Andrzej Kabat, Jerzy Śliwowski
Prewencja generalna i indywidualna
a warunkowe zwolnienie
Palestra 12/12(132), 56-88
1968
56 A n d r z e j K a b a t — J e r z y S l i w o w s k i N r 12 (1 3 2 )
k a ry p rzew id zia n eg o w § 2 art. 57 pr. d la „ w y ją tk o w y ch , sz czeg ó ln ie u zasad n io n ych w y p a d k ó w ”.
W arto tu za sy g n a lizo w a ć u w agą K o m isji K o d y fik a c y jn e j, która w u za sa d n ie n iu p rojek tu k od ek su k a rn eg o p o d k reśla , że „n a d zw y cza jn e zła g o d zen ie kary n a p o d sta w ie art. 57 § 2 b ęd zie w p ra k ty ce in sty tu c ją p rzew id zia n ą d la p o w a ż n ie j szy ch p rzestęp stw . Stąd d a lek o id ące o gran iczen ie sto so w a n ia tej in sty tu c ji łą c z n ie z o b o w ią zk iem u za sa d n ien ia z urzęd u , p rzew id zia n y m w k.p .k .” 14
>4 P r o j e k t k o d e k s u k a r n e g o , o p . c i t ., s. 114.
A N D R Z E J K A B A T J E R Z Y Ś L IW O W S K I
Prewencja generalna i indywidualna
a warunkowe zwolnienie
I W S T Ę P
In sty tu c ja w a r u n k o w eg o zw o ln ie n ia z isto ty sw e j łą c z y s ię śc iśle z o p ty m i sty czn ą w ia rą w czło w ie k a . U p o d sta w y jej b o w iem tk w iła za w sze m y ś l o m o ż li w o śc i p o p ra w y sk azan ego.
J e st o c z y w iste , że w a r u n k o w e z w o ln ie n ie nie m iało ra cji b y tu w o k resie, w k tó rym u w ażan o, że zad an iem k a ry je s t w y łą c z n ie o d w et i za stra szen ie. P o ja w ie n ie się tej in sty tu c ji łą c z y się ze zm ian ą p o g lą d ó w na c e le i zad an ia k ary, a zw ła szcza z d o strzeżen iem w y c h o w a w c z y c h w a lo r ó w p o zb a w ien ia w o ln o ści.
P a trzą c na k arę z p u n k tu w id z e n ia jej w y c h o w a w c z e g o ch arak teru , n ie sp o só b n ie dostrzec, że w y m ie r z e n ie w w y ro k u kary p o zb a w ien ia w o ln o śc i w g ran icach u sta w o w e g o m in im u m i m a k sim u m jest w p ew n y m sto p n iu „d ziałan iem po o m a c k u ”. 1 W ynika to stąd , że n a jczęściej tru d n o z góry p rzew id zieć, ja k i czas b ęd zie p o trzeb n y do teg o , by kara o sią g n ęła sw ó j cel w y c h o w a w c z y . W p ra k ty ce m oże się w ię c zdarzyć, że c e l ten zo sta n ie o sią g n ię ty przed za k o ń czen iem o d b y w a n ia k ary. W sy tu a c ji ta k iej, z p u n k tu w id z e n ia w y c h o w a w c z y c h zadań kary, d a lsz e z a tr z y m y w a n ie sk azan ego w w ię z ie n iu jest n ie c e lo w e , a zd a n iem n iek tó ry ch a u to rów — n a w et n iep o trzeb n e i s z k o d liw e .2
1 S. Ś l i w i ń s k i : P r a w o k a r n e m a t e r i a l n e , W a r s z a w a 1946, s t r . 508.
2 J . B a f i a i K. B u c h a ł a : W a r u n k o w e z w o l n i e n i e , W a r s z a w a 1957, s t r . 17; J . M a l e c : P o d s t a w y p r o g n o z y p r z y w a r u n k o w y m z w o l n i e n i u P i P n r 10/1964, s. 561; S . S 1 i w i ń - s k i : o p . c i t ., s t r . 508.
N r 12 (132) P r e w e n c j a g e n e r . i i n d y w . a w a r u n k o w e z w o l n i e n i e 57'
W aru n k ow e z w o ln ie n ie je s t in sty tu cją , która m a za p o b ieg a ć w y p a d k o m „ n ie p o trzeb n eg o ” p rzetrzy m y w a n ia sk a za n y ch w w ię z ie n iu do k oń ca kary. In sty tu c ja ta dopuszcza b o w iem w c z e śn ie jsz e z w o ln ie n ie sk a za n eg o w w yp a d k u , g d y na p o d s ta w ie o k reślo n y ch w u sta w ie p rzesła n ek b ęd zie m ożn a za sa d n ie p rzyjąć, że kara sp e łn iła już sw ój c e l w y c h o w a w c z y .
Z p o czy n io n y ch w y ż e j u w a g w y n ik a , że w a r u n k o w e z w o ln ie n ie łą czy s ię w sposób szczeg ó ln y z p rew en cją in d y w id u a ln ą . In sty tu c ja ta b o w ie m n a w ią zu je do rea liza cji p o d sta w o w e g o celu tej p rew en cji, ja k im je s t reso cja liza cja sk a z a nego.
Ś c is ły zw ią z e k w a r u n k o w e g o z w o ln ie n ia z p rew en cją in d y w id u a ln ą n ie jest p rzez n ik ogo k w e stio n o w a n y . S p raw a je s t b o w ie m o czy w ista . N a to m ia st o d m ien n ie p rzed sta w ia się za g a d n ien ie stosu n k u tej in sty tu c ji do p r e w e n c ji g en era ln ej. W tej k w e stii zarów no w o rzeczn ictw ie S ąd u N a jw y ższeg o , jak i d o k try n ie brak jest zgod n ości p o g lą d ó w . S ta n o w isk a z a jm o w a n e p rzez p oszczególn ych au torów są róż ne, a n iek ied y o d b ieg a ją one od sieb ie w sposób ja sk ra w y .
P rzed m io tem n in ie jsz y c h rozw ażań b ęd zie za g a d n ien ie s t o s u n k u w a r u n k o w e g o z w o l n i e n i a d o p r e w e n c j i s z c z e g ó l n e j i o g ó l n e j . R oz w a ża n ia n a sze sk o n cen tru jem y nad k w e stią sto su n k u zach od zącego p o m ięd zy w sp o m n ia n ą in sty tu c ją a zap ob ieżen iem ogóln ym . J e st to k on ieczn e ze w z g lę d u na- w sk a za n y w y ż e j, k o n tr o w e r sy jn y ch arak ter teg o zagad n ien ia.
P rzy stęp u ją c do o m ó w ien ia w y m ie n io n e j w y ż e j p ro b lem a ty k i, w y p a d a p rzed e w sz y stk im p o św ię c ić n ieco m iejsca o m ó w ien iu p o ję c ia p r e w e n c ji szczególn ej i o g ó l n ej. R ozp oczn iem y od u w a g od n oszących się do za p o b ieżen ia szczególn ego.
I I P R E W E N C J A S Z C Z E G Ó L N A
W d o k try n ie p rzy jm u je się n a jczęściej, że „kara rea lizu ją c p r ew en cję in d y w i d u aln ą, m a zap ob iegać p o p ełn ien iu p rzestęp stw a w p rzy szło ści przez sp ra w cę, k tó rego się k a rze.” 3
L. L ern ell, ok reśla ją c tę fu n k cję k ary, stw ierd za , że sp row ad za się ona „do w y tw o r z e n ia ta k ieg o u k ła d u w a ru n k ó w (o b iek ty w n y ch , su b iek ty w n y ch ), w k tó ry ch osoba już sk azan a p o n o w n ie na drogę p rzestęp stw a n ie w k ro czy .” 4
W ięk szość au torów u w aża, że c e l p r e w e n c ji szczeg ó ln ej m oże b yć r e a liz o w a n y przez:
a) fizy czn e p o zb a w ien ie sp ra w cy m o ż liw o śc i p o p ełn ien ia p rzestęp stw a , b) o d stra szen ie sp raw cy,
c) jeg o pop raw ę, w y c h o w a n ie .5
Z d an iem L. L ern ella n a leży rozróżniać o b ie k ty w n ą p rew en cję in d y w id u a ln ą oraz su b iek ty w n ą fu n k c ję tej p r e w e n c ji.6 *
P ie r w sz a ch a ra k tery zu je się tym , że stw a rza o b ie k ty w n e , leżą c e poza sp raw cą czyn n ik i, „które w y k lu c z a ją w ca ło ści (lub p ra w ie w całości) m o żliw o ść p o p e łn ie n ia n o w y ch p rzestęp stw , w y łą c z a ją w ogóle (lub p ra w ie w ogóle) p o w sta n ie sy tu a c ji, w której w o ln y w y b ó r p o stęp o w a n ia m oże b y ć r e a liz o w a n y ”. 7
s W . S w i d a : P r a w o k a r n e , W a r s z a w a 1966, s t r . 264. 4 L . L e r n e l l : P o d s t a w y n a u k i p o l i t y k i k r y m i n a l n e j , W a r s z a w a 1967, s t r . 416. 5 k . B u c h a ł a : D y r e k t y w y s ą d o w e g o w y m i a r u k a r y , W a r s z a w a 1964, s t r . 41;: S . Ś l i w i ń s k i : o p . c i t ., s t r . 437; W . S w i d a : o p . c i t ., s t r . 264. 6 L . L e r n e l l : o p . c i t ., s t r . 419. ' L . L e r n e l l : o p . c i t ., s t r . 419.
5 8 A n d r z e j K a b a t
—
J e r z y S l l w o w s k l N r 12 (132)D ru ga fu n k cja , a raczej d w ie d a lsze fu n k cje: o d stra szen ie i p op raw a u za leżn io n e s ą od sa m eg o sp ra w cy , od jeg o za ch o w a n ia się i p o d ejm o w a n ej d ecyzji.
O b iek ty w n ą fu n k c ję p r e w e n c ji in d y w id u a ln e j (u n iem o żliw ien ie sp ra w cy p o p e ł n ie n ia n o w y ch p rzestęp stw ) L e r n e ll o k reśla jak o fu n k cję e g z o in d y w id u a ln ą .
D a w n iej uw ażan o, że tę n ajb ard ziej sk u teczn ą fu n k c ję p r e w e n c ji in d y w id u a ln ej rea lizu ją ty lk o szczeg ó ln ie su ro w e k ary. L iszt za licza ł do n ich k a rę śm ierci, d e p o r ta c ję , rele g a cję, w ię z ie n ie d o ży w o tn ie lu b d łu g o le tn ie .8
L. L ern ell, o m a w ia ją c tę fu n k c ję p r e w e n c ji in d y w id u a ln ej, zauw aża, że na tle „ w s p ó łc z e s n e j” stru k tu ry p rzestęp czo ści zasięg jej sto so w a n ia sta je się coraz b a r d z ie j szerok i, przy czym rea liza cja tej fu n k c ji — co n a le ż y p o d k reślić — jest m o ż liw a b ez u ciek a n ia się do szczeg ó ln ie d rastyczn ych k a r .9 A utor ten stw ierd za , że m a m y dużo w y stę p u ją c y c h p rzeja w ó w p rzestęp czości, k tó re „od stro n y czysto f e n o m en o lo g iczn ej są m o ż liw e do r e a liz a c ji je d y n ie w ja k im ś szczeg ó ln y m u k ład zie sto su n k ó w , w k tórym dana jed n o stk a się zn a jd u je.” 10 J e ż e li np. sp raw ca, p ro w a d z ą c sam och ód , sp o w o d u je w y p a d e k śm ie r te ln y bądź g d y jak o lek a rz n ied b a le d ok on a zab iegu , p o w o d u ją c p rzez to tr w a łe k a le c tw o (p rzyk ład y te p rzytacza L er n ell), to fu n k cja e g z o in d y w id u a ln a m oże b y ć rea lizo w a n a p rzez w y tw o r z e n ie ta k ich o b ie k ty w n y c h w a ru n k ó w , w k tórych p o p ełn ien ie p od ob n ych p rzestęp stw p rzez te osoby b ęd zie p ra w ie w y łą czo n e. W p o d an ych w y ż e j p rzy k ła d a ch r e a liz a c j a w sp o m n ia n ej fu n k c ji p r e w e n c ji in d y w id u a ln ej b ęd zie p o leg a ć na odebraniu p ra w a jazdy lu b na p o zb a w ien iu p ra w a w y k o n y w a n ia zaw od u le k a r z a .11 W ten sp o só b p ie r w sz y sp ra w ca n ie b ęd zie ju ż p ro w a d ził p o ja zd ó w m ech an iczn ych , a d ru gi n ie b ęd zie d o k o n y w a ł za b ieg ó w lek a rsk ich . O bydw aj n ie znajdą się w ię c w o k o liczn o ścia ch , k tóre to w a r z y sz y ły p o p ełn ien iu przez n ich p rzestęp stw . U znając, że w p rzed sta w io n y w y żej sposób z rea lizo w a n a zo sta n ie fu n k c ja eg zo in d y w id u a ln a , a u to r zak ład a, że sp raw cy ci, p o z b a w ie n i o b ie k ty w n e j m o żliw o ści p o p ełn ien ia p rze
stę p stw ok reślo n eg o typ u , n ie b ęd ą sk ło n n i do d ok on an ia in n y ch czy n ó w k r y m i n a ln y ch . P rzek o n a n ie, że ze stro n y ty ch osób n ie grożą nam ta k ie czyn y, m ożna z a w sze w zm o cn ić rozp ozn an iem cech ich o s o b o w o ś c i.12
P r e w e n c ja in d y w id u a ln a s u b ie k ty w n a (od straszen ie i popraw a) ok reśla n a jest ja k o en d o in d y w id u a ln a fu n k c ja p rew en cji.
Z d an iem Ś w id y , „ za stra szen ie” p rzestęp cy o siąga s ię p rzez w y m ie r z e n ie mu i w y k o n a n ie o d p o w ied n io d o tk liw ej k ary. „P op raw a p rzestęp cy — w y w o d z i a u to r — oznacza o sią g n ięcie za pom ocą k a ry zm ian y jeg o d o ty ch cza so w ej p o sta w y n eg a ty w n e j na p o sta w ę sp o łeczn ie p o z y ty w n ą ”. 13
K a zim ierz B u ch ała, ro zw ażając za g a d n ien ie w y c h o w a w c z e j fu n k c ji k ary, stw ie r d za , że w w a ru n k a ch p a ń stw a so c ja listy c z n e g o kara m oże m ieć ch arak ter k o n se k w e n tn ie w y c h o w a w c z y . P o d k reśla przy tym , że p rocesu w y c h o w a n ia nie m ożna s o b ie w y o b ra zić bez o so b isteg o za a n g a żo w a n ia się sk azan ego. W ram ach so c ja li sty c z n e g o sy ste m u w ię z ie n n ic tw a je s t to m o żliw e. S y ste m te n stw a rza o b iek ty w n e w a r u n k i „p rzek on an ia sk a za n eg o o słu szn o ści p o stęp o w a n ia zgod n ego z zasadam i ż y c ia sp o łeczn eg o , p o stęp o w a n ia , k tóre u w zg lęd n ia in te r e sy n ajszerszych rzesz
8 L . L e r n e l l : o p . c i t ., s t r . 420. 9 L . L e r n e l l : o p . c i t ., s t r . 421. D o p r z e s t ę p s t w „ w s p ó ł c z e s n y c h ” a u t o r z a l ic z a p r z e s t ę p s t w a n i e u m y ś l n e , z w ła s z c z a d r o g o w e o r a z p o p e ł n i o n e n a t l e p o s ł u g i w a n i a s ię t e c h n i k a , w i e d z ą i t d . , a t a k ż e p r z e s t ę p s t w a g o s p o d a r c z e ( s t r . 429). 10 L . L e r n e l l : o p . c i t ., s t r . 421. 11 L . L e r n e l l : o p . c i t ., s t r . 421. 12 L . L e r n e l l : o p . c i t ., s t r . 421. 13 W . S w i d a : o p . c i t ., s t r . 264.
№ 12 (132) P r e w e n c j a g e n e r . i i n d y u ., a w a r u n k o w e z w o l n i e n i e 59
o b y w a te li”. 14 Isto tn e zn a czen ie m a ta k że o k oliczn ość, że w czasie o d b y w a n ia kary w ię ź n io w ie n iejed n o k ro tn ie zd ob yw ają n o w y zaw ód , w zw ią zk u z czym po z w o l n ien iu zn ajd u ją k o rzy stn iejszą pracę, co z k o le i sp o w o d u je zm ian ę ich d o ty ch cza so w y c h w a ru n k ó w n a le p s z e .15
L. L ern ell, rozw ażając p ro b lem a ty k ę zw iązan ą z en d o in d y w id u a ln ą fu n k cją p re w e n c j i szczeg ó ln ej, stw ierd za , że bardzo często różn ica p o m ięd zy „ o d stra szen iem ” a „p op raw ą” zaciera s ię . u P rzed sta w ia ją c p o g lą d y w y ra ża n e w tym w z g lę d z ie p r z e z n iek tó ry ch a u torów , k ry ty k u je on sta n o w isk o B en th a m a , k tó ry różnicę p o m ięd zy „o d stra szen iem ” a „p op raw ą” d ostrzega w tym , że w p ierw szy m w y p a d k u sp r a w c a p o od b yciu kary n ie p o p ełn ia n o w eg o p rz e stę p stw a ze strachu, w d ru gim za ś — w w y n ik u a k tu w o l i . 17 R óżnica ta sp ro w a d za się do m o ty w a c ji p o stę p o w a n ia i — zd an iem L e rn ella — z p u n k tu w id z e n ia p sy ch o lo g iczn eg o ła tw a je s t do p o d w a żen ia . K to n ie p o p ełn ia p rzestęp stw a z o b a w y przed p rzy k ry m i k o n se k w e n c ja m i, ten p o d ejm u je ak t d ecy zji w o li, ch yb a że zach od zi przym u s fizy czn y . A utor u w aża, że ro zróżn ien ie sy tu a cji, w której c z ło w ie k „nie ch c e ” i w k tórej „się b o i”, „ jest lo g iczn ie w a d liw e , bo jed n a sy tu a cja n ie w y łą c z a d r u g ie j”. 18
U sta le n ie , czy osoba ju ż sk azan a p o sta n o w iła n ie p o p ełn ia ć w ię c e j p rzestęp stw „pod w p ły w e m n a m y słu , r e fle k sji nad k a lk u la cją strat i zy sk ó w czy też d z ia ła n ia pod w p ły w e m strach u , k tóry zresztą n ie b ęd zie n iczym in n ym a n iżeli jak im ś w n io sk ie m in te le k tu a ln y m w y sn u ty m z te g o rach u n k u strat i z y sk ó w ”, jest sp raw ą n ie z w y k le tru d n ą, a n iek ied y — n a w et n ie m o ż liw ą .19 W arto przy tym zau w ażyć,
ż e sp e c ja liśc i z zak resu e ty k i u w ażają, iż p ob u d zen ie jed n o stk i do tak iej k a lk u la cji
sk u tk ó w p o stęp o w a n ia oznacza „ w y c h o w a n ie ” lu b „p op raw ę”.20
L. L e r n e ll uw aża, że „ o d stra szen ie” to n ie groźb a k a r y .21 G roźba u sta w o w ej sa n k c ji p o ja w ia się przed każd ym , k to zam ierza dokonać p rzestęp stw a . M ów iąc o od straszen iu , m am y na m y ś li coś w ię c e j. C hodzi tu m ia n o w ic ie o w y w a r c ie „ sil nej p r e sji na p ro cesy em o cjo n a ln e w p sy ch ice sp r a w c y ”.22 C el ten o siągam y, sto su ją c su row ą karę. N a leży przy tym p o d k reślić, że m u si to być kara szczeg ó ln ie su ro w a , tak a, która w strzą sa sk azan ym , „p ozostaw ia w n im ostry ślad, w zb u d za ją c rea k cję em o cjo n a ln ą d u żego n a silen ia , n a p ięcie, k tóre u trzy m u je się p rzez d łu ższy czas, co jest k o n se k w e n c ją sp o tęg o w a n ej o d czu w a ln o ści sto so w a n eg o środka rep re s j i .” 23 T ylk o w o d n iesien iu do ta k ich kar, szczeg ó ln ie su ro w y ch , w y w o łu ją c y c h
sta n szoku, n a p ięcia em o cjo n a ln eg o , m ożn a m ó w ić o ich działan iu „ o d straszają c y m ”, od m ien n y m od w p ły w u w y c h o w a w c z e g o .24 J e st o czy w iste, że realizacja
zadań p r e w e n c ji szczeg ó ln ej ta k pojm ow an ą m eto d ą „od straszen ia” jest n ie do p rzy jęcia ze w z g lę d ó w n atu ry ety czn o -m o ra ln ej. Z resztą jej e fe k ty są raczej k ró t k o tr w a łe .
W spom nianą fu n k cję zap ob ieżen ia szczeg ó ln eg o r ea lizu je „ o d stra szen ie”, ro z u m ia n e jak o groźba p rzyszłej kary. Jak już w sp o m n ia n o poprzed n io, w w y p a d k u ta k im „ o d stra szen ie” w zasad zie n ie różni się od d zia ła n ia „ p op raw czego” lub
14 k. B u c h a ł a : o p . c i t ., s t r . 44. 15 k. B u c h a ł a : o p . c i t ., s t r . 44. ie L. L e r n e l l : o p . c i t ., s t r . 423. i " L . L e r n e l l : o p . c i t ., s t r . 424. 18 L . L e r n e l l : o p . c i t ., s t r . 424. 10 L . L e r n e l l : o p . c i t . s t r . 424. 20 L. L e r n e 1 1 : o p . c i t ., s t r . 424 •21 l. L e r n e 1 1 : o p . c i t ., s t r . 424. £2 L . L e r n e l l : o p . c i t ., s t r . 425. 23 L . L e r n e l l : o p . c i t ., s t r . 425. 24 L . L e r n e l l : o p . c i t ., -str. 425.
60 A n d r z e j K a b a t — J e r z y S l i w o w s k i N r 12 (132>
„ w y c h o w a w c z e g o ”. R óżnica ta za n ik a w szczeg ó ln o ści w ó w cza s, g d y m am y na m y śli tzw . p o p ra w ę „ ju ry d y czn ą ”, tzn. g d y p op raw a danej jed n o stk i o gran icza się do- n ie p o p eln ia n ia p r z e s t ę p s tw .25
O w y c h o w a n iu w ro zu m ien iu reed u k a cji lu b reso cja liza cji, zd an iem L ernella,. m ożn a m ó w ić w sto su n k u do sp ra w có w n iek tó ry ch p r z e stę p stw „ tra d y cy jn y ch ”, k tó ry ch p rzestęp cza d zia ła ln o ść m a eh arak ter ś r o d o w is k o w y .26 W o d n iesien iu d o ty c h sk a za n y ch isto tn e zn a czen ie w to k u w y k o n y w a n ia k a ry m a zerw a n ie w ię z ó w łą czą c y ch ich z d o ty ch cza so w y m środ ow isk iem . A k cja „ w y c h o w a w c z a ” (reed u k a - cy jn a czy reso cja liza cy jn a ) p row ad zon a w sto su n k u do ty ch osób w w ię z ie n iu p o w in n a w ię c p o leg a ć na o d erw a n iu ich od d o ty ch cza so w eg o śro d o w isk a i try b u ż y c ia .27 N a stę p u je to w w y n ik u r z eczy w istej zm ia n y śro d o w isk a (w se n s ie fiz y c z nym ) oraz ta k ich czy n n ik ó w , jak d y sc y p lin a w ię z ie n n a , szk o len ie i p r a c a .28
W stosu n k u do w ię k sz o ś c i sp ra w có w , a zw ła szcza ty ch , którzy dopuszczają s ię p r z e stę p stw „ w sp ó łczesn y ch ” (czyn y n ie u m y śln e i p o p ełn io n e „p rzyp ad k ow o”) n ie zach od zi potrzeb a „od erw a n ia ” ich od d o ty ch cza so w eg o śro d o w isk a . P r zestęp stw a b o w ie m p o p ełn io n e p rzez te osob y n ie są zw ią za n e z ich śro d o w isk iem . N ie łą c z ą się on e ta k że z ich d o ty ch cza so w y m try b em ży cia . W y ch o w a w cza rola kary p o zb a w ie n ia w o ln o śc i w sto su n k u do tej k a te g o r ii sk a za n y ch — zd a n iem L ern ella — m a ch arak ter w t ó r n y .29 S p ro w a d za się ona w zn aczn ym sto p n iu do „ n eu tra liza cji’* u je m n y c h w p ły w ó w iz o la c ji w ię z ie n n e j na p sy c h ik ę czło w ie k a . D y sc y p lin a p a n u ją ca w w ię z ie n iu , nauka, p raca „ sp ełn ia ją sw o ją m isję r eed u k a cy jn ą przez to, ż e o sła b ia ją d estru k cy jn e d zia ła n ie ży c ia w ię z ie n n e g o na sa m o p o czu cie je d n o stk i”. 30* Z d a n iem autora, d zia ła n ie ta k ie (zap ob iegające p ogorszen iu p o sta w y p sy ch iczn ej czło w ie k a ) m ożn a n a zw a ć p o p ra w ą .’1 M am y tu do czy n ien ia z reed u k a cją „ a n ty - n e g a ty w n ą ”. W sp om n ian a a n ty n e g a ty w n a fu n k cja p op raw cza m a sw o je zn a czen ie p r e w e n c y jn e w tó rn e. K ara p o zb a w ien ia w o ln o śc i b ezp ośred n io n ie sp ełn ia je j, g d y ż n ie po to się ją st« su je, b y r e so cja lizo w a ć jed n o stk ę, le c z po to, b y w czasie- o d b y w a n ia tej k ary n iw e lo w a ć d zia ła n ie „ d eso cja liza c y jn e” w a ru n k ó w w ię z ie n n ych . 32
T. C yprian, o m a w ia ją c za g a d n ien ie w y m ia ru kary za p rzestęp stw a drogow e,, w y r a ż a p od ob n y p ogląd . 33 U w a ża on, że sp ra w cy w y p a d k ó w d rogow ych n ie p rze ch od zą w w ię z ie n iu p rocesu r e s o c j a liz a c ji.34 U za sa d n ia to fa k tem , że d la „ w łą cze n ia ” ta k ieg o sp ra w cy do sp o łe c z e ń stw a n ie trzeb a k ary w ię z ie n ia , gd yż w rzeczy w is to ś c i n ie od sep a ro w a ł się on od sp o łe c z e ń stw a w ta k im sen sie, jak to m a m ie j sc e w w y p a d k u p rzestęp stw p o sp o lity ch . K ara w y m ierzo n a ta k iem u p rzestęp cy m a ch a ra k ter w y c h o w a w c z y . P o le g a on n a w str z ą sie , jak im d la k a żd eg o czło w ie k a je s t w ię z ie n i e .35 P o d sta w o w y m cele m p en iten cja rn y m m u si b y ć w ty m w y p a d k u tera p ia szok ow a, „m ająca za za d a n ie u św ia d o m ien ie sp ra w cy sk u tk ó w jeg o zach o w a n ia się, zn aczen ia szk od y sp o łeczn ej, jaką sp o w o d o w a ł, i k rzy w d y , jak ą w y r z ą
25 L . L e m e l l : o p . c i t ., s t r . 425. 26 L . L e m e l l : o p . c i t ., s t r . 424. 2" l. L e r n e l : o p . c i t ., s t r . 428. 28 L. L e m e l l : o p . c i t ., s t r . 429. 2» L . L e r n e 11: o p . c i t ., s t r . 429. 30 L . L e r n e l l : o p . c i t ., s t r . 429. 31 L . L e r n e 11: o p . c i t ., s t r . 429. 32 L. L e r n e l l : o p . c i t ., s t r . 430. 33 T . C y p r i a n : W y p a d k i d r o g o w e w ś w i e t l e p r a w a k a r n e g o , W a r s z a w a 1963, s t r . 143-34 t. C y p r i a n : o p . c i t ., s t r . 143. 35 t. C y p r i a n : o p . c i t ., s t r . 143.
№ 12 (132) P r e w e n c j a g e n e r . i i n d y w . a w a r u n k o w e z w o l n i e n i e 61
d ził ofiarom w y p a d k u .” 3> Z p u n k tu w id z e n ia p r e w e n c ji in d y w id u a ln ej ten szok m a b y ć zasad n iczym cele m k ary, jem u słu ż y rodzaj i sto p ień su ro w o ści orzeczon ej s a n k c j i.37
K . B u ch a ła jest ró w n ież zdania, że w sto su n k u do sp ra w có w p rzestęp stw n ie u m y ś ln y c h n ie zach od zi potrzeb a ich w y c h o w y w a n ia w se n sie w p a ja n ia n o w y ch z a sa d i cech c h a r a k te r u .38 W ty m w y p a d k u ch od zi o w z m o c n ie n ie u sp r a w c y is tn ie ją c y c h już p o sta w i cech ch arak teru oraz o u d z ie le n ie m u p rzestrogi w celu u c z y n ie n ia go o stro żn iejszy m na p r z y s z ło ś ć .39
III P R E W E N C J A O G Ó L N A (G E N E R A L N A )
W tra d y cy jn y m u jęciu przez p r ew en cję g en era ln ą rozu m ie się „ w y tw o rzen ie p r z e z k arę ta k ie g o zesp ołu bodźców , k tóre c zło n k ó w gru p y sp o łeczn ej — poza o so b a m i ju ż u k a ra n y m i — sk ło n n y ch do ak cji p rzestęp czej, m ają p o w ścią g a ć od
zach ow ań k r y m in a ln y c h .” 40
K. B u ch a ła p o d a je n ieco od m ien n e o k reślen ie te g o p o j ę c ia .41 Isto tę zap ob ieżen ia o g ó ln e g o u jm u je on ja k o u tw ierd zen ie p oczu cia p ra w o rzą d n o ści o b y w a te li, u ś w ia d a m ia ją cy ch sob ie, że za k ażd e p rzestęp stw o n ie ty lk o grozi kara, a le że w rze c z y w is to ś c i kara ta je s t w y m ie r z a n a .42
L. L e r n e ll te ż u w aża, ż e w sk a za n e w y ż e j, tr a d y c y jn e o k reślen ie teg o p o jęcia n ie je s t a d ek w a tn e do treści, jaką m a ono w n a szy ch w a r u n k a c h .43 W jego uję* c iu p rzez p r ew en cję g en era ln ą n a leży rozu m ieć „u m o cn ien ie w o p in ii p u b liczn ej św ia d o m o ści, że za p rzestęp stw a ich sp ra w cy p on oszą o d p o w ied zia ln o ść karną, że za czyn p rzestęp n y n a stęp u je k o n se k w e n c ja w p o sta ci k a ry .” 44
P o w sz e c h n ie p rzy jm u je się, że zad an ia p r e w e n c ji g en era ln ej sp ełn ia przed e w sz y stk im i b ezp o śred n io są d o w y w y m ia r k a r y .45 Z a g ro żen ie u sta w o w e w m in i m a ln y m ty lk o stop n iu m oże czy n ić jej zadość. W ysok ość sa n k cji grożących za p o s z czeg ó ln e p rz e stę p stw a n ie jest p o w szech n ie znana. P r z e p isy b o w iem k od ek su k a rn eg o — jak słu sz n ie stw ierd za L e r n e ll — n ie są „lek tu rą p o w szech n ą ”. 46 Z resz tą zap ozn an ie się z treścią p o szczeg ó ln y ch p rzep isó w oraz w y so k o ścią p r z e w id z ia n y ch w n ich sa n k c ji n ie daje jeszcze, bez zn a jo m o ści czę śc i ogóln ej, p ełn eg o ob ra zu zagrożen ia. W w y p a d k u zaś są d o w eg o w y m ia r u k ary, sp raw a jest o czy w ista . Isto tn e zn a czen ie w rea liza cji zadań p rew en cji g en era ln ej m a k w e stia in fo rm a c j i o w y ro k a ch . W n a szy ch w a ru n k a ch sp ra w a ta łą c z y się ściśle z d zia ła n iem śro d k ó w in fo rm a cji m a so w ej. Z w ró cił na to u w a g ę S ąd N a jw y ż sz y w w y ty c z n y c h z dnia 16.X.1957 r. p o d k reśla ją c, że prasa, radio i in n e d o stęp n e fo rm y in fo rm a cji w ty m zak resie p rzek a zu ją sp o łeczeń stw u w y sta r c z a ją c ą ilo ść w ia d o m o ś c i.47
36 T . C y p r i a n : o p . c i t ., s t r . 143. 37 T . C y p r i a n : o p . c i t ., s t r . 143. 38 K . B u c h a ł a : o p . c i t ., s t r . 46. 39 K. B u c h a ł a : op. cit^ s tr. 46. « L . L e r n e l l : o p . c i t ., s t r . 431. 41 K . B u c h a ł a : o p . c i t ., s t r . 77, 78. 42 K . B u c h a ł a : o p . c i t ., s t r . 78. 43 L . L e r n e l l : W y k ł a d p r a w a k a r n e g o , W a r s z a w a 1961, s t r . 261. 44 L . L e r n e l l : W y k ł a d p r a w a k a r n e g o , s t r . 261. 45 L . L e r n e l l : Z z a g a d n i e ń u s t a w o w e g o w y m i a r u k a r y , N P n r 12/1961, s t r . 1541. 4« L . L e r n e l l : P o d s t a w y n a u k i p o l i t y k i k r y m i n a l n e j , s t r . 434. « W y t y c z n e o p u b l i k o w a n e z o s t a ł y w M o n i t o r z e P o l s k i m z 1957 r. N r H6, p o z . 519. "W t y m z a k r e s i e w y t y c z n e w p r o w a d z a j ą k o n s t r u k c j ę d o m n i e m a n i a j k t ó r a n a g r u n c i e p r a w a k a r n e g o w y w o ł u j e z a w s z e o p o r y . Z d a n i e m M . C i e ś l a k a w p r o w a d z e n i e t a k i e g o d o m n i e m a n i a , w k o n k r e t n y m w y p a d k u j e s t k o n c e p c j ą s ł u s z n ą ( p o r . M . C i e ś l a k : O w y t y c z n y c h S ą d u ■ N a jw y ż sz e g o z 16.X . 1957 r . w s p r a w i e w y m i a r u k a r y , „ P a l e s t r a ” n r 3—4/1958, s t r . 8).
62 A n d r z e j K a b a t — J e r z y S l i w o w s k i N r 12 (132>
M ów iąc o p r e w e n c ji g e n e r a ln e j, n ie m ożna p om in ąć teg o , że na tem a t r z e c z y w i stej ro li tej p r e w e n c ji zd an ia są p o d zielo n e.48 Z jed n ej stro n y sp o ty k a się opinie,, k tó r e w o g ó le o d m a w ia ją jej w p ły w u i zn aczen ia, a z d ru giej stro n y są ta k ie, w e d łu g k tórych sta n o w i ona n ajb ard ziej rea ln ą i n a jw a żn iejszą fu n k c ję k a r y .№ W yd aje się, że g łó w n ą p rzy czy n ą tej ró żn icy p o g lą d ó w n a tem a t p r e w e n c ji g en era ln ej jest fa k t, iż jej sk u teczn o ści n ie podobna zm ierzyć. Pod ty m w z g lę d e m is tn ie je zasad n icza różnica m ięd zy p rew en cją g en era ln ą a in d y w id u a ln ą . R ealn ość c e ló w i założeń za p o b ieżen ia szczeg ó ln eg o m ożn a sto su n k o w o ła tw o s p r a w d z ić .5tt> Jej w y k ła d n ik ie m jest w z r o st lu b z m n iejszen ie się o d setk a recy d y w y .
N a to m ia st je ś li ch od zi o p r e w e n c ję g en era ln ą , to k w e stia sp ra w d zen ia jej e fe k ty w n o śc i je s t co n ajm n iej p ro b lem a ty czn a . Czy m ożn a b o w iem np. p o w ied zieć, że „ d zięk i su ro w szem u w y m ia r o w i kary p e w n a ilo ść o b y w a te li z o sta ła p ow strzy m a n a od m y ś li d ok on an ia p rzestęp stw a , że ci sam i o b y w a te le w razie, g d y b y kara w y m ierzon a b y ła ła g o d n iej — n ie w ą tp liw ie p o p ełn ilib y p rzestęp stw o ” ? 51 N ie sposób n ie zgod zić się z tw ie r d z e n ie m , że ta k ie „ o b liczen ie” jest fik cją .
I s tn ie je jed n a k p iln a p otrzeb a ro zw a żen ia tego, czy p rzy n a jm n iej w d ro d ze p o śred n iej n ie d ałob y się ja k o ś u sta lić w p ły w ó w su ro w o ści kar na za ch o w a n ie się in n y ch o b y w a te li poza sa m y m p r z e s tę p c ą .52 B a d an ia teg o rodzaju n ie b y ły u nas- p rzep row ad zan e. Ich c e lo w o ść jest o czy w ista . N ie w ą tp liw ie p r z y c z y n iły b y się o n e do lep szeg o p ozn an ia i zrozu m ien ia p r e w e n c ji g en era ln ej. D o ty ch cza s b o w iem nic- n ie w ie m y o sp o łeczn y m rezo n a n sie te g o p o ję c ia .53
B ard zo sk rom n e są n a sze w ia d o m o śc i co do p od ob n ych badań w in n y ch k r a jach. W iem y, że w e F ra n cji p row ad zon o b ad an ia d otyczące p o sta w y sęd zieg o w o b ec p rob lem u w y m ia r u k ary. Ł ą czy ły się one częścio w o z p ro b lem a ty k ą z n a czen ia p r e w e n c ji g en era ln ej na tle teg o w y m ia r u .54 Oprócz teg o L. L e r n e ll p rzy ta cza w y n ik i badań p rzep row ad zon ych p rzez Is a je w a .35 B a d an ia teg o dokonano p rzy p o m ocy an k iet. O bjęto n im i 400 osób z in te lig e n c ji n iep ra w n iczej. W arto przy ty m zazn aczyć, że na p y ta n ie, „czy b y ła ok azja do p o p ełn ien ia p rzestęp stw a i co w p ły n ęło n a p o h a m o w a n ie się od jeg o p o p e łn ie n ia ”, ty lk o 20% osób o d p o w ied zia ło , że' za d ecy d o w a ła ob aw a przed karą.
P o w ra ca ją c w ię c do sy g n a liz o w a n e j p o p rzed n io różn icy zdań co do r z eczy w istej1 ro li p r e w e n c ji g en era ln ej n a leży się zgod zić z P. Z a k rzew sk im , że k w e stia , w ja k im sto p n iu k to ś jest z w o le n n ik ie m o g ó ln o p rew en cy jn ej fu n k c ji kary, za leż y przed e w s z y stk im od jeg o o so b isty ch p rzek on ań , n ie op artych n a żad n ej o b ie k ty w n e j w ie d z y .56
N o w e św ia tło n a bard ziej w sp ó łc z e sn e u ję c ie z a g a d n ien ia p r e w e n c ji g en era ln ej rzu cił K . B u ch ała. N a le ż y jed n a k zazn aczyć, że przy p r o p o n o w a n y m p rzez teg o au tora u jęciu p r e w e n c ji g en era ln ej n a stęp u je p r z e sta w ie n ie te g o za g a d n ien ia z j e
48 p . Z a k r z e w s k i : Z a g a d n i e n i e p r o g n o z y k r y m i n o l o g i c z n e j , W a r s z a w a J964, s t r . 27. 4» P . Z a k r z e w s k i : o p . c i t ., s t r r ZT. 50 J . S l i w o w s k i : G lo s a d o u c h w a ł y S ą d u N a j w y ż s z e g o z d n . 16.IV.1966 r . V I K Z P 3/66, O S P i K A z. 3/1967, s t r . 133. 51 J . S l i w o w s k i : o p . c i t ., s t r . 133. 52 j . S l i w o w s k i : op. cit., s tr. 133. 63 j . S l i w o w s k i : op. c i t ., s tr. 133. 54 J . S l i w o w s k i : op. c i t ., s t r . 133. 55 L . L e r n e l l : P o d s t a w y n a u k i p o l i t y k i k r y m i n a l n e j , s t r . 443. W P o l s c e z n a n e s ą b a d a n i a p r z e p r o w a d z o n e p r z e z W r ó b l e w s k i e g o i S w id ą n a t e m a t s ę d z i o w s k i e g o w y m i a r u k a r y . B a d a n i a t e k o n t y n u u j e S w i d a i, b y ć m o ż e , z b l i ż ą n a s o n e d o w ła ś c i w e g o z r o z u m i e n i a p o j ę c i a p r e w e n c j i o g ó l n e j . 5« P . Z a k r z e w s k i : o p . c i t ., s t r . 28.
N r 12 (132) P r e w e n c j a g e n e r . i i n d y w . a w a r u n k o w e z w o l n i e n i e 6S
go d o ty ch cza so w ej p ła szczy zn y , którą b y m ożn a n a zw a ć p raw n iczo-p rofilak tyczn ą^ na p ła szczy zn ę o cen n o -p ra w o rzą d n o ścio w ą .57 P o cią g a to za sobą zm ian ę ad resata ty ch em ocji, doznań i in n y ch p rzeżyć p sy ch iczn y ch , ja k ie m a w y w o ła ć p r e w e n c ja g en era ln a . P rzy tr a d y c y jn y m u jęciu zap ob ieżen ia og ó ln eg o b y ł n im „ p o te n c ja ln y p rzestęp ca ”. P rzy u jęciu p rop on ow an ym przez B u ch a łę a d resatem sta je się k a żd y o b y w a te l zd ecy d o w a n y na p ro w a d zen ie u c z c iw e g o ży cia , dozn ający p o z y ty w n y c h odczuć, iż „ sp ra w ied liw o ści sta ło się zad ość.” 58
M. S zerer, rozw ażając za g a d n ien ie p r e w e n c ji g en era ln ej, w sk a zu je ta k że n a k o n ieczn o ść n o w y ch p o szu k iw a ń w ty m zak resie. U w a ż a on, że p rew en cja generalna, p row ad zi do o b ie k ty w iz a c ji o d p o w ied zia ln o ści k a rn ej, je ż e li się n ie zesp o li je j k r y te r ió w z k ry teria m i w in y , w ty m m ia n o w ic ie sen sie, że su row iej w im ię p r e w e n c ji g en era ln ej m ożna k arać ty lk o ta k ieg o sp ra w cę, k tó ry zdaje sob ie spraw ę- z n a silen ia p rzestęp stw n a d an ym teren ie. 59
W a n alogiczn y sposób u sto su n k o w u ją się do tej k w e stii A. G u b iń sk i i J. S a w ic k i.60 Ich zd an iem sęd zia, p o d w y ższa ją c karę ze w z g lę d u na p rew en cję g en era ln ą p o w in ien u sta lić, „że sp raw ca m ia ł św ia d o m o ść zarów n o n a gm in n ości p ew n ej k a te g o r ii p rzestęp stw , jak i n ieb ezp ieczeń stw a p ły n ą c e g o stąd dla p orządku p r a w n eg o .” 01
S ą d N a jw y ż sz y w w y ro k u z dnia 5.1.1960 r. za ją ł w tej k w e stii stan ow isk o- zb liżon e u zn ając, że n ag m in n o ść p rzestęp stw n ie m oże m ieć w p ły w u na w y m ia r kary za czyn y n ie u m y ś ln e .62 W o rzeczen iu ty m czy ta m y m ięd zy innym i: „ J eżeli n agm in ość ja k ieg o ś p rz e stę p stw a m a w p ły w n a w y m ia r kary przy p r zestęp stw a ch z w in y u m y śln ej, gd yż w in a sp ra w cy ta k ieg o p r z e stę p stw a jest w ię k sz a (jeżeli o b ejm u je on św ia d o m o ścią szerzen ie się teg o rodzaju p rzestęp stw ), to przy p rze stęp stw a ch z w in y n ie u m y śln e j ta k ie g o w p ły w u m ieć n ie m oże.” 63
N a k a n w ie p o w y ższy ch u w a g n a su w a się n a stęp u ją ce p y ta n ie: „Czy p rzy p a d k iem to, co n a zy w a m y p rew en cją g en era ln ą , n ie je s t n iczym in n ym jak ty lk o d ą żen iem do p o tw ierd zen ia n aszych w ła sn y c h są d ó w sp o łeczn o -o cen n y ch z ja w is k a p o w sta ją ceg o w n a szy m polu w id zen ia : czy to w p olu w id z e n ia sęd zieg o sąd zącego cz ło w ie k a -p rzestęp cę, czy to w p olu w id z e n ia k a żd eg o o b serw atora zja w isk z ż y c ia sp o łeczn eg o , k tó ry w te n sposób sta je się ad resa tem teg o p o jęcia w n o w y m u ję c iu ? ” 64
W ty m m iejscu w a rto zau w ażyć, że tr a d y c y jn e u ję c ie p r e w e n c ji generalnej' zostało w sp ó łc z e śn ie z a a ta k o w a n e z d w óch stron: z p u n k tu w id z e n ia m a te r ia ln e g o , treścio w eg o i w zw ią zk u z ty m zaczęto p o szu k iw a ć n o w eg o sp o łeczn ie sen su i w y d źw ięk u teg o p o jęcia (B uchała) oraz z p u n k tu w id z e n ia fu n k cjo n a ln eg o , to z n a c z y z pu n k tu w id z e n ia p ła szczy zn y za sto so w a n ia , g d y m o żliw o ść u w zg lęd n ien ia p rze sła n ek p r e w e n c ji g en era ln ej u za leżn ia się od k w e s tii w in y (S z e r e r ).65
W zu p ełn ie od m ien n y m ś w ie tle u k a zu ją n o w y obraz p r e w e n c ji o góln ej n ie k tó rzy ob cy autorzy. I ta k np. G.P. H o e fn a g e ls u w aża, iż g en era ln a p re w e n c ja łą c z y
57 J . S l i w o w s k i : o p . c i t ., s t r . 134. 58 J . S 1 i w o w s k i : o p . c i t ., s t r . 134. 5» M . S z e r e r : K a r a n i e a h u m a n i z m , W a r s z a w a 1964, s t r . 150—155. «o A . G u b i ń s k i , J . S a w i c k i : R z e c z y w i s t a a p o z o r n a r o l a p r e w e n c j i g e n e r a l n e j i s p e c j a l n e j , P i P z. 10/1958, s t r . 588. 61 A . G u b i ń s k i , J . S a w i c k i : o p . c i t ., s t r . 588. 62 W y r o k z d n . 5.1.1960 r . IV K 1015/59, P i P z. 12/1961. «3 J a k w y ż e j < p r z y p . 62). 64 J . S 1 i w o w s k i: op. cit. str. 134. 65 J . S l i w o w s k i : op. cit., str. 134.
■64 A n d r z e j K a b a t — J e r z y S l l w o w s k l N r 12 (132)
s ię śc iśle z o d w e to w y m ch a ra k terem kary, ta k że oba k ry teria w żad n ym razie :nie m o g ą być rozd zielon e. Id ea z e m sty m oże sta n o w ić o d p o w ied n ią p o d sta w ę do sto so w a n ia od w etu , g d y ty m cza sem u sp o łeczn ia ją ca a k cja w y m ia r u sp r a w ie d liw o ś c i sta n o w i n a leży tą p o d sta w ę do ak cji p r e w e n c y jn e j. O ile d a w n y p u n k t w id z e n ia na tę sp ra w ę sta n o w ił o p arcie d la badań p sy ch o lo g iczn y ch , o ty le n o w e sp o jrzen ie o tw iera drogę do badań so cjo lo g icz n y c h . P r e w e n c ja g en era ln a n ie jest u r zeczy w istn ia n a jed y n ie p rzez d zieło w y m ia ru sp r a w ie d liw o śc i, a le ta k że p rzez n a le ż y tą p o lity k ę sp ołeczn ą, h ig ie n ę sp o łeczn ą i środki p r o b a c y jn e .t5a
P o d o b n y p u n k t w id z e n ia w y d a je się p o d ziela ć J.R. S cott. W ed łu g n iego, w śró d n iek tó ry ch p r z e d sta w ic ie li w y m ia r u sp r a w ie d liw o śc i p a n u je do d zisiejszeg o d nia p rzek o n a n ie, że p rzestęp cę n a le ż y k arać d o sta teczn ie su row o, by p rzez to p o w str z y m y w a ć go jed n o cześn ie od p ow rotu do p rzestęp stw a i za stra szy ć in n ych , k tó rzy b y w o d m ien n y ch w a ru n k a ch m o g li p o p ełn ić p rzestęp stw o . J e ż e li jed n ak m a n a stą p ić p o stęp w d zied zin ie zw a lcza n ia p rzestęp czo ści, to n a le ż y się u ciec do n a u k o w y ch i ra cjo n a ln y ch m etod d zia ła n ia , n a to m ia st n ie d a w a ć w ia r y „na s iłę ” tem u , że je ś li k to ś zo sta n ie m ocn o u d erzon y, to o d stra szy to in n y ch od a n ty sp o łe c z n e g o p o stęp o w a n ia . W zw ią zk u z ty m n a leży n a w et p o stu lo w a ć, b y sęd zio w ie o rzek a li w a sy ś c ie ła w n ik ó w w y sp e c ja liz o w a n y c h w k r y m in o lo g ii i pen ologiL 65& W d o k try n ie często rozw ażan a je s t sp ra w a tzw . „ p rew en cji w io d ą c e j”. C hodzi m ia n o w ic ie o to, której p r e w e n c ji n a leży p rzyzn ać prym at: in d y w id u a ln ej czy g en era ln ej?
A . G u b iń sk i i J. S a w ic k i, a n a lizu ją c tę k w e stię na tle o rzeczn ictw a Sądu N a j w y ż sz e g o w o k resie od roku 1945 do 16.X.1957 r. (tj. do c h w ili u k a za n ia się w y ty czn y ch w sp r a w ie p r a w id ło w e g o o rzek an ia k ar p rzez sąd y), stw ierd za ją , że w o m a w ia n y m o k resie o b serw u je się w ty m w z g lę d z ie n a stęp u ją ce zjaw isk o: •• W la ta ch 1944— 1945 w sposób w y r a ź n y za ry so w u je się p ry m a t p r e w e n c ji in d y w id u a l nej. 87 N a stę p n ie na p lan p ie r w sz y zaczyn a się w y su w a ć p rew en cja ge'neralna, k tó ra od roku 1948 w y r a ź n ie już d o m in u je jako g łó w n a d y r e k ty w a są d o w eg o w y m ia ru k ary. W roku 1956 n a stą p iła „ ró w n o w a g a ” obu p rew en cji. W ytyczn e S ądu N a j w y ż sz e g o z dnia 16.X.1957 r. stan ta k i w y ra źn ie a k c e p tu j ą .88
S. Ś liw iń sk i p od k reśla p rym at p r e w e n c ji s z c z e g ó ln e j.89 J eg o zd an iem , p r e w e n cja g en era ln a od g ry w a isto tn ą ro lę przy u sta n a w ia n iu p rzez u sta w o d a w cę kar za p o szczeg ó ln e p rzestęp stw a . P rzy w y m ia rze kary za p o szczeg ó ln e czy n y n a leży m ie ć na u w a d ze p rzed e w sz y stk im p r e w e n c ję in d y w id u a ln ą . J e ś li zaś ch od zi o p r e w e n c ję g en era ln ą , to m oże ona m ieć w p ły w n a w y m ia r k o n k retn ej k a ry ty lk o w ó w c z a s, g d y u d o w o d n i się sp ra w cy , że co n a jm n iej p o w in ie n b y ł p rzyp u sz czać, iż p rzestęp stw o , k tó re p o p ełn ił, szerzy się n a g m in n ie, p rzez co w zm a g a się je g o n ie b e z p ie c z e ń s tw o .70
K. B u ch ała, ro zw ażając tę k w e s tię w zw ią zk u z o m a w ia n iem „w iod ącej d y rek ty w y p rocesu in d y w id u a liz a c ji k a ry ”, stw ierd za , że przy jed n y ch k a teg o ria ch p rze s tę p s tw d om in u jącą ro lę m a p rew en cja g en era ln a , p rzy d rugich zaś — in d y w
i-«Sa G . P . H o e f n a g e l s : A n d e r e n d a n d a d e r s . D e s t r a f f e r e n d e g e n e r a l p r e v e n - t i e v e w e r g i n g , K l ü v e r 1966 ( c y t o w a n e w g „ E x c e r p t a c r i m i n o l o g i c a ” , 1967) s s . 719—720). 65b J . R . S c o t t : S p e a k i n g o u t o t p l a c e , „ N e w L a w J o u r n a l ” , 1966, s s . 1535—1536 ( c y t o -• w a n e w g „ E x c e r p t a c r i m i n o l o g i c a ” , 1967, ss. 719). «« A . G u b i ń s k i , J . S a w i c k i : o p . c i t ., s t r . 588. «7 A . G u b i ń s k i , J . S a w i c k i : o p . c i t ., s t r . 589. 68 a. G u b i ń s k i , J. S a w i c k i : o p . c i t ., s t r . 590. 6» S . Ś l i w i ń s k i : o p . c i t ., s t r . 470. JO S . Ś l i w i ń s k i : o p . c i t ., s t r . 471.
N r 12 (132) P r e w e n c j a g e n e r . i I n d y w . a w a r u n k o w e z w o l n i e n i e 65
d u a ln a .71 D o p ierw szej gru p y zalicza on p rzestęp stw a p rzeciw k o m ien iu sp o łe c z n em u, czyn y o ch arak terze ch u lig a ń sk im oraz n iek tó re p rzestęp stw a k o n tr e w o lu - c y j n e .72 P o zo sta łe p rz e stę p stw a n a leżą do d ru g iej grupy.
W p o d su m o w a n iu ty ch u w a g n a leży stw ierd zić, że n ie m a w zasad zie rozb ież n ości co do tego, że d e leg e f e r e n d a d o m in u ją cy ch arak ter p ow in n a u zy sk a ć p r e w e n c ja s z c z e g ó ln a .73
IV W A R U N K O W E Z W O L N I E N IE
N a w stę p ie n a szy ch rozw ażań stw ierd ziliśm y , że in sty tu cja w a ru n k o w eg o z w o l n ien ia z isto ty sw e j op arta jest na k ry teriu m o d d zia ły w a n ia szczególn ego. A n a liza norm p ra w n y ch o k reśla ją cy ch m a teria ln e p o d sta w y w a ru n k o w eg o z w o ln ie n ia p o tw ierd za tę te z ę w sposób p rzek on u jący.
Jak w iad om o, po roku 1945 p rzep isy reg u lu ją ce o m aw ian ą in sty tu cję u le g ły isto tn y m zm ianom . Z a p o czą tk o w a ła je u sta w a z dnia 31.X.1951 r . 74 o w a r u n k o w y m p rzed term in o w y m zw o ln ien iu osób o d b y w a ją cy ch k arę p o zb a w ien ia w o l n o ści, która u c h y liła n o rm y rozdziału X k.k. i rozdziału IX k.k. W .P. N a stęp n y m a k tem p raw n ym je s t u sta w a o w a ru n k o w y m z w o ln ien iu z dnia 29.V.1957 r., która za stą p iła u sta w ę z 31.X.1951 r . 75 U sta w a ta o b o w ią zu je do c h w ili o b ecn ej. T rzeba jed n a k p a m ięta ć, że isto tn e zm ian y w p r o w a d z iła do n iej n o w ela z d n ia 17.11. 1960 r . 76
W szy stk ie w y m ie n io n e w y ż e j a k ty p ra w n e w y c h o d z iły — przy ok reślan iu p o d s ta w w a ru n k o w eg o z w o ln ie n ia — z założeń p r e w e n c ji szczególn ej.
W m y ś l art. 65 § 1 k .k., przy p o d ejm o w a n iu d ecy zji o w a ru n k o w y m z w o ln ie n iu n a leża ło rozw ażyć je d y n ie d w a m om en ty: sposób za ch o w a n ia się sk a za n eg o w czasie o d b y w a n ia k a ry oraz jeg o w a ru n k i osob iste. In n ych k ry terió w p ro g n o sty czn y ch p rzep is ten n ie p rzew id y w a ł. O p ierając się na ty ch dw u p rzesłan k ach u sta la n o w ię c , czy kara sp e łn iła już sw o ją fu n k c ję w zak resie p r e w e n c ji sz c z e g ó ln e j, tzn. czy n a stą p iła ju ż reed u k acja sk azan ego, która by u zasad n iała p o d jęcie d e c y z ji o w a ru n k o w y m zw o ln ien iu .
W an a lo g iczn y sposób r e g u lo w a ły tę k w e stię p rzep isy rozdziału I X k.k.W .P. W edług art. 1 u sta w y z dnia 31.X.1951 r. o w a ru n k o w y m p rzed term in o w y m z w o ln ien iu osób o d b y w a ją cy ch karę p o zb a w ien ia w o ln o ści, przy rozw ażan iu k w e s tii w a ru n k o w eg o z w o ln ie n ia n a leża ło m ieć na u w a d ze za ch o w a n ie się sk a za n eg o i jeg o sto su n ek do pracy. C h a ra k tery sty czn e jest, że u sta w a p o m in ęła tak isto tn e p rzy u sta la n iu p rogn ozy co do reed u k a cji sk a za n eg o ok oliczn ości, jak „ w a ru n k i o so b iste ”.
O m aw ian a u sta w a p r z e w id y w a ła d w ie fo rm y w a ru n k o w eg o zw oln ien ia: fa k u l ta ty w n ą i o b ligatoryjn ą.
F a k u lta ty w n e w a r u n k o w e zw o ln ien ie m o g ło n astąp ić, jeżeli sk a za n y o d b ył w y m a g a n ą przez u sta w ę część k ary, przy czy m k o n ieczn e b yło stw ierd zen ie, ż e w y c h o w a w c z y cel k a ry (p ostu lat p r e w e n c ji szczeg ó ln ej) został już o sią g n ięty .
7i K . B u c h a ł a : o p . c i t ., s t r . 102. 7* K . B u c h a ł a : o p . c i t ., s t r . 102. 73 M . S z e r e r : o p . c i t ., s t r . 140; A . G u b i ń s k i , J . S a w i c k i : o p . c i t ., s t r . 585. ?4 D z. U . N r 58, p o z . 399. 75 D z. U. N r 31, p o z . 134. 76 D z. U . N r 11, p o z . 69. 5 — P a l e s t r a
6 6 A n d r z e j K a b a t — J e r z y S l l w o w s k i N r 12 (132)
W w y p a d k u o b lig a to ry jn eg o zw o ln ie n ia sp ra w a p rzed sta w ia ła się in aczej. O rgan p o d e jm u ją c y d ecy zję w sp ra w ie zw o ln ie n ia n ie b a d a ł teg o , czy w y m a g a n a przy z w o ln ie n iu fa k u lta ty w n y m r eed u k a cja sk azan ego już n a stą p iła . W razie b o w iem s tw ierd zen ia , że zach od zą p rzesła n k i w y m ie n io n e w art. 2 (a m ian ow icie: sk a za n y w y r ó ż n ia się szczeg ó ln ie su m ien n ą i w y d a jn ą pracą, k tóra u zasad n ia — w m y ś l teg o p rzep isu — za lic z e n ie jed n eg o d nia p racy za d w a d n i p o zb a w ien ia w o ln o ści, oraz o d b y ł o k reślon ą w u sta w ie część kary) w a r u n k o w e z w o ln ie n ie z m ocy u s ta w y m u sia ło b y ć u d zielon e. P rzy tej fo rm ie z w o ln ie n ia p o d sta w ą d ecy zji b yło k r y teriu m czy sto „ m ech a n iczn e”, n ie lic z ą c e się w ogóle z r eso cja liza cją sk azan ego. T a k ie sta n o w isk o u sta w y sta n o w iło w y p a c z e n ie in sty tu c ji w a r u n k o w e g o z w o l n ien ia.
W m y śl art. 1 § 1 u sta w y z d n ia 29.V .1957 r. o w a ru n k o w y m z w o ln ien iu osób o d b y w a ją c y c h karę p o zb a w ien ia w o ln o śc i, p rzy rozw ażan iu progn ozy co do r e e d u k a c ji sk a za n eg o n a le ż y ta k że ro zw a ży ć — oprócz o k o liczn o ści d o ty czą cy ch je g » sto su n k u do p racy oraz sp osob u za ch o w a n ia się w cza sie o d b y w a n ia kary — je g o oso b o w o ść, tryb ży cia , ch a ra k ter i w a r u n k i osob iste.
S ta n o w isk o u sta w y jest jak najb ard ziej słu szn e. B ez zb ad an ia b o w iem o k o licz n ości w y m ie n io n y c h w art. 1 § 1 u sta w y n ie sposób zająć p r a w id ło w e g o s ta n o w is k a co do m o żliw o ści w a r u n k o w eg o zw o ln ie n ia sk azan ego.
C h a ra k tery sty czn e jest, że w sto su n k u do p rzep isó w o m ó w io n y ch w y żej u sta w a z dnia 29.V.1957 r. w sposób is to tn y rozszerzyła k rąg ok oliczn ości, k tóre m a ją b y ć bran e pod u w a g ę przy ro zw a ża n iu u d zielen ia w a r u n k o w e g o z w o ln ien ia . Z p u n k tu w id z e n ia n a szy ch rozw ażań m a to w a żn e zn aczen ie, a lb o w iem w y m ie n io n e o k o liczn o ści n a w ią zu ją b ezp ośred n io do zap ob ieżen ia szczególn ego. T rudno ch y b a o bard ziej d o b itn e p o d k reślen ie teg o , jak bardzo om a w ia n a in sty tu c ja oparta je s t n a k ry teriu m p r e w e n c ji szczeg ó ln ej.
A n a lizu ją c p o jęcie p r e w e n c ji szczeg ó ln ej, w sp o m n ie liś m y m. in. o ty m , ż e 0 w y c h o w a w c z y m d ziałan iu k a ry w se n sie zerw a n ia w ię z ó w łą czą c y ch sp ra w cę z jeg o d o ty ch cza so w y m śro d o w isk iem , tryb em życia, w y w o ła n ia u n ieg o n o w y ch b od źców i n a w y k ó w m ożna m ó w ić ty lk o w stosu n k u do n iek tó ry ch sk azan ych . W w ię k sz o ś c i zaś w y p a d k ó w , d zia ła n ie k a ry p o zb a w ien ia w o ln o śc i o gran iczy się do w y w o ła n ia u sk a za n eg o p ew n eg o w strzą su , do u z m y sło w ien ia m u zła, ja k ie w y rząd ził sp o łeczeń stw u p rzez p o p ełn ien ie p rzestęp stw a .
C zy w tak im w y p a d k u m ożna m ó w ić ta k że o w y c h o w a w c z y m d ziałan iu k a ry w se n s ie reed u k a cji sk azan ego? P y ta n ie to m a zasad n icze zn aczen ie. O d p ow ied ź n e g a ty w n a p o d w a ży ła b y w sposób isto tn y u zn a w a n ą p o w szech n ie te z ę o n iero z erw a ln y m zw ią zk u om a w ia n y ch in s ty tu c ji z w y c h o w a w c z ą fu n k cją kary. W sto su n k u b o w iem do sp ra w có w p rz e stę p stw n ieu m y śln y ch (o nich g łó w n ie chodzi) 1 in n y ch czy n ó w p o p ełn io n y ch „p rzyp ad k ow o” w a r u n k o w e z w o ln ie n ie jest — jak w ia d o m o — szero k o sto so w a n e. W ięcej n a w et, n a leża ło b y się zgodzić ta k że z ty m , że w p e w n y c h w y p a d k a ch u za sa d n io n e jest „ p rzetrzy m y w a n ie” w w ię z ie n iu osoby, w sto su n k u do której n ie p ro w a d zi się w ogóle a k cji w y c h o w a w c z e j m ającej na c elu „m oralną p o p ra w ę sk a za n eg o ”, g d y ż jest ona niep otrzeb n a.
N a p o sta w io n e w y ż e j p y ta n ie n a leży o d p o w ied zieć tw ierd zą co . Jak w y n ik a z rozw ażań od n oszących się do en d o in d y w id u a ln ej fu n k c ji p r e w e n c ji szczeg ó ln ej, p o jęcie „ w y c h o w a n ia ” m oże b y ć rozu m ian e w d w o ja k i sposób: w zn aczen iu w ę ż szy m i szerszym . W p ierw szy m w y p a d k u ch od zi o d zia ła n ie m ające na celu w y w o ła n ie n o w y ch b od źców i n a w y k ó w , o w p a ja n ie n o w y ch zasad i cech ch a ra k teru . W d ru gim w y p a d k u p rzez w y c h o w a n ie n a leży rozu m ieć d zia ła n ie p o leg a ją ce n a
N r 12 (132) P r e w e n c j a g e n e r . i i n d у w . a w a r u n k o t u e 2u>ol7iienie 67
w y w o ła n iu u jed n o stk i p ew n eg o w strzą su , u z m y sło w ie n ia jej zła, na u d z ie le n iu przestrogi w celu u czy n ien ia ją ostrożn iejszą n a przyszłość.
M ów iąc o w y c h o w a w c z y m d ziałan iu kary, m am y n a m y ś li „ w ych ow an ie" w zn aczen iu szerszym . Jak zaś w iad om o, tak ro zu m ia n e w y c h o w a w c z e d zia ła n ie k a ry o d n osi się ta k że do sp ra w có w p r z e stę p stw „ w sp ó łczesn y ch ”.
S to so w a n ie zatem w a ru n k o w eg o z w o ln ie n ia ró w n ież d o tej k a teg o rii sk a za n y ch w n iczym n ie p o d w a ża ścisłeg o zw ią zk u o m a w ia n ej in sty tu c ji z w y c h o w a w c z y m ch a ra k terem kary.
Jak już w sp o m n ia n o , z a g a d n ien ie m o ż liw o śc i u w z g lę d n ie n ia p rzesła n ek p re w e n c ji ogóln ej przy fe r o w a n iu p rzez sąd o rzeczen ia co do w a r u n k o w e g o z w o ln ie nia jest bardzo k o n tro w ersy jn e. O b ecn ie w y p a d a p od d ać a n a lizie a rg u m en ty p o d n oszon e p rzez z w o le n n ik ó w u w zg lęd n ia n ia za p o b ieżen ia g en era ln eg o p rzy w a r u n k o w y m zw o ln ien iu , jak ró w n ież p rzez p r z e c iw n ik ó w tej k on cepcji.
Sąd N a jw y ż sz y w y p o w ie d z ia ł się już k ilk a k ro tn ie za m o żliw o ścią u w z g lę d n ie n ia p r e w e n c ji ogóln ej przy w a ru n k o w y m zw o ln ien iu .
P ogląd ta k i w y r a ż o n y został w w y ro k u w y d a n y m w sp ra w ie V K 772/59. S ą d N a jw y ż sz y stw ie r d z ił w ty m orzeczen iu , że od e le m e n tó w m a ją cy ch sta n o w ić p o d sta w ę w a ru n k o w eg o z w o ln ie n ia n ie m ożn a od ry w a ć ciężaru g a tu n k o w eg o zb rod n i p o p ełn io n ej p rzez s k a z a n e g o .77
N ajb ard ziej r e p rezen ta ty w n e sta n o w isk o zostało w y ra żo n e w u c h w a le S ą d u N a jw y ższeg o z dnia 16.IV.1966 r. (VI K Z P 3/66). 78 T eza teg o orzeczen ia jest n a s tę pująca: „Sąd — m im o p rzyp u szczen ia, że sk a za n y w razie w a ru n k o w eg o z w o ln ie n ia z o d b ycia reszty k ary b ęd zie się sto so w a ł do zasad w sp ó łży cia sp o łeczn eg o , a w szczególn ości, że n ie p o p ełn i n o w eg o p rzestęp stw a — m oże o d m ów ić z w o l n ien ia , je ż e li p rzeciw k o tem u p rzem a w ia ją w z g lę d y na sp o łeczn e o d d z ia ły w a n ie kary, np. p o w str z y m y w a n ie in n y ch od p o p ełn ien ia p rzestęp stw a ”. W u za sa d n ien iu tej u c h w a ły p o d n iesio n e z o sta ły n a stęp u ją ce argu m en ty.
P o d sta w o w ą zasad ą w y n ik a ją c ą z zadań kary jest zasad a in d y w id u a liza cji k a ry . Z asad ę tę n a leży sto so w a ć w k ażd ym sta d iu m p o stęp o w a n ia . W tok u w y k o n a n ia k a ry n ie m oże się ona op ierać na in n y ch p o d sta w a ch niż te, k tóre się b ierze pod u w a g ę w stad iu m w y m ia ru k ary. Jak w ia d o m o zaś, jak o d y r e k ty w ę in d y w id u a li z a cji p rzy jm u je się, zgod n ie z cela m i k ary, p r e w e n c ję szczególn ą i ogólną.
P r z y ję c ie ty ch d y r e k ty w na gru n t w a r u n k o w eg o z w o ln ie n ia — czy ta m y w u c h w a le — w y n ik a z p rzep isó w u sta w y o w a ru n k o w y m zw o ln ien iu . Sąd N a jw y ż s z y m a tu na m y ś li u ży ty w art. 1 § 1 u sta w y zw rot: „sk azan ego m ożna z w o ln ić ”. T ak ie sfo r m u ło w a n ie w sk a z u je na to, że „u sta w o d a w ca u p o w a żn ił sąd do o d stą p ien ia od w a r u n k o w e g o zw o ln ien ia sk azan ego m im o p o zy ty w n ej prognozy sp o łecz n e j co do niego, je ż e li uzna za k o n ieczn e o d b y cie k a ry w ca ło śc i”.
P o g lą d p ra w n y w y ra żo n y w u ch w a le z dnia 16.IV.1966 r. n ie w ą tp liw ie z a w a ż y ł na treści zaleceń , ja k ie w za k resie w a r u n k o w e g o z w o ln ie n ia p rzestęp ców w tó r n ych — ch oć n ie r e c y d y w is tó w w rozu m ien iu art. 2 § 2 u sta w y — z a w ie r a ły w y ty c z n e w y m ia ru sp r a w ie d liw o śc i i p ra k ty k i są d o w ej w sp ra w ie p o stęp o w a n ia i o rzek an ia kar w z g lę d e m re c y d y w istó w z dn. 24.11.1967 r . 78 W d ziale VI w y ty c z n y ch czy ta m y , że r ecy d y w isto m , k tórych nie o b ejm u je zak az p rzew id zia n y w art. 2
77 S. W a 1 c z a k : N i e k t ó r e z a g a d n i e n i a w a r u n k o w e g o z w o l n i e n i a w p r a k t y c e s ą d ó w w l a t a c h 1957—1960, „ N o w e P r a w o ” n r 7—8/1960.
78 o S P i K A 1967, z e s z . 3.
68 A n d r z e j K a b a t — J e r z y S l i w o w s k i N r 12.(132)
§ 2 u sta w y , m ożn a u d zielić w a r u n k o w e g o z w o ln ie n ia ty lk o w te d y , g d y p rzem a w ia ją za tym sz czeg ó ln e w zg lęd y . W id zim y w ię c , że w y ty c z n e w sp o só b is to tn y o g r a n ic z y ły m o żliw o ść sto so w a n ia o m a w ia n ej in s ty tu c ji w z g lę d e m tej k a teg o rii sk a za n y ch . Sąd N a jw y ż sz y , w p ro w a d za ją c ta k ie o gran iczen ie, n ie w ą tp liw ie k iero w a ł się w z g lę d a m i za p o b ieżen ia ogóln ego.
S. P a w e la u w aża, że p rzy p o d ejm o w a n iu d ecy zji o w a r u n k o w y m z w o ln ien iu n a le ż y brać pod u w a g ę ta k że w z g lę d y p r e w e n c ji o g ó ln e j .80 K ry ty k u je on sta n o w is k o op arte na w e r b a ln e j w y k ła d n i art. 1 u sta w y , w m y ś l k tórego przy ro zw a ża n iu w a r u n k o w eg o z w o ln ie n ia n a leży m ieć na u w ad ze w y łą c z n ie p rzesła n k i in d y - w id u a ln o -o so b o w e , p o n iew a ż ty lk o one sta n o w ią o p rogn ozie co do tryb u życia sk a za n eg o po zw o ln ien iu . T rafn ość ta k ie g o sta n o w isk a je s t ty lk o pozorna. O soby sp r a w c y , jego tryb u ży cia , ch arak teru i w a ru n k ó w o so b isty ch n ie m ożn a b ow iem o d e r w a ć od teg o „ep izod u ” jeg o ży cia , „który za w ió d ł go do w ię z ie n ia ”. 81
A u tor ten w y w o d z i, że p o lity k a w a ru n k o w y ch z w o ln ie ń p o w in n a w y n ik a ć z o g ó ln y ch założeń p o lity k i k arn ej, która — jak w ia d o m o — m a na w z g lę d z ie
2arów n o p r e w e n c ję in d y w id u a ln ą , ja k i g e n e r a ln ą .82 R o zw ija ją c tę m y śl, p r z y ta c z a o n n ie k w e stio n o w a n ą w zasad zie tezę, że rola p r e w e n c y jn a kary zn ajd u je s w o je u r z e c z y w istn ie n ie „nie ty le p rzez zagrożen ie karą w u sta w ie , ile w fo rm ie k o n k r e tn ie w y m ie r z o n y c h k ar”. 83
N a jczęściej d ecy zje są d o w e w k w e s tii kary zapadają w sta d iu m p o stęp o w a n ia ro zp ozn aw czego. N ie jest to jed n a k regu łą. D ecy zje ta k ie sp o ty k a się ta k że w s t a d iu m p o stęp o w a n ia w y k o n a w c z e g o (od w ołan ia w a r u n k o w e g o z w o ln ie n ia lu b w a ru n k o w eg o za w ieszen ia ).
P ro ces d ecy d o w a n ia o rze c z y w iste j k arze — stw ierd za P a w e la — „jest n iek ied y rozło żo n y w cza sie n ieja k o na k ilk a fa z i b y ło b y rzeczą n iesłu szn ą o gran iczan ie p r e w e n c y jn e g o za sięg u kary w y łą c z n ie do ty ch d ecy zji p en a ln y ch , k tóre m ożna z m ie śc ić w w y r o k u ”. 84
D a lszy m w a żk im argu m en tem na p op arcie p rzed sta w ia n eg o tu p ogląd u m a b y ć fa k t, że „w isto c ie rzeczy p o w in n iśm y m ów ić o p ełn ej in te g r a c ji o rzeczn ictw a s ą d o w e g o w sta d iu m p o stęp o w a n ia ro zp ozn aw czego i w stad iu m p o stęp o w a n ia w y k o n a w c z e g o ”. 85 Z n a jd u je to u r z e c z y w istn ie n ie m . in. w w y b o rze ta k iej k ary, która je s t n a jw ła śc iw sz a z p u n k tu w id z e n ia p r e w e n c ji ogóln ej i p r e w e n c ji szczególn ej o ra z w w y b o rze ta k ieg o ok resu jej o d b y w a n ia , ja k i — „biorąc pod u w a g ę w y m a g a n ia u sta w y — m oże b yć u zn a n y za w y sta r c z a ją c y do reed u k a cji sp ra w cy ”. 86
Ja k w ia d o m o , r e c y d y w iśc i w rozu m ien iu art. 2 § 2 u sta w y z o sta li w y łą c z e n i z rzęd u osób m o g ą cy ch k o rzy sta ć z w a r u n k o w e g o zw o ln ien ia . W prow ad zając ta
-80 p a w e l a : A k t u a l n e p r o b l e m y o r z e c z n i c t w a i n a d z o r u w s p r a w a c h w a r u n k o w y c h z w o l n i e ń . „ P r z e g l ą d P e n i t e n c j a r n y ” n r 1/1965, s t r . 45; W y k o n a n i e o r z e c z e ń w s p r a w a c h k a r n y c h — K o m e n t a r z , W a r s z a w a 19S5, s t r . 134. 81 s. P a w e l a : A k t u a l n e p r o b l e m y o r z e c z n i c t w a i n a d z o r u w s p r a w a c h w a r u n k o w y c h z w o l n i e ń , s t r . 46. 82 s. P a w e l a : A k t u a l n e p r o b l e m y o r z e c z n i c t w a i n a d z o r u w s p r a w a c h w a r u n k o w y c h z w o l n i e ń , s t r . 46. 83 s. P a w e l a : A k t u a l n e p r o b l e m y o r z e c z n i c t w a i n a d z o r u w s p r a w a c h w a r u n k o w y c h z w o l n i e ń , s t r . 46. 84 s. P a w e l a : A k t u a l n e p r o b l e m y o r z e c z n i c t w a i n a d z o r u w s p r a w a c h w a r u n k o w y c h z w o l n i e ń , s t r . 46. 85 s. P a w e l a : A k t u a l n e p r o b l e m y o r z e c z n i c t w a i n a d z o r u w s p r a w a c h w a r u n k o w y c h z w o l n i e ń , s t r . 46. 8« s. P a w e l a : A k t u a l n e p r o b l e m y o r z e c z n i c t w a i n a d z o r u w s p r a w a c h w a r u n k o w y c h z w o l n i e ń , s t r . 46.
