* Pomeranian University in Słupsk [ewa.piotrow@apsl.edu.pl] ** SWPS University of Social Sciences and Humanities, Poland, Faculty in Sopot [rkadzikowska-wrzosek@swps.edu.pl]
Self-determination among inmates
serving prison sentences in selected systems:
the role of temporal orientation
and self-control skills
Abstract: The aim of the study was to examine how convicts’ self-determination – the sense of directing one’s own actions and taking responsibility for them – is influenced by the system of serving the sentence (the programmed intervention system and the regular system), the ability to self-control and the temporal orientation. A correlational study was conducted (N=91; plain system N=54; programmed intervention system N=37). Emmons’ Personal Strivings Questionnaire (Emmons, 1998) was used to measure the self-determina-tion, self-control skills were measured using Kuhl’s Action Control Scale (ACS-90) in the Pol-ish adaptation by Marszał-Wiśniewska (2002), and temporal orientation was assessed using Zimbardo’s Time Perspective Inventory (ZTPI) (Zimbardo and Boyd, 2011), in the Polish ad-aptation of Sobol-Kwapińska, Przepiórka and Zimbardo (2016). Contrary to predictions, there was no significant effect of the sentence serving system on convicts’ self-determination. The effect of future time orientation was also found to be insignificant. In contrast, the significant effects of self-control ability and present-fatalistic orientation were confirmed. Low self-control skills result in present-fatalistic orientation, which in turn negatively affects self-determination. The results of the study confirm that the achievement of the important social rehabilitation goal of arousing the will to change in the convict by shaping subjectivity and agency should rely to a large extent on influencing such characteristics of the convicts’ personality as their self-control skills and temporal orientation.
Serving a custodial sentence in Poland
Deprivation of liberty is the most severe repression that is used in Poland against people who break the law. The legislator in the current regulations lists the following punishments: fine, restriction of liberty, imprisonment, 25 years of imprisonment, life imprisonment (Penal Code 1997, Art. 32). It should be emphasized that the very fact of deprivation of liberty is a difficult situation for prisoners, leading to deprivation of physiological and psychological needs, including the need for autonomy, understood according to the theory of self-determination as the ability to decide for oneself and to direct one’s own actions (Ryan and Deci 2000). The negative aspects of isolation are a problem analyzed by many researchers both in the context of psychological consequences for the individual, as well as due to the disruption of relations with the family and the external environment, and in connection with the social costs of imprisonment (Ciosek 1996; Machel 2003; Machel 2007; Szymanowska 2003; Kwieciński 2013; Szymanowski, Migdał 2014).
The objective of serving a custodial sentence is to “...trigger in the prisoner the will to cooperate in developing his/her socially desirable attitudes, and in particular, a sense of responsibility and need to respect legal order, and thus to refrain from returning to crime” (Executive Penal Code 1997, Art. 67 § 1). In such a provision, particular attention should be paid to the wording concerning arousing in the convict the will to change his/her own attitudes by granting subjectivity and agency (Szymanowski and Migdał 2014). It is assumed that the main goal of serving the custodial sentence will be achieved through the implementation of measures taking into account the principle of individualization, also within the framework of the specified system of execution of the sentence. In Poland, since the introduction of the current Executive Penal Code in 1997, imprisonment is carried out in the programmed intervention system, the therapeutic system and the regular system (Executive Penal Code, Art. 81). The introduction of the programmed system of serving the sentence and the regular system is an offer, which, according to the provisions adopted by the legislator, the convict can take advantage of by declaring the choice of one of the systems, which involves acceptance in terms of further cooperation with educators (Stańdo-Kawecka 2016).
The provisions of the current Executive Penal Code guarantee the possibility for prisoners to choose whether to serve their sentences in the regular system or in the programmed interventions system, which reflects contemporary trends in work with persons deprived of liberty, expressed, inter alia, in the belief that educational interventions are more effective for those who have an impact on the preparation of a project of activities taking into account their individual needs, and thus increase the degree of acceptance in the course of the provisions implemented in the program. (Szymanowski and Migdał 2014). The ability to influence the course of events also increases a sense of security and allows one to perceive the environment as more predictable (Langer 1983; Wojcieszke 1983, quoted from: Zabłocka, Francuz 2006), thus preventing the formation of mechanisms of learned helplessness by providing an appropriate level of sense of control over the situation in which the individual finds themselves.
To sum up, it can be assumed that the convicts who choose the offer of individual intervention program, will be characterized by a higher level of internal autonomy and higher self-control skills, as well as more frequent directing of their own actions towards realization of distant plans located in the future, among which the dominant one will be realization of obligations undertaken in the individual program and increasing the chance for early conditional release from serving the rest of the sentence.
As the research results confirm, deprivation of liberty, the introduction of control and taking away the right to self-determination can often lead to unintended and paradoxical consequences. One such consequence is an increase in aggressive, antisocial behavior and, at the same time, a lack of a sense of responsibility for taking such actions. A person who feels constantly controlled, forced to certain behaviors over time begins to perceive himself/herself as someone completely devoid of agency (Moller and Deci 2010). This attitude can make it impossible to desist from crime and prevent one from taking responsibility for their own choices and life. The programmed system of serving the sentence provides an opportunity to minimize these types of consequences by providing opportunities for personal involvement and self-determination by the prisoner. In other words, the key difference between regular and programmed systems of serving the sentence lies in their different ways of affecting the self-determination and subjectivity of convicts.
Self-determination theory
actions as voluntarily undertaken and in accordance with one’s own Self – one’s own beliefs, needs, and one’s own value system. The consequence of such action is self-determination – a sense of directing one’s own actions while accepting responsibility for its consequences. Lack of self-determination may result either from perceiving one’s behavior as controlled by external factors or from believing that one cannot influence their outcomes and that they depend on factors beyond one’s control (Ryan and Deci 2004).
Research findings confirm that self-determination promotes pro-social behavior and is associated with a lower tendency to aggression and antisocial behavior (Moller & Deci 2010). Thus, it can be concluded that providing convicts with the opportunity to make decisions about the system in which the sentence will be executed right after they begin serving their sentence can be conductive to the formation of self-determination and a belief that they can influence their own lives by taking action. Assigning responsibility for the consequences of one’s actions is also related to the person’s self-control skills. The negative consequences of one’s actions must appear to the individual, firstly, as predictable and, secondly, as avoidable. Thus, it can be concluded that assignment of this responsibility involves the belief that one has control.
According to Travis Hirschi (2004), an additional element common to the various crimes, besides the fact that they are unlawful acts, is that they all involve the risk of deferred, long-term costs that far outweigh their short-term benefits. Criminal acts provide easy and simple gratification of desires: they provide money without a job, retaliation without a court case. In other words – criminal acts are an example of loss of control and/or low ability to control one’s own behavior (Hirschi 2004).
Self-control skills
Within the framework of the social control theory, Travis Hirschi attempts to identify the ties that bind the individual to society and through which society exercises control over the individual’s behavior. The author makes the assumption that criminal acts reflect the breaking of these ties, or at least demonstrate their weakness. According to the theory, there are four dimensions of the ties linking the individual to society that can be distinguished. The first dimension is attachment, which expresses an emotional bond with both individuals and familiar places or institutions and is based on positive feelings such as love, affection and respect. It is assumed that the more attached someone is to other people, institutions, and places, the less likely they are to engage in criminal acts because such acts threaten social ties.
what they aspire to in life. Since these aspirations and goals can be compromised by reckless behavior and criminal acts, this type of behavior should be avoided. The third dimension is participation – involvement in various socially acceptable activities is so absorbing that the individual has no reason to engage in unlawful behavior. The fourth dimension is beliefs about socially acceptable rules of conduct (Hirschi 2004).
Hirschi (2004) defines self-control as the tendency to avoid actions of which term costs outweigh their short-term benefits. The assessment of these long-term costs is affected by all four of the social control dimensions presented: attachment, commitment, participation and beliefs. A person whose ties to society within all these dimensions are strong enough should make the right choices, that is, forgo immediate gratification of his/her own needs in favor of greater and deferred gratification. The results of psychological research confirm that the ability to defer gratification depends not only on strong ties to society, which allow the correct evaluation of gains and losses, but also on some relatively constant and temporally stable self-control skills (Mischel 2014). Based on research findings, self-control skills are now recognized as one of the personality traits most significantly affecting the functioning of an individual (Vohs and Baumeister 2004; Kadzikowska-Wrzosek 2013; Kuhl 2002; Mischel 2014).
The ability to evaluate the consequences of one’s actions and the ability to forgo immediate gratification of one’s needs also requires adopting the proper time perspective. Perceiving the connection between one’s actions and their possible impact on one’s future depends on the extent to which a person’s individual temporal orientation incorporates a future perspective.
Temporal orientation
which means the ability to integrate one’s past and future in the present. This provides an opportunity to use the resources provided by each dimension of psychological time and use them in the context of the needs of the current situation (Tucholska 2005).
In the described temporal model, P. Zimbardo and J. Boyd distinguished six perspectives of time perception. The first two, the positive past and the negative past show the tendency of people to interpret and assign emotional meanings to events that have already taken place. Depending on which past perspective prevails, the individual assigns a positive or negative sign to their memories, while often shaping their current thoughts and actions (Zimbardo & Boyd 2011). Orientation towards the present in the temporal model takes either a hedonistic or a fatalistic form. People among whom the first type of attitude dominates enjoy what the present time offers, actively seek pleasure, and try to avoid unpleasant situations. Hedonists focused on the present are also impulsive individuals, focused on immediate gratification, characterized by poor impulse control, low emotional stability, and low conscientiousness (Zimbardo & Boyd 2011). People with a present fatalistic attitude function differently. In this group, hope and optimism give way to resignation and a sense of lack of influence on one’s own life, reinforced to a degree that indicates the learned helplessness syndrome.
Future-oriented people form this orientation in the process of development, influenced by individual observations of the consequences of their own actions and environmental conditions. Focusing on what could potentially happen someday, on what one desires, involves persistence, self-discipline and a willingness to defer gratification in order to pursue plans considered as desirable and valuable. (Zimbardo & Boyd 2011).
The period of isolation affects the prisoners’ subjective perceptions of the passage of time. Prisoners struggle with its excess while not being able to organize their activities freely, which is due to the total nature of the penitentiary, in which individual days look the same and are subordinated to the prison rules.
The research conducted among recidivists by T. Wach shows that this group of convicts is characterized by short time perspectives when constructing their own activities, which leads mainly to focus on the present moment, a tendency to procrastinate in situations requiring the construction of long-term, distant plans, as well as undertaking only such activities that ensure obtaining quick gratification. Wach’s research also confirms the assumptions of Gulla, Tucholska, and Wysocka-Pleczyk, indicating that recidivists’ focus on life plans is most often manifested by idealization of the future and unrealistic dreams without specific analysis to enable the realization of their own projects (2016).
Methodological assumptions, purpose
and organization of the study
The purpose of this study was to examine how the system of serving a prison sentence (programmed intervention and regular), self-control skills, and temporal orientation affect the convicts’ self-determination. It can be considered that striving to arouse in the convict the will to change his/her own attitudes by granting him/her agency and subjectivity is the same as forming in the convict self-determination. On the one hand, self-determination is influenced by social rehabilitation measures, including the system of serving the sentence, but on the other hand, the individual dispositions of the convict are also important – their personal features, including the self-control skills and temporal orientation.
It was assumed that self-determination is positively influenced by the programmed system of serving the sentence – the decision of the convicts to co-create and implement the commitments contained in the individual program, as well as greater self-control and future temporal orientation.
Table 1. Numerical and percentage distributions of research subjects’ age, rate of return to prison, and current time spent in solitary confinement
N Percent
Age of the imprisoned person
18–25 23 25.3 26–35 28 30.8 36–45 28 30.8 46–55 8 8.8 56–65 3 3.3 66–75 1 1.1 total 91 100.0 Return to prison
first stay in prison 34 37.4
two times 22 24.2
three times 17 18.7
more than three times 18 19.8
total 91 100.0
Current time spent in isolation
up to 1 year 64 70.4
from 1 year to 3 years 18 19.8
over 3 years 9 9.9
total 91 1000
Source: author’s own study.
Procedure and materials
The study had a single stage. Inmates were informed of the voluntary and anonymous nature of the study and were given a set of tools.
Self-control skills were measured by means of Kuhl’s Action Control Scale (ACS-90) in the Polish adaptation by M. Marszał-Wiśniewska (2002). The tool measures individual differences in self-control skill. The questionnaire consists of three subscales with satisfactory reliability (Cronbach’s a in the range from 0.70 to 0.81).
Individual differences in temporal orientation were measured using the P. Zimbardo Time Perspective Inventory (ZTPI), (Zimbardo & Boyd 2011), in the Polish adaptation of Sobol-Kwapińska, Przepiórka and Zimbardo (2016). The tool diagnoses individual time perspective and consists of 56 statements. The inventory identifies five specific subscales: past positive, past negative, present hedonistic, present fatalistic, and the orientation towards the future subscale (Bajcar 2002).
Results
The means, standard deviations, and intercorrelations of all the variables measured are provided in Table 2. The results of the correlation analysis (cf. Table 2) mostly show the expected relationships between variables, confirming a significant relationship between self-determination and self-control skills, and two dimensions of temporal orientation: past-negative and present-fatalistic. The greater self-determination characterized the convicts, the greater their capacity for self-control. In contrast, the more convicts exhibited past- negative or present- fatalistic orientation the lower their self-determination. Significant relationships between self-control skills and present-fatalistic orientation were also further confirmed. The less capacity for self-control characterized the convict, the more fatalistic they were about the present. Correlation analysis also revealed significant relationships between the different types of temporal orientation: present -fatalistic orientation positively correlates with past-negative orientation and present-hedonistic orientation, while it correlates with future time orientation negatively.
Table 2. Means, standard deviations, and intercorrelations among all study variables: self-de-termination, self-control skills and individual dimensions of temporal orientation
M SD Se ns e o f se lf-de te rm in at io n Se lf-co nt ro l s ki lls N eg at iv e Pa st H ed on ist ic Pr esent Fa ta lis tic P re se nt O rie nt at io n To w ar ds t he F ut ur e Sense of self-deter-mination 4.61 7.05 0.31** -0.24* -0.01 -0.39** 0.18 Self-control skills 16.19 4.95 -0.18 0.04 -035** 0.19 Negative Past 3.37 0.72 0.47** 0.56** 0.03 Hedonistic Present 3.46 0.73 0.45** -0.01 Fatalistic Present 3.03 0.74 -0.26* Orientation
To-wards the Future 3.59 0.63 *p<0.05; **p<0.01
Source: author’s own study.
Table 3. Results of hierarchical multiple regression of self-determination on demographic va-riables, self control skills and time orientation
Sense of self-determination
Step 1 Step 2 Step 3
â â â
Age 0,12 0,17 0,16
Sentencing system 0,06 0,02 0,08
Recidivism 0,16 0,16 0,13
Present time in isolation -0,06 -0,04 -0,05
Self-control skills 0,33** 0,16
Negative Past -0,12
Hedonistic Present 0,24
Fatalistic Present -0,35**
Orientation Towards the Future 0,05
R˛ 0,001 0,10 0,19
Change R˛ 0,05 0,10** 0,12*
The results of the regression analysis only partially confirmed the assumptions. Contrary to predictions, there was no positive effect on self-determination of the programmed sentencing system – the effect of the sentencing system was found to be insignificant. The effects of age, length of current incarceration, and whether it was the first or a subsequent prison sentence were also insignificant. However, a significant effect of self-control skill was confirmed (β=033, p<0.01). Greater self-control positively influences self-determination. There was also a significant negative effect of present -fatalistic orientation on self-determination (β= -0.35;p<0.01). However, a positive effect of future time orientation on self-determination was not confirmed. All variables included in the model explain 19% of the variance (Adjusted R²= 0, 19; F(4.81)= 3.34;p<0.05). Adding in the third step present -fatalistic orientation to the analysis resulted in the effect of self-control ability no longer being significant (β=0.16, n.s.). This may suggest that a present -fatalistic orientation plays a mediating role in the relationship between self-control skills and self-determination.
To test whether indeed the fatalistic orientation towards the present mediates the effect of self-control skills on the sense of self-determination, a mediation analysis was performed with the SPPS 25.0 package using Hayes and Preacher’s INDIRECT macro ((Hayes 2008; Preacher, Hayes 2008).
Bootstrapping analysis (5000 samples) showed that the total indirect effect ranges from 0.0316 to 0.3467 (95% confidence interval), the total unstandardized indirect effect is 0.16. This effect can be considered significant because its confidence interval does not contain a zero value. Thus, the results of the mediation analysis confirm that an important mediating role in the relationship between self-control skills and self-determination is played by the present- fatalistic orientation. In other words, the lower a prisoner’s capacity for self-control, the more he tends to exhibit the present-fatalistic orientation, and this in turn negatively affects the prisoner’s self-determination – the sense of directing one’s own actions and accepting responsibility for them. Thus, the effect of self-control skills on self-determination was partially mediated by present-fatalistic orientation. The relationships are illustrated in Figure 1.
***p < 0.001;** p < 0.01.
Fig. 1. The mediating effect of present-fatalistic orientation on the relationship between self-control skills and self-determination. Note: Path values represent unstandardized regression coefficients
Discussion
The level of self-determination in the activities performed by a person is determined by both internal factors – individual personality characteristics, and external factors – the environmental context (Kadzikowska-Wrzosek 2013). The research conducted among inmates in the Detention Center in Wejherowo and in the External Ward of the Detention Center in Słupsk showed that there is a significant relationship between the level of self-control skills and the dominant dimension of temporal orientation, and self-determination among people serving a sentence of imprisonment. Prisoners whose self-control skills were higher also presented a greater self-determination, confidence in their ability to direct their own actions, and acceptance of responsibility for the consequences of those actions or decisions.
The level of self-control was also found to be significantly related to the temporal orientation of persons serving prison sentences, particularly to two dimensions: past -negative and present- fatalistic orientation. In terms of the degree of self-control presented, the results are consistent with the characteristics presented by Zimbardo and Boyd (2011), who emphasize that present- fatalists are characterized by high outer containment and a belief that there is no point in undertaking any activity that would shape their daily lives and influence the realization of their plans.
inmates themselves also fail to see the potential benefits that could motivate them to join the programmed system.
In light of the results obtained in the presented study, the following practical and research postulates can be identified, the implementation of which would contribute to increasing the effectiveness of educational and therapeutic work with imprisoned persons:
— Developing a model for recruiting convicts to programmed social rehabilita-tion intervenrehabilita-tions, enabling more complete indicarehabilita-tion to imprisoned persons of the benefits associated with serving a sentence in this system and fostering a sense of inner commitment, which is particularly difficult at the initial stage of being in isolation.
— Constant evaluation of the recruitment model in place and conducting rese-arch aimed at clarifying and introducing cyclical changes that take into acco-unt the needs of imprisoned persons as well as the conditions of the changing social environment.
— Introduction into the offer of social rehabilitation activities carried out with people subjected to isolation punishment psycho-educational classes and tra-inings aimed at reinforcing self-control skills.
— Diagnosing inmates in terms of individual temporal orientation, which will provide an opportunity to identify individuals who exhibit imbalance tenden-cies, focusing primarily on the perspective of past- negative and present- fa-talistic.
— Individual or group therapy aimed at shaping and reinforcing a future-orien-ted time perspective and minimizing the impact of present-fatalistic orienta-tion, the main negative aspect of which is the perpetuation of the individual’s sense of lack of agency and lack of commitment to long-term plans.
References
[1] Bajcar B., 2002, Wskaźniki czasu psychologicznego, „Przegląd Psychologiczny”, 45, 4. [2] Bramska M., Kiryluk M., 2002, Realizacja systemu programowanego oddziaływania
w toku wykonywania kary pozbawienia wolności, „Przegląd Więziennictwa Polskiego”,
37, 33–49.
[3] Ciosek M., 1996, Człowiek w obliczu izolacji więziennej, Wydawnictwo Archidiecezji Gdańskiej, Gdańsk.
[4] Emmons R.A., 1998, The psychology of ultimate concerns, Guilford Press, New York. [5] Gulla B., Tucholska K., Wysocka-Pleczyk M., 2015, Indywidualna perspektywa czasowa
osób skazanych na kary izolacyjne - implikacje dla oddziaływań resocjalizacyjnych,
„Resocjalizacja Polska”, 10, 41–54.
[6] Grolnick W.S., Ryan R.M., 1987, Autonomy in children’s learning: an experimental
and individual difference investigation, „Journal of Personality and Social Psychology”,
[7] Hayes A.F., 2018, Introduction to mediation, moderation, and conditional process
analysis: A regression-based approach. Second Edition, Guilford Press, New York.
[8] Hirschi T., 2004, Self-control and crime, [in:] Handbook of self-regulation. Research,
Theory and Applications, (ed.) R.F. Baumeister, K.D. Vohs, Guilford Press, New York.
[9] Kadzikowska-Wrzosek R., 2013, Siła woli. Autonomia, samoregulacja i kontrola
działania, Wydawnictwo Smak Słowa, Sopot.
[10] Kodeks Karny Wykonawczy z 6.06.1997, Dz. U. Nr 90, poz. 557; prawo.sejm.gov.pl. [11] Kodeks Karny z 6.06.1997, Dz. U. Nr 88, poz. 553; prawo.sejm.gov.pl.
[12] Kuhl J., 2000, A functional-design approach to motivation and self-regulation: The
dynamics of personality systems interactions, [in:] Handbook of self-regulation, (eds.)
M. Boekaerts, P. R. Pintrich, M. Zeidner, Academic Press: San Diego.
[13] Kwieciński A. (ed.), 2013, Postępowanie z wybranymi grupami skazanych w polskim
systemie penitencjarnym. Aspekty prawne, Wolters Kluwer SA, Warszawa.
[14] Langer E., 1983, The Psychology of Control, Sage Publications, Beverly Hills. [15] Machel H., 2003, Więzienie jako instytucja karna i resocjalizacyjna, Arche, Gdańsk. [16] Machel H., 2007, Sens i bezsens resocjalizacji penitencjarnej - casus polski. Studium
penitencjarno-pedagogiczne, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
[17] Marszał-Wiśniewska M., 2002, Adaptacja Skali Kontroli Działania J. Kuhla (ACS-90), „Studia Psychologiczne”, 40, 2.
[18] Mischel W., 2014, Test Marshmallow. O pożytkach płynących z samokontroli, Wydawnictwo Smak Słowa, Sopot.
[19] Moller A.C., Deci E.L., 2010, Interpersonal control, dehumanization, and violence:
A self-determination theory perspective, „Group Processes & Intergroup Relations”,
13(1), 41–53.
[20] Popiołek K., 2010, Percepcja czasu – czas codzienny i czas życia, [in:] Czas w życiu
człowieka, (eds.) K. Popiołek. A. Chudziecka-Czupała, Wydawnictwo Uniwersytetu
Śląskiego, Katowice.
[21] Preacher K.J., Hayes A.F., 2008, Asymptotic and resampling strategies for assessing
and comparing indirect effects in multiple models, „Behavior Research Methods”,
40(3), 879–891.
[22] Próchniak P., 2010, Orientacja temporalna jako wyznacznik radzenia sobie przez
osoby wykonujące ryzykowną pracę, [in:] Czas w życiu człowieka, (eds.) K. Popiołek,
A. Chudziecka-Czupała, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
[23] Ryan R.M., Connell J.P., 1989, Perceived locus of causality and internalization:
examining reasons for acting in two domains, „Journal of Personality and Social
Psychology”, 57(5), 749.
[24] Ryan R.M., Deci E.L., 2000, Self-determination theory and the facilitation of intrinsic
motivation, social development, and well-being, „American Psychologist”, 55, 68–78.
[25] Ryan R.M., Deci E.L., 2004, Autonomy Is No Illusion: Self-Determination Theory
and the Empirical Study of Authenticity, Awareness, and Will, [in:] Handbook of Experimental Existential Psychology, (eds.) J. Greenberg, S.L. Koole, T. Pyszczynski,
Guilford Press, New York.
[26] Sobol-Kwapińska M., Przepiórka A., Zimbardo P., 2016, The structure of time
perspective: Age-related differences in Poland, Time & Society, 28(1), 5–32
[28] Stańdo-Kawecka B., 2016, Wykonywanie kary pozbawienia wolności w trzech
systemach – uwagi krytyczne, “Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego”, 39, 109–131.
[29] Szymanowska A., 2003, Więzienie i co dalej, Wydawnictwo Akademickie ,,Żak”, Warszawa.
[30] Szymanowski T., Migdał J., 2014, Prawo karne wykonawcze i polityka penitencjarna, Wolters Kluwer SA, Warszawa.
[31] Tucholska K., 2005, Zagadnienie kompetencji w psychologii, „Roczniki Psychologiczne”, 8, 2.
[32] Vohs K. D., Baumeister R. F., 2004, Understanding self- regulation: an introduction, [in:]
Handbook of self-regulation. Research, Theory and Applications, (eds.) R.F. Baumeister,
K.D. Vohs, Guilford Press, New York.
[33] Wach T., 2016, Planowanie ,,własnej przyszłości” przez recydywistów a kierunki
oddziaływań resocjalizacyjnych, „Rozprawy Społeczne”, 10, 4, 13–19.
[34] Zabłocka M., Francuz P., 2006, Wpływ zmiennych osobowych na decyzję o sprawowaniu
kontroli w sytuacjach odpowiedzialności, „Przegląd Psychologiczny”, 49, 1, 37–61.
* Akademia Pomorska w Słupsku, Instytut Pedagogiki [ewa.piotrow@apsl.edu.pl] ** SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny, Wydział Psychologii w Sopocie [rkadzikowska-wrzosek@swps.edu.pl]
Poczucie autodeterminacji u osadzonych
odbywających karę pozbawienia wolności
w wybranych systemach
Rola orientacji temporalnej oraz sprawności
mechanizmów kontroli działania
Wyniki badania potwierdzają, że osiągniecie ważnego celu resocjalizacyjnego jakim jest wzbu-dzenie w skazanym woli do zmiany poprzez kształtowanie podmiotowości i sprawstwa w du-żym stopniu powinno polegać na oddziaływaniu na takie właściwości osobowości skazanych, jak ich zdolności do samokontroli oraz orientacja temporalna.
Słowa kluczowe: kara pozbawienia wolności, teoria autodeterminacji, orientacja tempo-ralna, samokontrola.
Wykonywanie kary pozbawienia wolności w Polsce
Pozbawienie człowieka wolności jest najdotkliwszą z represji, jaką stosuje się w Polsce wobec osób łamiących prawo. Ustawodawca w obowiązujących regu-lacjach wymienia następujące kary: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawie-nie wolności, 25 lat pozbawienia wolności, dożywotpozbawie-nie pozbawiepozbawie-nie wolności (kk 1997, art. 32). Należy podkreślić, że sam fakt pozbawienia wolności jest dla osadzonych sytuacją trudną, prowadzącą do deprywacji potrzeb fizjologicznych i psychologicznych, w tym także potrzeby autonomii rozumianej zgodnie z teorią autodeterminacji jako możliwość decydowania o sobie i kierowania własnym dzia-łaniem (Ryan, Deci 2000). Negatywne aspekty izolacji są problemem analizowa-nym przez wielu badaczy zarówno w kontekście konsekwencji psychologicznych dla jednostki, jak również ze względu na zaburzenia relacji z rodziną i środowi-skiem zewnętrznym, a także w związku z kosztami społecznymi wykonywania ka-ry pozbawienia wolności (Ciosek 1996; Machel 2003; Machel 2007; Szymanowska 2003; Kwieciński 2013; Szymanowski, Migdał 2014).
Celem wykonywanej kary pozbawienia wolności jest „…wzbudzenie w ska-zanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porząd-ku prawnego i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa” (kkw 1997, art. 67 § 1). W tak ujętym zapisie należy w szczególności zwrócić uwagę na sformułowanie dotyczące wzbudzenia w skazanym woli do zmiany własnych postaw poprzez przyznanie podmiotowości i sprawstwa (Szymanowski, Migdał 2014). Założono, że osiągnięcie głównego celu wykonania kary pozbawienia wol-ności będzie możliwe dzięki realizacji działań z uwzględnieniem zasady indywi-dualizacji, także w ramach określonego systemu wykonania kary. W Polsce, od wprowadzenia obowiązującego Kodeksu Karnego Wykonawczego w 1997 roku, karę pozbawienia wolności wykonuje się w systemie programowanego oddzia-ływania, systemie terapeutycznym oraz zwykłym (kkw art. 81). Wprowadzenie systemu programowanego odbywania kary oraz systemu zwykłego stanowi ofertę, z której zgodnie z postanowieniami przyjętymi przez ustawodawcę skazany może skorzystać deklarując wybór jednego z systemów, co wiąże się z akceptacją w za-kresie dalszej współpracy z wychowawcami (Stańdo-Kawecka 2016).
readapta-cję po ukończeniu kary. Zgodnie z art. 95 § 2 kkw, w programie oddziaływania ustala się zwłaszcza: „rodzaje zatrudnienia i nauczania skazanych, ich kontakty przede wszystkim z rodziną i innymi osobami bliskimi, wykorzystywanie czasu wolnego, możliwości wywiązywania się z ciążących na nich obowiązków oraz inne przedsięwzięcia niezbędne dla przygotowania skazanych do powrotu do spo-łeczeństwa” (kkw 1997).
Postanowienia zawarte w obowiązującym Kodeksie Karnym Wykonawczym gwarantują osadzonym możliwość wyboru w zakresie odbywania kary w syste-mie zwykłym bądź programowanego oddziaływania, co odzwierciedla współcze-sne tendencje w pracy z pozbawionymi wolności wyrażające się między innymi w przekonaniu o większej efektywności oddziaływań wychowawczych wobec osób, które mają wpływ na przygotowanie projektu działań uwzględniającego ich in-dywidualne potrzeby, a tym samym zwiększają stopień akceptacji w toku reali-zowanych w programie postanowień (Szymanowski, Migdał 2014). Możliwość wpływania na bieg zdarzeń zwiększa również poczucie bezpieczeństwa i pozwala postrzegać otoczenie jako bardziej przewidywalne (Langer 1983; Wojcieszke 1983 za: Zabłocka, Francuz 2006), zapobiegając tym samym kształtowaniu się mecha-nizmów wyuczonej bezradności poprzez zapewnienie odpowiedniego poziomu po-czucia kontroli nad sytuacją, w której jednostka się znajduje.
Reasumując, można przyjąć, iż skazanych wybierających ofertę indywidual-nego programu oddziaływania cechować będzie wyższy poziom autonomii we-wnętrznej oraz wyższa sprawność mechanizmów kontroli działania, jak również częstsze ukierunkowanie własnych działań na realizację odległych, lokowanych w przyszłości planów, wśród których dominującym będzie realizacja podjętych w indywidualnym programie zobowiązań i zwiększenie szansy na przedterminowe warunkowe zwolnienie z odbywania reszty kary.
Teoria Autodeterminacji
Nawiązując do prac De Charmsa nad spostrzeganiem źródła przyczynowości Ryan i Deci traktują autonomię jako jedną z podstawowych i uniwersalnych po-trzeb psychologicznych człowieka. Autonomia w rozumieniu Ryana i Deciego nie jest tożsama z niezależnością, ale wyraża się w poczuciu wewnętrznej wolności i spostrzeganiu własnego działania jako dobrowolnie podjętego i zgodnego z wła-snym Ja – osobistymi przekonaniami, potrzebami i systemem wartości. Konsekwen-cją takiego działania jest poczucie autodeterminacji – poczucie kierowania swoimi działaniami i jednocześnie przyjmowanie odpowiedzialności za jego konsekwencje. Brak poczucia autodeterminacji może wynikać bądź to ze spostrzegania własnego zachowania jako kontrolowanego przez zewnętrzne czynniki, bądź też z przeko-nania o braku możliwości wpływu na uzyskiwane rezultaty i uzprzeko-nania, że zależą one od działania czynników znajdujących się poza kontrolą (Ryan, Deci 2004). Wyniki badań potwierdzają, że poczucie autodeterminacji sprzyja prospołecz-nym zachowaniom i wiąże się z mniejszą skłonnością do agresji oraz zachowań aspołecznych (Moller, Deci 2010). Należy zatem uznać, że zapewnienie skazanym tuż po rozpoczęciu odbywania kary możliwości podejmowania decyzji dotyczącej systemu w jakim będzie ona realizowana sprzyja kształtowaniu poczucia autodeter-minacji i przekonaniu o wpływaniu na własne życie poprzez podejmowanie dzia-łań. Przypisanie sobie odpowiedzialności za konsekwencje własnych działań jest też powiązane z posiadanymi przez daną osobę zdolnościami do samokontroli. Nega-tywne konsekwencje własnych działań muszą się wydawać jednostce po pierwsze przewidywalne, a po drugie możliwe do uniknięcia. Należy zatem uznać, że przy-pisanie sobie odpowiedzialności wiąże się z przekonaniem o posiadanej kontroli. Zdaniem Travisa Hirschi (2004) dodatkowym elementem wspólnym różnych przestępstw, poza tym, że są to czyny niezgodne z prawem, jest to, że wszystkie zawierają ryzyko odroczonych, długoterminowych kosztów znacznie przewyższa-jących ich krótkoterminowe korzyści. Akty kryminalne dostarczają łatwej i prostej gratyfikacji pragnień: dostarczają pieniędzy bez pracy, odwetu bez sprawy sądo-wej. Inaczej rzecz ujmując, akty kryminalne są przykładem utraty kontroli i/lub niskich zdolności do kontroli własnego zachowania (Hirschi 2004).
Zdolności do samokontroli
Zgodnie z teorią można wyróżnić cztery wymiary więzi łączących jednostkę ze społeczeństwem. Pierwszym wymiarem jest przywiązanie, które wyraża emo-cjonalną więź zarówno z osobami, jak i znajomymi miejscami czy też instytucja-mi i opiera się na pozytywnych uczuciach takich jak instytucja-miłość, sympatia, szacunek. Przyjmuje się, że im bardziej ktoś jest przywiązany do innych ludzi, instytucji, miejsc, tym w mniejszym stopniu jest skłonny do angażowania się w przestępcze akty, ponieważ stanowią one zagrożenie dla więzów społecznych. Drugą dymensją jest zobowiązanie, które odnosi się do jednostkowych aspiracji, oczekiwań i celów – jednostka jest kontrolowana poprzez to kim chce być i do czego w życiu dąży. Ponieważ te aspiracje i cele mogą zostać zagrożone przez lekkomyślne zachowa-nia i akty przestępcze, to z tego powodu tego typu zachowazachowa-nia będą unikane. Trzecią dymensją jest uczestnictwo – zaangażowanie w różnego rodzaju społecznie akceptowane aktywności jest tak absorbujące, że jednostka nie ma powodów, aby podejmować zachowania niezgodne z prawem. Czwartym wymiarem są przeko-nania na temat akceptowanych społecznie zasad postępowania (Hirschi 2004).
Travis Hirschi (2004) definiuje samokontrolę jako tendencję do unikania dzia-łań, których długoterminowe koszty przewyższają ich krótkoterminowe korzyści. Na ocenę tych kosztów wpływają wszystkie cztery przedstawione dymensje spo-łecznej kontroli: przywiązanie, zobowiązanie, uczestnictwo i przekonania. Oso-ba, której więzy ze społeczeństwem w wymienionych wymiarów są wystarczająco silne powinna dokonywać właściwych wyborów, czyli rezygnować z natychmia-stowego zaspokojenia własnych potrzeb na rzecz gratyfikacji większych i odro-czonych w czasie. Wyniki badań psychologicznych potwierdzają, że umiejętność odraczania gratyfikacji zależy nie tylko od silnych więzi ze społeczeństwem, które pozwalają na prawidłową ocenę zysków i strat, ale także od pewnych względnie stałych i stabilnych w czasie zdolności do samokontroli (Mischel 2014). Na pod-stawie wyników badań zdolności do samokontroli uznawane są obecnie za jedną z właściwości osobowości najbardziej istotnie wpływających na funkcjonowanie jednostki (Vohs, Baumeister 2004; Kuhl 2002; Mischel 2014).
Zdolność do oceny konsekwencji własnych działań i umiejętność rezygnacji z natychmiastowego zaspokojenia własnych potrzeb wymaga także przyjęcia od-powiedniej perspektywy czasowej. Dostrzeganie związku między własnymi dzia-łaniami i ich możliwym wpływem na własną przyszłość jest uzależnione od tego na ile indywidualna orientacja temporalna osoby uwzględnia perspektywę przy-szłościową.
Orientacja temporalna
obejmującego przeszłość, teraźniejszość bądź przyszłość. Perspektywa postrzegania czasu to proces „…w ramach którego bezustanny bieg życia zostaje podzielony na kategorie czasowe, pomagające nadać naszemu życiu porządek, spójność i zna-czenie” (Zimbardo, Boyd 2011, s. 50). Często jeden z podstawowych wymiarów temporalnych ma dla jednostki szczególne znaczenie i istotnie wpływa na jej sferę poznawczą, emocjonalną i funkcjonalną. W przypadku dominacji jednego z wy-miarów można mówić o występowaniu orientacji temporalnej (Próchniak 2010). Katarzyna Popiołek podkreśla, że skupienie się na którymś z trzech obszarów czasu jest związane z jego wagą dla jednostki. Ludzie różnią się w zakresie przy-pisywania znaczenia zdarzeniom z przeszłości, bądź koncentracji tylko na chwili obecnej, czy też planowaniu i marzeniach o tym, co wydarzy się kiedyś (Popiołek 2010). Optymalnie funkcjonująca osoba wykazuje najczęściej duże kompetencje temporalne, co oznacza umiejętność integrowania własnej przeszłości i przyszłości w czasie teraźniejszym. Zapewnia to możliwość korzystania z zasobów, których dostarcza każdy w wymiarów czasu psychologicznego i wykorzystania ich w kon-tekście potrzeb aktualnej sytuacji (Tucholska 2005).
Philip Zimbardo i John Boyd w opisanym modelu temporalnym wyodrębnili sześć perspektyw postrzegania czasu. Dwie pierwsze, przeszłościowa pozytywna i przeszłościowa negatywna, ukazują tendencję ludzi do interpretowania i nada-wania znaczeń emocjonalnych wydarzeniom, które już miały miejsce. W zależno-ści od tego, która z perspektyw przeszłozależno-ściowych przeważa, jednostka nadaje znak dodatni bądź ujemny swoim wspomnieniom, jednocześnie często kształtując swoje obecne myśli i działania (Zimbardo, Boyd 2011).
Orientacja na teraźniejszość w modelu temporalnym przyjmuje postać hedo-nistyczną bądź fatalistyczną. Osoby, wśród których dominuje pierwszy typ nasta-wienia cieszą się tym co oferuje im czas obecny, aktywnie poszukują przyjemności i starają się unikać sytuacji nieprzyjemnych. Teraźniejsi hedoniści są też jednost-kami impulsywnymi, koncentrującymi się na bezpośredniej gratyfikacji, cechują się słabą kontrolą impulsów, niską stabilnością emocjonalną i niską sumiennością (Zimbardo, Boyd 2011). Odmiennie funkcjonują osoby o nastawieniu teraźniej-szym fatalistycznym. Nadzieja i optymizm ustępują w tej grupie rezygnacji i po-czuciu braku wpływu na własne życie, utrwalonego w stopniu wskazującym na syndrom wyuczonej bezradności.
Osoby zorientowane na przyszłość kształtują tę orientację w procesie roz-woju pod wpływem indywidualnych obserwacji następstw własnych działań oraz środowiskowych uwarunkowań. Skupienie na tym, co kiedyś potencjalnie może się wydarzyć, na tym, czego człowiek pragnie, wiąże się z wytrwałością, samody-scypliną i chęcią odraczania gratyfikacji w celu realizacji planów ocenianych jako pożądane i wartościowe. (Zimbardo, Boyd 2011).
charakteru zakładu penitencjarnego, w którym poszczególne dni przebiegają tak samo i są podporządkowane regulaminowi więziennemu.
Osoby przebywające w izolacji mogą także prezentować utrwalone tendencje do szczególnej koncentracji na jednym z trzech wymiarów czasu, co prowadzi do zawężenia perspektywy czasowej. Bożena Gulla, Kinga Tucholska i Małgorzata Wysocka-Pleczyk zwracają uwagę na style funkcjonowania w izolacji więziennej osób w zależności od ich orientacji temporalnej. Wśród więźniów skoncentro-wanych przede wszystkim na przeszłości dominuje ucieczka we wspomnienia, idealizowanie okresu życia przed skazaniem i odcinanie się od więziennej rze-czywistości, a w przypadku negatywnych przeszłych doświadczeń, tendencja do ruminacji. Osoby o teraźniejszej orientacji, szczególnie fatalistycznej, koncentrują się na codzienności życia w więzieniu i ujemnych emocjach, które w związku z tym odczuwają, głównie lęku, poczuciu bezsilności, frustracji i wrogości. Na-tomiast skazani myślący głównie o przyszłości przejawiają myślenie życzeniowe, jednak często bez podejmowania działań, które mogłyby prowadzić do realizacji zamierzeń (2015).
Badania prowadzone wśród recydywistów przez Tomasza Wacha, wskazują iż grupa tych skazanych podczas konstruowania własnych działań cechuje się krótkimi perspektywami czasowymi, co prowadzi głównie do skupienia na chwili obecnej, skłonności do prokrastynacji w sytuacjach wymagających konstruowania perspektywicznych, odległych planów, a także podejmowaniem tylko takich ak-tywności, które zapewniają uzyskanie szybkiej gratyfikacji. Tomasz Wach w swo-ich badaniach potwierdza również założenia Gulli, Tucholskiej i Wysockiej-Pleczyk, wskazując iż koncentracja recydywistów na planach życiowych przejawia się naj-częściej idealizacją przyszłości i nierealnymi marzeniami bez konkretnej analizy umożliwiającej realizację własnych projektów (2016).
Założenia metodologiczne, cel i organizacja badań
Celem badania było sprawdzenie w jaki sposób system odbywania kary po-zbawienia wolności (programowanego oddziaływania i zwykły), zdolności do sa-mokontroli oraz orientacja temporalna wpływają na poczucie autodeterminacji skazanych. Można uznać, że dążenie do wzbudzenia w skazanym woli zmiany własnych postaw poprzez przyznanie mu sprawstwa i podmiotowości jest tożsa-me z kształtowaniem u skazanego poczucia autodeterminacji. Z jednej strony na poczucie autodeterminacji wpływają oddziaływania resocjalizacyjne, w tym system odbywania kary, z drugiej strony jednak znaczenie mają także indywidualne dys-pozycje skazanego – właściwości jego osobowości, w tym zdolności do samokon-troli oraz orientacja temporalna.
zobowiązań zawartych w indywidualnym programie oraz większe zdolności do samokontroli i przyszłościowa orientacja temporalna.
Badanymi była grupa składająca się z 91 mężczyzn odbywających karę pozba-wienia wolności w dwóch systemach (system zwykły N = 54 osadzonych i system programowanego oddziaływania N = 37 osadzonych). W trakcie prowadzonego badania osadzeni mężczyźni odbywali karę w dwóch jednostkach: w Areszcie Śled-czym w Wejherowie, w którym funkcjonuje również oddział typu półotwartego dla recydywistów penitencjarnych oraz w Oddziale Zewnętrznym Aresztu Śledczego w Słupsku, który funkcjonuje w Ustce i jest jednostką przeznaczoną dla skazanych odbywających karę pierwszy raz. Podział badanych na dwie grupy był adekwatny do dokonanego przez nich wyboru systemu odbywania kary pozbawienia wolno-ści. W przeprowadzonej analizie uwzględniono także zmienne (tab. 1) dotyczące wieku badanych osób, gdzie przedział wiekowy mieścił się w granicach od 18 do 66 lat (M = 34,06; SD = 10,17), powrotności do zakładu karnego oraz aktualne-go czasu przebywania w izolacji z uwzględnieniem podziału kar według kryterium długości ich trwania przyjmowanym przez penitencjarystów (Machel 2003), gdzie przyjęto, iż kary krótkoterminowe mieszczą się w granicach do 12 miesięcy, średnio-terminowe obejmują okres do 3 lat oraz długośrednio-terminowe trwające powyżej 3 lat.
Tabela 1. Rozkład liczbowy i procentowy wieku badanych, powrotności do zakładu karnego i aktualnego czasu przebywania w izolacji
N Procent
Wiek badanych osób odbywających karę pozbawienia wolności
18–25 lat 23 25,3 26–35 lat 28 30,8 36–45 lat 28 30,8 46–55 lat 8 8,8 56–65 lat 3 3,3 66–75 lat 1 1,1 ogółem 91 100,0
Powrotność do zakładu karnego
pierwszy pobyt w ZK 34 37,4
dwa razy 22 24,2
trzy razy 17 18,7
więcej niż trzy razy 18 19,8
ogółem 91 100,0
Aktualny czas przebywania w izolacji
do roku 64 70,4
od roku do 3 lat 18 19,8
powyżej 3 lat 9 9,9
ogółem 91 100,0
Procedura i materiały
Badanie miało charakter jednoetapowy. Osadzeni zostali poinformowani o do-browolności i anonimowości badań, a następnie otrzymali komplet narzędzi.
Poczucie autodeterminacji w zakresie „osobistych dążeń” mierzono za pomocą Kwestionariusza Osobistych Dążeń Emmonsa (1998). Kwestionariusz składa się z dwóch części. W części pierwszej zadaniem badanych jest wypisanie „osobistych dążeń” (zgodnie z podaną definicją: „o co na ogół się starasz”). W części drugiej osoby badane klasyfikują swoje dążenia według czterech kategorii motywów stwo-rzonych na podstawie teorii autodeterminacji: kontrola zewnętrzna, presja we-wnętrzna (introjekcja), identyfikacja i integracja (Ryan, Deci 2000). Wykorzystując skalę typu Likerta (od 0 – zupełnie nie z tego powodu, do 9 – zdecydowanie z tego powodu), badani odpowiadają na pytanie, w jakim stopniu dany powód determinuje dane dążenie. Wskaźnik poczucia autodeterminacji (The Relative Au-tonomy Index (RAI)) obliczono zgodnie ze wzorem: 2 X integracja + identyfikacja – 2 X kontrola zewnętrzna – introjekcja. Im wyższa jest wartość tego wskaźnika, tym wyższy poziom autodeterminacji należy przypisać danemu działaniu (Grol-nick, Ryan 1987; Ryan i Connell 1989).
Zdolności do samokontroli mierzono za pomocą Kwestionariusza Kontroli Działania (ACS-90) Kuhla w polskiej adaptacji M. Marszał-Wiśniewskiej (2002). Narzędzie pozwala mierzyć różnice indywidualne w zakresie zdolności do samo-kontroli. Kwestionariusz składa się z trzech podskal charakteryzujących się zado-walającą rzetelnością (a Cronbacha w przedziale od 0,70 do 0,81).
Różnice indywidualne w orientacji temporalnej mierzono za pomocą Inwenta-rza Perspektywy Czasowej P. Zimbardo (ZTPI), (Zimbardo, Boyd 2011), w polskiej adaptacji Małgorzaty Sobol-Kwapińskiej, Anety Przepiórki i Ph. Zimbardo (2016). Narzędzie pozwala na diagnozę indywidualnej perspektywy czasowej i składa się z 56 twierdzeń. Inwentarz wyodrębnia pięć podskal szczegółowych: przeszłą po-zytywną, przeszłą negatywną, teraźniejszą hedonistyczną, teraźniejszą fatalistyczną oraz podskalę orientacji na przyszłość (Bajcar 2002).
Wyniki
ich zdolności do samokontroli. Z kolei im bardziej skazani wykazywali orienta-cję temporalną zorientowaną na negatywną przeszłość lub fatalistyczną teraźniej-szość, ich poczucie autodeterminacji było niższe. Potwierdzono dodatkowo także istotne związki między zdolnościami do samokontroli a fatalistyczną orientacją na teraźniejszość. Im mniejsze zdolności do samokontroli cechowały skazanego, tym bardziej był on fatalistycznie zorientowany na teraźniejszość. Analiza korelacji wykazała także istotne związki między poszczególnymi typami orientacji tempo-ralnej: fatalistyczna orientacja na teraźniejszość pozytywnie koreluje z negatywną orientacją na przeszłość i hedonistyczną orientacją na teraźniejszość, natomiast negatywnie koreluje z orientacją na przyszłość.
Tabela 2. Wartości średnich, odchylenia standardowego oraz wartości współczynników korela-cji (r-Pearsona) między poczuciem autodeterminakorela-cji, zdolnościami do samokontroli oraz poszczególnymi wymiarami orientacji temporalnej
M SD Po cz uc ie a u-to de te rm in ac ji Z do ln oś ci d o sa m ok on tro li N eg at yw na Pr ze sz ło ść H ed on ist yc zn a Te ra źn ie jsz oś ć Fa ta lis ty cz na Te ra źn ie jsz oś ć O rie nt ac ja Pr zy sz ło śc io w a Poczucie autodeter mi-nacji 4,61 7,05 0,31** -0,24* -0,01 -0,39** 0,18 Zdolności do sa-mokontroli 16,19 4,95 -0,18 0,04 -0,35** 0,19 N e g a t y w n a Przeszłość 3,37 0,72 0,47** 0,56** 0,03 Hedonistyczna Teraźniejszość 3,46 0,73 0,45** -0,01 Fatalistyczna Teraźniejszość 3,03 0,74 -0,26* Orientacja Przyszłościowa 3,59 0,63 * p<0.05; ** p<0.01 Źródło: opracowanie własne.
aktualny czas przebywania w izolacji. W drugim kroku wprowadzono zdolności do samokontroli, a w trzecim kolejne wymiary orientacji temporalnej: negatywna przeszłość, hedonistyczna teraźniejszość, fatalistyczna teraźniejszość, orientacja na przyszłość. Wyniki tej analizy zaprezentowano w tabeli 3.
Tabela 3. Wyniki analizy regresji dla zmiennej: poczucie autodeterminacji
Poczucie autodeterminacji
Krok 1 Krok 2 Krok3
â â â
Wiek 0,12 0,17 0,16
System odbywania kary 0,06 0,02 0,08
Recydywa 0,16 0,16 0,13
Obecny czas w izolacji -0,06 -0,04 -0,05
Zdolności do samokontroli 0,33** 0,16 Negatywna przeszłość -0,12 Hedonistyczna teraźniejszość 0,24 Fatalistyczna teraźniejszość -0,35** Orientacja przyszłościowa 0,05 R˛ 0,001 0,10 0,19 Zmiana R˛ 0,05 0,10** 0,12* * p<0.05; ** p<0.01 Źródło: opracowanie własne.
orientacja na teraźniejszość pełni w związku między zdolnościami do samokontroli a poczuciem autodeterminacji rolę mediatora.
Aby sprawdzić czy rzeczywiście fatalistyczna orientacja na teraźniejszość po-średniczy we wpływie zdolności do samokontroli na poczucie autodeterminacji wykonano analizę mediacji za pomocą pakietu SPPS 25.0, wykorzystując makro INDIRECT Hayesa i Preachera (Hayes 2008; Preacher, Hayes 2008).
Analiza przeprowadzona metodą bootstrapingu (5000 próbek) wykazała, że całkowity efekt pośredni mieści się w przedziale od 0,0316 do 0,3467 (95% prze-dział ufności), całkowity niestandaryzowany efekt pośredni wynosi 0,16. Efekt ten można uznać za istotny, ponieważ jego przedział ufności nie zawiera warto-ści zero. Wyniki analizy mediacji potwierdzają zatem, że istotną rolę mediacyjną w związku między zdolnościami do samokontroli a poczuciem autodeterminacji pełni fatalistyczna orientacja na teraźniejszość. Innymi słowy im niższe są zdol-ności do samokontroli skazanego, tym bardziej wykazuje on skłonność do fatali-stycznej orientacji na teraźniejszość, a to z kolei negatywnie wpływa na poczucie autodeterminacji – poczucie kierowania własnymi działaniami i przyjmowanie za nie odpowiedzialności. Schemat modelu mediacji obrazuje rycina 1.
Ryc. 1. Mediująca rola fatalistycznej orientacji na teraźniejszość w związku między zdolnościa-mi do samokontroli a poczuciem autodeterzdolnościa-minacji (podano wartości
niestandaryzo-wanych współczynników regresji) ** p<0.01; *** p<0.001.
Dyskusja
moż-liwości kierowania własnymi działaniami, jak i przyjmowanie odpowiedzialności za konsekwencje tych działań bądź decyzji.
Poziom samokontroli okazał się także istotnie związany z orientacją tempo-ralną osób odbywających karę pozbawienia wolności, szczególnie zaś z dwoma wymiarami: orientacją przeszłościową negatywną oraz teraźniejszą fatalistyczną. W kontekście stopnia prezentowanej samokontroli wyniki są zgodne z charakte-rystyką prezentowaną przez P. Zimbardo i J. Boyda (2011), którzy podkreślają, iż teraźniejsi fataliści cechują się wysoką zewnątrzsterownością i przekonaniem o braku sensu w podejmowaniu jakiejkolwiek aktywności, która miałaby kształto-wać ich codzienne życie i wpłykształto-wać na realizację planów.
Uzyskane w badaniu rezultaty wskazują również na istotną pośredniczącą rolę fatalistycznej orientacji na teraźniejszość występującej wśród osób odbywających karę w warunkach izolacji prowadzącą do obniżenia zdolności samokontroli tych osób oraz w rezultacie do niższego poczucia autodeterminacji.
Rezultaty badania uwzględniające powrotność do zakładu karnego, czas przebywania w warunkach izolacji i przede wszystkim możliwość wyboru syte-mu odbywania kary wskazują brak istotnej zależności tych zmiennych na wzrost poczucia autoderminacji badanych. Brak związku między poziomem poczucia au-todeterminacji skazanych odbywających karę w systemie programowanego od-działywania bądź zwykłym spowodowany jest w dużej mierze niewielką różnicą w zakresie realizacji tych dwóch systemów. Barbara Stańdo-Kawecka (2016) pod-kreśla, że niezależnie od wybranego przez skazanych systemu cel wykonania kary pozbawienia wolności jest taki sam (art. 67 § 1 kkw), jak również środki oddzia-ływania na skazanych, tj.: praca, nauczanie, zajęcia kulturalno-oświatowe i sporto-we, podtrzymywanie kontaktów z rodziną i światem zewnętrznym są wymieniane w art. 63 § 3 kkw, regulującym wykonanie kary pozbawienia wolności względem wszystkich osadzonych w Polsce, jak i wobec osób odbywających karę w syste-mie programowanego oddziaływania (art. 95 § 2 kkw) jako najważniejsze punkty uwzględniane w opracowywanych programach. Podobne wnioski sformułowały M. Bramska i M. Kiryluk (2002), analizując opinie skazanych odbywających karę pozbawienia wolności w systemie programowanego oddziaływania i w systemie zwykłym w latach 1998–2002. Autorki podkreślają, że również sami osadzeni nie dostrzegają potencjalnych korzyści, które mogłyby motywować do przystąpienia do systemu programowanego.
W świetle uzyskanych w prezentowanym badaniu wyników można wyłonić następujące postulaty praktyczne oraz badawcze, których realizacja przyczyniła-by się do wzrostu efektywności pracy wychowawczej i terapeutycznej z osobami pozbawionymi wolności:
— stała ewaluacja realizowanego modelu rekrutacji i prowadzenie badań ukie-runkowanych na precyzowanie i wprowadzanie cyklicznych zmian uwzględ-niających potrzeby osób pozbawionych wolności jak i warunki zmieniającego się środowiska społecznego;
— wprowadzenie do oferty oddziaływań resocjalizacyjnych realizowanych wobec osób poddanych karze izolacyjnej zajęć psychoedukacyjnych i treningów ukie-runkowanych na wzmacnianie poczucia samokontroli;
— diagnozowanie osadzonych w zakresie indywidualnej orientacji temporalnej, co zapewni możliwość wyłonienia osób wykazujących skłonności do braku równowagi, koncentrujących się głównie na perspektywie przeszłości nega-tywnej i fatalistycznej teraźniejszości;
— prowadzenie terapii indywidualnej bądź grupowej, której celem byłoby kształ-towanie i wzmacnianie przyszłościowej perspektywy czasowej oraz minima-lizowanie wpływu fatalistycznej orientacji na teraźniejszość, której głównym negatywnym aspektem jest utrwalanie się poczucia braku sprawstwa jednostki i jej niezaangażowanie w długoterminowe plany.
Abstract: Self-determination among inmates serving prison
sentences in selected systems: the role of temporal orientation and
self-control skills
The aim of the research was to check the impact of the system of serving the sentence on a sense of self-determination of the convicts – the sense of control of ones’ own acts and taking responsibility for them (the system of a program impact and the ordinary system), the ability of self-control and temporal orientation. A correlation test was taken (N = 91; the ordinary system N = 54; the system of program impact N = 37). The sense of self-determination was tested by means of Emmons’ Personal Goals Survey (Emmons 1998), the ability of self-control was measured by Kuhl’s Acting Control Survey (ACS-90) in the Polish version of Marszał-Wiśniewska (2002) and temporal orientation was evaluated by Zimbardo Temporal Perspective Inventory (ZTPI) (Zimbardo and Boyd 2011) in the Polish version of Sobol-Kwapińska, Przepiórka and Zimbardo (2016). Contrary to the expectations, no vital impact of the system of serving the sentence on the sense of self-determination of convicts was found. The impact of future temporal prospect was demonstrated. The impact of the future temporal perspective proved to be irrelevant as well. However, the vital impact of ability to self-control and fatalistic impact orientation towards present time was confirmed. The low ability of self-control cause fatalistic orientation towards the present time which has, in turn, a negative impact on the sense of self- determination.
The study results confirm that obtaining an important resocialization aim such as activation in the convict of a will to change by cultivation of subjectivity and perpetration, should to a large extent comprise the impact on such characteristics of personality of the convicts as their ability of self-control and temporal orientation.
Bibliografia
[1] Bajcar B., 2002, Wskaźniki czasu psychologicznego, „Przegląd Psychologiczny”, t. 45, nr 4.
[2] Bramska M., Kiryluk M., 2002, Realizacja systemu programowanego oddziaływania
w toku wykonywania kary pozbawienia wolności, „Przegląd Więziennictwa
Polskie-go”, nr 37, 33–49.
[3] Ciosek M., 1996, Człowiek w obliczu izolacji więziennej, Wydawnictwo Archidiecezji Gdańskiej, Gdańsk.
[4] Emmons R. A., 1998, The psychology of ultimate concerns, Guilford Press, New York. [5] Gulla B., Tucholska K., Wysocka-Pleczyk M., 2015, Indywidualna perspektywa
czaso-wa osób skazanych na kary izolacyjne – implikacje dla oddziałyczaso-wań resocjalizacyjnych,
„Resocjalizacja Polska”, nr 10, 41–54.
[6] Grolnick W. S., Ryan R. M., 1987, Autonomy in children’s learning: an experimental
and individual difference investigation, „Journal of Personality and Social
Psycholo-gy”, 52(5), 890.
[7] Hayes A.F., 2018, Introduction to mediation, moderation, and conditional process
analysis: A regression-based approach. Second Edition, Guilford Press, New York. [8] Hirschi T., 2004, Self-control and crime, [w:] Handbook of self-regulation. Research,
Theory and Applications,(red.) R. F. Baumeister, K. D. Vohs, Guilford Press, New York.
[9] Kodeks Karny Wykonawczy z 6.06.1997, Dz. U. Nr 90, poz. 557. Pobrane z: prawo.
sejm.gov.pl.
[10] Kodeks Karny z 6.06.1997, Dz. U. Nr 88, poz. 553. Pobrane z: prawo.sejm.gov.pl. [11] Kuhl J., 2000, A functional-design approach to motivation and self-regulation: The
dynamics of personality systems interactions, [w:] Handbook of self-regulation, (red.)
M. Boekaerts, P. R. Pintrich, M. Zeidner, Academic Press: San Diego.
[12] Kwieciński A. (red.), 2013, Postępowanie z wybranymi grupami skazanych w polskim
systemie penitencjarnym. Aspekty prawne, Wolters Kluwer SA, Warszawa.
[13] Langer E., 1983, The Psychology of Control, Sage Publications, Beverly Hills. [14] Machel H., 2003, Więzienie jako instytucja karna i resocjalizacyjna, Arche, Gdańsk. [15] Machel H., 2007, Sens i bezsens resocjalizacji penitencjarnej – casus polski. Studium
penitencjarno-pedagogiczne, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
[16] Marszał-Wiśniewska M., 2002, Adaptacja Skali Kontroli Działania J. Kuhla (ACS-90), „Studia Psychologiczne”, t. 40, z. 2.
[17] Mischel W., 2014, Test Marshmallow. O pożytkach płynących z samokontroli, Wydaw-nictwo Smak Słowa, Sopot.
[18] Moller A. C., Deci E. L., 2010, Interpersonal control, dehumanization, and violence:
A self-determination theory perspective, „Group Processes & Intergroup Relations”,
13(1), 41–53.
[19] Popiołek K., 2010, Percepcja czasu – czas codzienny i czas życia, [w:] Czas w życiu
człowieka, (red.) K. Popiołek. A. Chudziecka-Czupała, Wydawnictwo Uniwersytetu
Śląskiego, Katowice.
[20] Preacher K.J., Hayes A.F., 2008, Asymptotic and resampling strategies for assessing
and comparing indirect effects in multiple models, „Behavior Research Methods”,
[21] Próchniak P., 2010, Orientacja temporalna jako wyznacznik radzenia sobie przez
oso-by wykonujące ryzykowną pracę, [w:] Czas w życiu człowieka, (red.) K. Popiołek,
A. Chudziecka-Czupała, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
[22] Ryan R. M., Connell J. P., 1989, Perceived locus of causality and internalization:
examining reasons for acting in two domains, „Journal of Personality and Social
Psychology”, 57(5), 749.
[23] Ryan R. M., Deci E. L., 2000, Self-determination theory and the facilitation of intrinsic
motivation, social development, and well-being, „American Psychologist”, 55, 68–78.
[24] Ryan R. M., Deci E. L., 2004, Autonomy Is No Illusion: Self-Determination
The-ory and the Empirical Study of Authenticity, Awareness, and Will, [w:] Handbook of Experimental Existential Psychology, (red.) J. Greenberg, S. L. Koole, T. Pyszczynski,
Guilford Press, New York.
[25] Sobol-Kwapińska M., Przepiórka A., Zimbardo P., 2016, The structure of time
per-spective: Age-related differences in Poland, Time & Society, 28(1), 5–32.
[26] Stańdo-Kawecka B., 2000, Prawne podstawy resocjalizacji, Kantor Wydawniczy Za-kamycze, Kraków.
[27] Stańdo-Kawecka B., 2016, Wykonywanie kary pozbawienia wolności w trzech
syste-mach – uwagi krytyczne, Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego, t. 39, s. 109–131.
[28] Szymanowska A., 2003, Więzienie i co dalej, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, War-szawa.
[29] Szymanowski T., Migdał J., 2014, Prawo karne wykonawcze i polityka penitencjarna, Wolters Kluwer SA, Warszawa.
[30] Tucholska K., 2005, Zagadnienie kompetencji w psychologii, „Roczniki Psychologicz-ne”, t. 8, nr 2.
[31] Vohs K. D., Baumeister R. F., 2004, Understanding self- regulation: an introduction, [w:] Handbook of self-regulation. Research, Theory and Applications, (red.) R.F. Bau-meister, K. D. Vohs, Guilford Press, New York.
[32] Wach T., 2016, Planowanie „własnej przyszłości” przez recydywistów a kierunki
od-działywań resocjalizacyjnych, „Rozprawy Społeczne”, t. 10, nr 4, s. 13–19.
[33] Zabłocka M., Francuz P., 2006, Wpływ zmiennych osobowych na decyzję o
sprawowa-niu kontroli w sytuacjach odpowiedzialności, „Przegląd Psychologiczny”, t. 49, nr 1,
s. 37–61.
