[Czy w sprawie dziedziczenia spadku]

M. Lisiewski

[Czy w sprawie dziedziczenia

spadku]

Palestra 8/7(79), 59-61

№ 7 (79) P y t a n i a i odp owrledzl p r a w n e ₅₉

B rzm ien ie s e n te n c ji n ie za w iera ró w n ież żadnej n ie ja sn o śc i, k tó ra u z a sa d n ia ła ­ b y z a sto so w a n ie art. 357 k.p.c. N a to m ia st iz p rzed sta w io n ej w y ż e j se n te n c ji w y r o - r o k u w y n ik a , że sąd w sp r a w ie , k tó rej d o ty czy p y ta n ie, m ia ł w o lę r o z str z y g n ię ­ c i a sp ra w y zg o d n ie z p ra w d ziw ą w o lą stron, tj. w sto su n k u do n ie r u c h o m o śc i p ołożon ej w e w ła ś c iw e j w s i; in n y m i sło w y , sąd — pod ając w s e n te n c ji in n ą jej n a z w ę — b łą d z ił n ie w sa m y m r o z strzy g n ięciu sp r a w y , le c z w sfo r m u ło w a n iu s w e j p ra w d ziw ej w o li, a zatem zach od zi b łąd n ie w ro zstrzy g n ięciu sp r a w y , le c z ty lk o w se n te n c ji, przy czym błąd te n m a ch arak ter o c z y w iste j o m y łk i, skoro p rzez b łęd n e o k r e śle n ie w s i stro n y rozu m iały to sam o, co są d c h cia ł w y r a z ić . Z a ch o d zą w ię c w sz y s tk ie p rz e sła n k i p rzew id zia n e w art. 535 k.p.c., zw ła szcza d la teg o , że d la za sto so w a n ia teg o p rzep isu je s t rzeczą ob o jętn ą , z czyjej w in y o c z y w ista o m y łk a n a stą p iła .

W yrok za tem , o k tó ry m m o w a w p y ta n iu , p od lega sp r o sto w a n iu n a p o d sta w ie a r t . 535 k.p.c. M. L i s i e w s k i

III

S ta n fa k ty c z n y , n a gru n cie k tó reg o p o w sta ło to za g a d n ien ie, je s t n a stę p u ją c y : P o śm ierci syn a w rok u 1943 sp a d ek p o n im , a w ię c ta k że g o sp o d a rstw o r o l­ ne o ob szarze 12 ha w r a z z zab u d ow an iam i, o b ją ł w u ż y tk o w a n ie jeg o o j ­ ciec (m atka zm arła przed tem ), k tó ry zarządzał ty m g o sp o d a rstw em aż do sw e j śm ie r c i w ro k u 1957.

Z fa k tu , iż p r z e p isy p o lsk ieg o p raw a sp a d k o w e g o w e s z ły w ż y c ie z d n iem 1 sty c z n ia 1947 r., n ie w y n ik a , żeb y p rzep isy te m ia ły m ieć za sto so w a n ie od d n ia 1 sty czn ia 1947 r. do w sz y stk ic h w y p a d k ó w , k tóre d otyczą d zied ziczen ia . U c h y le n ie d z ie ln ic o w y c h p ra w sp a d k o w y ch z d n ie m 1 sty czn ia 1947 r. n ie m oże m ieć ta k d użego zn aczen ia dlatego, że d z ie ln ic o w e p raw o sp a d k o w e po d n iu 31 gru d n ia 1946 r. w o g ó le n ie m ogłob y b y ć sto so w a n e. P rzep is art.

60 P y t a n i a i o d p o w i e d z i p r a w n e N r 7 (79>

X V III. przep. w p ro w . p o lsk ie p raw o sp a d k o w e p rzy jm u je ja k o zasad ę sto so ­ w a n ie w sp ra w a ch sp a d k o w y ch p raw a o b o w ią zu ją ceg o w c h w ili śm ierci sp a d ­ k o d a w cy .

W ed łu g p rzep isó w d zieln ico w y ch , o b o w ią zu ją cy ch przed 1 sty c z n ie m 1947 r . n a p o lsk im G órnym Ś lą sk u , po zm arłym sy n u sta n u w o ln e g o d z ied ziczy li jego. ro d zice , tj. o jc ie c lu b m atka, id ea ln ą p o ło w ę sp a d k u (§ 1925 n ie m . K.C.), gd y ty m c z a se m w e d łu g p o lsk ieg o p raw a sp a d k o w e g o w m y ś l art. 18 p ra w a sp a d ­ k o w e g o k a żd e z ro d zicó w otrzym u je ty lk o '/4 część spadku.

N a p o w y ższy m tle p o w sta ło z a g a d n ien ie o b ję te p o w y ż sz y m p y ta n iem .

O D P O W I E D Z :

W ed łu g art. X V III preep. w p ro w . pr. sp ad k ., w sp raw ach sp a d k o w y c h s t o s u je s ię p ra w o o b o w ią zu ją ce w c h w ili śm ierci sp ad k od aw cy.

S łu s z n y je s t p ogląd w y n ik a ją c y z u za sa d n ien ia p y ta n ia , że na o b sza rze w n im w y m ie n io n y m o b o w ią z y w a ło w7ów cza s p raw o n iem ieck ie. O bszar te n b o w ie m n a ­ le ż a ł przed p ierw szą w o jn ą św ia to w ą do N ie m ie c , a o b o w ią zu ją ce na n im prawo- sp a d k o w e u trzy m a ło się — sto so w n ie do zasad p ra w a m ięd zy n a ro d o w eg o — w m o ­ cy ta k że po w łą c z e n iu tego ob szaru n a p o d sta w ie tra k ta tu w e r s a ls k ie g o do P a ń stw a P o lsk ie g o , je ś li n ie zo sta ło tu zastąp ion e in n y m praw em ,' co do ro k u 1947 — jak w ia d o m o — n ie n a stą p iło . J ed n a k że n ie m ie c k ie p ra w o sp a d k o w e o b o w ią z y w a ło n a zie m ia c h p o n ie m ie c k ic h w ta k im sta n ie, w ja k im zn a jd o w a ło s ię w c h w ili w łą ­ czen ia ty c h ziem do P a ń stw a P o lsk ieg o . N ie ro zcią g a ły się w ię c na n ie z m ia n y teg o p ra w a , k tó ry ch dokonano w R zeszy w czasie p ó źn iejszy m . Z m ia n y t e , a z w ła sz c z a p orząd ek d zied ziczen ia zagród c h ło p sk ich w e d łu g R e i c h s e r b h o f g e s e t z .z dnia 29.IX.1933 r., m o g ły u zy sk a ć w P o ls c e m o c o b o w ią zu ją cą ty lk o na ty c h zie m ia c h p o n iem ieck ich , k tó re dopiero p óźn iej w e s z ły w sk ład P a ń stw a P o ls k ie g o , D o ty c z y to szczeg ó ln ie Z iem O dzysk an ych . P r a w o n ie m ie c k ie , w łą c z n ie z R e i c h ­

s e r b h o f g e s e t z , o b o w ią zu ją ce na ty ch Z iem ia ch ró w n ież po ich w łą c z e n iu do P a ń ­

s t w a P o lsk ie g o , z o sta ło w p ra w d zie z m ocy art. 4 d ek retu z dnia 13.XI.1945 r. (Dz. U . N r 51, poz. 295) za stą p io n e u s ta w o d a w stw e m o b o w ią zu ją cy m n a obszarze- S ą d u O k ręg o w eg o w P ozn an iu , czy li w e d łu g sta n u w czasie w e jś c ia te g o ob sza ru w sk ła d P a ń stw a P o lsk ieg o , jed n a k że dopiero w dniu 27.XI.1945 r. D ek ret ten (z 13.XI.1945 r.) n ie za w iera żad n ych p r z e p isó w p r zejścio w y ch w y ja ś n ia ją c y c h , ja k ie p ra w o n a leży sto so w a ć d o sto su n k ó w , k tó r e p o w sta ły p rzed w e jś c ie m j e g o w - ż y c i e , z d e le g a c ji zaś do w y d a n ia p r z e p isó w p r zejścio w y ch za w a rtej w art. 4 ust. 2 d ek retu Rada M in istró w n ie sk o rzy sta ła . Z e w z g lę d u w ię c n a b rak sz c z e ­ g ó ln e g o p rzep isu n a leży s ię k iero w a ć o g ó ln ą zasad ą, że n orm y, k tó re w ią ż ą sk u tk i p r a w n e ze zd arzeniam i, n ie d zia ła ją w ste c z , bo z e zd arzeń w cza sie p op rzed n im p o w s ta ły ju ż sk u tk i w e d łu g u s ta w y d aw n ej.

W n a s tę p s tw ie teg o w o k r e sie przed 27.XI.1945 r. o b o w ią z u je na Z iem ia ch O d­ z y sk a n y c h n ie m ie c k ie p ra w o sp ad k ow e, k tó re m iało tam m oc o b o w ią z u ją c ą w c h w ili p rzy łą cz en ia ty ch ziem do P o lsk i, tj. w łą c z n ie z R e i c h s e r b h o f g e s e t z . M ając jed n a k ch a ra k ter p raw a obcego, p o d leg a ono o g ra n icze n iu z art. 38 p ra w a p r y w a tn e g o m ięd zy n a ro d o w eg o . D la teg o te ż k ie r u ją c s ię ty m i za sa d a m i i sto su ją c a n a lo g ię z art. 3 d e k r e tu z dnia 30.111.1945 r. o u tw o r z e n iu w o je w ó d z tw a g d a ń ­ s k ie g o (Dz. U . N r 14, poz. 57), S ąd N a jw y ż s z y w sp ra w ie C III 2150/47 w s k ła ­ d zie sie d m iu sęd zió w w u ch w a le z d nia 11.VI.1948 r. (P iP 1948, z. 9/10, str. 144) o rzek ł, że do o cen y sk u tk ó w i zd arzeń p ra w n y ch , za sz ły c h na Z iem ia ch O d zy sk a ­

№ 7 (79) P y t a n i a i o d p o w i e d z i p r a io n e 61

n y c h p o o b jęciu ty c h Z iem p rzez P a ń stw o P o lsk ie przed w e jśc ie m w ży cie d ek retu z d n ia 13 lis to p a d a 1945 r. n a le ż y sto so w a ć p rzep isy u s ta w o d a w stw a c y w iln e g o w sk a z a n e w art. 4 teg o ż d ek retu . N a p o w y ższy ch zasad ach op arł s ię Sąd N a jw y ż ­ s z y ta k że w sk ła d z ie trzech sęd zió w w p ó źn iejszy m n ie o p u b lik o w a n y m w y r o k u , u zn ając w ro zstrzy g a ją cej sp ra w ie R e i c h s e r b h o f g e s e t z za o b o w ią z u ją c y d la te g o , ż e sp a d k o d a w ca z a m ieszk iw a ł i zm arł na ob szarze, k tó r y w c h w ili jeg o śm ierci n ie b y ł jeszcze w c ie lo n y do P a ń stw a P o lsk ieg o , a o b ecn ie m a ch a ra k ter Z iem i •O dzyskanej, o r a z z te j d a lszej p rzyczyn y, że R e i c h s e r b h o f g e s e t z n ie k o lid u je z p o d sta w o w y m i zasad am i o b o w ią zu ją ceg o w P o lsc e porządku p u b liczn eg o , co zr e sz tą d o zn a ło p o tw ie r d z e n ia w p ó źn iejszej u sta w ie z dnia 29.VI.1963 r. o o g r a ­ n ic z e n iu p o d zia łu gosp o d a rstw ro ln y c h (Dz. U. N r 28, poz. 168), p rz e w id u ją c e j p o k r e w n e u p orzą d k o w a n ie sto su n k ó w sp a d k o w y ch n a w si.

In aczej je d n a k p rzed sta w ia s ię sp raw a o b o w ią zy w a n ia u sta w n ie m ie c k ic h na z ie m ia c h , k tó re w dniu 1.IX.1939 r. n a le ż a ły do P o lsk i (a w ię c n ie m ają o n e ch a ­ r a k te r u Z iem O d zysk an ych ), k tó r e H itle r za rzą d zen iem z d n ia 8.X.1939 r. w c ie lił ■do R zeszy N ie m ie c k ie j i n a k tó ry ch zarząd zen iem z dnia 25.IX.1941 r. za stą p ił o n u s ta w o d a w stw o ta m o b o w ią zu ją ce u sta w o d a w stw e m n ie m ie c k im , rozciągając ty m sa m y m n a t e ziem ie ta k że R e i c h s e r b h o f g e s e t z ; dopiero z c h w ilą p o k on an ia R zeszy N ie m ie c k ie j p o w ró ciły one do P o lsk i, przy czym p óźn iej ża d en a k t u s ta ­ w o d a w c z y n ie za jm u je się p ra w em tam o b o w ią zu ją cy m . Z abór b o w ie m ty c h ziem b y ł sp rzeczn y z zasad am i p raw a m ięd zy n a ro d o w eg o , w o b ec czeg o za rząd zen ia za­ b orcy n ie m o g ły w y w o ła ć n a zabranych ziem ia ch żad n ej zm ia n y u s ta w o d a w stw a o b o w ią z u ją c e g o n a nich.

W p o w ie c ie lu b lin ie c k im o b o w ią z y w a ło w r. 1943, g d y p o leg ł w ła ś c ic ie l położo­ n eg o ta m g o sp o d a rstw a roln ego, p raw o n ie m ie c k ie w e d łu g sta n u w r. 1920, a w ię c ty lk o n ie m ie c k i k od ek s c y w iln y . W ed łu g § 1925 teg o k od ek su u s ta w o w y m i sp a d ­ k o b ie r c a m i b ezd zietn ej o so b y sta n u w o ln e g o są przede w s z y stk im rod zice jej w ró w n y ch c z ę śc ia c h , w m iejsce zaś k a żd eg o z nich, k tó ry ju ż n ie ż y je, w stę p u je 'r o d z e ń stw o . N a p o d sta w ie w ię c cyt. art. 1925 sp ad ek p rzyp ad ł w p o ło w ie o jcu , a w d rugiej p o ło w ie ro d zeń stw u w ła śc ic ie la zagrody. P o w y ższy p orząd ek d zie­ d z ic z e n ia m ó g łb y p rzez p rzy szłe zd arzen ia u k sz ta łto w a ć się in aczej. P rzy to czo n y

b o w ie m na w s tę p ie art. X V III przep. w p row . pr. spadk. n a k a zu je sto so w a ć p ra w o •obow iązujące w c h w ili śm ie r c i sp a d k o d a w cy , je ż e li p rzep isy d a lsz e n ie sta n o w ią in a ­

czej. P r z e p ise m zaś sta n o w ią cy m w y ją te k od art. X V III je s t art. X X I, w e d łu g k tó r e ­ go sp ad k ob ierca p o w o ła n y do sp ad k u p ra w em d a w n y m tra ci — z p rzy czy n w a r ty ­ k u le ty m p o d a n y ch — sw e p raw o z ty tu łu d zied ziczen ia u sta w o w e g o d o c a ło ś c i lu b c z ę śc i sp a d k u , je ż e li n ie b yłb y p o w o ła n y d o n ich n o w y m p ra w em sp a d k o w y m . S k o ro jed n a k n a p o d sta w ie art. 18 § 2 pr. spadk. po p o leg ły m w ła ś c ic ie lu d z ie ­ d z ic z y lib y o jc ie c w '/t , a ro d zeń stw o w 3/4 częściach , ojciec zaś o b ją ł sp a d e k od r a z u w p o sia d a n ie, to n ie u tra cił o n V4 części p rzyp ad ającej m u w e d łu g cy t. § 1925 p on ad to , co p r z y słu g iw a ło b y m u w e d łu g o b o w ią zu ją ceg o p raw a sp a d k o w eg o .

P e łn a część sp a d k o w a o jca n ie sta n o w i jed n a k — ja k to zazn aczon o w p y ta n iu — id e a ln e j p o ło w y sp ad k u , le c z ty lk o u d zia ł do w y so k o śc i p o ło w y w sp a d k o w ej w sp ó ln o ś c i do n ie p o d z ie ln e j ręki, p rzy czy m w sp ó ln o ść ta trw a aż do jej u c h y le n ia p rzez p o d zia ł ze zm ia n a m i w y p ły w a ją c y m i z u sta w y z d nia 29.VI.1963 r. (Dz. U. № 28, poz. 168).