UN IW ERS YTET ZIELONOG<) RSK l
ZESZYTY NAUKOWE U l INŻY N ff :RI/\ SRODOWJS K/\ l 2
G rzegor z Kusza, Mariusz Du żyński
Zakład Gleboznawstwa i Och rony Gleb, Kat edra Ochrony P owierzch ni Ziemi, U ni wersytet Opol ski ,
STAN ZACHOWANIA GATUNKÓW DRZEW ROSNĄCYCH NA REKULTYWOWANYCH POWIERZCHNIACH WYROBISK
ŚLĄSKICH ZAKŁADÓW PRZEMYSŁU WAPIENNICZEGO
,,OPOLWAP " S.A.
HEALTH STATE TREE SPECIES GROWINGON RECLAIMED
SURFACESOF THE OPENCAST WORKING OF "OPOLWAP" S.A.
SILESIAN LIME WORKS
S łowa k luczowe : reku lt ywacja, dobór ga tunków , ko ndycj a zdrowotn a.
S treszcze n ie: Woj ewództwo opol skie charakteryzuje się występowa n iem dużych pokładów s kał węglanowy c h. S łu żą one jako s urowiec dla prze mysłu cementowo- wap ien ni czego. E ksploa tacja wapieni wiąże s i ę z ogromnymi przekształcen iami
geomecha nicznymi powierzchni zie mi. Jednym z podstawowy ch probl emów
wynikającyc h z dz iałalno śc i przemy s·łu wapienniczego j es t rekultywacja terenów
przekszt ałconyc h . W latach 2000-200 l prowa dzo ne były badan ia dotyczące stanu zachowania upraw leśnych wyst ę pują cyc h na reku ltywowanych pow ierzchni ach
Sląskich Zakładów ' Prze mys łu Wapienniczego "O polwap " S.A w Tamowie Opolskim . Zakres prac obejmował wykonani e inwentaryzacj i drzew oraz
ok reś l enie i c h kondycji zdrowo tn ej. P owierzc hni e badawcze wybra no, kierując się
w iekiem i stniejących za dr ze wień. Wy różniono powi e rzchni e: jednoroczne, pięcio
letn ie. Na pods taw ie przep rowadzo ny ch prac stwie rdzono d o brą udatność n astępujących gatunków drzew : r ob ini a akacjowa , jesion wyniosły i o l sza czama na wszystkich analizowanych powi erzchniac h. Jednocześnie odnotowano ś redn io dużą i m ałą uda tność gatu nk ów preferowanych w litera turze do zastosowan ia w reku ltyw acj i gnmtów przeksz tałcon yc h w wynik u eksploa tacj i surowców
w ęg l a nowych, jak: klon j aw or, dąb cze rw ony , klon zwyczajny i jarząb pos polity.
Dobór ga tu nków zastosowanych w pro ces ie rekultywacji na powierzchn iach wyrobisk Śląsk ic h Zakładów Wapi enni czych Opolwap S.A. ni e został opty malnie
ok reślon y.
Key wo rds : recla mation, spec ies sclect ion, heal t h s ta le.
Sum ma ry: Opo le Voivodesh ip is c haracte ri zed by large ca rbona le r ock beds occur rin g within the area of the region. Th e y have been explo it ecł as raw materials for ce men t- li me incł u s try purposes. H owever. lim e exp l oit ation is co nn ectecl with trcJnendous geomorpholog ical reshaping of land surface. There for e. reclamat ion o f tra n sformceł a r eas i s the essent ial problem res u lting from rh e lime in cl ustry ac tivity. Research on th e health sta le of fo res t c rops on rec lai med l and surfaces o r
th e Si les inn Lirne Wor ks , .Opolwap" S.A. in Tarnów Opolski was car ri cd out in
220 Grzegorz Kusza. Mariusz Duży!'1ski
ycars 2000-2001. Thc scopc of thc rcscarch incluclccl thc invcntory-rnaking of trees anclthe cstimation of their health state. Thc investigated areas were selected following plantings age. Onc-year and five-year's old objects were distinguished.
eonsiciering the age differentiation of tree plantings. Results of t he stucly revcaled (l) the highest amount of trccs taking root for black locust Robinia pseudoaccacia L., Europcan ash Fraxinus excelsior L. and black aleter Alnc.ts glutiunosa L. (2) the medium and low amount of trees taking root for sycamore Acer pseudoplatanus L.. red oak Querws mbra L.. Norway m:1ple Acer platanordes L .. and mountain ash Sarhus aucupnrin L.. which are known from the literature as the preferential spccies used eluring the reclamation of land surfaces transformcel by carbonale resource exploitation. Tree species selection appliecl in thc cxcavation reclamation of Silesian Li me Works .. Opolwap" S.A. has not becn best determined.
WPROWADZENIE
Eksploatacja złóż kopalin powoduje mgerencję w środowisko naturalne i jest
przyczyną czasowego lub ttwałego zntszczenta niektórych jego elementów.
Pozyskiwanie surowców jest jednak koniecznością dla utrzymania rozwoJU gospodarczego i społeczno-cywilizacyjnego kraju. W tej sytuacji konieczne jest, aby górnictwo stosowało odpowiednie rozwiązania techniczne umożliwiające ograniczenie ujemnych oddziaływat'l na środowisko oraz skutecznie likwidowało już wywołane
S7.kody. Jednym z podstawowych sposobów jest rekultywacja terenów pogórniczych.
Przywracanie funkcji użytkowych gruntom zdegradowanym przy prawidłowo
przeprowadzonej rekultywacji jest praktycznie jedyną możliwością odzyskania utraconego areału gruntów rolnych i leśnych [Dulewski i Wtorek, 2000).
Minimalizacja skutków działalności gospodarczej staje się stopniowo jednym z
najważniejszych, a zarazem najtrudniejszych zadań ochrony środowiska w Polsce.
Niestety ciągle brakuje kompleksowego programu pozwalającego na rozwiązanie tego problemu. Jednym z głównych powodów takiej sytuacji jest niedoskonałość istniejących regulacji, zarówno prawnych, jak też organizacyjnych i instytucjonalnych, która uniemożliwia sprawne i kompleksowe zarządzanie powierzchnią ziemi. Podjęcie działm'l zmierzających do ponownego zagospodarowania terenów poprzemysiowych i ich wykorzystania jest zatem konieczne i zgodne z przyjętą ideą zrównoważonego
rozwoju kraju lSiuta, 1999].
Przydatność do rekultywacji utworów skalnych występujących na powierzchni terenów pogórniczych zależy od rodzaju kopaliny, a także od rodzaju skał nadkładu i ich kubatury. Tereny po eksploatacji złóż wiążących materiałów budowlanych zalicza
się do trudnych i średnio trudnych do rekultywacji. W większości czynnych kopalń przemysłu cementowego i wapienniczego prowadzona jest wielopoziomowa eksploatacja wgłębna, a nadkład jest deponowany na zwałowiskach wewnętrznych lub
zewnętrznych. Wielopoziomowy system eksploatacji złoża utrudnia sukcesywną rekultywację wyrobiska [Dwucet, K.rajewski, Wach, 1992, Krzaklewski, 1996].
Do nasadzeń na tych terenach nadają się przede wszystkim gatunki drzew wapno- lubnych; są to: robinia akacjowa (Robinia pseccdooccacio L.), brzoza hrodwkowata ( Belltło penduło Rorh. ). topola biała ( Popu/11s a/Iw L.). modrzew europejski ( Larix
Slan zachowania g:uunkt)w tlrt.l!W 221
decidua Mil/.). klony (A cer sp.). jarząb pospoli ty ( Sorbus a tt c uparia L.). o l sza szara (Alnus in cana M oe n ch. ). Z krzewów najba rdzi ej przydatna jest cze r emcha ame1y kańs ka
( Padus se r (ni na B orkh.), któ ra buj nie roś nie , d aje peł ne zwa rcie o raz doskonale s p ełni a rolę podszyc ia. Z inn ych krzewów wyróżnić na leży: der eni a świdwę (Co mus sanguinea L.) , trzmielinę pos p oli t ą ( Evonymus eu ro paea L. ), wierzbę iwę (Sa lix ca prea L. ) i głóg
jednoszyjkowy (C ra taegus monogyna J acq.). W yro bis ka wapien n e do brze
nasłoneczn ione do skonal e nadają się pod pla ntacje sa downi cze (orzech włoski , śli wy ,
czereśnie) [Ba ran i Tu rski , l 997; Murat, 1 998].
Ce lem niniej sze j pracy jest oce na s ta nu zdrowo tne go drzew nasadzo nych w J atac h 1 997-200 l , a także t rafności doboru gatun kowego w aspekcie warunków s iedli s kowy c h n a tereni e po eksp loatacj i wapieni p rzez Sląskie ' Zakłady Przemysłu Wapienniczego
"Opo lw ap " S.A. w T arnowie Opo l s kim.
MATERIAŁ Y l METODY
Zało żono sześć powi erzchni badawczych , zr óżnicowa n ych wiekowo: pol etka I -II n asadzone w 199 7, poletka IT I- V w 1998 i poletko VI w 1 999. Z akresem prac obj ęto
szczegółową inwentaryzację przy rodniczą drze wosta nu oraz oce nę kond ycji zdrowo tnej drzew w lata ch 2000 i 200 l . Inwent a ryzacj ę wykonano na wszystkich b ada nych powierzchniach , oz na czając gatunki znajdują ce s i ę na każd ej z nic h . Po liczo no
dokładnie liczbę drzew na leżącyc h do poszczególnyc h gatunków. Ocenę sta nu zdrowotnego prz eprowadz o no na poletkach l - Y l w opa rci u k l asyfikację Pacyniaka [P acyniak, 1 992] , zmodyfikowaną na pot rzeby pr acy .
Klasyfikacja wyróż nia n astępując e stopni e zdrowotności drzew : I - drzewa zdrowe , bez żad n yc h ubytków,
II - drzewa o znikomym stopniu uszkodzenia blaszki l i śc iow ej do s<Vo ,
III - drzewa o wy raźnie u szkodzonyc h blaszkach liściowych od 6 do 15 %,
IV - drzewa o częściowo obumierających cienkich gałęziach, usz kod ze nia bla sz ki
l iściowej od 1 6 do 25% ,
V - drzew a z obumarłą koron ą 26-5 0% i lekko uszkodzoną kł o d ą,
V I - drzewa z obumarłą koro n ą 51 - 75 % i uszkodzoną kłodą,
v n - drzewa z ob um a rł ą koroną w stopn iu powyżej 75%; w tym także wypa dy.
H annonog ram prac prowad zonyc h na obiekcie:
DATA RODZAJWYKONYWANY CHPRA C
Cze rwi ec 2000 I nwent aryz acja przy rodni cza na powi erzch ni ac h l - VI
L ipi ec 2000 O ce na k ondy cj i zd ro wo tnej dr ze w
'
Czerwiec 200 l I nwent aryzacja przyrodnicza na powierzchniach l - V
Li piec 200 l O ce na kondycj i zd rowo tnej drzew
222 ( ittC!.!O I'i' Ku ~i'a. ~t. mu sz Ou %\'t h k i
• •
OMOWIENIE WYNIKOW
Po wi e rz c hn ia n r l Przeprowadzone badania wykaza ł y obecność sześciu
ga tunk ów drzew. Gatunkami d o minującymi są klon jawo r i jarząb pospolity , które
łącznie zajmują 80% powierzc hni . Najmniejszy udział na p owie rzchni nr l ma lipa drobnoli s tna za ledw ie l ,7 % w roku 2000 i l , l % w kol ej nym ro ku b a dań . W roku 200 l
w s tos unku do roku poprzedniego, łączny pro ce ntowy udział poszczegól nych ga tunków
zwiększył sią jedynie d la ja rzą bu po spo li tego z 33,2% d o 34 ,6%. P ozostałe gatun ki niezn acznie zm niej szy ły s wój procen towy udział na powierzch ni . W ciągu roku liczba drzew ob n iżyła s i ę z 2267 d o 2 1 2 0 czyli o l 47 sztuk. Najwi ęce j wypa dów zaobse rwo - wano wś ród dr zew n a l eżących do ga tunku kl on jaw or (65 szt uk ) i ja rząb pos polity (3 4 sz tuk i).
Pow ierzc hni a nr II . Na powier zc hn i nr I1 s twi erdzo no występowanie 6-ciu gatu nk ów dr zew. Podob ni e jak na powi erzc hni nr l n ajwię kszą do minację wykazują
gatunki ja r ząb po spolity i klon jawor. Zaj muj ą one łącznie ponad 8 0% badanej powierzchni. Procentowy udział pos zczegó lnych ga tunków w roku 200 l z mi eni ł się
ni ezna czni e. Największą z mianę za notowano dla gatun ków: ja rząb pos polity, którego
udział na powierzc hn i obniży ł się o l ,2% i jesion wynio s ły , którego udział na powierzc hni zwię k szył s i ę o l , l %. Liczba drzew na powierzch ni zmniejszyła się o 86 sz tuk .
Pow ie rzc hni a nr III. W roku 2000 na pow ierzc hn i nr II I występowały jedynie trzy gatunki drzew: ja rząb pos polity , klon jawor i d ąb cze rwony , pr zy czy m kl on jawor zajmowa l 46% badane go te ren u, ja rząb pos polity 39% a dąb czer wo ny jedynie l 5%. Z
inwe nt aryzacji pr ze prowad zo nej w 200 l wynik a, że wio s n ą tego roku do sadzo no ok.
360 dr ze w. V / prowa dzo no 5 nowyc h gatunk ów: j es ion wynios-ły, głó g, cze remch a ame-
rykańs k a, robi ni a a kacjowa, o lsza czarn a. W dal szy m c i ąg u d o minujący mi gat unkami
po zosta·ł y k l o n jawo r i j a r ząb pospolity , j ed n akże ich ł ącz ny ud z i ał na powierzchni
zmniejszył się z 85% do 65%. Z nowych gatu nków wysad zo nych na powi erzchni
n ajwiększy m udz iałem c h a rakte ryzują s i ę gatunki o lsza cza rn a 7 ,5% i czeremch a
amerykańska 7,3%. Niewiele mniej , bo 6,5% zajmuje jesion wyniosły. P ozos t ałe
d rzewa - głóg i robinia akacjo wa zaj muj ą łącznie poniżej 4% powie rzc hni .
P ow ierzchni a nr IV. Na powierzc hni nr IV w ro ku 2000 zao b s erwowano
wys tępowanie czte rec h ga tunków drzew . Są to: klon jawor, dąb czerwo ny, jesion
wynios ły , jarząb pospolity. Gatunkiem dominującym jest d ąb czerwony, który zaj muje prawie 65 % badanego ter enu. D r ugim co do liczno ści gatunkiem w proce ntowym pokryci u powie rzchni je t jesion wyniosły, ok . 1 8%. Najmniej li czn ie reprezentowany j est jarząb pospolity - za l edw i e 3% udziału na ca ł ej powi erzc hni . Rów nież na poletku
nr rv , wios ną 200 1 roku zos tały wykonan e uzupełnienia wypadów w ilości ok. 600 sz tuk drzew. Wprowadzono tr zy nowe gatunki : cze remcha a m e rykań s ka , robinia akacjowa , olsza cza rn a. Najwiącej dosa dzo no o l szy cza rn ej - 2 1 5 sz tuk. Najm ni ej
robinii akacjowej ty lko , 3 szt uki , co sprawia, że z ajmuje o na < 0,5% opisy wanego terenu . Bardzo znac zni c o bn i ży -t s i ę proc entowy ud z i ał d ę bu czerwo nego, z 65% do Laledwie l O o/r. Om aw iana powi e rz.c hni a charakte ryzuje s i ą dosyć du ży m 30% udziałem
jes ionu i o l s ;y c7 . arncj, a s to s unk owo ni ew ie lk im " w porów naniu z innymi
powierzchni a mi udziedemjarzębu po s politego (7 ,5%).
Sran lachowania gatunków drt~w .. 223
Powierzchnia nr V. W roku 2000 na powierzchni nr V wyst((powały tylko dwa gatunki drzew: klon jawor i dąb czerwony. Klon pokrywał 15% wi<;cej powierzchni niż współwyst({pujący z nim dąb czerwony. Wiosną 200 l roku na powierzchni({
wprowadzono 6 nowych gatunków: jesion wyniosły, jarząb pospolity, olsza czarna, czeremcha amerykańska, robinia akacjowa, klon zwyczajny. Łącznic dosad7.ono ok. 440 drzew~ W związku z dosadzeniem nowych gatunków obniżył się udział procentowy gatunków już występujących. Lączny udział klonu jawara spadł o ok. l 6%, a dębu aż o 31%. Z nowych gatunków największą powierzchnię zajmuje jarząb pospolity 16,5% i olsza czarna 15%. Klon zwyczajny i robinia akacjowa pokrywają jedynie 0,6%
badanego terenu.
Powierzchnia nr VI. Inwentaryzacja przeprowadzona w roku 2000 wykazała, iż powierzchnia nr VI charakteryzuje się dominacją dwóch gatunków: klon jawor (prawie 50% udziału) i dąb czerwony (48% udziału). Klon zwyczajny występuje w ilości 5 sztuk, co w przeliczeniu daje 2,6% pokrycia obserwowanego poletka.
STAN ZACHOWANIA DRZEW
Powierzchnia l. Najlepszą kondycją zdrowotną charakteryzuje się robinia akacjowa (91% zdrowych drzew w roku 2000 i 73% w roku 200 l). Wśród tego gatunku odsetek drzew o stopniu uszkodzenia >50 nie zmienił się. Stosunkowo dobrą zdrowotność wykazuje też lipa drobnolistna, ok. 50-60% drzew można zaliczyć do zdrowych. Najgorszą kondycję zdrowotną przejawia jarząb pospolity, który na omawianej powierzchni jest gatunkiem dominującym. Równie wyraźnie pogorszyła się kondycja zdrowotna dębu czerwonego. W roku 200 l prawie 50% dębów wykazuje stopień uszkodzenia aparatu asymilacyjnego >50%. Liczba drzew zdrowych na poletku nr l zmniejszyła się z 55% do 33%.
Powierzchnia II. Jesion wyniosły i robinia akacjowa wykazały najlepszą kondycję zdrowotną. W przypadku jesionu nie ma drzew o uszkodzeniu większym niż 15%.
Zdecydowanie słabszym stanem zachowania charakteryzuje się gatunek jarząb pospolity. U 26% przedstawicieli tego gatunku zaobserwowano powyżej 75%
uszkodzeń. Bardzo wyraźnie pogorszyła się zdrowotność gatunku klon zwyczajny.
Przybyło drzew o szóstym stopniu uszkodzenia (51-75% ).
Powierzchnia III. Badania przeprowadzone w roku 2000 wykazały zły stan zdrowotny drzew zwłaszcza gatunku jarząb pospolity. Zaledwie 26% drzew mieściło się w przedziale do 5% uszkodzeń. Wśród drzew zdrowych największy udział miał klon jawor- 66%. Najgorszą kondycję wykazywał jarząb pospolity, gdyż stanowił on 78%
całkowitego wypadu drzew, a z 77 sztuk występujących na powierzchni nr lll aż 31 wykazywało siódmy stopień uszkodzenia. Dosadzenie ok. 360 drzew miało miejsce wiosną 2001 roku. Jednak z przeprowadzonych latem tego samego roku, badań zdrowotności wynika, że nasadzenia zostały wykonane nieprawidłowo lub wprowa- dzone gatunki nie nadają się do rekultywacji tego obiektu. Procentowy udział drzew najbardziej uszkodzonych wzrósł aż dwukrotnie. Zły stan zdrowotny wykazuje zwłaszcza czeremcha amerykańska, z 37 sztuk wprowadzonych uschło aż l 8. Najlepszą
224 ( ir Ll'f!OII K ll>/01, \1;onu.'l Du/.yilski
kondycję wykazuje jesion wyniosły i olsza czarna, jednak zajmują one jedynie 14%
powierzchni.
Powierzchnia IV. Wyniki uzyskane w czasie inwentaryzacji w 2000 roku
wskazywały na bardzo złą kondycję zdrowotną drzew tj. ponad 80% drzew
wykazywało najwyższy, siódmy stopień uszkodzenia. Jedynie jesion wyniosły charakte-
ryzował się dobrym stanem zachowania, ponad 70% drzew zdrowych. Stosunkowo dobre wyniki zaobserwowano też u jarzębu pospolitego - wszystkie drzewa zawierały się w trzecim stopniu uszkodzet'l. U pozostałych dwóch gatunków (tj. dębu czerwonego i klonu ja wora) zaobserwowano prawie całkowite ich zamarcie. Wiosną 200 l roku na
powierzchnię wprowadzono trzy nowe gatunki: czeremchę amerykańską, robinię akacjową, olszę czarną. Najlepszą zdrowotnością w dalszym ciągu charakteryzuje się
jesion wyniosły, a z gatunków dosadzonych olsza czarna i klon jawor. Najgorsze wyniki zanotowano u gatunków dąb czerwony i robinia akacjowa. Gwałtowne
pogorszenie kondycji zaobserwowano też u przedstawicieli gatunku jarząb pospolity. Z dosadzonych wiosną 58 sztuk zanotowano aż 28 wypadów. Lącznie wśród
przedstawicieli tego gatunku 52% drzew wykazuje stopień uszkodzenia powyżej 75%.
Powierzchnia V. Z analizy badań przeprowadzonych w roku 2000 wynikało, że
57% drzew wykazuje bardzo słabą kondycję zdrowotną. Szczególnie dużo egzemplarzy uszkodzonych drzew zaobserwowano wśród gatunku dąb czerwony - 70%. Wiosną
200 l roku dokonano uzupelnie11, wprowadzając na powierzchnię 6 nowych gatunków.
Latem 200 l roku stwierdzono poprawę kondycji zdrowotnej drzew - 50% drzew zdrowych i z niewielkimi uszkodzeniami. Z gatunków dosadzonych wiosną najlepszą kondycję zdrowotną wykazywaly jesion wyniosły i olsza czarna - ok. 60% drzew zdrowych. . a.JWięcej drzew zamarłych zanotowano dla gatunku czeremcha ameryka1'lska- 42% wypadu już w pierwszym roku nasadzenia.
Powierzchnia VI. Z przeprowadzonych badat'l wynika, że kondycja zdrowotna clri'.CW na powierzchni VI jest najgorsza. Drzew zdrowych jest zaledwie 2%, zaś drzew o siódmym stopniu uszkodzenia aż 72%. W badanym obiekcie (powierzchnie 1-VI)
największe pokrycie powierzchni terenu z gatunków docelowych zajmuje klon jawor.
W ciągu roku obserwacji jego udział zmienia się z 39% do 37%. Ta niewielka zmiana
związana jest z dosadzeniami w roku 200 l. Podobnie jest w przypadku jarząbu
pospolitego - gatunku fitomclioracyjnego. Stopień pokrycia terenu przez ten gatunek zmienia się z 37% do 34%, lecz był on również dosadzany. Natomiast robinia akacjowa jako gatunek przedplonowy występuje w obiekcie nielicznie stanowi bowiem 6%
powierzchni w roku 2000 a 4,5% w roku 200 l. Stan zachowania klonu ja wora jest najlepszy wśród gatunków docelowych. Drzew zdrowych i uszkodzonych poniżej 5%
Lanotowano w roku 2000 56% a w 200 l 48%. Natomiast uszkodzonych w stopniu szóstym i siódmymjest odpowiednio 23% i 20% (rys. l i 2). Jarząb pospolity wykazuje znaczne pogorszenie zdrowotności po upływie roku pomimo prowadzonych dosadzeń.
W roku 2000 odnotowano 49% drzew o stopniu uszkodzenia pierwszym i drugim, a w 200 l tylko 31 %.Wzrosla natomiast liczba drzew uszkodzonych w stopniu szóstym i siódmym z 32% do 41 °/t, (rys. 3 i 4). Kondycja zdrowotna robinii akacjowej jest znacznic lepsza. Zanotowano aż 92% drzew zdrowych i o drugim stopniu uszkodzenia w roku 2000, a 81% w roku 200 l. Gatunek ten wykazal również najmniejszą liczbę
Stan zachowania gatunkó w drzew ... 225
drzew zamarłych i o szóstym stopniu uszkodzenia - o dp ow i edni o w 2000 roku , 5 % a w
2001-8%.
13%
11%
6%
17%
4 %
!• zdrowe lllll <5 & 6-15 0 16-25 EJ 26 -50 !m 51-75 0 >7 iij
Rys. l. Stan zdrowotny klonu ja wora (Acer ps e udoplatanus L.) na poletka c h 1-VI w roku 2000
11%
11%
10%
11 % 13%
~ zdrowe IIII <5 m 6- 15 D 1 6-25 0 26 -50 ~ 5 1 -75 0 >7 51
Rys. 2. Stan zdrowotny klonu ja wo r a (Ace r p se udoplatanu s L.) n a poletkach l-VI w
roku 2001
226 Grzegorz Kusza, Mariusz Dużyński
18% .
~----
14%
6% 4%
~ ~ zdrowe
1!!!1<5 mJ6-15 O 16-25 0 26-50~ 5 1 -75
0 >75 1Rys. 3. Stan zdrowotny jarzębu pospolitego (Sorbus aucuparia L.) na poletkach I-VI w roku 2000
10% 10%
Rys. 4. Stan zdrowotny jarzębu pospolitego (Sorbus aucuparia L.) na poletkach 1-VI w roku 2001
S1an ta'howano~ galunków <lii<'W .. 227
PODSUMOWANIE
Powierzchnie najstarsze 1-11 wykazały najlepszy stan zachowania drzew i większe zróżnicowanie gatunkowe niż pozostałe poletka badawcze. Najmniejsze zróżnicowanie
doboru gatunków odnotowano na powierzchni VI, będącej najmłodszym nasadzeniem.
Zastosowano tu tylko trzy gatunki drzew: klon zwyczajny, klonjawor i dąb czerwony.
Rekultywacja biologiczna na badanych powierzchniach należących do Śląskich Zakładów Przemysłu Wapienniczego "Opolwap" S.A. nie została wykonana
prawidłowo. Stwierdza się brak pielęgnacji zadrzewień oraz nieprawidłowy dobór gatunkowy materiału sadzeniowego. Zwraca uwagę zastosowanie małego zróżnicowania gatunkowego, szczególnie na powierzchniach li!-VI, które dosadzono w roku 200 l. Stosunki ilościowe gatunków przedplonowych, docelowych i fitomelioracyjnych są niewłaściwe. Niedostatek jest widoczny w przypadku drzew przedplonowych o charakterze pionierskim. Do gatunków charakteryzujących się najlepszą kondycją zdrowotną na badanych powierzchniach należą: robinia akacjowa, jesion wyniosły, olsza czarna, klon jawor i jarząb pospolity. Należy podkreślić, że jawor i jarzębina były najliczniej reprezentowane w obiekcie. Ich stan zachowania można określić jako zadowalający. W przypadku robinii akacjowej i olszy czarnej dobra kondycja zdrowotna pozwala na szersze ich zastosowanie na badanym terenie.
LITERATURA
BARAN S., TURSKl R., 1997: Degradacja, ochrona i rekultywacja gleb. Lublin Akademia Rolnicza.
DULEWSKI J., WTOREK L., 2000: Problemy przywracania wartości użytkowych
gruntom zdegradowanym działalnością górniczą. Inżynieria Ekologiczna l, 14-23.
DWUCET K., KRAlEWSKI W., WACH J., 1992: Rekultywacja i rewaloryzacja środowiska przyrodniczego. Katowice, Uniwersytet Śląski.
KRZAKLEWSKl W., 1996: Analiza działalności rekultywacyjnej na terenach pogórniczych. In: MACJAK F. (cd.). Ochrona i rekultywacja środowiska.
Warszawa SGGW.
MURAT E., 1998: Poradnik hodowcy lasu. Warszawa, Olicyna Edytorska Wydawnictwo Świat.
PACYNIAK C., 1992: Najstarsze drzewa w Polscc. Warszawa, PTTK "Kraj".
SIUTA J., 1999: Ochrona i rekultywacja gruntów w gminie. Warszawa, PTJE, 75-78.
