywności jest przynależność do Kościoła. W ynika więc o n a z sam ej chrześcijańskiej egzystencji i wyraża się w udziale świeckich w konsekracji św iata, działalności eku m enicznej i misyjnej o raz charytatyw nej, w środkach społecznego przekazu, a tak że w realizacji charyzm atów . W łaściwą form ę i skuteczność tego apostolstw a za pew nia w spółpraca z h ierarch ią i organizow anie się w stow arzyszeniach apostol skich.
W rozdziale drugim /ss. 69-136/ A u to r om aw ia troskę kard. K. Wojtyły o od n o wę swojej diecezji w duchu soborowym poprzez ożywianie zaangażow ania świec kich. A naliza potrójnej misji C hrystusa: prorockiej, kapłańskiej i pasterskiej p o zwoliła A utorow i na uszeregow anie w ielu szczegółowych zagadnień natury ogól
nej, ja k też różnorakich dziatań biskupa krakowskiego. W misji prorockiej mieści się kw estia odpow iedzialności za sfowo Boże. Należy ona do istotnych w skazań S oboru kierowanych do w iernych świeckich. Tak też była ta spraw a traktow ana przez kard. K. W ojtyłę. W tym kontekście A u to r szeroko ukazał troską biskupa - zarów no osobistą, ja k i za pośrednictw em instytucji synodu - o katechizację. Wy rażała się on a w energicznych działaniach K ardynała zm ierzających do zwiększe nia liczby dom ów katechetycznych, lepszej organizacji katechezy, właściwego przy gotow ania katechetów , stałego zw iększania ich liczby - w tym także katechetów świeckich. T rudno jed n ak zgodzić się ze stwierdzeniam i A utora, że „N orm y K o deksu Praw a K anonicznego /chodzi o K odeks Ja n a Pawła II - przyp. J. W./ o d zw ierciedlają p o niekąd działalność kardynała K arola Wojtyły w prorockiej misji wiernych świeckich” czy też „Posoborow y dorobek kardynała Wojtyły dotyczący zasad uczestnictw a świeckich w misji proroczej jest poniekąd związany z norm am i K odeksu” /s. 90/. Przecież posługa biskupia kard. Wojtyły w K ościele krakowskim m iała miejsce p od rządam i poprzedniego Kodeksu. Spraw ia to taki efekt, iż A utor przepisam i obecnego K odeksu, którego jeszcze wówczas nie było, próbuje uzasad nić wnioski dotyczące roli świeckich w biskupiej posłudze kard. Wojtyły. Z kolei istotą misji kapłańskiej jest jej ukierunkow anie na uświęcanie św iata i obejm uje o n a szereg zagadnień i działań mających na celu ciągłe budzenie w śród wiernych życia sakram entalnego. Ta płaszczyzna umożliwiła A utorow i przedstaw ienie w iel kiego w kładu kard. K. Wojtyły w odnow ę liturgii w diecezji krakow skiej, w której należne miejsce zajęli w ierni świeccy. Przechodząc do misji pasterskiej A u to r za uważa, że jednym z przejaw ów realizacji w skazań soborowych było um ożliw ienie wiernym świeckim udziału w pracach synodów krakowskich /diecezjalnego i p ro w incjonalnego/. W ten sposób pojaw iła się nowa sposobność realizacji zadań zwią zanych w łaśnie z misją pasterską, której celem jest doskonalenie doczesnej rzeczy wistości, a w tym w prow adzanie w artości ewangelicznych do życia rodzinnego i społecznego. W ymaga to jed n ak , ja k słusznie A utor zauważa, właściwej koordy nacji działań i współpracy z duchow nym i. W spółodpow iedzialność świeckich za Kościół, ich w spółpraca z jeg o pasterzam i znajdują swój wyraz w działaniach dusz pasterskich. W tym kontekście A u to r analizuje przebieg i postanow ienia obydwu synodów. N a uwagę zasługują jego wywody dotyczące udziału świeckich w syno dalnych zespołach studyjnych, a także uwagi dotyczące udziału świeckich w stru k turach K urii M etropolitalnej i w A rchidiecezjalnej Radzie D uszpasterskiej.
W rozdziale trzecim /ss. 137-192/ uw aga A utora koncentruje się w okół działal ności Komisji A postolstw a Świeckich i jej w spółpracy z poszczególnym i K om isja mi E p iskopatu Polski oraz innym i strukturam i ogólnokościelnym i. Chodzi tu o je d n ą z komisji K onferencji E p iskopatu Polski, której przew odniczył kard. K. W ojtyła. A u to r szczegółowo zajął się, m oim zdaniem niepotrzebnie z racji braku
2 9 4 RECENZJE [4]
bezpośredniego związku z tem atem pracy, kw estią jej pow ołania i działalności, zwłaszcza jej w spółpracy z innym i kom isjam i w łonie sam ej K onferencji. G odny uwagi jest nato m iast podrozdział traktujący o dokum entach w spom nianej K om i sji, których inicjatorem był kard. W ojtyła, m ianowicie: „D yrektorium apostolstw a św ieckich” i „Wytyczne w spraw ie rad parafialnych” . Treść tych dokum entów była b ezpośrednio zw iązana z n au k ą soborow ą na tem at wiernych świeckich i przyczy niła się do prom ocji laikatu w Kościele polskim , co było w łaśnie w ielką zasługą kard. K. Wojtyły.
Z kolei rozdział czw arty /ss. 193-256/ A u to r poświęcił problem atyce godności i obow iązkom wiernych świeckich związanym z pow ołaniem i duszpasterstw em m ałżeńskim i rodzinnym . N ie dziwi szczegółowa analiza tego zagadnienia, bo p rzecież przedm iotem szczególnej troski biskupiej kard. K. Wojtyły było w łaśnie duszpasterstw o w spólnoty m ałżeńskiej i rodzinnej. Z uznaniem dla wiedzy A u to ra należy odnieść się do rozw ażań na tem at ludzkiej godności i w skazania jej źródeł. Są to refleksje wnikliwe i w artościow e. Ja k w iadom o, zarów no w posłudze bisku piej, ja k i obecnie w nauczaniu papieskim K. Wojtyły ta problem atyka zajm uje w ażne m iejsce. N a tym tle ks. Z b. Książek analizuje definicję i zadania m ałżeństw a i rodziny. A u to r poświęcił też wiele uwagi spraw ie zatroskania kard. Wojtyły o roz wój i należyte funkcjonow anie w diecezji krakow skiej duszpasterstw a w spólnoty m ałżeńskiej i rodzinnej, czem u służyło przed e wszystkim utw orzenie w kurii m e tropolitalnej W ydziału D uszpasterstw a R odzin oraz Instytutu Rodziny. Z inicjaty wy K ardynała w działalność obu tych instytucji czynnie była zaangażow ana liczna g ru p a w iernych świeckich różnych profesji. A nalizując powyższe kw estie, A u to r p o d aje w iele, m ało znanych szerszem u ogółow i a jak że cennych inform acji z o k re su pasterzow ania kard. K. Wojtyły w K ościele krakowskim.
Wreszcie ostatni rozdział /ss. 257-308/ został poświęcony om ów ieniu czynnej obecności wiernych świeckich w życiu parafii. N a w stępie A utor dość zwięźle przed stawił pojęcie parafii i jej strukturę praw ną, by następnie przejść do szczegółowej analizy różnych form udziału wiernych w życiu parafialnym, akcentowanych przez kard. Wojtyłę. Zaliczyć do nich należy rady parafialne, w drażanie odnowy liturgicz nej, liturgiczną służbę, ruch Światło-Zycie, chór parafialny, dzieło Pomocników M a ryi M atki Kościoła, Trzeci Z akon Świeckich oraz żywy różaniec i działalność chary tatywną. Te różnorodne form y i płaszczyzny aktywności wiernych świeckich przyczy niają się do budow ania kościelnej wspólnoty parafialnej i jej ożywiania. D o tego ty pu aktywności w ierni świeccy m ają szczególne, właściwe sobie pow ołanie. Stąd też p arafia w inna stać się obszarem wzajem nej w spółpracy i pomocy.
W zakończeniu A u to r dok o n ał podsum ow ania wyników swoich dociekań p o d kreślając, że kard. K. W ojtyła był uczestnikiem wszystkich sesji S oboru W atykań skiego II o raz aktywnym w spółtw órcą soborowej doktryny o Kościele. P on ad to
uw ażał on, że uczestnictwo w pracach Soboru rodzi zobow iązanie do spłacenia długu w obec niego, zwłaszcza poprzez pracę na rzecz odnowy Kościoła, stąd też aktywnie włączył się w proces realizacji soborowych postanow ień w życiu Kościoła krakow skiego ja k i polskiego. Soborow a n auka odnosząca się do w iernych świec kich znalazła swoje odzw ierciedlenie w pasterskiej posłudze K ardynała.
K onkludując m ożna stwierdzić, że czytelnik polski otrzym ał logiczną, pogłębio n ą i interesującą publikację z zakresu teologii laikatu z dosyć sporą w arstwą praw ną. A u to r ukazując w iernych świeckich i ich zadania w życiu K ościoła na tle bisku piej posługi kard. K. Wojtyły przyczynia się do pogłębienia zagadnień niezwykle w ażnych w Kościele polskim , gdzie św iadom ość tych zadań w śród w iernych i ich zaangażow anie nie jest zbyt wielkie. P on ad to recenzow ana książka zaw iera wiele interesujących inform acji z życia papieża Ja n a Paw ła II z okresu jego pasterskiej posługi w Kościele krakow skim . D aje to pełniejszy obraz Jego osobowości i obec nego nauczania.
ks. J ó zef Wroceński SCJ
Między prawowiemością a swobodą poszukiwań teologicznych. Materiały spotkania wykładowców prawa kanonicznego (WSD Diecezji Radomskiej, Radom 6-7 listopada 2002 roku). Pod red ak cją ks. A dam a K aczora, Lublin 2003,160 s.
P rezentow ana publikacja jest ow ocem spotkania wykładowców praw a kano nicznego w wyższych sem inariach duchow nych diecezjalnych i zakonnych z całej Polski, jak ie m iało m iejsce w dniach 6 i 7 listopada 2002 r. w Wyższym Sem inarium Duchow nym D iecezji R adom skiej w R adom iu. Temat: między prawowiemością
a swoboda poszukiw ań i w ybór m iejsca spotkania był inspirow any możliwością
udziału w obradach biskupa radom skiego d ra Z ygm unta Zim owskiego, który przed objęciem biskupstw a radom skiego przez p o n ad dw adzieścia lat pracow ał w K ongregacji N auki Wiary.
C ałość publikacji, której red ak to rem , przy w spółredakcji ks. Leszka A dam ow i cza i ks. Krzysztofa Stoli, jest ks. A dam K aczor z katedry Teologii i N orm O gól nych Praw a K anonicznego W ydziału Praw a, Praw a K anonicznego i A dm inistracji K U L , p o przedzona w prow adzeniem ks. prof, dra hab. M ariana Stasiaka zatytuło w anym Magisterium Kościoła a w olność badań naukowych, została podzielona na trzy niezatytułow ane części (I - s. 21-26; II - s. 27-101 i III - s. 103-160).
We w p r o w a d z e n i u (s. 7-20) K ierow nik K atedry Teologii i N orm O gól nych Praw a K anonicznego K U L ks. prof. M arian Stasiak zaprezentow ał w ażność
