Zenon Guldon
"Końskie wczoraj i dziś. Historia
miasta na tle regionu", Jerzy
Brzozowski, Warszawa 1975 :
[recenzja]
Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 11, 377-379
1980
Recenzje i omówienia 377 dem praca pozostawia w iele do życzenia.
A. Szymański nie wykorzystał naw et prac regionalnych 12.
Józef Grzywna
12 Np. W. Jażdzyński O d b u d o w a g o sp o d a rc za w o je w ó d z tw a k ie le c k ie g o , „Pamiętnik K ielecki”, cz. II. T e ra ź n ie js zo ś ć p o lity c z n o -g o s p o d a rc za region u , Kielce MCMXLVIII ; S. Or- natow ski 25 la t o ś w ia ty w o je w ó d z tw a k ie le c k ie g o w P o lsce L u d o w e j, [w :] M a te ria ły p o m o c n ic ze dla n a u c zy c ie li w y c h o w a n ia o b y w a te ls k ie g o , Kielce 1964; K. Kałuża, S. Ornatow- ski i H. Smalc O św ia ta , n au ka, k u ltu ra , [w:]
K ie le c k ie . R o z w ó j w o je w ó d z tw a w P o lsce L u d o w e j, Warszawa 1970; K. Kałuża i Z. Sza bat z d zie jó w o ś w ia ty w K ie le c c zy ź n ie
(1944—1945), „Rocznik Muzeum Św iętokrzyskie
go“ t. VII, 1971.
JERZY BRZOZOWSKI: KOŃSKIE WCZORAJ I DZIS. HISTORIA MIASTA
NA TLE REGIONU, Warszawa 1975, W ydawnictw o K atalogów i Cenników, ss. 151.
N iew iele m iast Kielecczyzny doczeka ło się monograficznego opracowania
sw ych dziejów. Przed pierwszą wojną św iatow ą ukazały się obszerne m onogra fie Radomia 1 i Sandom ierza2, które obec nie mają już tylko w artość materiałową, dzięki wykorzystaniu szeregu nie istn ie jących już dziś źródeł. Znacznie m niejszą wartość mają amatorskie opracowania w rodzaju m onografii Działoszyc A. W in- czakiewicza 3 czy Chęcin W. G rzelińskie- g o 4. W okresie m iędzywojennym ukaza ła się obszerna monografia K u n o w a 5 i znacznie skrom niejszy zarys dziejów S taszow a6. W okresie powojennym poza obszerną dwutom ową monografią K ielc J. P azd ura7 zarejestrować możemy opra cowania w rodzaju dość jednostronnego zarysu dziejów' Skalbmierza 8, popularno
1 J. Luboński M on ografia h isto r y c zn a m . R a dom ia, Radom 1907.
г M. Buliński M on ografia S a n d o m ierza ,
Warszawa 1879.
s A. Winczakiewicz D a w n e i n o w e d z ie je m ia sta D zia ło s zy c , Warszawa 1899.
4 W. Grzeliński M on ografia C hęcin, Kiel ce 1908.
5 A. Bastrzykowski M onografia h is to r y c z na K u n o w a n ad K a m ie n n ą i jeg o o k o lic y ,
Kraków 1939.
e W. Siek O pis h isto r y c z n y m ia sta i p a ra fii S ta szó w , wyd. 2, Sandomierz 1937.
7 J. Pazdur D z ie je K ie lc do 1863 ro k u ,
Wrocław 1967; tenże D zie je K ie lc 1864—1939,
Wrocław 1971. Ostatnio ukazały się prace do tyczące kilku innych miast Kielecczyzny, a m ianowicie: O stro w ie c Ś w ię to k r z y s k i w c z o ra j, d z iś i ju tr o , praca zbiorowa pod red. A. Ginsberta-Geberta, Warszawa 1979; P iń c zó w i je g o s z k o ły w d zie ja c h , praca zbioro wa pod red. J. Wyrozumskiego, Warszawa— Kraków 1979; S k a rż y sk o -K a m ie n n a . S tu d ia i m a te ria ły , praca zbiorowa pod red. M. Do browolskiej, J. Rajmana i T. Ziętary, Kra ków 1977 ; oraz J. Zieliński K ielce w P o lsce L u d o w e j, Warszawa 1978.
8 S. Romanowski D zie je m ia sta S k a lb
m ie rza , „Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego”,
378 Recenzje i omówienia
naukowej monografii Szydłowa 9 czy k il ku nie opublikowanych dotąd rozpraw doktorskich10. Stąd na uwagę zasługuje opublikowana ostatnio popularnonaukowa monografia Końskich, przedstawiająca dzieje m iasta do 1973 r.
W przedmowie Autor zastrzega, że nie wszystkie okresy dziejów miasta przedstawione zostały jednolicie. Lata 1863—1939 opracowane zostały głównie w oparciu o dotychczasową literaturę. N iestety nie oznacza to, że dla okresu w cześniejszego w ykorzystane zostały wszystkie czy nawet tylko najważniejsze źródła. Dla okresu przedrozbiorowego razi niewykorzystanie rejestrów podatkowych z XV I—XVII w., licznych m ateriałów proweniencji kościelnej z Archiwum A r chidiecezjalnego w Gnieźnie, a nawet opublikowanej księgi uposażeń archidie cezji gnieźnieńskiej Jana Łaskiego, kra kowskich rejestrów celnych z W ojewódz kiego Archiwum Państwowego w Krako w ie i w ielu innych. Rejestr pominiętych źródeł można by znacznie rozszerzyć. W płynęło to na niejednolite ujęcie róż nych stron życia miasta. Najlepiej przed staw iony został rozwój przestrzenny m ia sta. Szereg zagadnień zostało zaledwie zasygnalizowanych lub w ogóle pom inię tych. Wydaje się, że w odniesieniu do om awianej monografii w pełni aktualne pozostaje zdanie J. Rutkowskiego, który w 1947 r. tak ocenił dotychczasowe m o nografie miast:
Zanim przejdziemy do rozpatrzenia po szczególnych dziedzin gospodarczego życia miast, m usim y kilka słów poświęcić monogra fiom miast, obejmującym, przynajmniej w za sadzie, całość życia m iejskiego. Pisanie tego rodzaju monografii było swojego czasu propa gowane nawet przez najwybitniejszych naszych
8 T. Maszczyński S zy d łó w , wyd. 2, Kiel ce 1967.
10 A. Makowska P ry w a tn e m ia sto S ta szó w i d o b ra s ta s zo w sk ie , Uniwersytet Warszawski 1971 ; H. Ruciński S tru k tu ra m ia ste c z k a w o k re sie fe u d a ln y m na p r z y k ła d z ie K o p r z y w n ic y , Uniwersytet M. Kopernika, Toruń 1972; F. T. Rzemieniuk D zie je m ia sta B o d ze n ty n a
(o k o ło 1355—1869), Uniwersytet Warszawski
1969.
historyków i rzeczywiście szereg takich mo nografii ogłoszono drukiem przed pierwszą wojną światową, a jeszcze więcej w okresie międzywojennym. W księgach i innych aktach przechowywanych w archiwach miejskich naj więcej przechowało się wiadom ości do dzie jów społecznych i gospodarczych. Istnieją monografie miast, które przyniosły więcej lub mniej wartościowych wiadom ości z tego za kresu, które zostały w ten sposób skonstruo wane, że bez trudu można z nich korzystać przy opracowywaniu ogólniejszych zagadnień z dziedziny życia m iejskiego lub nawet cało kształtu dziejów Polski. [...] Jednakże w swej znakomitej większości monografie m iejskie za równo z punktu widzenia szerzenia kultury historycznej wśród szerokich warstw społe czeństwa, jak i punktu widzenia postępu ściśle naukowych badań, przedstawiają przedsięwzię cia chybione. Monografie te w zasadzie obej mują całokształt życia miejskiego, a więc obok dziejów gospodarczych wszelkie inne przejawy życia, a w szczególności ustrój prawny, stan ludności, kulturę materialną i wszystkie działy kultury duchowej. Poszcze gólne te działy już od dawna usamodzielniły się w odrębne nauki historyczne, każda z nich posiada bogatą literaturę fachową i w du żym stopniu odrębne metody badawcze. Trud no wym agać od poszczególnych historyków, aby z tym wszystkim byli obznaj mieni, nie m ówiąc już o opanowaniu odrębnych metod badawczych i problematyki. Tego nie zdolni są dziś zrobić nawet najw ybitniejsi badacze historycy, którzy na najwyższym poziomie stojące mistrzostwo metodyczne w zakresie swojej specjalności mogą doskonale łączyć z zupełną naiwnością w innych dziedzinach badań historycznych. Monografie miast obej mujące całość życia z konieczności muszą być pracami dyletanckim i przynajmniej w za kresie w iększości zagadnień, a zazwyczaj są dyletanckimi w całości. [...] Bezcelowość pisa nia monografii miast w sposób najbardziej jas krawy uwidacznia się tam, gdzie nie zacho wały się żadne lub prawie żadne archiwa miejskie, a dane do dziejów wybranego mia sta trzeba zbierać drogą mozolnych poszuki wań po najrozmaitszych innych archiwach, w których przypadkowo mogą się znaleźć pewne dane odnoszące się do badanego mia sta n .
Wszystkie te zastrzeżenia nie mogą stanow ić argumentu przeciwko monogra fiom miast, pozwalającym na całościowe
11 J. Rutkowski N ie w y ja ś n io n e i sp o rn e za g a d n ien ia z z a k r e s u g o sp o d a r c zy c h d z ie jó w P o lsk i w cza sa ch p rz e d r o z b io ro w y c h , „Rocz nik Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, t. IX, 1947, S. 76—77.
Recenzje i omówienia 379 ukazanie miasta 12. W ydaje się jednak, że
w inny to być prace zbiorowe, pisane przez specjalistów z zakresu różnych dys cyplin i okresów historycznych.
Zenon Guidon
CORPUS INSCRIPTIONUM POLONIAE, t. I: W ojewództwo kieleckie pod red. Jó zefa Szymańskiego, z. 1 : Miasto Kielce i powiat kielecki, wyd. Barbara Trelińs ka, Kielce 1975, Muzeum Świętokrzyskie
w Kielcach, ss. 168, 2 nlb.
Om awiane wydaw nictw o, powstałe w w yniku współpracy U niwersytetu Śląs kiego w Katowicach i Muzeum Ś w ięto krzyskiego w Kielcach, zapoczątkowuje edycję w szystkich zabytków polskiej epi grafiki przedrozbiorowej. Omawiany tu zeszyt pierwszy obejmuje w sumie 131 in skrypcji, głów nie napisów nagrobkowych, z terenu miasta K ielc i powiatu kielec kiego. W ydaje się, że w tytule w ydaw nictwa w inien być określony jego zasięg chronologiczny (do r. 1800).
D yskusyjne w ydaje się posługiwanie powiatam i w granicach z 1972 r. Ostat nia reforma podziału administracyjnego kraju, w wyniku której zlikwidowane zo stały powiaty, staw ia w ydaw ców przed koniecznością innego rozwiązania. Czy kolejne zeszyty będą dotyczyły w oje wództw w obecnych granicach, czy też nie istniejących już powiatów? Wydaje się, że w ydaw cy um knęliby tych proble mów, przyjmując za podstawę historycz ne podziały administracyjne ze schyłko wego okresu istnienia szlacheckiej Rze czypospolitej.
Nie zostały bliżej sprecyzowane zasa dy edytorskie. B. Trelińska w e wstępie do om awianego zeszytu podaje, że przy publikacji oparto się w zasadzie na In
strukcji w y d a w n ic z e j dla średniowiecz nych źródeł historycznych z 1925 r., za
znaczając, że „wybór [tej] instrukcji uza sadnił J. Szym ański” (s. 34, przyp. 73). W powołanej natomiast pracy Szymań skiego czytamy: „Wszystkie inne zabiegi edytorskie w in n y być oznaczone zgod nie z jedną z instrukcji wydawniczych, jak się zdaje najlepiej dla źródeł średnio w iecznych (PAU, 1925)” 1. Propozycja
n J. Topolski E le m e n ty s y n te z y w h isto r ii 1 J. Szym ański P o tr z e b y i m o żliw o śc i m ia st, „Studia i Materiały do Dziejów Wiel- p o ls k ie j e p ig r a fik i, [w:] P r o b le m y n a u k p o-
