Mirosław Ożóg
W sprawie stosowania przepisu art.
117 § 3 II k.c. do terminu zowitego
przewidzianego do dochodzenia
uprawnień z tytułu rękojmi za wady
fizyczne rzeczy
Palestra 26/8(296), 27-37
MIROSŁAW OŹÓG
W SPRAWIE STOSOWANIA PRZEPISU ART. 117 § 3 ZD. II K.C.
DO TERMINU ZAWITEGO PRZEWIDZIANEGO
DO DOCHODZENIA UPRAWNIEŃ Z TYTUŁU RĘKOJMI
ZA WADY FIZYCZNE RZECZY
T w i e r d z e n i e o m o ż l i w o ś c i a n a l o g i c z n e g o s t o s o w a n i a p r z e p i s u a r t . 117 5 1 z d . I I k . c . d o t e r m i n u z a w i t e g o p r z e w i d z i a n e g o d o d o c h o d z e n i a u p r a w n i e ń z t y t u ł u r g k o j m i ( a r t . 568 § 1 k . c . ) j e s t w p e ł n i u z a s a d n i o n e . W t o k u r o z w a ż a ń n a d p r z e s ł a n k a m i n i e z b ę d n y m i d o s t o s o w a n i a w d r o d z e a n a l o g i i p r z e p i s u a r t . 117 § 3 z d . I I k . c . d o t e r m i n u o k r e ś l o n e g o p r z e p i s e m a r t . 568 § 1 k . c . w y r a ż o n y z o s t a ł p o g l ą d , ż e n a l e ż a ł o b y z a r z u c i ć t e z e o u m i a r k o w a n y m l o s t r o ż n y m s t o s o w a n i u p r z e p i s u a r t . 117 § 3 z d . I I k . c . d o t e r m i n u z a r t . 568 § 1 k . c . W ą t p l i w e r ó w n i e ż w y d a j e się u z a l e ż n i e n i e a n a l o g i i o d „ r a ż ą c e g o p o k r z y w d z e n i a n a b y w c y ” .
O statnio na łamach prasy praw niczej pojaw ił się problem dotyczący stosowania W drodze analogii przepisu o możliwości nieuw zględnienia przez sąd upływ u term inu przedaw nienia (art. 117 § 3 zd. II k.c.) do term inu zawitego przewidzianego do dochodzenia upraw nień z ty tu łu rękojm i za w ady fizyczne sprzedanej rzeczy (przepis a rt. 568 § 1 k.c.). Dyskusja na tem at analogicznego stosowania przepisu art. 117 § 3 zd. II do term inu zawitego przewidzianego w art. 568 § 1 k.c. została poprzedzona podjętą przez Pełny Skład Izby Cywilnej SN uchwałą z dnia 20.V. 1978 r.1 W tezie tej uchwały SN wypowiedział się w prawdzie za możliwością stosowania w drodze analogii przepisu a rt. 117 § 3 zd. II k.c. do term in u za bitego przewidzianego do dochodzenia upraw nień z tytułu rękojm i, ale jedno cześnie ograniczył możliwość analogii tylko do takich sytuacji, w których nastąp i rażące pokrzywdzenie nabywcy w adliw ej rzeczy, będące skutkiem upływ u te r minu przewidzianego w przepisie art. 568 § 1 k.c.* 2 Uchwała z dnia 20.V.1978 r. rozstrzyga zatem odimiennie od ustalonej dotychczas judykatury zagadnienie stoso wania przepisu airt. 117 § 3 zd. II k.c. do 'term inu zawitego określonego w art. 568 § 1 k.c.3 4 W ypada też zauważyć, że w w yroku z dnia 31.V III.1973 r. II CR 424/733 Sąd Najwyższy, rozważając zagadnienie biegu term inu zawitego do zaskarżenia uchw ały walnego zgromadzenia spółdzielni (przepis art. 38 § 3 ustawy z dn. 17.11. 1961 x. o spółdzielniach i ich związkach),3 uznał za możliwe stosowanie doń — w drodze analogii — przepisu art. 117 § 3 zd. II k.c.«
ł T e k s t u c h w a ły w r a z z u z a s a d n ie n im z o s ta ł o p u b lik o w a n y w O SN C P n r 2/1979, p oz. 40. 2 Z a w a r ta w u c h w a le te z a sp o tk a ła się z a p ro b a tą : Cz. Ż u ł a w s k i e j : u w a s ,y tu - a c jl p r a w n e j k o n s u m e n ta , P i P n r 10/1980, s. 42; S . S o 11 y s 1 ń sfc i e g o: S p ó r o t e r m in y d o c h o d z e n ia u p r a w n ie ń z ty t u ł u r ę k o jm i za w a d y fiz y c z n e p rz y s p rz e d a ż y , P iP n r 12/1930, s 79 i n .; m. O l e s i a k a : G lo sa d o p o s ta n o w ie n ia SN z d n ia 14 g ru d n ia ’979 r. IV K Z 194Ć79, N P n r 1/1981, s. 137 i n . w raiz z k r y ty c z n ą o c e n ą A . S z p u n a r a : A n a lo g ic z n e s to s o w a n ie a r t. 117 § 3 k .c . d o te r m in ó w z a w ity c h , P IP n r 12/1979, s. SI i n.
3 p o r , u c h w a łę sk ła d u sie d m iu sę d zió w z d n ia 19 m a ja 1969 r. I II Ć Z P 5/08 (O SN C P n r 7 8/1070, poz. 117), W k t ó r e j SN o d r z u c ił m o ż liw o ść s to s o w a n ia — w d ro d z e a n a lo g ii — p rz e p isu a r t. 117 § 3 zd. I I k .c. d o te r m in u z a r t. 568 5 1 k.c.
4 o S P iK A Z. 6/1974, poz. 124 z a p r o b u ją c ą g lo są S. W ó j c i k a . * D z. U. N r 12, poz. 01.
» P o g lą d o m o ż liw o śc i s to s o w a n ia w d ro d z e a n a lo g ii p rz e p isu a r t. 117 § 3 z a . I I k.c. d o 'te r m in u z a w ite g o p rz e w id z ia n e g o a r t . 38 § 3 u s ta w y o s p ó łd z ie ln ia c h 1 ich z w ią z k r r h m ia ł J u ż z w o le n n ik ó w w l i t e r a tu r z e . T a k w ła ś n ie R. S t a n i s z e w s k i : G lo sa d o w y r o k u S N * 13 s ty c z n ia 1966 r. I I I CR 306/63, P iP n r 7/1967, a. 165; A . S t e l m a c h o w s k i : G lo sa
28 M i r o s ł a w O i 6 g N r 8 (296)
W spomniane tu orzeczenia SN, dotyczące analogicznego stosowania przepisu art. 117 5 3 ad. II k.c. do różnych ftermimów zawitych, znajdują oparcie w poglądzie, wedle którego stosowanie w drodze analogii przepisów o przedaw nieniu roszczeń do term inów zawitych jest co do zasady dopuszczalne. Pogląd ten przeważa w nauce praw a cywilnego.* i * * * * * 7 W ątpliwości i spory między jego zw olennikam i doityczą jedynie zakresu stosowania — w drodze analogii — przepisów o przedaw nieniu roszczeń do term inów zawitych.
Problem atyka analogicznego stosowania przepisu o możliwości nieuwzględnienia przez sąd upływu term inu przedaw nienia do term inu zawitego przewidzianego do dochodzenia upraw nień e ty tu łu rękojm i doczekała się już kółku opracowań. Wydaje się jednak, że wobec doniosłego znaczenia praktycznego i teoretycznego tezy za w artej w uchwale SN z d n ia 20.V.1978 r, w arto powrócić do argum entów , które przem aw iają za dopuszczalnością stosowania — w drodze analogii — przepisu art. 117 § 3 zd. II k.c. do term inu zawitego zakreślonego w art. 568 § 1 k.c., zwracając zarazem uwagę na te problemy, które nie znalazły dotychczas odzwierciedlenia w literaturze. Dalsze w tej mierze wywody w ym agają jednak zgłoszenia pewnych uwag dotyczących charakteru prawnego term inu do dochodzenia upraw nień z tytułu rękojm i za wady.
W nauce praw a cywilnego 8 przew aża pogląd, że term in przew idziany w art. 568
i 1 k.c. je st term inem zawitym .9 Podstawowym argum entem za kw alifikacją
wspomnianego term inu do kategorii term inów zawitych jest przewidziany w art. 568
S
1 k c . skutek upływ u pnzewidziamego tam term inu powodujący wygaśnięcie upraw nień. Skutkiem upływ u term inu przedaw nienia w obrocie powszechnym nie jest jednak wygaśnięcie upraw nień (w tym także roszczeń), lecz tylko niemożność ich d o w yrodni SN z 8 c z e r w c a 1966 r . I FOE? 101/65, O S P iK A z. 7—8/1967, poz. 181; S. W l o d y k s : G lo sa d o w y r o k u S N z 8 lu te g o 1966 r . I P B 187/65, P i P n r 10/1968, s. 674; T . Z i e l i ń s k i : P rz e d a w n ie n ie i te r m in y z a w ite n a tle u s ta w y z 17.11.1961 r. o s p ó łd z ie ln ia c h i ic h z w ią z k a c h , S.C. 1972, t. X IX , s. 77.i T a k S. S z e r : Z p r o b le m a ty k i p r z e d a w n ie n ia , H PB iS 1968, z. III, s. 214; W. B r y l l (iw:) K o d e k s c y w iln y — K o m e n ta rz , W a rsz a w a 1972, s. 262; A. S z p u n a r ; W p ły w u z n a n i* ro sz c z e n ia n a b ie g p r z e d a w n ie n ia , N P n r 7—8/1973, s. 1009; J . I g n a t o w i c z : B ieg t e r m in ó w z a w ity c h w o b ro c ie p o d le g a ją c y m o rz e c z n ic tw u sądóiw p o w s z e c h n y c h , „Z esz. N a u k . IBiPS” z. 5/1976, s. 31 1 n .; A . W o l t e r : P r a w o c y w iln e — Z a ry s części o g ó ln e j, W arsz aw * 1977, w y d . V, s. 344; Z. R a d w a ń s k i ; Z a r y s części o g ó ln e j p r a w a c y w iln e g o , w a r s z a w a 19719, s. 255. O d m ie n n ie : J . K r u s z e w s k a : K ilk a u w a g n a t e m a t n ie u w z g lę d n ie n ia u p ły w u te r m in ó w d o c h o d z e n ia u p r a w n ie ń z t y t u ł u r ę k o jm i, F U G n r 11/1970, s. 353 o r a z s . G r z y b o w s k i : S y ste m p r a w a c y w iln e g o — C zęść o g ó ln a , ' t . 1, O sso lin e u m 1974, s. 653.
s T a k : G . D o m a ń s k i : I s to ta r ę k o jm i z a w a d y d z ie ła w k o d e k s ie c y w iln y m , N P n r 0/1967, s. mai; J . G w i a z d o m o r s k i : T e rm in y z a w ite d o d o c h o d z e n ia ro sz c z e ń w k o d e k s ie c y w iln y m ,R P E iS 1968, z. I II, s. 96; J . K r u s z e w s k a : T e rm in y d o c h o d z e n ia u p r a w n ie ń i ro sz c z e ń o d sz k o d o w a w c z y c h z p o w o d u w a d fiz y c z n y c h rz e c z y , N P n r 7—8/1968, s . 1175; S. D a l k a : S k u t k i p r a w n e p rz e d a w n ie n ia z o b o w ią z a ń w p o lsk im p r a w ie c y w iln y m W a rsz a w a 19712, s. 125; J . I g n a t o w i c z : op. c it., s. 32; A . W o l t e r : op. c it., s. 342. O d m ie n n ie , o k r e ś la ją c te r m in p rz e w id z ia n y w a r t. 568 § 1 k.c. ja k o te r m in p r z e d a w n ie n ia : Z .K . N o w a k o w s k i : O c h ro n a n a b y w c y rz e c z y z w a d a m i, R P E iS 1967, z. I I s. 15: A. O h a n o w i c z : Z b ie g n o r m w k o d e k s ie c y w iln y m , P IP n r 2/1965, s. 193; Z. K l a f k o w -s k 1: P rz e d a w n ie n ie w p r a w ie c y w iln y m . W a r-sz a w a 1970, -s. 28.
9 R ó w n ie ż o rz e c z n ic tw o SN o k r e ś la te r m in do d o c h o d z e n ia u p r a w n ie ń z ty t u ł u r ę k o jm i ea w a d y m ia n e m te r m in u z a w ite g o — p o r. w t e j k w e s tii u z a s a d n ie n ie SN d o u c h w a ły
z d n ia 19 m a ja 1969 r. op. c it. (p o r. w y ż e j p rz y p . 3) o ra z u c h w a łę P e łn e g o S k ła d u iz b y
C y w iln e j z d n ia 20 m a j a 1978 r ., o p .c it. (p o r. w y ż e j p r z y p . 1). N a to m ia s t G K A k o n s e k w e n tn ie u z n a je , ż e te r m in p rz e w id z ia n y w a r t. 568 5 1 k .c . je s t t e r m in e m p rz e d a w n ie n ia — p o r. o rz e c z . G K A Z d n ia 22 s ty c z n ia 1969 r . 1—9827/68, O S P iK A z. 12/1979, poz. 133 z glosą Z . W a s i l k o w s k i e J ( a p ro b u ją c a ) i z . M a s ł o w s k i e g o (k ry ty c z n a ) o ra z u c h w a łę n r 1/79 R a d y P a ń s tw o w e g o A r b itra ż u G o s p o d a rc z e g o z d n ia 28 c z e rw c a 1979, O S P iK A E. 1Z/1979, poz. 212, p k t IV.
N r 8 (296) Stosow anie przep isu art. 117 § 3 zd. II k.c. 29
dochodzenia (przepis art. 117 § 2 k.c.). Ponadto roczny term in zawity do dochodzenia upraw nień z ty tu łu rękojm i m a charakter niejednorodny, a to ze względu na różne postacie norm atyw ne upraw nień kupującego. U praw nienie do odstąpienia od umowy (art. 560 § 1 k.c.) n ie jest -bowiem troszczeniem, lecz tzw. prawem, podmiotowym kształtującym . Pozostałe upraw nienia kupującego z ty tu łu rękojm i za wiaidy fizyczne, tj. żądanie dostarczenia rzeczy wolnych od w ad (jeżeli przedmiotem sprzedaży są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku — art. 561 i§ 1 k.c.), żądanie obniżenia ceny (latri. 560 § 1 k.c.) oraz żądanie usunięcia w ady (aktualne dla rzeczy oznaczonych co do tożsamości — a rt. 561 § 2 k.c.), należą do kategoilii roszczeń.10 Niejednorodny ch arak ter term in u zaiwitego określonego w art. 568 § 1 k.c. powoduje trudności w jednoznacznym kw alifikow aniu tego term in u w ram ach znanych nauce praw a cywilnego klasyfikacji term inów zawitych.11 Dla rozstrzygnięcia problem u dotyczące go możliwości stosowania w drodze -analogii przepisu a n t 117 § 3 zd. II k.c. do term inu pzewidzianego w ant. 568 § 1 k.c. w ydaje się rzeczą niecelową form ułowanie odrębnych reguł -dla upraw nienia do odstąpienia od umowy or-az dla wskazanych już roszczeń kupującego z tytułu rękojm i. Dlatego też, przyjm ując .pewne uproszcze nie, będę kwalifikował term in do dochodzenia upraw nień z tytułu rękojm i za wady do grupy term inów zawitych przewidzianych do sądowego dochodzenia roszczeń.
I. Powróćmy jednak do zasadniczego w ątku, który — zgodnie z przyjętym założe niem — dotyczy tezy o możliwości stosowania w drodze analogii przepisu art. 117 § 3 zd. II k.c. do term inu zawitego przewidzianego w art. 568 § 1 k.c. Wypada tu zazna czyć, że dla uzasadnienia stosowania przez analogię jakiegokolwiek przepisu p-raiwa konieczne jest w ykazanie przesłanek w arunkujących możliwość odwołania się do analogii w procesie stosowania praw a. Powszechnie wymienia się dwie podstawowe przesłanki stosowania przepisów w drodze analogii,12 a mianowicie: a) istnienie tzw. luki w praw ie, b) jurydyczne podobieństwo między sytuacją (stosunkiem praw nym , instytucją praw ną), co do .której stwierdza siię istnienie luki, a sytuacją (stosunkiem praw nym , instytucją praw ną) unorm ow aną w przepisach praw a. Zgodnie też przyj m uje się, że te dw ie przesłanki um ożliw iające posłużenie się analogią muszą w ystę pować łącznie. Rozważmy w ięc obie podane wyżej przesłanki na tle interesującej -nas sytuacji.
U norm owanie w kodeksie cywilnym term inów zaw itych sprowadza się tylko do określenia przez ustawodawcę skutku upływ u term inu zawitego. W grupie term inów
io P rz e d s ta w io n y t u p o g lą d d o ty c z ą c y n o r m a ty w n e j k w a lif ik a c ji u p r a w n ie ń k u p u ją c e g o z t y t u ł u r ę k o jm i za w a d y p rz e w a ż a w lite r a tu r z e . T a k w ła ś n ie n p .: S. S z e r : op. c it., s. 214; J. G w i a z d o m j o r s - k i : o p . c it., s. 97 i n .; A . W o l t e r : o p. c it., s. 342 i n .; S. G r z y b o w s k i : op. c it., s.652; S. S o ł t y s i ń s k i : O d p o w ie d z ia ln o ść p r o d u c e n ta w o b ec k o n s u m e n ta za sz k o d y w y rz ą d z o n e w p r o w a d z e n ie m do o b r o tu rz e c z y z wad-am i, S.C. t. X V , s. 160 i n .; A. S z p u n a r : op. c it., s. 52; J . I g n a t o w i c z : op. c it., s. 32; SN w u z a s a d n ie n iu d o c y t. u c h w a ły z d n ia 20 m a ja 1978 r. (p o r. w y ż e j p rz y p . i). N a to m ia s t o d m ie n n ie , d o p a t r u j ą c się w e w s z y stk ic h u p r a w n ie n ia c h k u p u ją c e g o p r a w p o d m io to w y c h k s z ta łtu ją c y c h : J . S k ą p s k i : S y s te m p r a w a c y w iln e g o — P ra w o z o b o w ią z a ń — C zęść sz czeg ó ło w a, t. I II, cz. I I, s. 137 i E. Ł ę t o w s k a : G lo sa d o orzecz. G K A z d n ia 14 lip c a 1969 r. BO 5536/69, O S P iK A z. 5/1970, poz. 107.
n S . G r z y b o w s k i : op. c it., s. 631; J . G w i a z d o m o r s k i : op. c it., s. 87 i n .; J. I g n a t o w i c z : op. c it., s. 11 i n .; z . R a d w a ń s k i : op. c it., s. 256; A. W o l t e r : op. c it., s. 342.
i* P o r. J. N o w a c k i : A n a lo g ia Ieg is, W a rsz a w a 1966, s. 11 i n .; K. O p a ł e k , J. W r ó b l e w s k i : Z a g a d n ie n ia t e o r i i p r a w a , W a rsz a w a 1969, s. 108 i n .; J . W r ó b l e w s k i : S ą d o w e s to s o w a n ie p r a w a , W a rsz a w a 1972, s. 284 o ra z o p r a c o w a n ia p r z e d s ta w ic ie li n a u k i p r a w a c y w iln e g o : S. G r z y b o w s k i e g o : op. c it., s. 163 i n .; J . I g n a t o w i c z a: o p. c it., s. 19 i n .; S. S z e r a: P r a w o c y w iln e — c z ę ś ć o g ó ln a , W a rsz a w a 1962, s. 63; A. W o l t e r a : o p . c it., s. 102; S. S o ł t y s i ń s k i e g o : S p ó r o te r m in y d o c h o d z e n ia u p r a w n ie ń (...), o p. c it., s. 87.
30
Mlrotlaw O t ó g
N r 8 (296)zawitych do sądowego dochodzenia roszczeń — do której kw alifikuje się również term in do dochodzenia roszczeń z tytbułu rękojm i — skutkiem upływ u itenm&rm jest wygaśnięaie roszczenia (por. pirzep. airt. 344 § 2, 347 § 2, 568 § 1 k.c.). B rakuje natom iast w części ogólnej kodeksu cywilnego odpowiedników przepisów art. 114—117 p.o.p.c.,13 które dotyczyły wyłączanie term inów zaw itych.14 Przyczyny nie- zaimieszczenia w kodeksie cywilnym przepisów ogólnych o term inach zawitych zna ne są nauce p raw a cywilnego.15 * W tym miejscu należałoby jedynie stwierdzać, że b rak na gruncie kodeksu cywilnego przepisów ogólnych o term inach zawitych, a zwłaszcza przepisu określającego reżym praw ny tych terminów, jak czynił to nie obowiązujący już dziś airt. 114 p.o.p.c., świadczy o istnieniu luka w u nor mowami u kw estii term inów zawitych.
W orzecznictwie oraz w literatu rze naw iązującej _dlo problem atyki luki w u re gulowaniu term inów zawitych przytacza się również takie argum enty świadczące 0 istnieniu luki, które odwołują się do wykładni historycznej. Twierdzi się bowiem, że z faktu niezamieszczenia w kodeksie cywilnym przepisu nakazującego stosowanie odpowiednio do term inów zawitych przepisów ogólnych o przedaw nieniu ,mie na leży wyciągać wniosku, iż w ola ustawodawcy w tej m aterii się zm ieniła”.18 Wydaje się jednak, że w ykładnia historyczna rów nie dobrze może wskazywać ma zamierzone 1 świadome odejście ustawodawcy od uregulownia term inów zawitych - w części ogólnej k.c.17 Dodać tu należy, że powołanie się n a w ątpliw ą „wolę ustaw odaw cy” nie może rozstrzygać samo przez się o istnieniu lub nieistnieniu luki w unorm ow a niu term inów zawitych. W ykładnia historyczna spełnia w procesie stosowania praw a jedynie funkcję pomocniczą.«8 Funkcję zaś .podstawową .pełni wykładnia językowa, oparta na dogmatycznej analizie obowiązującego tekstu prawnego. W ykładnia języ kow a przepisów częścu ogólnej kodeksu cywilnego wskazuje niew ątpliw ie na brak przepisu, który by ustanaw iał jakiekolw iek, zasady ogólne dotyczące stosowania
13 u s t a w a z d n ia 1« lip c a 1950 r. — P rz e p is y o g ó ln e p r a w a c y w iln e g o , Dz. U. N r
4, pOZ. 311.
14 P rz y g o to w y w a n e p rz e p is y p r o je k tu części o g ó ln e j k o d e k s u c y w iln e g o z 1948 r. (a rt. 117) o ra z o b o w ią z u ją c e p ó ź n ie j p rz e p is y o g ó ln e p r a w a c y w iln e g o (a rt. 1U4) o g ra n ic z a ły s to s o w a n ie o d p o w ie d n ic h p rz e p isó w o g ó ln y c h o te r m in a c h z a w ity c h d o g r u p y te r m in ó w p rz e w id z ia n y c h do są d o w e g o d o c h o d z e n ia ro sz c z e ń . P o m in ię c ie w ty c h p rz e p is a c h in n y c h g r u p te r m in ó w z a w ity c h b y ło z a m ie rz e n ie m ś w ia d o m y m (p o r. J. W a s i l k o w s k i , A. W o l t e r : p r o j e k t k o d e k s u c y w iln e g o — C zęść o g ó ln a , „ D e m o k ra ty c z n y P rz e g lą d P ra w n ic z y ” n r 1/1943, s.19), o c e n ia n y m ju ż w tr a k c ie p ra c n a d p r o je k te m k.c. ja k o o c z y w is ty b łą d — t a k J. G w i z d o - m o r s k i : T e rm in y z a w ite , P i 2 n r 23/1960 o ra z A. W o l t e r , z . p o l i c z k i e w i c z - Z a - w a d z k a : P rz e d a w n ie n ie ro sz c z e ń w g k .c ., P iP n r 3/1965, s. 375. 15 P o r. .c y to w a n e p rz e z J. G w l a z d o m o r s k i e g o (w p r a c y : T e rm in y z a w ite d o d o c h o d z e n ia ro sz c z e ń (...), op. c it., s. 9i2) w y p o w ie d z i r e f e r e n tó w p r o je k tu k o d e k s u c y w iln e g o p ro f. p ro f. J. W a s ilk o w sk ie g o i A. W o lte ra , k tó r z y u z n a li, że i n s t y t u c j a te r m in ó w z a w ity c h je s t sp rz e c z n a z z a ło ż e n ia m i s o c ja lis ty c z n e g o p ra w a c y w iln e g o ze w z g lę d u n a ry g o ry s ty c z n y s k u te k u p ły w u te r m in u z a w ite g o w p o s ta c i u t r a t y u p r a w n ie ń . P rz y z n a w a n o w p ra w d z ie , że d o c h o d z e n ie n ie k tó r y c h u p r a w n ie ń n a le ż a ło b y o g ra n ic z y ć t e r m in e m b a r d z ie j r y g o ry s ty c z n y m o d te r m in u p rz e d a w n ie n ia , a le o s ta te c z n ie , w b r e w a r g u m e n ta c ji J . G w ia z d o m o rsk ie g o , p o sta n o w io n o n ie w p r o w a d z a ć d o k o d e k s u c y w iln e g o p rz e p isó w o g ó ln y c h o te r m in a c h z a w ity c h .
i« T a k SN w u z a s a d n ie n iu d o u c h w a ły z d n ia 20 m a ja 1978 r., (p o r. w y ż e j p rz y p . 1). P o r. te ż w y p o w ie d ź S. S z e r a w p r a c y : Z p r o b le m a ty k i (...), o p. c it., s. 214: „ B y ło b y — m o im z d a n ie m — o b e c n ie n ie u z a s a d n io n e w y łą c z a n ie lu b o g ra n ic z a n ie ta k ie g o o d p o w ie d n ie g o sto s o w a n ia d o ro szcz eń , c o n p . m ia ło m ie js c e w o b e c ro sz c z e ń za w a d y r z e c z y s p r z e d a n e j” .
17 W y sta rc z y t u p o w o ła ć p rz y to c z o n e p rz e z J . G w i a z d o m o r s k i e g o : (op. c it., s. 92) tw ie r d z e n ie r e f e r e n tó w p r o je k tu k .c . o sp rz e c z n o śc i te r m in ó w z a w ity c h z z a ło ż e n ia m i s o c ja lis ty c z n e g o p r a w a c y w iln e g o (por, w y ż e j p rz y p . 16).
18 P o r. S. E h r l i c h : W stęp d o n a u k i o p a ń s tw ie i p ra w ie , W arsz aw a 1979, s. 174 o raz 5. G r z y b o w s k i : op. .cit., s. 1711. Ten ostatni zaleca przy korzystaniu z materiałów historycznych zachowanie daleko posuniętej ostrożności.
N r 8 (296) Stosow anie przep isu art. 117 i 1 zd. 11 k.c. 31
przepisów o przedawnienim [roszczeń. djo termliinńw zawitych i k tó ry by upoważniał tym samym do przyjęcia poglądu i istnieniu luki w unormowaniu term inów za w itych w kodeksie cywilnym.
D rugą konieczną przesłanką do .posłużenia się analogią w konkretnym w ypadku jest jurydyczne podobieństwo term inów przedaw nienia do term inów zawitych prze widzianych do sądowego dochodzenia roszczeń. Zgodnie z parem ią: ubi eadem legis
ratio ibi eadem legis dispositio, uzasadniającej analogię w ogólności, ustalenie podo
bieństw a między term inam i przedaw nienia a term inam i zawitymi do dochodzenia roszczeń powinno nastąpić przez oparcie się n a wspólnej dla obu rodzajów terminów
ratio legis. Zarówno term iny przedaw nienia jak i term iny zawite przewidziane do
sądowego dochoidzenliia roszczeń są w yrazem zasady bezpieczeństwa i pewności obrotu. Upływ term inu przedaw nienia, .podobnie jak upływ term inu zawitego do dochodzenia roszczeń, powoduje konieczność w yjaśnienia sytuacji praw nej między wierzycielem a dłużnikiem po upływie wskazanego w ustaw ie czasu od dnia w y m agalności roszczenia. D aje to dłużnikowi poczucie pewności, że wierzyciel nie będzie dochodził spełnienia świadczenia. Przepisy o term inach przedaw nienia i te r m inach zawitych do sądowego dochodzenia roszczeń, nakładające na uprawnionego ciężar dochodzenia swych praw w ustawowo określonych term inach, zapew niają dyscyplinę w obrocie cywilnoprawnym. Ponadto brak jakichkolw iek ograniczeń czasowych w dochodzeniu roszczeń powodowałby niebezpieczeństwo u tra ty lub zniekształcenia środków dowodowych na skutek upływ u czasu. Term iny przedaw nienia i term iny zawite do sądowego dochodzenia roszczeń zabezpieczają jedno cześnie interesy uprawnionego, zapobiegając utracie lub zniekształceniu m ateria łu dowodowego.19
Powyższe okoliczności, w skazujące n a zbieżność funkcji [instytucji przedaw nienia d term inów zawitych do sądowego dochodzenia roszczeń,20 w yjaśniają wspólny cel i społeczny sens przepisów o przedaw nieniu roszczeń oraz przepisów w prow a dzających term in y zaw ite do dochodzenia roszczeń i decydują o jurydycznym po dobieństw ie obu interesujących nas instytucji.21
Niezależnie od jurydycznego podobieństwa term inów przedaw nienia ii term inów zaw itych do sądowego dochodzenia roszczeń istnieją jednak między nimi różnice, a dotyczą one skutków upływ u obu terminów. Zgodnie z brzmieniem przepisu art. 117 § 2 zd II k c . .upływ term inu przedaw nienia .powoduje w obrocie powszechnym niemożność dochodzenia roszczenia, podczas gdy skutkiem upływ u term inu zawitego do dochodzenia roszczeń jest zawsze wygaśnięcie roszczenia. B rak przepisów okreś lających przyczyny przerw ania czy zawieszenia biegu term inów zawitych nie pozwa ła też — de lege la ta — n a przyjęcie poglądu o dopuszczalności przerw ania bądź za wieszeniu biegu term inów zawitych do dochodzenia roszczeń.22 Istniejące różnice
19 S. S z e r : P ra w o cyw U ne — C zęść o g ó ln a, W anszaiwa 1962, s. 2717.
a) N a u d e r z a ją c e p o d o b ie ń s tw o m ie d z y i n s ty tu c ją te r m in ó w z a w ity c h p rz e w id z ia n y c h d o d o c h o d z e n ia ro sz c z e ń a p r z e d a w n ie n ie m z w ra c a u w a g ę J . I g n a t o w i ć z: o p . c it., s. 19. P o d o b n ie — ró w n ie ż Z. B a d w a ń s k i : oip. c it., s. 255. N a to m ia s t Z. K i a i k o w s ż i (op. c it., s. 15) o m a w ia łą c z n ie c e l o ra z z a d a n ia p r z e d a w n ie n ia i tz w . p re ik lu z ji są d o w e j ([term in ó w z a w ity c h d o d o c h o d z e n ia roszcz eń ).
*1 Oboik ok o liczno ści, k tó r e w spo sób o g ó ln y tłu m a c z ą r a t i o l e g i s te r m in ó w z a w ity c h p r z e w id z ia n y c h d o są d o w e g o d o c h o d z e n ia ro sz c z e ń , k a ż d y z ty c h te r m in ó w re a liz u je p o n a d t o s w o is te cele sp o łe c z n e , k tó r e n ie sp o só b t u t a j o k r e ś lić w sp o só b w y c z e rp u ją c y .
22 C h y b a że o d w o ła m y sie d o sto s o w a n ia — w d ro d z e a n a lo g ii — p rz e p is ó w o p rz e rw a n iu i z a w ie s z e n iu b ie g u te r m in ó w p rz e d a w n ie n ia d o te r m in ó w z a w ity c h . P o r. w t e j k w e s tii: A . S z p u n a r : W p ły w u z n a n ia (...), op. c it., s. 1009; t e n ż e : Z p r o b le m a ty k i n ie g o d n o ś c i d z ie d z ic z e n ia , N P n r 2/19Ba, ». SI; J . I g n a t o w i o z : o p. c it., s. 24 i n .; Z. R a d w a ń s k i : o p . c i t , s. 255.
32 M ł r o s ł a i o O & 6 g
(962) 8 -IN
między term inam i przedaw nienia a term inam i zawitym i do dochodzenia roszczeń nie stanow ią m.zd. przeszkody do stosowania, w drodze analogii przepisu airt. 117 § 3 zd. II k.c. do termlinu przewidzianego w art. 568 § 1 k.c.28 Przesłanką bowiem do posłużenia się analogią jest podobieństwo obu instytucji, a nie b rak między nimi różnic.
II W kontekście tego, co powiedziano wyżej, na szczególną uwagę zasługuje pogląd o um iarkow anym i ostrożnym stosowaniu w drodze analogii przepisu art. 117 § 3 zdi. II k.c. do term inu określonego w ant. 568 § 1 k.c.* 24 Podkreśla się niekiedy, że możliwość odwołania się do analogii w konkretnym w ypadku zależna jest nadto od oceny celowości takiego zabiegu z p u n k tu widzenia (interesu społeczno-gospodar czego i zasad współżycia społecznego.25 26 Otóż tzw. luka w prawie, w aru n k u jąca posłużenie się analogią, jest zjawiskiem obiektywnym , którego istnienia nie można uzależniać od oceny z p u n k tu widzenia interesu społecznego i zasad współżycia społecznego-.211 Stąd też zalecenie o um iarkow anej li ostrożnej analogii, k tó rą należy się -posługiwać tylko w yjątkowo, jest chyba wątpliwe.27 28 W yjątkowy charakter analo gii uzależniony od ocen z p unktu widzenia niedookreślonych zwrotów: interes spo łeczno-gospodarczy i zasady współżycia społecznego rodzi poważne niebezpieczeństwo dla praktyki sądowej w postaci rozbieżności orzekania. W jednych bowiem w ypad kach sądy będą przyjm ow ać istnienie luki w unorm owaniu term inów zawitych w kodeksie cywilnym, której w ypełnienie nastąpii przez stasow any w drodze a n a logii przepis art. 117 § 3 zd. II k.c., a w innych będą rygorystycznie stosować term in przew idziany art. 568 § 1 k.c., tak jakby luki -nie było.
W ydaje się, że należałoby zrezygnować z um iarkow ania i ostrożności w stoso w aniu — przez analogię — przepisu art. 568 § 1 k.c. przy założeniu, że w k o n k re t
nym w ypadku:
a) istnieją przesłanki odw ołania się do analogii w -postaci obiektyw nie istniejącej luki w unorm ow aniu term inów zaw itych oraz jurydycznego podobieństw a te rm i nów przedaw nienia i term inów zawitych do sądowego dochodzenia roszczeń, b) spełnione zostają przesłanki możliwości nieuw zględnienia upływu term inu p rz e
daw nienia określone w -przepisie ant. 117 § 3 zd. II k.c.
W istocie bowiem to w łaśnie owe przesłanki nieuwzględnienia upływ u tenmdwu przedawnienia- gw arantują w danym w ypadku zgodność analogicznego stosow ania -przepisu a rt. 117 § 3 zd. II k.c. z interesem społecznym i zasadam i współżycia społecznego.28 Spełnione łącznie przesłanki wymienione w art. 117 § 3 zd. II k.c. zapew niają tym samym u m iar i ostrożność przy nieuw zględnianiu upływ u term inu do dochodzenia roszczeń z tytułu rękojm i, elim inując analogię wobec b rak u w y ją t kowych okoliczności uspraw iedliw iających niiedochodzenie roszczeń lub nadm iernego opóźnienia w ich dochodzeniu.
III Wniosek o możliwości stosow ania w drodze analogii przepisu a rt. 117 § 3 zd. II k.c. do termlinu zawitego określonego w przepisie art.568 § l k.c. w ym aga
*3 O d m ie n n ie : S. G r z y b o w s k i : o p . c lt., s. 653; Z. M a s ł o w s k i : op. c lt. o raz J . K r u s z e w s k a : K ilk a u w a g (...), op. c lt., s. 353.
24 Talk SN w u c h w a le z d n ia 20 m a ja 1OT8 r. (p o r. w y ż e j p rz y p . 1); p o r. ta k ż e J . I g n a t o w i c z : op. c it., s. 28 i 36. Z a u m ia r k o w a n y m i o s tro ż n y fn s to s o w a n ie m p rz e p is u a r t . 117 3 3 zd . II k.c. d o t e r m i n u p rz e w id z ia n e g o w a r t. 38 § 3 u s ta w y o s p ó łd z ie ln ia c h i ic h z w ią z k a c h w y p o w ie d z ie li sią : S. w ó j c i k : op. c lt. i A . S t e l m a c h o w s k i : o p. c lt.
25 P o r. u z a s a d n ie n ie do u c h w a ły P e łn e g o S k ła d u Iz b y C y w iln e j z d n ia 20 m a ja 197B r. (p o r. w y ż e j p rz y p . 1).
26 O b ie k ty w n y c h a r a k te r lu k w s y s te m ie p r a w n y m p o d k re śla S. E h r U c h : op. cit., s. 17B—177.
27 z w r a c a n a t o u w a g ą S. W ł o d y k a : op. c lt., ». ffM. 28 P o r. R. S t a n i s z e w s k i : op. c it., ». 185.
N r 8 (296) Stosow anie przepisu art. 117 § 3 zd. I I k.c. 33
jeszcze -rozważenia ch arak teru prawnego przepisu art. 117 § 3 zd-. II k.c. Przepis ten, określający przesłanki możliwości nieuw zględnienia przez sąd (komisją a rb itra żową bądź inny organ) upływu term inu przedaw nienia, może być uważany ¡za przepis szczególny w stosunku do ogólnego przepis u art. 11.7 § 2 k.c., który określa skutki upływu term inu przedaw nienia.29 W takiej sytuacji wyłączylibyśmy możliwość analogicznego stosowania tego przepisu do w ypadków w nim nie przewidzianych
(exceptiom:S non sunt eztendendae).30 *
W ydaje się jednak, że na przepis art, 117 § 3 k c zd. II k.c. można by spojrzeć nieco inaczej, dostrzegając w nim odzwierciedlenie reguł właściwych dla uczciwego obrotu cywilnoprawnego. Instytucja przedaw nienia roszczeń, realizując postulat bezpiecze' stwa i pewności obrotu, usuwa podyktow aną względami słuszności i sp ra wiedliwości zasadę nakazującą dłużnikowi spełnienie świadczenia zgodnie z treścią stosunku zobowiązaniowego.3! Zasada sprawiedliwości, w ym agająca cd każdej osoby dotrzym ania zaciągniętych zobowiązań, uzasadniona jest nie tylko ocenami m oral nymi. ale również obowiązującymi przepisam i p raw a cywilnego. Przepis art. 354 § 1 k.c. nakazuje bowiem dłużnikowi „wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający celowi społeczno-gospodarczemu zobowiązania, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje — także w sposób odpow iadający tym zwyczajom ”. Wydaje się, że w stosunkach obligacyjnych przepis art. 354 k.c., n a kładający na diużnika obowiązek spełnienia świadczenia zgodnie z treścią zobowią zania, ma znaczenie zasadnicze i podstawowe. N atom iast przepisy norm ujące insty tucję przedaw nienia i wyłączające działanie zasady sprawiedliwości, k tó ra w ym aga od dłużnika spełnienia świadczenia dla zaspokojenia wierzyciela, m ają ch a ra k te r w yjątkow y i szczególny w stosunku do ogólnej normy przepisu art. 354 k.c.
Przepis art. 117 § 3 zd. II k.c., stw arzający możliwość przywrócenia upraw nionem u ochrony, oznacza odejście ustawodawcy od zasady bezpieczeństwa i pewności obrotu i powrót do zasady wywiązywania się dłużników z zaciągniętych zobowiązań. Funkcjonalna zgodność przepisu o możliwości nieuwzględnienia upływu term inu przedaw nienia ze wskazaną wyżej podstawową zasadą wywiązywania się dłużników z zaciągniętych zobowiązań (art. 354 k.c.) prowadzi w każdym razie do znacznego osłabienia stanowiska o w yjątkowym charakterze przepisu art. 117 § 3 zd. II k.c. Podw ażenie poglądu o w yjątkow ym charakterze przepisu art. 117 § 3 zd. II k.c. w stosunkach zobowiązaniowych pozwala .na stosow anie tego przepisu w drodze analogii do term inu zawitego do dochodzenia, upraw nień z tytułu rękojm i z.a w ady fizyczne rzeczy. D yrektyw a bowiem zakazująca rozciągania w drodze w ykładni przepisów wyjątkow ych na sytuacje w nich nie przewidziane nie dotyczy w naszym w ypadku norm y airt. 117 § 3 zd. II k.c.
IV. Odwołanie się do stosow ania przepisu art. 117 § 3 zd. II k.c. przez analogią dlo term inu zawitego przewidzianego w art. 568 § 1 k.c. byłoby zbędne w sytuacji, gdyby istniała inna możliwość zaspokojenia interesu nabywcy rzeczy z w adam i po upływ ie term inów ochrony wynikających z gw arancji i rękojm i za wady. W szcze gólności należałoby rozważyć poruszoną w literaturze możliwość ochrony kupującego
20 T a k : S. W ó j c i k : op. c it.; A . S t e 1 m a c n o w s k i: o p . c it.; A. S z p u n a r : A n a lo g ic z n ie (...), o.p. c it., s. 53; S. D a l k a : S k u tk i p r a w n e (...), o p. c it., s. 67.
30 P o r. E. W a ś k o w s k i : T e o ria w y k ła d n i p r a w a c y w iln e g o , w a r s z a w a 1936, s. 170 1 n .; W . S i e d l e c k i : P o d sta w o w e p o ję c ia p r a w n e , K ra k ó w 1948, s. 85; M. C i e ś l a k : P o ls k a p r o c e d u r a k a r n a , W a rsz a w a 1973, s. 183; Z. R a d w a ń s k i : o p. c it., s. 67; J . N o w a c k i : A n a lo g ia leg is, W a rsz a w a 1986, s. 172 i n .; o rz e c z e n ie SN z d n ia 31 g r u d n ia 1962 r. II CR 1006/62, OSP1KA z. 5/1964, poz. 91 z g lo są A. S z p u n a r a i S. G r z y b o w s k i e g o .
34 M i r o s U u ) O ź ó g N r 8 (2961
przez przepisy ogólne o odpowiedzialności kontraktow ej (przep. art. 471 i n-k.e.).*2 Przepisy kodeksu cywilnego dotyczące rękojm i za wady fizyczne sprzedanej rzeczy nie biorą pod uw agą różnic zachodzących m iędzy w adam i nieistotnym i a w adam i istotnymi 1 w (konsekwencja n ie łączą z (tym podziałem w ad fizycznych żadnych skutków praw nych.** Tymczasem — zwłaszcza d la nabyw cy wartościowego 4 skom plikowanego urządzenia technicznego — doniosłe znaczenie m a ch arak ter w a dy, ja k a sag ujaw n i po upływ ie term inów ochrony w ynikających z dokum entu gw arancyjnego oraz z przepisów kodeksu cywilnego o rękojm i za w ady fizyczne. Ryzyko w ystąpienia oraz koszty usunięcia iwad nieistotnych, drobnych, nie p rze szkadzających w eksploatacji urządzenia obciążać będą z reguły kupującego.34 N a tom iast w w ypadku gdy — ,po upływie gw arancji i rocznego term in u zaw itego do w ykonania upraw nień z ty tu łu rękojm i za w ady — u jaw n iają się istotne w ady fizyczne uniem ożliw iające korzystanie z nabytego urządzenia, problem dalszej ochro ny nabyw cy rzeczy znacznej w artości staje się szczególnie doniosły. Przekonanie, że ryzyko ujaw nienia się w ad fizycznych po upływ ie term inów gw arancji i rękojm i za w ady sprzedanej rzeczy powinno obciążać sprzedawcę, a nie kupującego, legło u podstaw potrak to w an ia norm y przepisu a rt. 566 § 1 k.c. jako norm y kolizyjnej i w konsekwencji prowadziło do przyjęcia w judykaturze,33 jak również w do k try nie«« poglądu o zbiegu norm odpowiedzialności kontraktow ej z norm am i o odpow ie dzialności z ty tu łu ręk o jm i za wady.
Jednakże w konkretnym w ypadku przepisy ogólne o odpowiedzialności k o n trak towej mogą n ie zapew nić nabywcy rzeczy w adliw ej należytej ochrony. Sprzedaw ca, odpow iadając za nienależyte w ykonanie zobowiązania na zasadzie w iny (przepis a rt, 472 im fine k.c.), może się zwolnić od odpowiedzialności w ykazując, że nie m ógł w chw ili zaw ierania umowy ani podczas uprzednich kontroli technicznych w ykryć wady przy dołożeniu należytej staranności. Ekskulpacja sprzedawcy może być tym bardziej ułatwiona, ponieważ w skomplikowanych urządzeniach technicznych istnieją takie wady fizyczne, k tóre ujaw niają się dopiero po upływ ie term inów gw arancji oraz rękojm i za w ady podczas długotrw ałej i rów nom iernej eksploatacji zakupionego * 33 34 35 *
» P o r. J . K r u s z e w s k a : K ilk a u w a g (...), o p . c it.. s. 3S3; M. N e s t e r o w i c z : O c h ro n a p r a w n a n a b y w c y p o ja z d u m e c h a n ic z n e g o z w a d a m i, B ib lio te k a P a le s tr y , W a rsz a w a 1979, s. 68; A. S z p u n a r : A n a lo g ic z n e (...), o p . d t . , s. 63. 33 P r o b le m a ty k ą w a d is to tn y c h i n ie is to tn y c h z a j m u j e s ię Cz. Ż u ł a w s k a : Z a b e z p ie c z e n ie ja k o ś c i św ia d czen ia,, S.C. t. X IX , s. 50. 34 P rz e p is y k.c. o o d p o w ie d z ia ln o ś c i s p rz e d a w c y z t y t u ł u r ę k o jm i za w a d y fiz y c z n e n ie u p o w a ż n ia ją n a b y w c y w r a m a c h tzw . w y k o n a n ia z a s tę p c z e g o d o u s u n ię c ia w a d y n a r a c h u n e k s p r z e d a w c y c z y te ż p r o d u c e n ta . Ze w z g lę d u n a k o sz ty i c z a s t r w a n ia p o s tę p o w a n ia s ą d o w e g o n a b y w c a r z e c z y d o tk n ię te j d r o b n ą w a d ą fiz y c z n ą c z ę s to n ie d o c h o d z i od s p rz e d a w c y ro sz c z e ń o d sz k o d o w a w c z y c h n a p o d s ta w ie a r t . 4711 k .c .
35 P o r. orzecz. S N z d n ia 7 lip c a 1969 r . I II C Z P 130/68’ O S N C P n r 12/1970, poe. 218 o ra z orzecz. SN z d n ia 30 s ty c z n ia 1970 r. I I I C Z P 102/69, OtSPiKA z. 2/ttflT'l, poz. 31 z g lo są J. S k ą p s k i e g o . 39 Pcigląd o z b ie g u n o rm o o d p o w ie d z ia ln o ś c i z t y t u ł u r ę k o jm i za w a d y fiz y c z n e rz e c z y z n o rm a m i o o d p o w ie d z ia ln o ś c i k o n tr a k to w e j u z a s a d n ił sz e ro k o A . o b a n o w i e z: z b ie g n o rm w p o lsk im p r a w ie c y w iln y m , W a rsz a w a 1963, s. 81 i n .; p o r . ta k ż e glo6ę t e g o a u t o r a d o orzecz. SN z 23 k w ie tn ia 1964 r. II CR 540/63, N P n r 7—8/1965, s. 9126 i n . Talk ró w n ie ż : B. W a l a s z e k : O d p o w ie d z ia ln o ś ć z t y t u ł u r ę k o jm i za w a d y fiz y c z n e a o d p o w ie d z ia ln o ś ć z o g ó ln y c h p rz e p isó w n a g r u n c ie o g ó ln y c h w a r u n k ó w d o s ta w , P U G n r 3/1964, s. 59; W. '’ ’. a c h ó r s k i : P r a w o z o b o w ią z a ń w z a ry s ie , W a rsz a w a 1070, s. 442 i n .; J . S k ą p s k i : ~ -r m (...), op. c it., s. 145 i n .; J . K r u s z e w s k a : K ilk a u w a g (...), o p. c it., s. 353; C ~ . Ż u ł a w s k a ; Z a b e z p ie c z e n ie (...), op. c it., s. 82 i n .; M. N e s t e r o w i c z : op. c it., !. <T. O d m ie n n ie : S. B u c z k o w s k i (,w:) K o d e k s C y w iln y — K o m e n ta r z (...), o p . cit-. s. ■'v? i n. o ra z k o n s e k w e n tn ie S . S o ł t y s i ń s k i : O d p o w ie d z ia ln o ś ć (...), o p . c it., s. 155 ' n .; t e n ż e : S p ó r o t e r m in y (...), ap . c it., s. 89 i n .
N r 8 (296) Stosow anie przepisu art. 117 § 3 zd. II k.c. 35
urządzenia.37 U jaw nienie się zatem wad fizycznych może być niezależne od wiedzy i przezorności kupującego w okresie ochrony w ynikającej z gw arancji i rękojmi za wady fizyczne.*8
Zgodnie z przekonyw ająco uzasadnionym twierdzeniem nabywca nie może w razie nienależytego wykonania zobowiązania przez sprzedawcę dochodzić na podstawie przepisu a rt. 4P7I1 k.c. ponownego spełnienia świadczenia w sposób należyty.38 * Roszczenie nabyw cy ogranicza się wówczas tylko do świadczenia pienięż nego obejmującego napraw ienie szkody powstałej wskutek nienależytego w yko nania zobowiązania przez sprzedawcę. Tymczasem nabywca urządzenia dotkniętego wadami fizycznymi zainteresow any jest przede wszystkim uzyskaniem rzeczy wolnej od wad, dąży więc do realnego wykonania zobowiązania przez sprzedawcę. Roszczenie o dostarczenie rzeczy wolnej od wad, a w ogólności zasada realnego w ykonania zobowiązania, m a szczególne znaczenie w sytuacji, gdy rynek tow arów pewnego rodzaju (np. samochodów), będących jednocześnie przedmiotem świadczenia dłużnika, m a charakter tzw. rynku producenta.
Ponadto nabywca rzeczy z wadami, w ystępując z roszczeniem na podstawie art. 4/71 k.c., stanie przed problem em wykazania wysokości szkody, jaką poniósł w wyniku nienależytego w ykonania zobowiązania przez sprzedawcę. Jeżeli wskutek istotnej wady fizycznej urządzenie nabyte według cen określonych w bonach towarowych Banku Pekao S A 40 nie nadaje się do użytku, to w ydaje się, że kupujący będzie dąży! do utożsamienia wysokości poniesionej szkody z sum ą pieniężną, jak ą przeznaczy! na zakup odpowiedniej ilości bonów towarowych. Skom plikowany problem przeliczników wartości bonów towarowych na złotówki, pow stający z konieczności przy ustalaniu odszkodowania,,41 powoduje, że ku p u jący z reguły nie uzyska w ram ach odszkodowania ekw iw alentu utraconych bonów towarowych. O kreślona bowiem w złotówkach wartość bonów towarowych Banku Pekao nabytych w obrocie wolnorynkowym może odbiegać od cen u sta lonych przy określaniu wysokości odszkodowania na podstaw ie przyjętych prze liczników.
Ukazana wyżej możliwość ekskulpacji sprzedawcy oraz ograniczenie upraw nień kupującego tylko do wytoczenia roszczenia o zapłatę stosownej sumy pieniężnej tytułem w yrów nania szkody, jaką poniósł wskutek nienależytego wykonania zobo w iązania przez sprzedawcę — to okoliczności, które świadczą o nieskutecznej ochronie kupującego przez przepisy ogólne o odpowiedzialności kontraktow ej (art. 4/71 i nast. k.c.). Przy zakupach zaś dokonywanych za pośrednictwem Banku Pekao SA po cenach określonych w bonach towarowych w ątpliw a jest także możliwość w yrów nania szkody w pełnym zakresie (problem przeliczników).
W ydaje się, że okoliczności przem aw iające za nieskuteczną w wielu wypadkach ochroną nabywcy przez przepisy ogólne o odpowiedzialności kontraktow ej s ta
now ią dodatkow y argum ent za stosowaniem przepisu art. 117 § 3 zd. II k.c — w drodze analogii — do term inu zawitego zakreślonego przepisem art. 568 § 1 k.c. Stosowany bowiem w drodze analogii przepis a rt. 117 § 3 zd. II k.c. przyw raca
S i P o r . S. S o ł t y s l ń s k l : SpAr o te r m in y (...), o p . ci*., s . SI.
38 D la te g o m o ż n a p o le m iz o w a ć z n a s tę p u ją c y m tw ie r d z e n ie m A. S z p u n a r a top. c it., s . 63): „ G d y k u p u ją c y tw ie r d z i w p ro c e s ie , ż e w a d a fiz y c z n a u ja w n iła się p o u p ły w ie r o k u o d w y d a n ia r z e c z y (...). M a m y w te d y d o c z y n ie n ia z n a s tę p u ją c ą a lte r n a ty w ą : tw ie r d z e n ie j e s t n ie p r a w d z iw e a lb o k u p u ją c y w y k a z a ł z u p e łn y b r a k tr o s k i o sw e w ła s n e i n t e r e s y ” . 3« A . O h a n o w i c z : Z b ie g n o r m <...), o p. c it., s. S2 1 n . 49 P o r . s t a n f a k ty c z n y p rz y to c z o n y w u z a s a d n ie n iu d o u c h w a ły P e łn e g o S k ła d u Iz b y C y w iln e j z d n ia 20 m a ja 1978 r . (p o r. w y ż e j p rz y p . 1 ). *1 Z o b . u -h w a łę SN z d n ia U lis to p a d a 1978 f . I I I C Z P 68/78, O S N C P n r 5/1979, poz. 86.
36 M i r o s ł a w O ż 6 g N r 8 (296)
kupującem u ochronę w zakresie szerszym aniżeli ta, która wynika z przepisów a rt. 471 i nast. k.c-.'
Można by tu replikować, że przepisy kodeksu cywilnego o rękojm i za wady fizyczne chronią nic tylko kupującego, ale również sprzedawcę, na którym spo czywa surowa, bo niezależna od winy odpowiedzialność za wady fizyczne sp rze danej rzeczy. Odrzucenie poglądu o możliwości nieuwzględnienia upływu term inu zawitego do dochodzenia upraw nień z tytułu rękojm i na podstawie stosowanego w drodze analogii przepisu art. 117 § 3 zd. II k.c. i rygorystyczne uwzględnianie upływu tego term inu prowadziłoby niew ątpliw ie do ostatecznego wyjaśnienia niepewnej sytuacji praw nej sprzedawcy po upływie roku od wydania kupującem u rzeczy. Wypada jednak zauważyć, że jakakolw iek odpowiedź na pytanie dotyczące możliwości stosowania przez analogię przepisu art. 117 § 3 zd. II k.c. do term inu przewidzianego w art. 568 § 1 k.c. oznaczałaby zwiększenie ochrony jednej ze stron umowy sprzedaży kosztem drugiej strony. W obecnej sytuacji więcej argum entów przemawia za zwiększeniem ochrony nabywcy. Sąd Najwyższy słusznie
zwrócił uwagę na specyfikę sprzedaży urządzeń technicznych, w których
wady mogą się ujawnić po upływie rocznego term inu przewidzianego do docho dzenia upraw nień z tytułu rękojm i: „Jest to z jednej strony związane ze skom plikowaną stru k tu rą współczesnych urządzeń technicznych, z drugiej zaś faktem , że urządzenia te nie zawsze są przez nabywcę używane w sposób intensyw ny” W ydaje się również, że nie można godzić się z tym, aby w wyjątkow ych okolicznościach określonych w przepisie art. 117 § 3 zd. II k.c. — przy istniejącym rynku producenta — obciążać kupującego kosztem wadliwej produkcji tylko dlatego, że upłynął term in zaw ity do dochodzenia upraw nień z tytułu rękojm i.42 Ograniczone ram y niniejszego opracow ania nie pozwalają na wyliczenie wszystkich okoliczności przem aw iających za koniecznością wzmocnienia ochrony kupującego. Próbę ich zestawienia podejm uje SN w uzasadnieniu do cytowanej już w ielokrotnie uchwały z dnia 20,V.1978 r. W ydaje się, że wspomniane tu okoliczności n atury ekonomicznej, k tó re uspraw iedliw iają wzmożoną ochronę kupującego, stanow ią posiłkowy argum ent za stosowaniem w drodze analogii przepisu art. 117 § 3 zd. II k.c. do term inu określonego przepisem a rt. 568 § 1 k.c.
V. Sąd Najwyższy uzależnił stosowanie — przez analogię — przepisu o moż liwości nieuwzględnienia upływ u term inu przedaw nienia do term inu zawitego do dochodzenia upraw nień z ty tu łu rękojm i od pow stania r a ż ą c e g o p o k r z y w d z e n i a po stronie nabywcy rzeczy z wadam i.43 Ograniczenie omawianego stoso w ania przepisu art. 117 § 3 zd. II k.c. tylko do wypadków rażącego pokrzywdzenia nabywcy, będącego skutkiem upływ u rocznego term inu zawitego z a rt. 568 § 1 k.c., jest zapewne konsekw encją przyjętej przez Sąd Najwyższy tezy o sto sowaniu um iarkow anej i ostrożnej analogii, uzasadnionej interesem społecznym i zasadami współżycia społecznego. Jednakże rażące pokrzywdzenie nabywcy nie jest w istocie przesłanką do stosow ania w drodze analogii przepisu art. 117 § 3 zd. II k.c., jakby to wynikało ze zdania warunkowego końcowej części tezy orzeczenia SN. Nauka praw a cywilnego, naw iązując w kw estii podstawowych pojęć do ogólnej teorii praw a, nie zna takiej przesłanki do stosowania w drodze analogii przepisów jak „rażące pokrzywdzenie upraw nionego”. Podobnie, stoso wany w drodze analogii przepis art. 117 § 3 zd. II k.c. nie wymienia „rażącego pokrzywdzenia uprawnionego” wśród przesłanek nieuwzględnienia upływ u term inu
12 T a k m.in. Z. W a s i l k o w s k a : ap. cit.
42 P o r. te z ę u c h w a ły P e łn e g o S k ła d u Iz b y C y w iln e j z d n ia 20 im aja 1978 r. (p o r. w y ż e j p rz y p . l).
37 N r 8 (296) P rzech o w yw a n ie rzeczy prze: sp ó łdzielnie o ch ro n y m ienia
przedaw nienia. W tej sytuacji wprowadzanie przez SN dodatkowej przesłanki stosowania przez analogię przepisu art. 117 § 3 zd. II k.c. do term inu zawitego- przewidzianego w art. 56« § 1 k.c. (obok wymienionej już luiki w unormowaniu term inów zawitych oraz podobieństwa term inów przedaw nienia do term inów zawitych do dochodzenia roszczeń) jest zabiegiem wysoce dyskusyjnym i nie wątpliwie dostarczającym wielu argum entów zwolennikom tezy o prawotwórczej działalności sądów. O tym, jak niebezpieczne okazało się funkcjonowanie w judy- katurze przesłanki „rażącego pokrzywdzenia” nabywcy, w arunkującej dopuszczal ność stosowania analogii, przekonuje późniejsze orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 1979 r. I CR 61/7944, które nawiązuje do zasady praw nej wyrażonej w tezie uchwały SN z dnia 20.V. 1978 r. Sąd Najwyższy wypowiedział się przeciwko stosowaniu — w drodze analogii — art. 117 § 3 zd. II k.c. do term inu zawitego do zgłoszenia reklam acji z tytułu zag'nięc'a przesyłki wynikającego z a rt. 60 ustaw y z dn. 31. I. 1961 r. o łączności,45 ponieważ w danej sytuacji upływ term inu zawitego nie spowodował — wedle oceny SN — rażącej straty w m ajątku poszko dowanego. „Straty w wysokości 5 000 zł, która dotknęła właściciela gospodarstwa
rolnego nie sposób w naszych w arunkach uznać za stra tę rażącą (...)” — stw ier dził SN. Nawet gdyby uznać dodatkową przesłankę do stosowania — w drodze analogii — przepisu art. 117 § 3- zd. II k.c. w postaci rażącego pokrzywdzenia (straty) uprawnionego za uzasadnioną w świetle przepisów ustaw y bądź poglądów doktryny, to jednak nie można się zgodzić z dokonaniem oceny „rażącej stra ty ” w m ajątku poszkodowanego tylko przez oparcie się na obiektywnym kryterium wyskości poniesionej szkody. Wydaje s'ę, że kryterium obiektywne (wysokość poniesionej szkody) powinno stanowić punkt wyjścia do oceny rażącej straty, jaka dotyka żądającego ochrony właściciela gospodarstw a rolnego bądź innego podm iotu praw a. W dalszej kolejności należałoby jednak umiejscowić wysokość poniesionej szkody w kontekście subiektywnym, określonym m.in. sytuacją zarob kową i m ajątkow ą konkretnego właściciela gospodarstwa rolnego. Uwzględnienie okoliczności subiektywnych na tle obiektywnego kryterium wysokości poniesionej szkody może, choć n :e musi prowadzić do wniosku o braku rażącej straty w m a ją tk u określonego podmiotu. Nie ryzykując wiele, można naw et założyć, że istnieje
taka grupa właścicieli gospodarstw rolnych, dla których szikoda w wysokości 5 000 zł będzie rażącą stratą. W związku z utrw aleniem się w judykaturze przesłanki „rażącego pokrzywdzenia (straty)” uprawnionego, należałoby dążyć do wszechstron nej oceny rażącego pokrzywdzenia dokonywanej na podstawie różnorodnych k ry teriów, skoro od takiej oceny byłaby uzależniona możliwość stosowania przepisu a rt. 117 § 3 zd. II ldc. w drodze analogii do term inów zawitych.
44 O S N C P n r 12/19C9, poz. 242. 45 Dz. U. N r 8, poz. 48.
MAŁGORZATA ZYMAN
PRZECHOWYWANIE DOKONYWANE PRZEZ
SPÓŁDZIELNIE OCHRONY MIENIA
W a r t y k u l e o m ó w i o n o k r y t y c z n i e o d s t r o n y p r a w n e j d z i a ł a l n o ś ć u s ł u g o w ą s p ó ł d z i e l n i o c h r o n y m i e n i a j a k o i n s t y t u c j i t r u d n i ą c y c h się z a w o d o w o i w s z e r o k i m z a k r e s i e p r z e c h o w y w a n i e m r z e c z y .
I. Spółdzielnie ochrony m ienia należą do instytucji, (które w szerokim zakresie i zawodowo trudnią się przechowywaniem rzeczy. Ich działalność oparta jest n a
