Pomoc prawna świadczona przez zespoły adwokackie na rzecz osób prawnych

Edmund Mazur

Pomoc prawna świadczona przez

zespoły adwokackie na rzecz osób

prawnych

Palestra 9/6(90), 1-12

H A I r -< I \ A ORGAN NACZELNEJ

X JL \ I A

I | J [ \ /

V

w 6 (go)_________ m u

e Z E B U E C 1965

EDMUND MAZUR

x Pomoc prawna świadczona przez zespoły

adwokackie na rzecz osób prawnych

Świadczenie pomocy praw nej przez zespoły adwokackie dla osób fi­ zycznych nie nasuwa w zasadzie wątpliwości. Jest ono uregulow ane przepisam i ustaw y o u stro ju a d w o k a tu ry 1 i rozporządzenia M inistra Sprawiedliwości w sprawie zespołów adw okackich2 oraz — w zakresie opłacania tej pomocy — przepisam i rozporządzenia M inistra Spraw iedli­ wości w spraw ie w ynagrodzenia adwokatów za w ykonywanie czynności zawodowych 3. N atom iast pomoc praw na zespołów adwokackich dla osób praw nych nasuwa trudności in terp retacy jn e zarówno u zlecających tę pomoc, jak i świadczących ją.

Dzieje się tak dlatego, że w zakresie dopuszczalności świadczenia pomocy praw nej przez zespoły adwokackie na rzecz innych osób niż osoby fizyczne oraz w zakresie dopuszczalności zlecania tej pomocy Istnieje w iele przepisów w zajemnie się zazębiających, a naw et nakłada­ jących na siebie. Jeżeli dodam y do tego wieloznaczność w yrażeń praw ­ nych i brak precyzji sform ułow ań w aktach norm atyw nych, które regu­ lu ją to zagadnienie, to stan ten uzasadnia m.zd. potrzebę napisania niniejszego artykułu. Nie zamierzam w n im w yczerpać całości zagadnie­ nia, natom iast postaram się wskazać na niektóre problemy, jakie w yła­ niają się na gruncie zarządzenia n r 36 Prezesa R ady M inistrów w sprawie w ytycznych dla w ykonyw ania obsługi praw nej jednostek gospodarki uspołecznionej przez zespoły adwokackie.4

Aby jednak dojść do pew nych stw ierdzeń dotyczących obsługi praw nej Jed n o stek gospodarki uspołecznionej przez zespoły adwokackie, trzeba zatrzym ać się przez chwilę nad zagadnieniem obsługi praw nej osób praw ­ ny ch w naszym, system ie polityczno-gospodarczym.

1 D z. U . 7. 1963 r. Nn 57, p o z . 309. 2 D z. U . z 1964 r. N r 1, p o z . 4. 3 D z . U . z 1961 r. N r 24, p o z. 118. 4 M .P . z 19S4 r. N r 31, p o z . 135.

2 E d m u n d , M a z u r _{Nr 6 (9Q>} I. O b sługa prawna jednostek państwowych

Po ostatniej w ojnie obowiązywała u nas zasada centralizacji obsługr praw nej przed organam i rozstrzygającym i spory. W ykonyw ały ją o rg an y P ro ku rato rii G eneralnej, Urząd Zastępstwa Praw nego, wydziały p ra w n e prezydiów wojewódzkich rad narodowych.

D ekret z dnia 2.VI.1954 r.5 zerw ał z zasadą koncentracji obsługi p raw n ej w zakresie zastępstwa sądowego władz, urzędów, instytucji, przedsię­ biorstw państw ow ych i banków (pomijam celowo przedsiębiorstw a pozo­ stające wówczas pod przym usow ym zarządem państw ow ym , jako w chw ili obecnej nieaktualne). W w ykonaniu postanow ień wspomnianego d ek retu Rada M inistrów podjęła uchw ałę n r 294 z dnia 2.VI.1954 r. i n r 423 z dnia 7.XI.1957 r.6 w spraw ie zastępstwa sądowego i obsługi prawnej, terenow ych organów władzy państw ow ej.

Prezes Rady M inistrów pismem okólnym n r 255 z dnia 20.X.1954 r .T w yjaśnił szczegółowo nowe zasady organizacji zastępstwa sądowego w urzędach, instytucjach i przedsiębiorstw ach państw ow ych. Choć pism o okólne n r 255 zostało w ydane w w ykonaniu d ek retu z dnia 2.VI.1954 v.r zwraca uwagę jego węższy zakres. Nie dotyczy ono władz i banków, co w ynika w yraźnie zarów no z ty tułu, jak i z poszczególnych postanowień.

Najogólniej rzecz biorąc, w spom niane ak ty norm atyw ne w prow adziły zasadę dekoncentracji obsługi praw nej w zakresie zastępstwa sądowego. Od tego czasu jako zastępca sądowy działa — zam iast organów zastępstw a prawnego — pełnomocnik ustanow iony przez kierow nika jednostki pań­ stwowej lub przez organ nadrzędny tej jednostki. Już w tedy p rzew i- dzina była (pkt 8 pism a okólnego Nr 255) iftożliwość zlecenia zespołom, adwokackim prowadzenia konkretnej spraw y lub pełnienia określonej czynności sądowej przy pow staniu okoliczności w ym ienionych w ty m że piśmie okólnym.

Niezależnie zupełnie od organizacji zastępstw a sądowego, w jednost­ kach państwowych i gospodarczych działały kom órki organizacyjne zaj­ m ujące się spraw am i obsługi praw nej. Usytuowanie tych komórek i ich nazwa zależała od konkretnych potrzeb, schem atu organizacyjnego, p lan u etatów, funduszu płac danej jednostki itp. (departam enty praw ne lu b praw no-organizacyjne, biura prawne,, samodzielne biura, praw ne, zespoły radców praw nych, radcowie praw ni itp.).

Obowiązująca wówczas ustaw a o ustroju adw okatury z dnia 27.VI. 1950 r.8 zezwalała adwokatom w ykonującym zawód w zespołach adwo­ kackich lub indyw idualnie na pełnienie funkcji radców praw nych bez żadnych ograniczeń.

Taki stan rzeczy trw ał do dnia 31.X II.1961 r. Uchwała n r 533 R ad y M inistrów z dnia 13.XII.1961 r.9 wprowadziła nowe zasady organizacji obsługi praw nej przedsiębiorstw państwowych, zjednoczeń i banków państwowych. Uchwała stanowi m. in., że adwokaci w ykonujący zawód

5 D z . U . z 1954 r. N r 25, p o z . 93. D e k r e t te n z o s t a ł u c h y lo n y p r z e z a r t. V p k t 2 p r z e p is ó w w p r o w a d z a j ą c y c h k .p .c . (D z . U . z 1964 r. N r 43, p o z. 297). e O b ie u c h w a ły n ie o p u b lik o w a n e . 7 M .p . Z 1954 r. N r A-101, p o z . 1276. « J e d n o li t y t e k s t : D z. U. z 1959 r. N r 8, p o z . 41 z e z m ia n ą ; D z . V . z 1962' r. N r 66,. p o z . 329. 9 M .P . z 1961 r. N r 96, p o z . 406.

№ 6 (90) Pom oc pra w n a zespołów a d w o ka ckich ₃ adwokacki mogą do 31.XII.1963 r. łączyć w ykonywanie zawodu z fu nkcja­ mi radców praw nych w przedsiębiorstwach, w których funkcje te w yko­ nyw ali w dniu w ejścia w życie uchwały, z tym jednak ograniczeniem, że łączny w ym iar godzin p racy w charakterze radców praw nych nie może przekraczać 46 godzin tygodniowo (§ 20).

Uchwała zaw iera delegację dla Prezesa R ady M inistrów w spraw ie ustalenia ogólnych zasad organizacyjnych obsługi praw nej przedsię­ biorstw (§ 2 ust. 3). Przypuszczam, że delegacja dotyczy przedsiębiorstw państw ow ych i tylko na 'karb nieścisłości legislacyjnej należy położyć brak tego przym iotnika.

Również § 25 tejże uchw ały zawiera delegację dla Prezesa Rady Mi­ nistrów , która zezwala na rozciągnięcie stosowania przepisów uchw ały oraz w ytycznych na jej podstaw ie w ydanych na inne jednostki pań­ stwowe nie będące przedsiębiorstw am i państwowymi.

Ponadto uchwała zaleca centralnym organizacjom spółdzielczym zor­ ganizowanie obsługi praw nej jednostek spółdzielczych oraz stowarzysze­ niom prowadzącym działalność gospodarczą ustalenie obsługi praw nej tych zakładów, któ re tę działalność gospodarczą prowadzą — na zasadach zaw artych w uchale i w ytycznych, które w yda Prezes Rady M inistrów.

Prezydium Naczelnej Rady Spółdzielczej rozciągnęło w dniu 2.1.1963 r. zasady uchw ały i w ytycznych na spółdzielnie i ich zw iązki10, a z kolei poszczególne związki spółdzielni w ydały przepisy wykonawcze (np. CRS „Samopomoc Chłopska”, ZSS „Społem”, C entralny Zw. Sp. P racy itp.).

Spraw ę obsługi praw nej zakładów pracy stowarzyszeń, prowadzących działalność gospodarczą, reguluje uchw ała nr 2/63 Prezydium Komisji K oordynacyjnej Działalności Gospodarczej Organizacji Społecznych z dnia 3.V.1963 r.11 Uchwała nie obejm uje swym zasięgiem obsługi praw nej w zakresie działalności statutow ej (niegospodarczej) stowarzyszeń oraz naczelnych kom órek organizacyjnych stow arzyszeń spraw ujących nadzór nad zakładam i pracy prowadzącymi działalność gospodarczą.

W w ykonaniu delegacji zaw artej w uchw ale n r 533 Prezes Rady M inistrów w ydał zarządzenie n r 62 z dnia 3.VII.1962 r.n , k tó re ustala w ytyczne w spraw ie ogólnych zasad organizacji obsługi praw nej przed­ siębiorstw państwowych, zjednoczeń i banków państwowych.

Postanow ienia uchw ały oraz w ytycznych zostały rozciągnięte na inne państw ow e jednostki organizacyjne działające w edług zasad rozrachunku gospodarczego (§ 1 ust. 1 p k t 1), na jednostki równorzędne zjednoczeniom w rozumieniu dekretu z dnia 26.X.1950 r. o przedsiębiorstw ach państw o­ wych (§ 1 ust. 1 p k t 2) oraz na zakłady p racy działające według zasad w ew nętrznego pełnego rozrachupku gospodarczego (§ 1 ust. 2).

Z porównania przepisów zaw artych w § 1 ust. 1 p k t 1 oraz w § 1 ust. 2 zarządzenia n r 62 wynika, że postanowienia uchw ały i w ytycznych w za­ kresie organizacji obsługi praw nej stosuje się tylko do takich przedsię­ biorstw państwowych, banków państw ow ych i innych państw ow ych jed­ nostek organizacyjnych, które działają w edług zasad rozrachunku

gospo-10 M o n ito r S p ó łd z ie lc z y z 1963 r. N r 1, p o z . 1.

11 N ie p u b lik o w a n a . J e j t e k s t p r z y ta c z a ją : Z. K l a f k o w s k i , A. R o s i e n k i e w i e z i S. C z a j k o w s k i w p r a c y „ F a ń s t w o w y A r b itr a ż G o s p o d a r c z y i o b s łu g a p r a w n a je d n o s te k g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j , W y d a w n ic t w o P r a w n ic z e 1965, str . 176—178.

4 E d m u n d M a z u r Nr 6 (90)

d ar czego. A contrario, jeżeli któraś z nich opiera swoje działanie nie na zasadach rozrachunku gospodarczego,, przepisy uchw ały i w ytycznych nie m ają do nich zastosowania w zakresie organizacji tej obsługi.

Kończąc ten rys historyczny przepisów dotyczących obsługi praw nej osób praw nych, można je uszeregować następująco: •

1) przepisy dek retu z dnia 2.VI.1954 r. (obecnie uchylone) oraz przepisy pisma okólnego n r 255 Prezesa Rady M inistrów z dnia 20.X .1954 r. regulują zagadnienia obsługi praw nej w zakresie zastępstwa sądowego. Dotyczą one władz, urzędów, in stytucji i przedsiębiorstw państw ow ych oraz banków;

2) przepisy uchw ały n r 294 Rady M inistrów z dnia 2.VI.1954 r. oraz uchw ały Rady M inistrów n r 423 z dnia 7.XI.1957 r. regulują zagad­ nienia obsługi praw nej i spraw y zastępstwa sądowego' terenow ych organów władzy państw ow ej (rad narodowych w szystkich szczebli); 3) przepisy uchw ały n r 533 R ady M inistrów z dnia 13.X II.1961 r. oraz

przepisy zarządzenia n r 62 Prezesa Rady M inistrów z dnia 3.VII. 1962 r. regulują spraw y obsługi praw nej:

a) przedsiębiorstw państw ow ych działających w edług zasad rozra­ chunku gospodarczego,

b) banków państwowych,

c) zjednoczeń i rów norzędnych państw ow ych organizacji gospodar­ czych w rozum ieniu dek retu z dnia 26.X.1950 r. o przedsiębior­ stwach państw ow ych13,

d) państwowych zakładów pracy działających w edług zasad w ew nę­ trznego pełnego rozrachunku gospodarczego,

e) spółdzielni i ich związków.

f) zakładów p racy stowarzyszeń prowadzonych w edług zasad rozra­ chunku gospodarczego, jeżeli stowarzyszenia te prowadzą działal­ ność gospodarczą i na tę działalność uzyskały zezwolenie M inistra Finansów oraz figurują w rejestrze stowarzyszeń prowadzących działalność gospodarczą, prowadzonym przez M inisterstwo F inan­

sów, a stowarzyszenie wykonało zalecenie uchw ały n r 533. W s z y s t k i e i n n e j e d n o s t k i i o s o b y p r a w n e n i e w y m i e n i o n e w p k t 1 — 3 m o g ą m i e ć o b s ł u g ę p r a w n ą i o r g a n i z o w a ć j ą n a m o c y w ł a s n y c h z a r z ą d z e ń i d e c y z j i . W t e j m i e r z e b r a k j e s t o g ó l n y c h a k t ó w n o r m a t y w n y c h r e g u l u j ą c y c h t e z a g a d n i e n i a .

II. D opuszczalność zlecenia ubsługi prawnej zespołom adwokackim Ustawa o ustroju adw okatury oraz rozporządzenie M inistra Spraw iedli­ wości w spraw ie zespołów adwokackich dopuszcza możliwość obsługi praw nej nie tylko osób fizycznych.

Należy pamiętać, że art. 22 ustaw y stanow i jednoznacznie, że zespół adwokacki może odmówić pomocy praw nej tylko z w a ż n y c h p o ­ w o d ó w . Ocena, czy pow stały fakt powodujący odmowę udzielenia pomocy praw nej jest ważnym powodem, należy przede w szystkim do kierow nika zespołu, w wypadkach w ątpliw ych a nie cierpiących zwłoki — do dziekana rad y adwokackiej, a w innych w ątpliw ych wypadkach — do

Nr 6 (90) Pom oc praw na zespołów a d w o ka ck ic h ₅ rad y adwokackiej. Nie potrzeba specjalnie podkreślać, że w szystkie te organy adw okatury (kierownik zespołu, dziekan, rada adwokacka) muszą się kierować przy podejmowaniu decyzji zadaniami adw okatury i działać zgodnie z praw em i interesem mas pracujących (art. 1 i 2 ustaw y o u.a.).

A rtykuł 17 ustaw y o u.a., mówiąc o zadaniach zespołu adwokackiego, określa je lapidarnie jako „udzielanie pomocy p raw n ej”. Ustęp 2 tegoż arty k u łu w ymienia w prawdzie form y udzielania tej pomocy, ale ich w y­ m ienienie ma ch arakter przykładowy, na co wskazuje w yraźnie użycie słowa „w szczególności”. Również przepisy rozip. M inistra Sprawiedliwości 0 zespołach adwokackich (§ 20—26) n ie zaw ierają konkretnych zakazów co do form świadczenia usług praw nych.

M o ż n a w i ę c s t w i e r d z i ć , ż e u d z i e l a n i e p o m o c y p r a w n e j p r z e z z e s p o ł y a d w o k a c k i e j e s t o g r a n i ­ c z o n e c o d o t r e ś c i t y l k o „ p r a w e m i i n t e r e s e m m a s p r a c u j ą c y c h ” (art. 2 u. o u. a.), a o d m o w a u d z i e l e n i a p o m o c y p r a w n e j w y m a g a p o w s t a n i a „ w a ż n y c h p o - w o d ó w ” (art. 22 u. o u.a.).

W ypada zaznaczyć, że o ile stw ierdzenie działania „zgodnie z praw em ” nie nasuw a dla praw nika zasadniczych wątpliwości (może być tylko tru d ­ ność w w yszukaniu odpowiedniego przepisu prawa), o tyle ocena „interesu mas pracujących” oraz „ważnych powodów” może w praktyce przysparzać wiele trudności. Prawidłowość oceny w ty m przedm iocie wymaga nie tylko znajomości prawa, ale również dużego w yrobienia społecznego, nie tylko dokładnej znajomości założeń ustrojow ych ale również znajomości strategii i taktyki. Nie można tu wypracować i wskazać żadnych sztyw ­ nych norm i kryteriów . Każdorazowo decyduje ocena konkretnego faktu 1 zdarzenia przy uw zględnieniu całej złożoności i bogactwa przejaw ów naszego życia.1®

Od tej zasady generalnej istnieje jednak w yjątek określony w art. 18 u. o u.a. Stanow i on mianowicie, że obsługę praw ną j e d n o s t e k g o s ­ p o d a r k i u s p o ł e c z n i o n e j zespoły adwokackie mogą wykonywać „stosownie do w ytycznych w ydanych przez Prezesa R ady M inistrów ” . Na mocy tej delegacji Prezes Rady M inistrów wydał zarządzenie n r 36 14 w spraw ie w ytycznych dla wykonywania obsługi praw nej jednostek gos­ podarki uspołecznionej przez zespoły adwokackie.

Postanowienia zarządzenia oraz załącznika do tego zarządzenia dadzą się sprowadzić do następujących zagadnień:

a) Zespół adwokacki może się podjąć w ykonania u s ł u g i p r a w n e j na podstaw ie pisemnego zlecenia jednostki gospodarki uspołecznio­ nej, p rzy czym usługę praw ną zdefiniowano przez przykładow e w y ­ m ienienie czynności zespołu (§ 1 p k t 1 i 2 załącznika). , b) Jednostka gospodarki uspołecznionej może zlecić zespołowi adwo­ kackiemu w ykonanie usługi praw nej tylko w określonej sytuacji, ściśle przew idzianej postanow ieniam i § 2, 3 i 4 załącznika.

c) Zapłata za usługę praw ną następuje z bezosobowego funduszu płac po w ykonaniu usługi i w ystaw ieniu przez zespół adwokacki ra­ chunku (§ 5 i 6 załącznika).

la D z . U. z 1960 r. N r 18, p oz. 111. u M .P . z 1964 r. N r 31, p o z . 135.

E d m u n d M a z u r _{Nr 6 (90)}

III. Z a k re s podmiotowy zarządzenia

O ile poprzednie a k ty norm atyw ne z dziedziny obsługi praw nej opero­ w ały nazewnictw em organizacyjnym o określonych odpowiednikach p raw ­ nych (przedsiębiorstwa państwowe, zjednoczenia, banki państw ow e itp.), 0 tyle om awiane zarządzenie wprowadza, jednolitą nazw ę „ j e d n o s t k i

g o g p o d a r k i u s p o ł e c z n i o n e j ”. Na m arginesie niniejszych roz­ ważań trzeba podkreślić, że pojęcie podm iotu uspołecznionego jest szersze aniżeli pojęcie jednostki gospodarki uspołecznionej.15 N adal jednak sta­ nowi trudność ścisłe określenie jednostek gospodarki uspołecznionej. Obo­ w iązujące ustaw odaw stw o z dziedziny gospodarczej n ie d aje jednolitej definicji tego pojęcia, choć w iele aktów norm atyw nych nim operuje. N ajbardziej może szeroko określa pojęcie jednostki gospodarki uspołecz­ nionej ustaw a o rozliczeniach pieniężnych jednostek gospodarki uspołecz­ n io n e j16, zaliczając do niej urzędy, zakłady, instytucje, przedsiębiorstw a, państwowe, organizacje spółdzielcze i spółki ^‘udziałem co najm niej 50 % kapitału państwowego.

Jednakże z naciskiem trzeba podkreślić, że takie określenie jednostek gospodarki uspołecznionej zostało dokonane w rozum ieniu omawianej ustaw y i tylko na użytek rozliczeń pieniężnych. Podobne sformułowania można znaleźć w innych aktach praw nych, np. z dziedziny dostaw, robót 1 usług, arb itrażu itd. Kodeks cyw ilny też o p eru je pojęciem jednostek gospodarki uspołecznionej, ale rów nież w rozum ieniu czy to zakresu jego stosowania (art. 1), czy też p rzy określaniu osobowości praw nej (art. 33). Ponadto k.c. operuje pojęciem „organizacje społeczne ludu p ra ­ cującego” (art. 33), k tó re jednak w rozum ieniu kodeksu n ie są jednost­ kam i gospodarki uspołecznionej, jakkolw iek do organizacji tych kodeks każe stosować przepisy dotyczące gospodarki uspołecznionej.

Również przepisy k.p.c. w ielokrotnie operują pojęciem jednostek gos­ podarki uspołecznionej lub organizacji społecznych ludu pracującego. Dla przykładu można tylko wymienić art. 14, 61—63, szereg przepisów w działach o dowodach, wyrokowaniu, egzekucji itp.

W szystkie te ak ty p raw ne określają pojęcie jednostki gospodarki uspo­ łecznionej na swój w łasny użytek i w e w łasnym rozum ieniu, używając go swobodnie jako coś, co jest doskonale znane i oczywiste. Można sięgnąć do określeń ekonomicznych, ale również i tam trudno znaleźć jednolitą definicję, k tórą by można było przyjąć i stosować na gruncie praw nym .17 Można zresztą przyjąć także i inne rozwiązanie, a mianowicie rozumieć przez to pojęcie te jednostki, któ re zostały objęte aktam i norm atyw nym i o obsłudze praw nej, a które w ym ieniłem w części Ipierwszej w punktach 1—3 niniejszego artykułu. Rozwiązanie to w ydaje mi się najbardziej prawidłowe, bo jeżeli n ie ma w naszym ustaw odaw stw ie jednolitej

defi-45 p a t r z a r t y k u ł S t e f a n a M i z e r y : D o p u s z c z a ln o ś ć i z a k r e s w y k o n y w a n ia o b s łu g i p r a w ­ n e j je d n o s t e k u s p o łe c z n io n y c h p r z e z z e s p o ły a d w o k a c k i e , „ P a l e s t r a ” n r 4/64, s tr . 10—15. W D z . U . z 19Ś8 r. N r 44, p o z . 215. 17 W ą tp liw o ś c i w t y m z a k r e s ie b y ły ju ż w ie lo k r o t n i e p o d n o s z o n e p r z e z w i e l u a u to r ó w . W y s t a r c z y t u w y m ie n ić p r z y k ła d o w o : S . S s e r : P a ń s t w o w e o s o b y p r a w n e , P i P n r 12/64, s tr . 841 i n a s tę p n e ; A . W o l t e r : O so b y fiz y c z n e i p r a w n e w k o d e k s ie c y w i l n y m , s k r y p t C e n tr . S t u d iu m N o w e g o P r a w a C y w iln e g o 1965 r .; S . B u c z k o w s k i : P r o b l e m a t y k a o b r o tu u s p o łe c z n io n e g o w K o d e k s ie c y w iln y m , P i P n r 10/64r s tr . 482 i n a s t ; J . L i t w i n : K o d e k s c y w i l n y a p r a w o a d m in is t r a c y j n e ” , P U G n r 10/64, s tr . 247 i n a s t.

№ 6 (90) Pom oc praum a zespołów a d w o ka ck ic h _i nicji jednostki gospodarki uspołecznionej, a wiele aktów norm atyw nych używa tego pojęcia dla własnego użytku i we w łasnym rozumieniu, to przyjm ując, iż zagadnienie obsługi praw nej stanowi pew ien zam knięty system dostatecznie uregulow any wieloma już przepisam i prawnym i, nie ma żadnych podstaw, by tw orzyć nowe pojęcie jednostki gospodarki uspołecznionej w rozumieniu zarządzenia n r 36 Prezesa Rady M inistrów, wychodząc poza ten zam knięty system.

W takiej sytuacji nasuw a się logiczny wniosek, że przepisy zarządzenia n r 36 Prezesa Rady M inistrów m ają zastosowanie do:

:1) organów władzy,

2) urzędów i instytucji państwowych,

3) przedsiębiorstw państw ow ych działających w edług zasad rozra­ chunku gospodarczego,

4) banków państwowych,

-5) zjednoczeń i rów norzędnych państw ow ych organizacji gospodar­ czych w rozumieniu d ekretu o przedsiębiorstw ach państwowych, 6) innych państw ow ych zakładów pracy działających w edług zasad

w ew nętrznego pełnego rozrachunku gospodarczego, 7) spółdzielni i ich związków,

8) zakładów pracy, prowadzonych w edług zasad rozrachunku gospo­ darczego a powołanych i prow adzonych przez stowarzyszenia, jeżeli stowarzyszenia te prowadzą działalność gospodarczą i uzyskały na jej prowadzenie zezwolenie M inistra Finansów.

W zasadzie cała działalność gospodarcza k ra ju została zreglam entowana c o do form i zakresu obsługi praw nej. Pozostałe jednostki nie wymienione w p kt 1—8 są tak nieliczne, że ustawodawca rozm yślnie je pominął, poddając ich obsługę praw ną przez zespoły adwokackie dw ustronnym umowom, zaw ieranym m iędzy zlecającą jednostką a zespołem adwokac­ kim. Do jednostek tych przykładowo zaliczyć należy: zrzeszenie rzemiosła i pryw atnego przem ysłu, związki zawodowe, organizacje społeczne i poli­ tyczne, stow arzyszenia nie prowadzące działalności gospodarczej, osoby •prawne praw a pryw atnego itp.

IV. Formo i dopuszczalność obsługi prawnej jednostek gospodarki uspołecznionej przez zespoły adw okackie

A nalizując art. 18 ustaw y o u.a. oraz wydane z mocy tego arty k u łu ^zarządzenie n r 36 Prezesa R ady M inistrów, narzuca się wniosek, że P rezes Rady M inistrów uregulow ał tylko część zagadnienia dotyczącego w ykonyw ania obsługi praw nej. Nie jest to przeoczenie ani błąd, ale prosta konsekw encja płynąca z w szystkich przepisów o obsłudze praw nej, po­ przednio już omówionych.

A rtykuł 18 ustaw y o u stro ju adw okatury mówi w yraźnie o „obsłudze p raw n e j jednostek gospodarki uspołecznionej” , natom iast zarządzenie n r 36 mówi o „usłudze” praw nej.

K ażdy praw nik dostrzeże tu zasadniczą różnicę, każda bowiem usługa wchodzi w skład pojęcia obsługi, ale obsługa nie mieści się w pojęciu usługi.

z E d m u n d M a z u r Nr 6 ( m

Również co do zasięgu rzeczowego może obejmować całość zagadnień praw nych jednostki, pew ien w ycinek lub fragm ent jej działania, w reszcie konkretną spraw ę lub jej część.

Usługa praw na natom iast nosi w sobie elem ent konkretnej czynności: czy spraw y jednostkowej.

P rzy takim rozum ieniu pow staje zagadnienie, czy zespół adwokacki' miożfe i kiedy m ianowicie w ykonyw ać obsługę czy też usługi prpwine* na zlecenie jednostek uspołecznionych.

Należy tu rozróżnić sytuacje:

a) kiedy zlecającym jest jednostka gospodarki uspołecznionej nie bę­ dąca organem naczelnym,

b) kiedy zlecającym jest, organ naczelny jednostki gospodarki uspo­ łecznionej,

c) kiedy zlecającym jest podmiot uspołeczniony nie będący jednostką^ gospodarki uspołecznionej,

d) kiedy zlecającym jest osoba (ale n ie fizyczna) nie będąca podmio­ tem uspołecznionym.

Ad a). P rzy przyjm ow aniu zlecenia jednostki gospodarki uspołecznio­ nej nie będącej organem naczelnym , zespół adwokacki nie może odmówić świadczenia usługi praw nej, jeżeli zlecenie zostało dokonane w fo rm ie pisem nej i podpisane przez odpowiednią osobę (§ 1 u st. 1 załącznika do* zarządzenia n r 36),f dotyczy zaś konkretnej usługi. Co należy rozumieć przez pojęcie usługi praw nej, zostało przykładowo określone w § 1 ust. 2' załącznika.

N atom iast zespół adwokacki nie ma m. zd. obowiązku ani też p rak ­ tycznej możliwości sprawdzenia, czy zleceniodawca zachował w szystkie wym agania określone ściśle w § 2, 3 i 6 załącznika. W szczególności n ie w ydaje się możliwe spraw dzenie przez zespół adwokacki, czy zlecenio­ dawca nie ma zorganizowanej obsługi praw nej, czy zachodzą przeszkody uniem ożliwiające w ystępow anie radcy praw nem u lub referentow i p raw ­ nem u zleceniodawcy z powodu odległości, czy zlecenie dotyęzy spraw y

nietypow ej i skomplikowanej, a stałą obsługę praw ną zleceniodawcy w ykonuje referen t praw ny, czy usługa wymaga zaangażowania w ybitnego’ specjalisty, czy zleceniodawca zwrócił się do jednostki nadrzędnej i uzys­ kał pisem ne zezwolenie na zlecenie usługi zespołowi adwokackiemu, c z y odpis tego zezwolenia jednostka nadrzędna zleceniodawcy przesłała p re ­ zesowi właściwej okręgowej kom isji arbitrażow ej, czy zlecenie jest wy­ padkiem nie cierpiącym zwłoki i czy w tedy zleceniodawca zawiadomił o zleceniu swoją jednostkę nadrzędną i prezesa w łaściwej komisji arb i­ trażowej i wreszcie czy (po wykonaniu usługi) zapłata nastąpiła z bez­ osobowego funduszu płac.

Do umów o świadczenie usług praw nych zleconych przez jednostki, o których mowa wyżej, należy stosować przepisy kodeksu cywilnego, te ostatnie zaś nie mogą być ograniczone przez a k ty norm atyw ne niższego rzędu, chyba że przepisy k.c. w yraźnie tak stanowią. W ydaje się więc,, że zespół adwokacki ma obowiązek przyjąć i realizować zlecenie, jeżeli jest dokonane w form ie pisem nej.

G dyby zresztą przyjąć, że na zespole adwokackim ciąży obowiązek spraw dzenia każdorazowo, czy zleceniodawca dopełnił czynności, o któ­ rych wyżej mówiłem, to w rów nej m ierze można by wymagać sprawdzę—

Nr 6 (90) Pom oc p raw na zespołów a d w o ka ckich

nia, czy zachodzą wypadki określone w § 13— 19 załącznika n r 1, w § 11, 17 i 21 załącznika n r 2 do zarządzenia n r 62 Prezesa R ady M inistrów, jeżeli: zleceniodawca należy do podmiotów określonych w tym że zarządzeniu. Taki obowiązek jest dla zespołów niew ykonalny z przyczyn technicznych i organizacyjnych, a ponadto pozbawiony jakiejkolw iek sankcji w razie nie dopełnienia obowiązków przez zleceniodawcę.

Z powyższych względów jedynym realnym rozwiązaniem w ydaje się; przyjęcie, że n a z e s p o l e a d w o k a c k i m c i ą ż y o b o w i ą z e k k o n t r o l i f o r m a l n e j u d z i e l o n e g o z l e c e n i a n a w y — k o n a n i e u s ł u g i p r a w n e j — w y ł ą c z n i e c o d o z a c h o ­ w a n i a f o r m y p i s e m n e j .

W szystkie inne obowiązki i wym agania dotyczące usług praw nych świadczonych przez zespoły adwokackie na zlecenie jednostek gospodarki: uspołecznianej nie będących organam i naczelnym i ciążą na tych jed­ nostkach. N iewykonanie tych obowiązków pociąga za sobą odpowiedzial­ ność służbową lu b finansową (albo obu rodzajów tej odpowiedzialności łącznie) w innych pracowników zleceniodawcy.

Ad b). K iedy zleceniodawcą usługi praw nej pozostaje jednostka gos­ podarki uspołecznianej będąca organem naczelnym, rozumowanie prze­ prowadzone ad a) w ydaje się tym bardziej słuszne. Dla przykładu można tylko wymienić, że zarówno zarządzenie n r 62 Prezesa Rady Ministrów,, jak i zarządzenie n r 36 Prezesa Rady M inistrów operują pojęciem jed­ nostki nadrzędnej, łącząc z nim pewne obowiązki i czynności zlecenio­ dawcy. W ykonanie ich w w ypadku, kiedy zleceniodawcą jest jednostka gospodarki uspołecznionej będąca organem naczelnym, jest po prostu niemożliwe (np. uzyskanie zgody jednostki nadrzędnej). Jest to dodatkowy argum ent przem aw iający za niniejszym rozumowaniem. Z porównania, tych przepisów można i należy wyciągnąć wniosek, że jednostki gospo­ darki uspołecznionej będące organam i naczelnym i nie są związane tym i wytycznymi, a zespoły adwokackie mogą przyjm ować zlecenia na usługi praw ne od tych jednostek z zachowaniem tylko jednego w arunku: pisem ­ nego powierzenia wykonania usługi.

Ad c) i d). K iedy zleceniodawcą usługi praw nej pozostaje podm iot uspołeczniony nie będący jednostką gospodarki uspołecznionej lub też osoba nie będąca podmiotem uspołecznionym (ale nie osobą fizyczną), zespół adwokacki może przyjąć takie zlecenie usługi praw nej bez żad­ nych ograniczeń na ogólnych zasadach. W ynika to w yraźnie z brzm ienia art. 17 ustaw y o u.a., ograniczenie zaś płynące z art. 18 u. o u.a. dotyczy tylko i wyłącznie jednostek gospodarki uspołecznianej. Oczywiście zawsze takie zlecenie należy badać pod kątem widzenia zadań adw okatury i in­ teresu mas pracujących.

Dotychczas starałem się omówić kw estię zlecania zespołom adwo­ kackim usług praw nych, ale poza usługam i istnieje także o b s ł u g a

p r a w n a .

Rozwiązania cmawianego problem u należy poszukiwać, analizując art. 18 u. o u.a. oraz — z mocy tego art. — przepisy wydanego zarządzenia n r 36 Prezesa Rady M inistrów w powiązaniu z przepisam i uchw ały n r 533: Rady M inistrów i zarządzenia n r '62 Prezesa Rady M inistrów. Z brzm ie­ nia wszystkich przepisów uchw ały n r 533 oraz § 1 ust. 3 i § 13 ust. 1 załącznika n r 1 do zarządzenia n r 62 wynika, że s t a ł ą o b s ł u g ę

le E d m u n d M a z u r Nr S (90)

p r a w n ą m o ż n a w y k o n y w a ć t y l k o n a p o d s t a w i e u m ó w o p r a c ę (a więc przez radców lub referentów prawnych) i że niedopuszczalne jest udzielanie zleceń „obejm ujących wykonywanie całości lub części obsługi praw nej oraz zleceń, których w ykonywanie trw a dłużej niż 3 miesiące” . Term in trzym iesięczny odnosi się tylko do zleceń, gdyż pierwsza część zdania dotycząca stałej obsługi praw nej nie jest ograniczona żadnym w arunkiem czasowym, lecz sprowadzona do for­ m y zatrudnienia na podstaw ie umowy o pracę. Jest oczywiste, że zespół adwokacki nie może zawrzeć umowy o pracę. Takie ustaw ienie przepisów w yraźnie w skazuje jednostkom zlecającym, że jeżeli doraźne usługi praw ­ ne świadczone przez zespół adwokacki pow tarzają się i łączna kw ota z ty tu łu świadczenia tych usług przekracza rocznie trzym iesięczne w y­ nagrodzenie radcy praw nego zatrudnionego na pełnym etacie, to jed­ nostka zlecająca obowiązana jest do zaangażowania radcy lub referenta praw nego (§ 14 zał. n r 1 do zarządzenia n r 62).

Można się zastanawiać nad tym, czy pojęcie „stałej obsługi praw nej” użyte w § 13 zał. n r 1 do zarządzenia n r 62 jest równoznaczne z pojęciem „obsługi praw n ej” użytym w § 18 u. o u.a. Dla uproszczenia przyjm uję jednoznaczność tych w yrażeń, gdyż przem awia za tym w ykładnia logicz­ na. Pozostaje tylko ustalić, do jakich jednostek uspołecznionych odnoszą się omówione w yżej przepisy. Stosując w ykładnię gram atyczną, należy stwierdzić, że ich zasięg stosowania jest określony przez postanowienia uchw ały n r 533 i zarządzenia n r 62 i że dotyczy tylko pew nej części jed­ nostek gospodarki uspołecznionej (patrz część I punkt 3 nin. artykułu), a mianowicie:

a) przedsiębiorstw państw ow ych działających według zasad rozra­ chunku gospodarczego,

b) banków państwowych,

c) zjednoczeń i rów norzędnych państw ow ych organizacji gospodar­ czych w rozum ieniu dekretu z dnia 26.X.1950 r. o przedsiębior­ stwach państwowych,

d) państw ow ych zakładów pracy działających w edług zasad w ew nę­ trznego pełnego rozrachunku gospodarczego,

e) spółdzielni i ich związków, *

f) zakładów pracy stow arzyszeń prowadzonych w edług zasad rozra­ chunku gospodarczego, jeżeli stow arzyszenia te prow adzą działal­ ność gospodarczą za zezwoleniem M inistra Finansów, a stow arzy­ szenie rozciągnęło na ten zakład p racy obowiązek stosowania prze­ pisów uchw ały n r 533 i zarządzenia n r 62.

Trudno jednak zakładać, że ustaw odaw ca celowo pom inął władze, urzędy i instytucje państwowe. Należy położyć to raczej na karb niedo­ patrzenia, stosując zaś w ykładnię logiczną, wypada stwierdzić, że w sto­ su nku do j e d n o s t e k g o s p o d a r k i u s p o ł e c z n i o n e j w r o ­ z u m i e n i u p r z y j ę t y m w n i n i e j s z y m a r t y k u l e z e ­ s p o ł y a d w o k a c k i e n i e m o g ą w o g ó l e w y k o n y w a ć o b s ł u g i p r a w n e j .

Rozumowanie niniejsze znajduje dodatkowe argum enty w przepisach zarządzenia n r 36 Prezesa R ady M inistrów. Jako w ydane na podstawie delegacji zaw artej w art. 18 u. o u.a., dotyczy wszystkich jednostek gos­ podarki uspołecznionej. Już § 1 tegoż zarządzenia głosi: „ustala się w

y-6 (90) Pom oc p raw na zespołów a d w o ka ckich H

tyczne dla wykonywania obsługi praw nej N atom iast załącznik do tegoż zarządzenia operuje pojęciem „usługi” . Płynie stąd wniosek, że obsługa praw na jednostek gospodarki uspołecznionej w ykonywana przez zespoły adwokackie została celowo sprowadzona do świadczenia usług praw nych — i tylko do tych usług.

W świetle powyższych rozważań można sformułować następujące wnioski: 1. z e s p o ł y a d w o k a c k i e m o g ą s i ę p o d e j m o w a ć b e z ż a d n y c h p r z e s z k ó d w y k o n y w a n i a u s ł u g p r a w- n y c h n a r z e c z o s ó b n i e b ę d ą c y c h o s o b a m i f i z y c z n y m i , z t y m t y l k o o g r a n i c z e n i e m , ż e j e ż e l i z l e c e n i o d a w c ą j e s t j e d n o s t k a g o s p o ­ d a r k i u s p o ł e c z n i o n e j , t o. z l e c e n i e m u s i m i e ć f o r m ę p i s e m n ą ; 2. z e s p o ł y a d w o k a c k i e n i e m o g ą s i ę p o d e j m o w a ć o b s ł u g i p r a w n e j j e d n o s t e k g o s p o d a r k i u s p o ­ ł e c z n i o n e j ; 3. z e s p o ł y a d w o k a c k i e m o g ą s i ę p o d e j m o w a ć o b s ł u g i p r a w n e j o s ó b p r a w n y c h ( r ó w n i e ż i p o d ­ m i o t ó w u s p o ł e c z n i o n y c h ) n i e b ę d ą c y e h j e d ­ n o s t k a m i g o s p o d a r k i u s p o ł e c z n i o n e j .

Pozostaje, omówić zagadnienie obliczania należności zespołu za świad­ czoną pomoc praw ną.

W zakresie usługi praw nej nie ma problem u: kierow nik zespołu ustala należność zgodnie z przepisami rozporządzenia M inistra Sprawiedliwości z dnia 22.IV.1961 r. w spraw ie w ynagradzania adwokatów za w ykonyw a­ nie czynności zawodowych. N atom iast przy ustalaniu należności zespołu adwokackiego za świadczoną obsługę praw ną obowiązujące przepisy o wynagrodzeniach adwokatów nie przew idują odrębnych stawek czy ryczałtu.

Jest jednak przepis {§ 6 ust. 3) przew idujący, że kierow nik zespołu może ustalić wysokość wynagrodzenia w wypadkach nie uregulow anych w rozporządzeniu, biorąc za podstawę spraw ę o najbardziej zbliżonym charakterze. W obecnej postaci trudno znaleźć, taką staw kę najbardziej zbliżoną, ale można wziąć za podstaw ę nakład pracy adw okata czy adwo­ katów obsługę tę w ykonujących lub też* w ynagrodzenie radcy praw nego w odpowiednim rozm iarze etatu i ustalić honorarium stałe, płacone miesięcznie. Ten fragm ent regulow ałaby już konkretna umowa zaw arta

między zleceniodawcą a kierow nikiem zespołu.

Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej przy rozstrzyganiu konkretnej spraw y adw okata X w yraziło — na podstaw ie § 1 rozp. w spraw ie w yna­ grodzenia adw okatów — pogląd, że zespół adwokacki w ykonujący obsługę praw ną [podmiotu uspołecznionego nie będącego jednostką gospo­ d ark i uspołecznionej powinien obciążać zleceniodawcę za poszczególne czynności dokonane przez zespół w edług staw ek przew idzianych w ta k ­ sie adw okackiej. U podstaw tego rozstrzygnięcia jest stwierdzenie, że rozp. M inistra Sprawiedliwości o w ynagrodzeniu adw okatów nie prze­ w iduje staw ek ryczałtow ych za tego rodzaju czynności. To stanowisko

12 M i r o s ł a w G e r s d o r f Nr 6 (90)

uspołecznionymi nie sprzeciwia się tego rodzaju porozum ieniu, które dla obu stron jest korzystne i nie w ym aga prow adzenia ścisłej biurowości, uciążliwej dla zespołów i bardzo już rozbudow anej.

Byłoby pożądane, żeby nowe przepisy o w ynagrodzeniu adwokatów również tak ą formę świadczenia usług przez zespół adwokacki przew i­ działy i odpowiednio określiły zasady obliczania należności.

Mówię o określeniu zasad, a nie sztyw nej staw ki kwotowej, bo nakład p racy przy usługach tego rodzaju może być bardzo różny i ustalenie .w taksie kw oty sztyw nej nigdy n ie będzie adekw atne do nakładu pracy.

Poza ram am i niniejszego arty k u łu pozostawiam omówienie źródła, z ja ­ kiego zleceniodawca opłaca usługi i obsługę świadczoną p r z e z , zespół adwokacki. Ten temat, ciekaw y i bynajm niej nie pozbawiony niejasności i niedopowiedzeń, zasługuje na odrębne opracowanie. Podkreślić jedynie hależy, że przepis § 6 zarządzenia n r 36 pozostaje w sprzeczności z uchw a­ łą n r 21 Rady M inistrów z dnia 17.1.1962 r.18 i zarządzeniem n r 10 P re­ zesa Rady M inistrów z dnia 1.II.1962 r.19, k tó re zezwalają na pokryw a­ nie z bezosobowego funduszu płac jedynie należności za usługi świad­ czone przez osoby fizyczne.

A utor będzie zobowiązany, jeżeli niniejsze opracowanie wywoła dys­ kusję osób i organów adw okatury zainteresow anych poruszonymi zagad­ nieniam i, które bynajm niej nie są błahe, bo dotyczą usług adwokackich, społecznie pożytecznych i niezbędnych oraz możliwości przychodowych zespołów adwokackich. 18 M .P . z 1962 r. n r 11, p o z. 35. 19 M .P . z- 1962 r. n r 11, p o z . 36. MIROSŁAW GERSDORF P o n iż s z y a r t y k u ł M ir o sła w a G e r s d o r f a o b e j m u j e p r o ­ b le m a t y k ę w s p ó ln ą d la w s z y s t k ic h t y p ó w s p ó łd z ie ln i. N ie o m a w ia o n z a g a d n ie ń s z c z e g ó l n y c h d o t y c z ą c y c h t y l k o s p ó ł­ d z ie lc z o ś c i p r a c y , a z w ła s z c z a k w e s t ii w z a je m n e j z a le ż n o ś c i m ię d z y r o s z c z e n ia m i o n a w ią z a n ie s t o s u n k u p r a c y i o o d ­ s z k o d o w a n ie w r a z ie b e z z a s a d n e g o w y k lu c z e n ia , c h a r a k te r u w y r o k u o r z e k a j ą c e g o n a w ią z a n ie s t o s u n k u p r a c y (d e k la r a ­ t y w n e g o c z y k o n s t y t u t y w n e g o , d z ia ła j ą c e g o e z t u n c c z y e z n u n c ), b ie g u te r m in u p r e k lu z y j n e g o d o d o c h o d z e n ia od-* s z k o d o w a n ia z t y t u ł u r o z w ią z a n ia s t o s u n k u p r a c y n a s k u ­ t e k b e z z a s a d n e g o w y k lu c z e n ia , m o ż n o ś c i d o c h o d z e n ia w j e d ­ n y m p o z w ie u c h y le n i a u c h w a ły o w y k lu c z e n iu z r o s z c z e ­ n ie m o n a w ią z a n ie s to s u n k u p r a c y i o o d s z k o d o w a n ie . Z a­ g a d n ie n io m ty m z o sta n ie , p o ś w ię c o n y o s o b n y a r ty k u ł. R e d a k c j a

Wykluczenie członka ze spółdzielni

I. Podstawy wykluczenia

Jednym z najczęściej pojaw iających się na w okandach sądowych procesów z dziedziny praw a spółdzielczego jest proces o uchylenie uchw ały walnego zgro­ madzenia spółdzielni dotyczącej wykluczenia członka.