Tymowski, Michał
"Istoria Afriki. Chrestomatia",
sostawitieli S. J. Berzina, L. E. Kubbel,
Moskwa 1979 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 72/4, 784-785
1981
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
784
_ Z A P IS K IIstoria A friki. Chrestomatia, sostawitieli S. J. B e r z in a . L. E. K u b b e l,
Izdatielstw o „N au k a", M oskwa 1979, s. 383.
Rosnące zainteresow anie historią Afryki oraz potrzeby dydaktyczne, związane z kształ ceniem orientalistów , spow odowały — jak piszą autorzy w yboru we wstępie — że konieczne stało się w ydanie w Zw iązku Radzieckim w yboru źródeł d o dziejów Afryki. Tom ten, wobec braku podobnych wydawnictw w naszym kraju, m oże służyć także polskim studentom afryka- nistyki.
K siążka zawiera 38 tekstów źródłow ych pochodzących z okresu od XVI w. p.n.e. do początku XVI w. n.e. Jest to więc okres ogrom nie długi, w ciągu którego społeczeństwa afrykańskie przeszły wiele zmian we wszystkich dziedzinach życia, a i obraz A fryki ulega) poszerzeniu, poprzez ciągły napływ inform acji o ludach i regionach wcześniej A rabom oraz Europejczykom nieznanych. W ybranie odpow iednich źródeł dla tak długiego okresu i d la tak wielu ludów , znajdujących się na różnym poziom ie rozw oju, jest zadaniem bard zo trudnym . Siłą rzeczy, naw et w o wiele obszerniejszej książce, musi to być m ateriał wyrywkowy.
A utorzy pragnęli przedstaw ić teksty najbardziej znane i najczęściej wykorzystywane, a więc i najw artościowsze.
M am y w tom ie znaczną liczbę źródeł pochodzących ze świata starożytnego — od tekstów ze świątyni H atszepsut w D eir el-B ahan począwszy (XVI w. pne),. poprzez teksty feniękie (w ypraw a H annona), dzieła H erodota, S trabona, Pliniusza Starszego, T acyta, Ptolem eusza i in nych. Ź ró d ła te dotyczą oczywiście tylko tej części kontynentu, k tó ra znana była w starożyt ności.
Niewiele źródeł um iesitzonych w w ydawnictwie pochodzi z IV, V i VI w. n .e .— co zresztą odbija dobrze ogólny b rak źródeł pisanych d o dziejów Afryki w tym okresie. D o najciekawszych należą tu inskrypcje z A ksum (IV w. n.e.). Po znacznej luce. od VIII w. n.e. począwszy zaczyna się obfitość źródeł arabskich. W wydawnictwie są to teksty Al Jakubiego (IX w.), Al M asudiego i Ibn H aukala, El Bekriego (X I), Al Idrisiego (X II), Jak u ta i Ibn Saida (X III). Al O m ariego i Ibn Batuty (XIV). Ibn C halduna i Al M akriziego (XV w.). Jest to więc wybór bardzo pełny. D aw ano d o tego trzy zestawy tekstów pochodzących z Etiopii z XIV— XV w., oraz fragm enty dzieł Europejczyków : C a da M osto (XV w.), V alentíma Fem andesa i Leona A frykańczyka (pierwsza połow a XVI w.). Tak więc w ybór źródeł etiopskich, a ju ż szczególnie europejskich, jest niepełny i znacznie odbiega pod tym względem od zestawu źródeł arabskich. Z najbardziej znanych tekstów zabrakło kroniki Z urary. listu M alfantego, relacji D iogo G om csa. dzieł Pigafetty i Jo äo B arrosa oraz d o k u mentów portugalskich z XV i początku XVI w. Tak nierówne p otraktow anie źródeł arabskich i europejskich nie może być tłum aczone faktem , że dzieła spisane w Europie opisywały Afrykę z zew nątrz, podobnie bowiem było w przypadku A rabów . D o źródeł rodzim ych za mieszczonych w om aw ianym tom ie należą te. które powstały w K u s^ i. A ksum , N ubii i Etiopii.
O doborze typów źródeł zadecydow ało ograniczenie, k tó r e — moim zdaniem niesłusznie — przyjęli wydawcy. Są to w szystko źródła pisane, przede wszystkim narracyjne: dzieła geogra ficzne. kroniki, kilka locji, a także inskrypcje — rów nież o charakterze narracyjnym . Takie ograniczenie zubaża obraz przeszłości A fryki, daje przewagę źródłom pow stającym na zew nątrz, inform uje lepiej o stanie wiedzy o . Afryce w świecie śródziem nom orskim niż o sam ych dziejach Afryki. Uniemożliwia o no zapoznanie studentów ze stosow anym i obecnie przez afrykanistów m etodam i pracy. M etody te w ym agają bowiem w ykorzystania i innych źródeł: tradycji ustnych, w ykopalisk, dzieł sztuki, oraz traktow anych jak o źródło wyników badań językoznawczych, etnologicznych i geograficznych. Prezentacja takich typów źródeł jest oczywiście trudniejsza, ale możliwa. Jest ju ż zresztą powszechnie przyjęte, że w w yborach źródeł dla na przykład średniow iecza europejskiego, umieszcza się wyniki badań archeologicznych, b o tanicznych, plany budow li, fotografie dzieł sztuki w raz z kom entarzam i. M ożna to było uczynić także w om aw ianej książce. Podobnie w arto było umieścić przynajm niej jeden przykład tradycji ustnej, spośród tych dzieł, któ re są już dobrze przebadane i skom entow ane. U zu
ZA P IS K I
785
pełnienie w yboru o te typy źródeł, naw et przy pominięciu części tekstów arabskich, byłoby dla omaw ianej książki i dla jej czytelników korzystne.
We wstępie redaktorzy tom u podają, że trak tu ją tę książkę ja k o pierwszy krok w upow szechnianiu znajom ości źródeł do historii Afryki. Jeżeli tak, należałoby oczekiwać następnych takich wydawnictw, prezentujących w spom niane, pom inięte typy źródeł.
K siążka zaw iera dobre mapy Afryki z umiejscowieniem nazw występujących w źródłach, wykaz m iar i wag. ich przeliczenia na miary współczesne oraz indeks. K ażdy tekst po przedza wprowadzenie, omnwiajace charakter źródła, podajace podstaw ow e wiadomości o autorze oraz o najważniejszej literaturze z tekstem związanej.
M . T.
Deutschland und Österreich. Ein bilaterales Geschichtsbuch, Hrsg. v. Robert
A. K a n n und Friedrich E. P r i n z , Jugend und Volk, W ien-M ünchen 1980, s. 596.
Z najom ość historii sąsiednich narodów i stosunków z nimi jest bardzo pom ocna dla zrozum ienia dziejów własnej ojczyzny. W ychodząc z tego założenia w iedeńsko-monachijskie wydawnictwo Jugend und Volk przystąpiło d o publikow ania serii „podręczników historii bilateralnej". Pierwszą książką tej edycji była „Ö sterreich und Italien” napisana w 1973 roku przez A dam a W a n d r u s z k ę i S il\io F u r l a n i e g o . w ydana następnie w Bolonii po włosku. Nie unikając problem ów sprzecznych i nie próbując niczego upiększać obaj autorzy starali się wyjaśnić najpow ażniejsze problem y sąsiedzkiego w spółistnienia A ustrii i Italii. Owa inicja tywa wydawnicza została gorąco pop arta przez U N ESC O . W przygotow aniu znajdują się kolejne „podręczniki historii bilateralnej" — austriacko-węgierski i austriacko-polski, choć ich edycja napotyka na pewne przeszkody.
„D eutschland und Ö sterreich” jest drugą pozycją serii. Zawiera analizę politycznych, d u chowych. społecznych i gospodarczych stosunków istniejących między dw om a jednostkam i polityczno-historycznym i, związanymi genetycznie i obecnie, po nieudanych próbach zjednocze nia, pokojow o i przyjacielsko koegzystującymi. R edakcją książki zajęli się R obert A. K a n n — now ożytnik z U niw ersytetu New Jersey, w latach 1973— 1974 i p o roku 1976 Gastprofessor w W iedniu oraz Friedrich E. P r i n z — mediewista i profesor uniwersytetu w M onachium specjalizujący się także w dziejach Bawarii. W przeciwieństwie d o pierwszej pozycji serii ..D eutschland und Ö sterreich" nie jest pracą dw óch autorów konfrontujących swe poglądy na problem y sąsiedzkich stosunków dw óch narodów lecz zaw iera 20 artykułów specjalistów od poszczególnych zagadnień. W pierwszej części pracy F. E. Prinz, V. P r e s s , W. H u b a t s c h , A. W a n d r u s z k a . R. A. K ann i A. A b l e i t i n g e r opisują dzieje obu krajów od ósm ego wieku do czasów współczesnych i tylko problem Anschlussu został przedstawiony d w ukrot n ie— z austriackiego i niemieckiego p unktu widzenia (G . B o tz i A · H il l g r u b e r ) . W d ru giej części zrezygnow ano z układu chronologicznego na korzyść rzeczowego; G . M a y i E. K o w á c s om aw iają niemiecki i austriacki sposób widzenia problem ów protestantyzm u i katolicyzm u. R. B a u e r . R. W a g n e r - R i e g e r i C . D a h l h a u s zajm ują się literaturą, NZlukn i m uzyka, к E B o r n i H M a t i s referma stosunki gospodarcze. P B u r ia n i R A. Kann
analizują sytuację narodow ościow ą monarchii habsburskiej. H. M o m m s e n . M . G l e t t l e r i .1 C h. A ll m a y e r - B e c k opisują dzieie ruchu robotniczego, politykę oświatctoą i zagadnienia wojskowe w obu krajach.
O bok nazwisk znakom itych historyków i interesującej ogólnej koncepcji książka zwraca na siebie uwagę starannością w ydania, doskonalą, obszerną bibliografią zaopatrzoną w dodatkow e pomocnicze kom entarze, szczegółowymi indeksam i oraz barw nym i, przejrzystymi (choć z pol skiego p u nktu widzenia rewizjonistycznymi) m apam i.
