R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X X V II I, N r 3-4, W A R S Z A W A 1977
A LO JZY KO W A LKO W SK I, H A LIN A KRÓL
BUDOWA PRO FILO W A TO PO SEK W EN C JI GLEB NA STOKU LESSOW YM Z GLEBĄ K O PA LN Ą
Z ak ład G leboznaw stw a i N aw ożenia In s ty tu tu B adaw czego L eśnictw a, W arszaw a-S ęk o cin
W STĘP
Z b ru n atn iały , w zbogacony w części koloidalne poziom B v t w glebach płow ych, b ru n atn y c h i czarnoziem nych jest obiektem w ielu rozw ażań. In te rp re ta c ja jego genezy jest różna. M iędzy innym i mówi się, że poziom ten jest w zbogacany w ił w czasie pow staw ania tzw. gleb lessivés. N ie którzy au torzy zw racają uw agę na p ery g lacjaln ą genezę tego poziom u [3, 4,, 5, 6].
Znane już w praw dzie od daw na, lecz nie doceniane są poglądy o po dobieństw ach fizycznych i chem icznych właściwości tego poziom u w różnych ty pach gleb. Jego ciągłość i pow tarzalność na dużych obszarach w różnych układach ped o straty g raficzn ych o istotnym znaczeniu diagno stycznym zasługuje na szersze niż dotąd zainteresow anie u gleboznaw ców.
Do badań porów naw czych nad genezą gleb szczególnie n ad ają się gle by w ytw orzone z lessu pierw otnego, gdyż jest to m ate ria ł stosunkow o m ało zm ienny. Zachodzące w nim przem iany w tórne m ogą być w yw oła ne zarów no przez procesy geochem iczne w ietrzeniow e i hydrochem iczne,
jak też p r o c e s y glebotwórcze.
W niniejszym doniesieniu przedstaw iam y porów naw czą c h a ra k te ry styk ę toposekw encji gleb w ytw orzonych z lessów na Pogórzu D ynow - skim z poziom am i B v tg i B v g w profilach gleb w spółczesnych i w to w a rzyszącej im glebie kopalnej z podobną sekw encją poziomów genetycz
nych.
OBIEK T I METODY BADAŃ
B adane gleby zn ajd u ją się na teren ie n adleśnictw a Próchnik, w pół nocnej części Pogórza Dynow skiego obniżającego się w k ieru n k u Podgórza
116 A. K ow alkow ski, H. K ról
Rzeszowskiego, w zasięgu lessu karpackiego, tw orzącego praw ie jednoli tą pokryw ę miąższości do 20 m [2]. W okresie A llerödu na tym obszarze rozw ijały się słabo zw arte lasy sosnow o-brzozow o-m odrzew iow e z olszą
[9]. W holocenie dom inują zw arte lasy liściaste.
W badaniach posługiw ano się n astępu jący m i m etodam i: uziarnienie — kom pleskow ą m etodą Bouyoucosa i C assagrande’a w m odyfikacji P ró szy ń skiego oraz odsiew ania na sitach, ciężar objętościow y i pojem ności w od
n e — k ap ilarn ą m aksym alną oraz połową — w próbkach objętości 100 cm 3
pobranych do cylinderków z zachow aniem n a tu ra ln e j s tru k tu ry , ciężar właściw y — piknom etrycznie, m aksym alną higroskopijność MH — w edług N ikołajew a, ogólną porow atość, wodę do stępną i w ilgotność w iędnięcia — z w yliczenia, С organiczny — m etodą T iurina, N ogółem — w edług K jel- dahla, pH — elek tro m etryczn ie przy zastosow aniu elektrody szklanej, s u m ę zasad i kwasowość hydrolityczną — w edług K appena, pojem ność so rp cyjną T i stopień w ysycenia zasadam i V — z wyliczenia, łatw o rozpusz czalny fosfor i potas — w edług E gnera-R iehm a, glin w ym ien ny — m eto
dą Sokołowa, m angan — m etodą kolorym etry czn ą w w yciągu 0 ,ln H2S 0 4,
żelazo w w yciągu 0,05n H2S 0 4, F e3^ — jodom etrycznie, F e2+— kolorym e tryczn ie przy zastosow aniu d w upirydylu.
W Y NIKI BADAŃ
E lem entam i składow ym i bad an ej k aten y są w lokalnych zagłębie niach i na płaskich w zniesieniach gleby płowe opadow oglejow e z pozio m am i A p - g - B v t g - B v g (profile 1 i 2). G órne oraz środkow e części stoków zajm u ją gleby b ru n a tn e w yługow ane z poziom am i A p B v t - B v t - B v - B v g (profil 3). Na płaskich, bardzo łagodnie nachylonych w zniesieniach ukształtow ała się współczesna leśna gleba opadow oglejow a na kopalnej glebie próchnicznoglejow ej z cecham i zaburzeń p ery g lacjalny ch i w tó r nego opadowego oglejenia, o pro filu O - A h - g - k A g - k B v t g - k B v g (profil 5). W górnej i dolnej części stoku zn ajd u ją się gleby płow e różnej genezy z poziom ami A p - { B v t) - B v (profil 4) lub A p - B v i - B v (dolna część stoku
pow yżej profilu 2). Gleby te pow stały z drobnoziarnistych lessów od
w apnionych do głębokości ponad 160 cm, zaw ierających średnio w po szczególnych poziom ach 51,8 do 60,l°/o frak cji pyłow ych i 35,6 do 48,2% frak cji spław ialnych niezależnie od ty p u gleby (tab. 1). Stw ierd zili to rów nież K o m o r n i c k i i W ł o d a r c z y k [1] na podstaw ie analizy 1000 profilów w lessach północnej części w ojew ództw a krakow skiego.
Rozm ieszczenie b adany ch gleb w reliefie i budow ę profilu poligene- tycznej gleby kopalnej w punkcie 5 ilu stru ją rys. 1 i 2.
W ykorzystując znane i odpowiednio rozp atrzo ne w lite ra tu rz e związki m iędzy zaw artością w glebie fra k c ji iłu koloidalnego a jej pojem nością sorpcyjną, dokonano na rys. 3 podziału poziomów genetycznych bada nych gleb na trzy odrębne zgrupow ania. Zakw aszenie i słabe w ysycenie
T a b e l a 1
U z ia ra ien ie le ssó w badanej k eten y - G ranulation o f lo e e o or trie oatena in v e s t ig a t e d
H x od kr yw ki ge ne t y c z n yPo zi om Gonet io
Głębokoei Zawa rt oś ć ir ak cj i W% Co nt en t of fr a c t i c n e in %
O u tc ro p No, E-o p-fch > 1,0 1, 0- 0, 5 0, 5- 0* 25 11 0 , 2 5 - 0 , 1 0 1 0, 10 - 0 , 0 5 11 0 , 05 -0 ,0 2 0 , 0 2 - 0 , 0 0 5 1j O , 00 5- 0, 00 2 C.0C2 h o r i z o n in cm ПГС1 1 Ар 10-15 0 0 p 7 1 21 [ 34 24 4 9 Ag 45-50 0 .1 о 4 16 ;<з 21 6 10 2 AP 10-15 0 0 о 2 25 34 20 8 9 Ag 45-50 0 0 1 ;î 19 41 19 S 10 4 Ар 10-15 0 1 1 1 25 41 15 6 10 5 A h 10-15 0 0 1 2 25 за 19 7 8 g 40-45 0 0 1 1 23 35 19 7 10 kA g 70-75 0 0 1 1 19 43 20 7 9 1-5 śr ed ni om e a n 0-75 0 0,2 1*4 2,5 21;G 38,5 19,6 6,6 9,4 1 B v t g 65-70 0 1 3 5 15 32 23 5 lü 2 Bvt 60-65 0 0 1 2 19 34 21 6 17 3 ApBv t 10-15 0 0 1 1 3 7 33 22 8 13 5 kB v t g 120-130 0 0 2 1 16 35 24 7 15 1-5 śr ednioшваа 0-13 0 0 0, 2 1.0 2 V0 16,0 35,0 22 ,2 6,5 15,5 1 Вт g 120-125 0 1 3 5 26 28 18 8 11 2 Bvg 130-J. 35 0 0 1 ?. 16 34 22 9 1S 3 Brg 55-60 0 0 1 X 27 31 17 9 14 4 Bvg 50-55 0 1 1 13 41 16 8 13 110-120 0 1 1 1 19 3*3 21 7 12 1 -4 m o a néxad n lo 50-135 0 0,6 1,4 ? ;2 21,2 34,4 18,8 8, 2 13,2 Po zi om y B vt i Bv gle b w sp ó łc z e sn y c h i k o p a ln y c h
118 A. K ow alkow ski, H. K ról
N
Rys. 1. Rozm ieszczenie gleb oraz ich budow a poziom ow a w zależności od usy tu o w ania w reliefie
D istrib u tio n of soils and th e ir h o rizontal stru c tu re , depending on th e ir situ atio n in the relief
zasadam i poziomów Лр, Л/г, Ад i g idzie w parze z zaw artością koloidów organicznych. W poziom ach B v t i B v tg oraz B vg m niej kw aśnych i w y- syconych zasadam i istnieją n atom iast w yraźne pozytyw ne korelacje m ię dzy pojem nością sorpcyjną a zaw artością koloidów m ineralnych. K ażdy jedn ak z tych poziomów ma cechy odrębności. W poziom ach B vg frak cja iłu koloidalnego ma stosunkow o większą pojem ność sorpcyjną niż w po ziomie B v t i Bvtg. Ś rednie wielkości pojem ności sorpcyjnej, wynoszące w poziom ach Лр, Л/г, Ag i g 9,21 m.e. oraz 11,88 m.e. w zespole pozio mów B v t i 13.15 m .e./100 g gleby w poziom ach B v g , w skazują na różny skład m in eraln y m inerałów ilastych w poszczególnych poziom ach glebo wych (tab. 2).
Dalszą cechą diagnostyczną jest podobieństw o uziarnienia i właści wości fizykochem icznych poziomu B vg w profilach 3 i 4 oraz w dolnej części profi'lu 2, z głębiej leżącym odw apnionym lessem poziom u Bvg pod kopalną glebą w p u nkcie 5. Istn ieją także podobieństw a w ym ienionych właściwości, aczkolw iek zachow ują one pew ną odrębność w poziomie B v t współczesnej gleby w profilu 1 i 2, a także w lessie kopalnej gleby w profilu 5 i u p raw n ej w arstw y A p B v t gleby n r 3.
5 5 i 5 5 120 _l__ 100 150 100 __ I 200 __ I
Poziom y Bv i i Bv gleb w spółczesnych i k o palnych 119 Głębokość w cm - Depth in cm 0- 01 _ 0 ZZOfh Współczesno gleba opadowo-~ Ah -glejowa (leśna ) _ f Contemporary — precipitation — -gley (forest) 9 soil — Kopalna gleba _ próchniczno -glejowa _
RAg \ Fossile humous cloy soil -RBvtg -i Porosiły (P) 6 0 % Porowatości 2 0 4,0 6 0mg Fe * Fe3 10 20 3 0 A0%<Q02mm 2 % С _i— f— S Z Fe P <0.02 mm
Eys. 2. P oligenetyczny iprofil w spółczesnej gleby opadow o-glejow ej (profil 5) z k o p a ln ą glebą pró ch n iczn o -g lejo w ą oraz n ie k tó re ich w łaściw ości
P olygenetic pro file of the co n tem p o rary pseudo-gley soil (profile No. 5) *with fossile hum o u s-g ley soil and som e of th e ir p ro p e rtie s
ł T me 1 3 - 12- 11 10 9 8 7 6 5 Ap, A.h,Ag,g t vf, B vtg, Ap Svt Evg 13 15 17 % & < 0,002 mm
Rys. 3. Z grupow anie poziom ów g enetycz nych badan y ch gleb na p o d staw ie w spół zależności m iędzy zaw artością iłu k olo
idalnego a p o jem nością so rp cy jn ą G rouping of genetic horizons of th e soils te ste d on th e b asis of rela tio n sh ip betw een the clay content and th e sorp tio n capacity
T p. b в 1 в 2
W ażniejsze w ła ś c iw o ś c i chemiczne i fizy k o ch em iczn e More im p ortant chem ical and p h y sic o -c h e m ic a l p r o p e r tie s
Od ky wk a nr Poziomglebowy Głębokość
С or ga ni cz ny N o g ó ł o m CiN pH S Hh T V f.-ч two ro zp u szc z a ln e w mg/100 g gliib y R ea d ily s o lu b i*
Outcrop No. horizonSoil Depthin cm Orf/iüicС T o ta lN H20 KC1 Xu£/ ±\J\J t5 u i cvij.
m .e./lO O g g le b y m .e o/1 0 0 g o f s o i l % K2 ° V ft 2 5 1 Ap 10-15 0 ,8 3 0 ,0 7 4 11,2 5 ,3 4 ,2 4 ,7 5 4 ,2 4 8 ,9 9 52,8 3 ,2 2 .0 Ag 45-50 0 , 31 0 ,0 7 4 1 0 ,9 4 ,9 4 ,0 6 ,0 9 3 ,7 7 9 ,8 6 61,3 3 ,5 2,1 2 Ap 10-15 0 ,8 8 0, 0 3 5 1 0 ,4 5 ,2 4 ,0 6 ,5 1 3 ,7 7 1 0 ,2 8 6 3 ,5 5 se 2,1 Ag 4>:;o 0,86 0,102 8 ,4 4,6 3 ,5 4 ,8 3 5 ,2 4 1 0 ,0 7 4 8 .0 4 ,3 2*3 4 Лр 10-15 0 ,8 6 0 ,0 9 4 9,2 4 ,7 3 ,6 3 ,7 8 5 ,4 7 9t25 <0,1 2,8 1 .3 5 A h 10—1 j 2 , 0 2 Oj 1 5 3 :o,2 4 ,0 3 ,3 1 ,9 9 9,20 1 1 , 1 9 1 7 * S 3 ,2 8 4 0 - 45 0,52 0 ,0 5 7 9 , 1 3 9 3 , 5 2,20 3 ,7 0 btSï 3 7 , 3 0,8 7,6 kA g 7 0 - 7 3 С , 48 0 ,0 5 5 3 ,2 4 ,6 3 S9 4 ,8 3 3 S31 8 ,1 4 5 9 , 3 0 ,5 9 ,5 1 B vtg 65-70 - - » 5 ,2 4 ,0 9 ,8 7 2 ,5 8 1 2 ,4 5 7 9 ,3 - « 2 Bvt 6C--65 - - - 5» £ ' 3 ,9 1 0 ,0 5 2 ,5 8 1 2 ,6 4 79,6 - -3 ApBvt 10-15 0 ,4 1 0 , 0 5 9 7,0 4 ,6 3 ,5 5 ,3 5 4 ,8 9 1 0 ,2 4 52c2 3 ,6 0 ,8 5 kBvtg 120-130 0 ,1 9 0,030 5,0 „ 9 4,1 10; 08 2,12 12,20 8 2 ,6 6 ,3 3 ,6 1 Bvg 120-125 - - 5 ,5 A '?. 1 0 ,3 9 1,6? 12,0$ 0 6 13 - -2 Bvg 130-135 » « - 5,3 1 2 ,9 1 1,62 1 4 , 4 3 8$„Û u, 3 Bvg 55-60 0 ,2 4 0*046 5,1 4 , 8 3 ,6 1 0 , 1 8 3,58 1 3 ,7 6 7 4 ,0 3,0 2*0 4 Bvg 50“ 5 5 0,21 0,052 4 ,0 5,0 -• * : 9,97 2,Dô 1 2 ,9 3 77 C1 5.S 2 .3 Bvg 110-120 “ “ 5 ,3 4,1 11*13 1,46 1 2 ,5 9 s a , 4 - -12 0 A . K o w a lk o w sk i, H . K ró l
Poziom y Bvt i Bv gleb w spółczesnych i k o palnych 121
W spółczesny poziom B v t o żó łtaw o b ru n atn y m (10YR 5/3-8) zabarw ie
niu m a w p u n k tach 1 i 2 oraz w kopalnej glebie dobrze w ykształconą
s tru k tu rę pryzm atyczną z otoczkam i szaro b ru n atn y m i, lokalnie w szcze linach spękań w ystępujące białe n alo ty krzem ionkow e, liczne czarne sk u pienia żelazisto-m anganow e oraz popielate sm ugi opadow oglejow e. Z n a j d ują się w nim chodniki dżdżownic i kretow iny.
Poziom ten stopniow o i w yraźn ie przechodzi w słabo s tru k tu ra ln y i b ezstru k tu raln y , jasn o żó łtaw o b ru n atn y (10YR 6/ 6-8 lub 10YR 4/4) po ziom B v g z pojedynczym i k reto w in am i i chodnikam i dżdżownic oraz sm ugam i oglejenia opadowego, szczególnie w p rofilu 5.
W glebie kopalnej na poziom y B v t i B v nałożyły się w tó rn e cechy zab urzeń p ery glacjalnych, zw iązane z ru cham i m asow ym i w zdłuż kopal nego stoku, i cechy opadow oglejow e (rys. 2).
W łaściwości w odnofizyczne w skazują na stosunkow o w ysoką k ap ilarn ą pojem ność w odną i m ałą po w ietrzną pojem ność kopalnego poziom u B v t g y bogatego w części spław ialne (tab. 3). S p rzy ja to okresow em u n ag ro m a dzaniu się nad ty m poziom em in filtru ją c y ch wód opadowych, tw orzących zacieki glejow e przenik ające do poziomów k A g i kB vtg. W spółczesna gle ba leżąca nad kopalną odznacza się stosunkow o dużą zaw artością łatw o rozpuszczalnego Al i Mn oraz Fe"+ i F 2+ (tab. 4).
W spółczesne gleby badanej k a te n y m ają więc poligenetyczny c h a ra k ter, w dużej m ierze naw iązu jący do kopalnego i współczesnego reliefu. We w szystkich glebach włącznie z kopalną zachow ana jest ciągłość po ziomu B v z cecham i opadowego oglejenia o różnym natężeniu. B rak n a tom iast ciągłości poziom u B v t w odkryw ce 4 na górnym załam aniu skło nu, gdzie procesy d enudacji b y ły szczególnie intensyw ne. Poziom A p w y tw orzony jest w pokryw ie lessowej uboższej w części spław ialne w p ro filach 1, 2, 4 i 5, a w profilu 3 z m ateriałów poziom u Bvtg. W górnej i dolnej części stoku wyk'linowuje się poziom g w ytw orzony w spiaszczo- nej pokryw ie nad tru d n o przepuszczalnym poziom em B v tg w obniżeniu oraz nad kopalnym A g na płaskim w zniesieniu.
Z p u n k tu w idzenia s tra ty g ra fii skał m acierzystych i poziomów glebo w ych rozw ój b ad anej toposekw encji przebiegał w kilk u fazach. W zgli- nionym i odw apnionym lessie w y tw orzy ła się n a jp ie rw rów nolegle do pow ierzchni ziem i w arstw a pokryw ow a 40-60 cm lessu zubożonego w czę ści spław ialne, z w ytw orzonym w jej stropow ej części poziom em A h gleb próchniczno-glejow ych, leżąca na poziom ie B v t w zbogaconym w te fra k cje. N ad tru d n o przepuszczalnym poziom em B v t w ytw orzył się w te re nach płaskich lub obniżonych poziom opadowoglejow y. W ówczas już na głębokości 100-200 cm znajdow ał się podścielający poziom B v — b e z stru k tu ra ln y , odw apniony, zaw ierający koloidy m in eraln e o pojem ności so rp cyj nej w iększej niż w poziomie Bvt. K olejna faza den ud acyjna rozw oju k a ten y pow oduje zm iany profilow ej budow y gleb w skutek dużego n atęże nia procesów stokow ym i i zw iązanych z nim i rucham i m asow ym i obejm
u-T a b e l a 3
W łaściw ości w o d n o -fizy czn e - H y d r o lo g ic -p h y s ic a l p r o p e r tie s
Hr pro f i l u Pro f i l e No. Posłom g o n o -ty czn y G en etic h o r iz o n Głębokość pobrania próbki Sampling depth cm C iężar w łaściw y g/cm3 S p e c if l o g r a v it y g /сюЗ C iężar o b j ę t o ś ciowy g/cm3 Bulk d e n s ity g/cm3 Porowa to ś ć ogólna % T o ta l p o r o s ity % W ilgot ność ak tu a ln a # A ctu a l m oistu re % Pojemność wodna %
Wator c a p a c ity , % Pojemność p o w ie tr z n a, % Air c a p a c ity % Woda przy
sw ajalna W ilg o tność w ię d n ię c i a , 5 M oisture o f w i l t i n g % Maks. h î - grosko - p ij n o ś ć % Maximal h lg r o s c o -p i c i t y % H igro6ko-p ijn o ś ć % H igrooco-p i c i t y % k a p ila r n a make, c a p i l l a r y maximal połowa f i e l d % A v a ila b le water % 1 -- Y -3- - 4 5 b 7 Ó 3 . ló —1T —J---■re ' l4 5 Ah 10-15 2,60 0 ,9 3 6 4 ,2 3 1 3 ,5 0 4 2 ,9 3 2 8 ,1 2 3 6 ,1 1 23 ,0 5 5 ,0 7 3 ,2 1 1 , 5 2 e 40-45 2,60 1,16 5 5 ,3 9 1 4 ,2 0 4 2 ,2 5 2 8 ,3 5 2 7 ,0 4 23,3 6 4 , S3 2 ,5 3 1,06 kig 70-75 2 ,6 4 1 ,3 4 4 9 ,2 4 2 1 ,9 0 4 1 ,1 5 3 1 ,2 7 1 7 ,9 7 2 6 ,4 1 4 ,3 6 2 ,1 3 0 ,9 6 kBvtg 120-130 2 ,7 1 1,53 4 3 ,5 4 3 2,23 3'1,5 7 2 7 ,3 2 1 6 ,2 2 1 3 ,1 2 1 4 ,2 0 5 ,4 6 2,37 A . K o w a lk o w sk i, H . K ró l
Poziom y Bvt i Bv gleb w spółczesnych i kopalnych 123
T a b e l a 4
Zawartość w mg/100 g gleby: i Hw , Un rozpuszczalnego w O fln HgSO^ oraz F?* i f!+ rozpuszczalnych w 0,05n HgSO^
Content is mg/100 g of soil oft Alw and Hw , Un soluble in 0,15 H^SO^ аз vw 11 as Fe* and fI+ soluble in 0,05H HgSO^
Vx p r c f i l u P r o f i l e S o . PoaioBi gene ty czn y G en etic h o r iz o n G łębokość pob ran ia ’ próbk i S c n p lin g depth ca A V H * Un Fe* Fe+ 5 Ah 10-15 57,69 0,11 8,2 3,5 39,8 € 40-45 39,33 0,08 5,8 1,0 50,4 kàg 70-75 9,09 0,06 2,6 0,8 57,3 kBTtg 120-130 3*75 0,05 1.7 0,5 26,9
jącym i głów nie w arstw ę pokryw ow ą, a lokalnie poziom Bvt. W edług K o m o r n i c k i e g o i W ł o d a r c z y k a [1] procesy rozm yw u ero zyjnego lessu zachodzą inten sy w niej na stokach zachodnich i południo wych, co odpow iada sy tu acji badan ej k ateny. W tej fazie zostaje odsło n ięty poziom B v t w środkow ej części stoku, w górnej naw et poziom Bv. A kum ulujące się w obniżeniu m ate ria ły deluw ialne pow odują fosylizację części zachow anych gleb próchniczno-glejow ych oraz p rzy k ry w a ją także odsłonięty poziom Bv. W zakum ulow anych m ateriałach deluw ialnych i z leżących pod nim i kopalnych poziomów glebow ych pow stają w spółczesne gleby płow e w łaściw e i opadow oglejow e oraz gleby opadowoglejow e. Na zdenudow anym stoku natom iast w zasięgu bezpośrednich bio- i geoche m icznych przem ian do głębokości 75-80 cm znalazł się odsłonięty poziom B v tg i stropow e części B v g , będące podstaw ą w yróżniania gleb b r u n a t nych w yługow anych. Mimo zachodzących zm ian w stru k tu rz e i a k u m u lacji substancji organicznych odsłonięte części poziomów B v t i B v g za chow ują uziarnienie i właściwości fizykochem iczne zbliżone do p ierw o t nych.
W strefach stykow ych z w spółczesnym i glebam i pow stały więc p rze j ściowe tw ory glebow e podobne do gleb b ru n a tn y c h i płowych, któ ry ch zaklasyfikow anie jest tru d n e ze względu na ich poligenetyczny ch arak ter.
PODSUM OW ANIE
Zarów no przykładow o omówiona k aten a gleb, jak i pub lik acje [7] w skazują na niezbędność ro zp atry w an ia i in te rp re ta c ji genezy gleb w ścisłym n aw iązaniu do s tra ty g ra fii skał m acierzystych i poziomów gene tycznych gleb w dynam icznym ujęciu czasu i przestrzeni. W ycinkow a
124 A. K ow alkow ski, H. K ról
in te rp re ta c ja profilów glebow ych, bez przyczynkow ego pow iązania b u dow y i cech z m orfogenezą sk ały m acierzystej, wiedzie często do sp ek u - laty w n y ch i w ręcz błędnych hipotez pedogenezy i k lasyfikacji gleb. W y m ienione zagadnienia m etodologiczne były przedm iotem k onferen cji V K om isji P T G pośw ięconej genezie i typologii gleb Polski środkow ej oraz w rok u 1973 — genezie gleb w ytw orzonych z utw orów p rzek ształ conych p ery g lacjaln ie [6]. Mimo to nadal próbuje się doszukiwać różnic m iędzy w spółczesnym i glebam i płow ym i, b ru n a tn y m i w yługow anym i i innym i na podstaw ie cech i właściwości poziom u B vt, bez uprzedniego skonfrontow ania koincydencji m iędzy w ystępu jącym i w tych glebach
sekw encjam i poziomów genetycznych w7 m orfologicznym i straty g raficz
nym ujęciu.
W iadomo, że n a tu ra ln e k aten y tw orzące m ozaiki zw iązane z m ozaika m i reliefu są odzw ierciedleniem historycznego rozw oju przestrzeni p rzy rodniczej. K aten y i mozaiki gleb są więc nieodłącznie zw iązane z daną k o n k retn ą p rzestrzen ią przyrodniczą i nie mogą być rozp atry w an e w oderw aniu od niej, bez uw zględnienia cech jej ciągłości i nieciągłości.
LITER A TU R A
[1] K o m o r n i c k i T., W ł o d a r c z y k E.: R ozm ieszczenie fra k c ji iłu k o lo id al nego w glebach w ytw orzonych z lessu w północnej części w ojew ództw a k r a kow skiego. Rocz. glebozn. 25, 1974 2.
[2] K o n d r a c k i J.: G eografia fizyczna P olski. W arszaw a 1965. [3] K o p p D.: Die W a ld sta n d o rte des T ieflandes. P o tsd am 1969.
[4] K o p p D., K o w a l k o w s k i A.: S tu d y on lith o - and m orphogenesis of m o th e r rocks in soils in S tern eb e ck E xposure. Folia Q u a te rn a ria 40, 1972. [5] K o p p D., J ä g e r K. D.: Das P e rs tru k tio n s - und H o rizo n tp rcfil als T re n n -
m e rk m al p erig la z iä re r un d e x tra p e rig la z iä re r O b erfläch en im n o rd im itte l- euro p äisch en T iefland. W iss. Z eitschr. E. M. A rn d t Univ. G reifsw ald 21, 1972. [6] K o w a l k o w s k i A.: G eneza i p odstaw y k la sy fik ac ji gleb w ytw orzonych z u tw o ró w .peryglacjalnych. P rzew o d n ik Z jazdu N aukow ego „G eneza gleb w ytw orzonych z utw o ró w p rzekształconych p ery g la cja ln ie na Niżu polskim , 20-26 sie rp n ia 1973, W arszaw a.
[7] K o w a l k o w s k i A., K r ó l H.: W spółzależności m iędzy reliefem p o w ierzchni a m ikrom ozaiką glebow ą w rozlew iskow ej dolinie W iszni. P ra ce IB L n r 447, 1974.
[8] K r ó l H.: B a d an ia gleboznaw cze w odm ianow ych p la n tac ja ch topolow ych. D o k u m en tac ja etapow a. W arszaw a 1973 (m aszynopis).
[9] M a m a k o w a K.: Roślinność k o tlin y sandom ierskiej w późnym glacjale i holocenie. A cta P ale o b o tan ica 3, 1973, 2.
[10] M a teria ły ze zjazdu naukow ego „G eneza i typologia gleb P o lsk i śro d k o w ej”. P T G 1970.
Poziom y Bvt i Bv gleb w spółczesnych i k o palnych 125 А. К о в ал ьк о вски , Г. К р у л ь С ТРО ЕН И Е П РО Ф И Л Я ТО П О С ЕК ВЕН Ц И И ПОЧВ НА ЛЕССОВОМ СК ЛО Н Е С И СКОП А ЕМ О Й П ОЧВОЙ О тделение почвоведения и удобрения. Н ауч н о-и сслед овательски й институт лесоводства, В арш ава-С енкоцин Р е з ю м е В северной части Ды новской В озвы ш енности расследованы отнош ения м е ж ду горизонтам и B v tg и B vg катэн ы соврем енны х почв: псевдоподзолистой ти пичной, псевдоподзолистой поверхностно-оглеенной, бурой, а т а к ж е и ск оп ае мой глеево-перегнойной образовавш и хся и з лессов. У становлено, что почвы исследованной к атэн ы отличаю тся полигенетической природой и составляю т характерн ую топосеквенцию , д л я которой диагностическую значим ость имеет горизонт B v, сохраняю щ ийся во всех почвах (рис. 1) с ископаемой перегнойно- глеевой почвой вк лю чительно (рис. 2). Х ар актер н ы м диагностическим п р и зн а ком горизонта B vg я в л я е т с я ем кость поглощ ения м и н еральн ы х коллоидов больш ая, чем в ы ш ел еж ащ его горизонта B v tg сильнее обогащ енного этими коллоидам и (табл. 2, рис. 3). Залегаю щ и й на поверхности лессовы й покров более бедны й илистой частью почвы на склоне бы л денудирован. В верхней части склона последовало обнаж ение горизонта B v g , а в серединной — гори зонта B vtg . Н аходится здесь бурая почва с горизонтом B v tg поверхностно разруш енной псевдоподзолистой почвы в итоге денудационны х процессов и молодая псевдоподзолистая почва о бразован н ая и з вторичного надвинутого лессового покрова на обнаж енны й горизонт. B vg. В статье пред ставлены ф а зы р азв и ти я топосеквенции почв и обращ ается вним ание на необходимость ин терпретации п роисхож дения почв в связи с страти граф и ей м атеринских пород и генетических горизонтов почв с динам ическим подходом к врем ени и про странству. A . K O W A L K O W S K I, Н . K R Ó L
P R O F IL IC STRUCTU RE OF TH E TOPOSEQU ENCE OF SOILS ON A LOESS SLO PE W IT H F O SSILE SO IL
D ep a rtm en t of Soil Science and F ertilizatio n , F o re st R esearch In s titu te at W a rszaw a-S ęk o cin
S u m m a r y
In th e n o rth e rn p a r t of th e D ynow skie u p la n d rela tio n sh ip s betw een th e B v tg and B vg horizons of th e caten a of co n tem p o rary soil lessiv e soil lessiv e pseu d o - gleyed, b ro w n soil and fossile h u m o u s-g le y soil developed fro m loesses, w ere in v estigated. I t has been fo u n d th a t soils of th e caten a in v e stig a ted are of a po- lygenetic c h a ra c te r and fo rm a c h a ra c te ristic toposequence, for -which th e B v h o rizon, w ith th e p re se rv e d co n tin u ity in all soils (Fig. 1), including th e fossile h u - m ous-gley soil (Fig. 2), is of a d iagnostical value. A c h a ra c te ristic diagnostical f e a tu re of th e B vg horizon is th e so rption com plex of m in e ra l colloids h ig h e r th a n th a t o f th e h ig h e r situ a te d B v tg 'horizon, ric h e r in th ese colloids (Table 2. Fig. 3).
126 A. K ow alkow ski, H. K ról
Loess cover lay in g on th e su rfa ce , p o o rer in clay, is d en u d ed on th e slope. In its u p p er p a r t an u n v eilin g of th e B v g horizon an d in its m id d le p a r t — of B v tg h o rizon o ccu rred . B row n soil w ith th e B v tg horizon o f th e so il lessive d ec ap itated by d en u d atio n processes an d young so il lessive developed fro m th e loess cover se con d arily overlap p ed over th e u n v eiled B vg horizon, are to be fo u n d th e re . In th e w ork developm ent sta g es of th e soiil toposequence a re p re se n te d , w hile ta k in g into consideration th e necessity of in te rp re ta tio n of th e soil genesis w ith re feren c e to th e s tra tig ra p h y of p a r e n t rocks of th e soils and th e genetic horizons in a d y nam ical tim e and space conception.
Doc. dr hah. A lo jz y K o w a lk o w sk i
I n s ty tu t B a d a w czy L eśn ic tw a w Sęko cin ie
