M.B.
Niektórzy znamienici synowie Ziemi
Piotrkowskiej
Palestra 22/10(250), 59-63
N r 10 (250) N i e k t ó r z y z n a m i e n i c i s y n o w i e Z i e m i P i o t r k o w s k i e j 59 B y ł niew ątpliw ie w strzą sem nie ty lk o dla k la sy ro botniczej, ale także d la w szy st k ic h oceniających te n m ord w k ateg o riac h norm etycznych. Z apew ne nie przy sp o r z y ł on zw olenników te m u hasłu, k tó re m iało na celu ła m an ie przeciw nikom kości. Ś w iad czy ł o tym m a n ifesta cy jn y pogrzeb T eofila Jaszkow skiego, w k tó ry m wzięły u d z ia ł tłu m y m ieszkańców P io trk o w a , d elegacje okolicznych m iast, a ta k ż e Łodzi i W arszaw y pod d ziesiątk a m i czerw onych sz tan d a ró w , sk ła d a ją c hołd ofierze zb ro d niczego te rro ru .
C hyba ty lk o zbiegiem n adzw yczajnych okoliczności nazw ać trz e b a fa k t, że na p io trk o w sk im S tary m C m en tarzu spoczyw ają zw łoki zabitego i zabójcy w grobach położonych blisko siebie.
Powyższe w spom nienia n ap isałem częściowo na p odstaw ie w łasnej pam ięci, jako słuchacz procesu K ajdzińskiego, a częściowo n a p odstaw ie op raco w ań A ndrzeja M icew skiego: „W cieniu m a rsz ałk a P iłsu d sk ieg o ” i „Z geografii politycznej II R ze cz y p o sp o litej” oraz o p rac o w a n ia Olgi U ziem bło, udostępnionego m i w Z akładzie H isto rii P a rtii w W arszaw ie.
A N D R Z E J F R Y C Z M O D R Z E W S K I, ur. w 1503 r. w W olborzu, w oj. p io trk o w sk ie , z m . 1572 r. w W olborzu. W y c h o w a n ek Szkoły w o lb o rskiej i A k a d e m ii K ra ko w skie j. P o d ją ł służbę d w orską u ka n clerza i p ry m a sa Jana Ł askiego, n a stępnie b y ł se k re ta rz e m k ró le w sk im i w ó jte m w o lb o rskim . W y b itn y pisarz p o lity c zn y i re fo rm a to r społeczny. P ierw sza praca p u b lic y sty c zn a pt. „Łaski, czyli o karze za m ężo b ó jstw o ’’ d o ty c z y re fo rm y praw a karnego, m a ją ce j na celu w y m ie rz a n ie je d n a k o w e j k a ry za za b ó jstw o niezależnie od p o zy cji społecznej za b ó jc y i ofiary. G łów ne i zasadnicze dzieło A n d rze ja F rycza-M odrzew skiego „ C om m entariorum de R epublica em en d a n d a libri ą u in ą u e” („O popraw ie R zec zy p o sp o lite j”) dało m u trw a łą ka rtę w historii m y ś li społecznej k r a ju i Europy. W księd ze „De legibus” tego tra k ta tu za ją ł się — ja k o je d y n y w ów czesnej Polsce autor — ro zw a ża n ia m i nad p ra w em i p ra w o d a w s tw e m , w idząc w n im środek odd zia ływ a n ia na z m ia n y życia społecznego i s to s u n k ó w społecznych. Z w ią za n y u ro d ze n iem i ca ły m s w y m ży c ie m z ziem ią p io trko w ską . A N D R Z E J P IO T R K O W C Z Y K , ur. w połow ie X V I w ie k u w P io trk o w ie, zm a rł w 1620 r. w K rakow ie. S y n m ieszcza n in a p io trko w skie g o Piotra B yka . K sięgarz i d ru k a rz. Z ałożyciel d ru k a rn i w K ra ko w ie, któ ra n a stę p n ie przeszła na w łasność U n iw e rsy te tu Jagiellońskiego. D ru ko w a ł k o n s ty tu c je se jm o w e, „K azania” Piotra S k a rg i, w y d a ł te ż m .in. „Gniazdo c n o ty ” Paprockiego. N osił ty tu ł „ typografa Jego K r ó le w sk ie j M ości”.
S T A N IS Ł A W K O N A R S K I, ur. w 1700 r. w Z arczycach koło Jędrzejow a, zm . 1773 r. w W arszaw ie. W latach 1706— 1715 pobierał n a u k i w ko le g iu m p ija r sk im w P io tr ko w ie . S tu d io w a ł w e W łoszech i Francji. P ijar. P isarz i działacz p o lityc zn y. R e fo r m a to r szko ln ictw a . Z ałożyciel C ollegium N o b iliu m w W arszaw ie. A u to r pracy o z g u b n y m w p ły w ie oligarchii m a g n a ck iej n a życie k r a ju ( ty tu ł pracy: „Rozm ow a p ew n eg o ziem ia n in a ze sw oim sąsiadem o te ra źn ie jszy ch okolicznościach"). G łó w n y m d zie łe m p o lity c zn y m je s t c z tero to m o w y tr a k ta t „O sk u te c zn y m rad sposobie”,
GO M. B. t S. H. N r 10 (250)
w noszący p r o je k ty re fo rm ustro jo w ych . P odjął ró w n ież w ie lk ie w y d a w n ic tw o z b io ru pra w polskich V o lu m in a L e g u m (w yd a ł sześć tom ów ), k o n ty n u o w a n e p ó źn ie j przez oo. p ija ró w po śm ierci K onarskiego. P ostulow ał prace nad k o d y fik a c ją p r a w a polskiego.
JĘ D R Z E J K IT O W IC Z , ur. w 1728 r. w R zeczycy, w oj. p io trko w skie , zm . w 1804 r. w R zec zy cy. K a n o n ik ko leg ia ty w o lb o rskiej i a d m in istra to r dóbr b isk u p ic h w W o l borzu (w oj. pio trko w skie). S e k re ta rz p re zyd e n ta T ry b u n a łu K oronnego M ichała L ipskiego w latach 1759—1760. K o n fed e ra t barski. W yd a ł p a m ię tn ik i p o lityc zn e z a ty tu ło w a n e „Historja p o lska ” oraz n ie z w y k le cenne szkice obyczajow e pod t y t u łem „Opis obyczajów i zw y c za jó w za panow ania A u g u sta I I I ”.
S T A N IS Ł A W M A Ł A C H O W S K I, ur. 1736 r., zm . 1809 r. S y n Jana M ałachow skiego, sta ro sty opoczyńskiego, po k tó r y m p rzejął dobra w Białaczow ie (woj. p io tr k o w s k ie ;. W y c h o w a n ek ko legium p ija rskie g o w P iotrkow ie. Z n a k o m ity m ą ż stanu. M a rsza łe k T ry b u n a łu K oronnego. M arszałek S e jm u C zteroletniego. Je d en z n a jw y b itn ie j szych tw ó rcó w K o n s ty tu c ji 3 M aja, u sta w y o m iastach i in n y ch re fo rm . O brońca m ieszczan i chłopów. Ja k o p ie rw szy zniósł w sw ych dobrach białaczow skich p o d daństw o i w p row adził czynsze. B ył prezesem T ym cza so w ej K o m is ji R zą d o w ej w K sięstw ie W a rsza w skim , a n a stęp n ie prezesem senatu.
W A C Ł A W A L E K S A N D E R M A C IE J O W S K I, ur. w 1793 r., zm . w 1883 r. W y c h o w a n e k ko leg iu m p ijarskiego w P iotrkow ie. H isto ry k i p ra w n ik. P rofesor praw a rzy m sk ie g o na U n iw ersytecie W a rsza w skim . A u to r d zieł n a u ko w yc h : „H istorja p ra w o d a w stw sło w ia ń skich ”; „Polska aż do p ierw szej połow y X V I I w . pod w z g lę d em obyczajów i zw y c z a jó w ”; „Piśm iennictw o polskie od czasów n a jd a w n ie jszy c h
aż do r. 1830”.
S T A N IS Ł A W S R Z E D N IC K I, ur. 1840 r., zm . w 1925 r. w P iotrkow ie. P raw nik. Od 1860 r. sędzia Są d u O kręgow ego w P io trko w ie, n a stęp n ie jego w iceprezes. Po o d zy sk a n iu niepodległości I prezes Są d u N a jw yższeg o w W arszaw ie.
M A R C E L I N E N C K I, ur. w 1847 r. w B oczkach koło Sieradza, zm . w 1901 r. W y ch o w a n ek g im n a zju m pio trko w skieg o . U cze stn ik p ow stania styczniow ego. Fizjolog i ch e m ik. Profesor u n iw e rsy te tó w w B ernie i w P etersburgu. T w órca ch e m ii d ro b noustrojów . O d kry ł hem in ę i podał je j w zór str u k tu ra ln y . A u to r w ie lu prac n a u ko w yc h , w y d a n y c h jako „Opera om nia” w 1905 r.
K A Z IM IE R Z S T R O N C Z Y Ń S K I, u r .w l8 0 9 r. w P iotrkow ie, zm . w 1896 r. w P io tr kow ie. W y c h o w a n ek ko leg iu m pijarskiego w P io trko w ie. N u m iz m a ty k i archeolog. S e k re ta rz H eroldii, re fe re n d a rz senatu, d y re k o r k o m is ji w y zn a ń i o św ia ty oraz se nator. C zło n ek A k a d e m ii U m iejętn o ści w K ra ko w ie. P ie rw szy in w e n ta ry za to r z a b y tk ó w k u ltu r y narodow ej i tw órca n u m iz m a ty k i polskiej. Ogłosił prace: „Pienią dze P iastów od czasów n a jd a w n iejszyc h do ro k u 1340”; „Dawne m o n e ty polskie d y n a s tji P iastów i Ja g iello n ó w ”; „P om niki książęce P ia stó w ” i inne.
W Ł A D Y S Ł A W S T A N IS Ł A W R E Y M O N T , ur. w 1867 r. w K obielach W ielkich (woj. p io trko w skie ), zm . w 1925 r. Pisarz. L a u rea t n agrody Nobla w 1924 r. U częsz czał do szk o ły w B ęd ko w ie w w oj. p io trko w skim . W iele lat pracow ał na ko lei w a r sza w sk o -w ie d e ń s k ie j ja k o p ra c o w n ik sta cji W olbórka (obecnie stacja Czarnocin, w oj. p io trk o w sk ie ) i ju ż ta m napisał k ilk a now el oraz pow ieść „ F e rm en ty”. A u to r „C hłopów ”, „Ziemi obiecanej”, „ K o m ed ja n tki”, „ Roku 1794” i in n y c h dzieł.
N r 10 (250) N i e k t ó r z y zn a m i e n i c i s y n o w i e Z iem i P i o t r k o w s k i e j 61
R O M U A L D M IE L C Z A R S K I, ur. w 1871 r. w B ełchatow ie, w oj. p io tr k o w s k ie , z m . w 1926 r. D ziałacz ru ch u spółdzielczego. U kończył A k a d e m ię H andlow ą w A n t
w erpii. Z esła n y na K a u k a z za działalność patrio tyczn ą . Pow rócił do k r a ju w 1906 r. i w ra z ze S ta n isła w e m W o jciech o w skim rozpoczął organizow anie ru c h u sp ó łd ziel czego. Z a ło żył pism o „Społem ’’. D ziałacz PPS. Od 1908 r. d y re k to r Z w ią z k u S p ó ł d zie ln i S p o ży w czyc h .
S T A N IS Ł A W P A T S C H K E , ur. w 1871 r. w N iechcicach, w oj. p io trk o w sk ie , zm . w 1917 r. In ży n ie r m ech a n ik. Technolog. P rofesor m a szy n o zn a w stw a i te rm o d y n a m ik i technicznej. R ek to r P o litech n iki W arsza w skiej. Ogłosił: „Zasady te r m o d y n a m ik i” i inne prace naukow e.
W IT O L D CH O D ŹK O , ur. w 1875 r. w P iotrkow ie, zm . w 1954 r. L e k a rz, doktor m e d y c y n y . D ziałacz społeczny i propagator higieny. W latach 1919— 1923 m in ister zdrow ia publicznego. D yre kto r P a ń stw o w ej S zk o ły H ig ien y w W arszaw ie. C złonek P o lskiej A k a d e m ii U m iejętności. O głosił w iele prac z d zie d zin y p sy ch ia trii, n eu ro logii, h igieny i m e d y c y n y p ublicznej.
J A N A D O L F H E R T Z , ur. w 1879 r. w P iotrkow ie, zm . w 1943 r. L itera t. P o d ko m isa rz stra ży o b yw a te lskiej w W arszaw ie w 1915 r. W iceprezes T o w a r z y s tw a L i te ra tó w i D zien n ika rzy P olskich. D ram aturg, poeta i prozaik. A u to r s ztu k : „M łody las”, „Bez ta rc zy ”, „ P rzebudzenie” i innych.
' W Ł O D Z IM IE R Z P E R Z Y N S K I, ur: w 1877 r. w O pocznie, zm . w 1930 r. D ra m a tu rg i pow ieściopisarz. S y n W ładysław a, red a kto ra „D ziennika dla w s z y s tk ic h ”. A u to r kom edii: „Szczęście F rania”, „ L e kko m y śln a siostra” i in n y ch oraz pow ieści „ Sław ny czło w ie k ” i „ K le jn o ty”.
K A Z IM IE R Z R U D N IC K I, ur. w 1879 r. w R adom iu, zm . w 1959 r. w W arszaw ie. P ra w n ik i działacz społeczny. W latach 1910— 1923 pracow ał w P io trk o w ie jako a dw okat, a następnie ja k o p rokurator. W ro k u 1919 p re zy d e n t m . P io trko w a . N a
stępnie b y ł w ice m in istre m spraw iedliw ości i p ro k u ra to re m Są d u A p ela c y jn e g o w W arszaw ie. O skarżał w procesie Eligiusza N iew iadom skiego, za b ó jc y P r e z y d e n ta R P G abriela N arutow icza. Przed w o jn ą o kreśla n y ja k o „czerw ony p r o k u ra to r”. U sunięty w 1936 r. ze sta n o w iska za pom oc udzielaną o ska rżo n ym w procesach polityczn ych . Po w o jn ie sędzia Są d u N a jw yższeg o i S ą d u W ojew ó d zkieg o w K r a k o wie. Ogłosił w 1957 r. „ W spom nienia p ro k u ra to ra ”.
L U C JA N R U D N IC K I, ur. w 1882 r. w S u le jo w ie, w oj. p io trko w skie , zm . w 1968 r. w W arszaw ie. Pisarz i działacz re w o lu c y jn y . C złonek P P S, S D K P iL , K P P , PPR i PZPR. Poseł na S e jm P R L . P rzew odniczący Z arządu G łów nego Stow arzyszenia. A teistó w . P rzew odniczący P rezyd iu m M R N w S u le jo w ie. A u to r p a m ię tn ik ó w „Stare i now e” oraz pow ieści zw ią za n yc h z ru c h em robotniczym .
T EO F IL W O JE N S K I, ur. w 1890 r. w R a d o m sku , w oj. p io trko w skie , zm . w 1963 r. Pedagog. D oktor filologii. D ziałacz nauczycielskieg o ru c h u zw ią zko w eg o . Przed w ojną d łu g o le tn i p rezes Z w. Z aw . Naucz. Polsk. S zk. Sr. A u to r szeregu a r ty k u łó w p u b lic y sty c zn y c h i pedagogicznych oraz prac z h istorii litera tu ry.
A D A M P R Ó C H N IK , ur. w 1892 r. w e L w o w ie, zm . w 1942 r. w W a rsza w ie. H i sto ryk, nauczyciel, publicysta. D ziałacz re w o lu c y jn y . C zło n ek PPS. Od 1919 r.
62 M. B. i S. R. N r 10 (250) p rze b yw a ł w P iotrkow ie, pracując ja k o nauczyciel historii w m iejsc o w e j szko le handlow ej. W latach 1925— 1931 przew odniczący R a d y M iejskiej. Poseł na S e jm kad en cji 1928— 1930. Po odebraniu m u praw a nauczania przeniósł się w 1930 ro k u do Poznania, a n a stęp n ie do W arszaw y. P rzyw ódca P olskich S o cja listó w w czasie okupacji. A u to r w ie lu p u b lik a cji i prac historycznych.
S T E F A N G R O T -R O W E C K I, ur. 25 lipca 1895 r. w P io trko w ie T ry b u n a ls k im (w dom u p rzy ul. K a liskiej 2), ro zstrzela n y w obozie k o n c e n tra c y jn y m w S a ch sen hausen na ro zka z H im m lera w sierpniu 1944 r. Ja ko dow ódca A rm ii K ra jo w e j a re szto w a n y w W arszaw ie w dniu 30 czerw ca 1943 r. G enerał d yw izji. W latach 1930— 1939 dcw ódca szeregu je d n o ste k w o jsko w yc h . Od 1940 r. K o m e n d a n t G łó w n y Z W Z , a od 1941 r. — A rm ii K ra jo w ej. O dznaczony szeregiem odznaczeń w o jsko w yc h .
H E N R Y K D O B R Z A Ń S K I, ur. w 1897 r. w Jaśle, poległ 30 k w ie tn ia 1940 r. w A n ie lin ie w w oj. p io trk o w sk im . S ze ro ko zn a n y ja k o m a jo r H U B A L . Ż ołnierz Legionów P olskich. Po o d zy ska n iu niepodległości oficer W P w ra n d ze rotm istrza. W latach m ię d zy w o je n n y c h zn a k o m ity rep reze n ta n t P olski na m ięd zyn a ro d o w yc h zaw odach hippicznych. W 1939 r. zastępca dow ódcy 110 p u łk u ułanów . Po klęsce w rześn io w ej nie zd ją ł m u n d u ru i u tw o rzy ł O ddział W y d zie lo n y W o jska Polskiego. O ddział te n p rze z P uszczę K ozienicką, Starachow ice, B o d zen tyn , R u s k i B ród i H utę przesunął w połow ie listopada 1939 r. sw ó j re jo n działań w O poczyńskie. Ceteń, B ielaw y, S te fa n ó w , F ryszerka, R adzice Małe, G ałki K szczonow skie, H ucisko — to szla k prow adzący m jra H ubala do A nielina. T a m zginął w w alce.
§
M IE C Z Y S Ł A W T R A JD O S , ur. w 1892 r. w P iotrkow ie, zginął w 1943 r. w Po znaniu, śc ięty toporem . W y c h o w a n ek g im n a zju m p io trko w skie g o i U n iw e rsy tetu W arszaw skiego. A d w o k a t w W arszaw ie. B lisk i w sp ó łp ra co w n ik R om ana D m o w sk ie go. R e d a k to r „G azety W a rsza w skiej". W czasie o ku p a c ji p rzew o d n ic zą cy S tro n n i ctw a N arodow ego w W arszaw ie. A re s zto w a n y p rze z gestapo w 1941 roku.
K O N R A D G U D E R SK I, ur. w 1900 r. w P iotrkow ie, poległ 1 w rześn ia 1939 r. w G dańsku. P seudonim „Konrad". In ży n ie r bud o w n ictw a w odnego. R zeczoznaw ca te ch n ic zn y p rzy M in iste rstw ie S p ra w W o jsko w yc h . W k w ie tn iu 1939 r. delegow any do sp ecja ln ych za dań na W yb rzeżu . O rganizator obrony i dow ódca obrony Poczty P olskiej w W .M . G dańsku. W czasie odpierania kolejnego a ta k u n iem ieckieg o na gm ach p o czty poległ ugodzony o d ła m kiem granatu.
J A N K A Ł U Ż A , ur. w 1906 r. w P io trko w ie, zginął na P a w ia k u w 1944 r. W y c h o w a n ek g im n a zju m im . B olesław a C hrobrego w P io trk o w ie i I n s ty tu tu W yc h o w ania F izycznego. N auczyciel szkó ł w arszaw skich. Sportow iec. T ren e r le k k o a tle tó w . D ziałacz Z w ią z k u R ob o tn iczych S to w a rzyszeń Sportow ych.
O S K A R L A N G E , ur. w 1904 r. w T om aszow ie M azow ieckim , w oj. p iotrkow skie, zm . w 1966 r. w W arszaw ie. N aukow iec. W y b itn y ekonom ista. P rofesor S z k o ły G łów n ej P lanow ania i S ta ty s ty k i. Działacz p a ń stw o w y , zastępca P rzew odniczącego Rady P aństw a. W ydał w iele prac n a u k o w y c h z za k re su eko n o m ii p o lityc zn ej, ekonom etrii i p o lityki.
F R A N C IS Z E K Z U B R Z Y C K I, ur. w 1915 r. w R adom iu, zginął w 1942 r. w To m a szo w ie M azow ieckim . P seudonim „M ały F ranek". S tu d e n t P o litech n iki W ar sza w skiej. C zło n ek K Z M P . D owódca pierw szego oddziału G w ardii L u d o w e j im . S te fa n a C zarnieckiego. Po potyczce pod P olichnem (w oj. p io trk o w sk ie ) oddział
N r 10 (250) N i e k t ó r z y zn a m i e n i c i s y n o w i e Z i e m i P i o t r k o w s k i e j 63
zgrupow ał się w oko licy T om aszow a M azow ieckiego i ta m w czasie w a lk i na p rze jeźd zie k o le jo w y m zg in ą ł „M ały F ra n ek”.
T A D E U S Z Ż A R S K I, ur. w 1896 r. w P iotrkow ie, zm . w 1934 r. w Z w ią zk u R a d zieckim . W ych o w a n ek g im n a zju m pio trko w skieg o . N auczyciel. C zło n ek Z w ią zk u M ło d zieży P o stępow o-N iepodległościow ej i PPS. W latach 1914— 1916 zesłaniec p o lityc zn y. U cze stn ik R ew o lu c ji P a źd zien iko w ej. P rzyw ódca P P S -O p o zycji. D zia'acz KPP. Poseł na S e jm . W latach 1930— 1932 w ięzio n y i w ram ach w y m ia n y w ięźn ió w p o lity c zn y c h p rze tra n sp o rto w a n y do Z S S R . T a m w s k u te k fa łs z y w y c h oska rżeń p o lity c zn y c h a reszto w a n y w 1934 ro k u i stracony. Z reh a b ilito w a n y po X X Z jeźd zie
K PZR w 1956 r.
*
P rz ed sta w io n e b iogram y nie w y cz erp u ją listy zasłużonych d la K ra ju osób, urodzonych bądź zw iązanych działalnością z P io trk o w em T ry b u n a lsk im i w o je w ództw em piotrkow skim . Liczniejszy w ybór 'tego ro d za ju biogram ów zaw iera p rz e w odnik p t „P io trk ó w T ry b u n a lsk i i okolice” p ió ra T adeusza N ow akow skiego (Wyd. S p o rt i T u ry sty k a, W arszaw a 1972).
W arto jeszcze pośw ięcić k ilk a słów działalności ad w o k ató w p io trk o w sk ic h w la ta c h 1905—1914. A dw okaci piotrk o w scy tego o k resu w sw ej p rze w a ż a ją c e j części o d d ają sw oją w iedzę i pom oc w służbę n asila jąc ej się na te re n ie ów czesnej g u b ern i p io trkow skiej (Piotrków , Łódź, Z agłębie D ąbrow skie) w a lk i i op o ru p rz e ciw ko zaborcy carskiem u. N iezależnie od in d y w id u a ln ej p racy zaw odow ej ad w okaci p iotrkow scy d ziała ją zrzeszeni w K ole O brońców Politycznych, zorganizow anym w b. K ongresów ce przez znanego a d w o k a ta w arszaw skiego S ta n isła w a P a tk a . Koło O brońców P olitycznych m iało na celu obronę każdego P o lak a o skarżonego o w alk ę przeciw zaborcy. W śród szeregu w y b itn y ch ów czesnych a d w o k a tó w p io trk o w sk ic h — żarliw ych p a trio tó w w ym ienić należy: adw . D obrosław a K leynę, adw . L u d w ik a C ybulskiego, późniejszego prezesa S ąd u O kręgow ego w P io trk o w ie T ry b u n a lsk im , i adw . S tan isław a Chrzanow skiego.
M.B.,
I N F O R M A C J A
Redakcja „Palestry" uprzejmie informuje, że roczna cena prenumeraty miesięcznika „Palestra" na rok 1979 wynosi 380,— zt (łącznie z wkładkami „Biblioteki PALESTRY").
Jednocześnie Redakcja prosi o nadsyłanie zamówień na prenumeratę na rok 1979 oraz o wznawianie prenumeraty przez dotychczasowych prenume ratorów.
Wszelką korespondencję w powyższych sprawach prosimy kierować bez pośrednio p o d a d r e s e m R e d a k c j i :
ul. Swiętojerska 16 00-202 Warszawa
