Wpływ nawożenia i wapnowania na zawartość oraz wymywanie różnych form fosforu i potasu w glebie

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X L N R 1 S . 165 - 177 W A R S Z A W A 1989

L U C Y N A Z A W A R T K A , G R A ŻY N A H U SZ C Z A -C IO Ł K O W SK A

WPŁYW NAWOŻENIA I WAPNOWANIA NA ZAWARTOŚĆ ORAZ WYMYWANIE RÓŻNYCH FORM FOSFORU I POTASU W GLEBIE

K atedra C hem ii R olnej A k a d em ii R oln iczo-T ech n iczn ej w O lsztyn ie

W ST Ę P I PR ZEG LĄD LIT ER A TU R Y

O rozpuszczalności, a tym samym przyswajalności fosforu dla roślin decyduje kierunek przemian fosforu nawozowego w glebie. Tworzenie się różnych związków fosforu w glebie zależy głównie od odczynu gle­

by [1, 4, 9, 12, 13, 16, 18], rodzaju gleby [3, 6, 7], jej wilgotności [14]

oraz od wysokości i formy nawożenia fosforowego [1, 3, 6, 8, 9, 11, 12,

16-18]. Praktycznie jednak można regulować odczyn gleby oraz w y­ sokość dawek i dobór formy nawozów.

Mineralne formy fosforu występują w glebie w postaci wymiennej oraz w związkach z glinem (P—Al), żelazem (P—Fe) i wapniem (P—Ca)

[2]. O wykorzystaniu poszczególnych form fosforu przez rośliny decydu­

je odczyn gleby [10]. Fosforany wapnia łatwiej są rozpuszczalne w śro­ dowisku kwaśnym, natomiast fosforany glinu i żelaza — w zasadowym. Optimum rozpuszczalności mineralnych fosforanów utrzymuje się w za­ kresie pH 5 - 6 [5].

Wyniki badań dotyczących wpływu wapnowania na tworzenie się poszczególnych form fosforu w glebie dostarczają sprzecznych infor­

macji. Wapnowanie może zwiększyć [1, 4, 1 2, 18], zmniejszyć [4, 9, 16]

lub nie zmienić [16] zawartości P—Al i P—Fe w glebie. Wykazano, że w glebie o pH poniżej 4,7 wapnowanie zmniejsza zawartość P—Fe i P —Al, a w glebie o pH wyższym zwiększa zawartość obu form [4]. Niejednoznaczne są również opinie dotyczące wpływu wapnowania na udział formy P—Ca w glebie. Może ono powodować zarówno wzrost

ilościowy tej formy [16, 18], jak i jej ubytek [1 2].

Nawożenie fosforowe powoduje niejednakowy wzrost zawartości po­ szczególnych form fosforu w glebie. Gromadzenie się fosforu w formach wymywalnych i P—Al występuje w glebach kwaśnych i lekko kwaśnych

160 L. Z aw artka, G. H u szcza-C iołk ow sk a

nej przebiega w następującej kolejności: P—A 1 > P —Fe > P—Ca [9]. Niektórzy autorzy nie stwierdzili jednak wpływu nawożenia na udział poszczególnych form fosforu w glebie [1, 17]. Duże znaczenie w tworze­ niu się form fosforu ma rodzaj nawozu fosforowego. Ortofosforany w glebie kwaśnej w równym stopniu reagują z żelazem i glinem, nato­ miast polifosforany wykazują większą skłonność do połączeń z żelazem [8 ].

Powszechnie stosowane nawozy potasowe (KC1 i K2S 0 4) mają wiele

cech ujemnych, do których można zaliczyć: wymywanie potasu z gleb lekkich [19], wypieranie wapnia z kompleksu sorpcyjnego przyczynia­

jące się do zakwaszenia [2 0, 2 1], możliwość zasolenia roztworu glebo­

wego w okresie wschodów roślin [8] oraz luksusowe pobieranie tego

pierwiastka przez rośliny. Ponadto wiele roślin źle znosi zbyt dużą kon­ centrację chloru w roztworze glebowym. Zainteresowanie budzą więc nawozy, w których potas związany jest z resztą kwasów fosforowych, jak: polifosforan potasowy oraz ortofosforany potasowe. Doświadczenia wazonowe wykazały ich pozytywne działanie na plon i skład chemiczny

roślin [2 2], w związku z czym istnieje potrzeba zbadania przemian po­

tasu z tych nawozów w glebie.

Niniejsza publikacja obejmuje część kompleksowych badań dotyczą­

cych przydatności rolniczej nowych nawozów ((KP03)n, K2H P 04, K3P 0 4)

zaproponowanych przez Politechnikę Szczecińską. Celem pracy było zba­ danie wpływu wapnowania na przemiany fosforu i potasu w glebie z do­ datkiem wymienionych nawozów.

M A TER IA ŁY I M ETODY B A D A Ń

Polifosforan potasowy (KP03)n (25,75% P, 30,93% K) jest nawozem grubokrystalicznym, niehigroskopijnym i łatwym do wysiewu. Zaletą jego jest śladowa zawartość chloru oraz niecałkowita rozpuszczalność w wodzie. Sugeruje to możliwość stosowania go pod rośliny wrażliwe na chlor oraz w ysiew na zapas.

Niektóre właściwości gleby użytej w doświadczeniu Some properties of soil used in the experiment I Skład mechaniczny gleby (%)

Mechanical composition of

! soil (%)

piasek 1 pył

j

j

i

30 32 _I 38 pH in KC1 4,3 T a b e la 1 H h \

1

I

j

j

j

T a b e la 2 Wymycie różnych form fosforu z gleby

Leaching of different forms of phosphorus from soil

Nawożenie Fertilization

P -H 20 P-A1(NH4F) P-Fe (NaOH) ! P -Ca(H 2 S 0 4)

Razem Total mg P пл. kg gleby — of soil ogółem total z na­ wo zua from fertilizer % dawki j % dose j I О 1,2 20,8 ! 5,4 ! 26,2 53,6 Î - 1 - i1 О + СаСОз 1,5 36,2 ! 7,3 29,4 i 74,4 1! i 1 ;

Superfosfat (superphosphate) -f ICC1 1.3 i _I 31,5 ! 17,8 _{, 3 i -8 ;} 82,4 28,8 i 21,9

Superfosfat (superphosphate) + KC1 + C aC 03 2,1 ! 32,1 10,9 I _I 52,6 i_. 97,7 , ! 23’3 i 17,7 , k2h p o4 2,3 36,0 11,9 43,1 j 93,3 39,7 30,2 K 2H P 04-f C aC 03 4,1 29,5 19,6 1 34,2 87,4 13,0 9,9 (КРОз)п 2,8 40,6 13,5 38,1 ! 95,0 41,4 31,5 (K P 0 3)n-f С аС 03 2,7 24,2 9,6 ! 39,6 76,1 1,7 1.3 К 3Р 0 4 2,2 38,0 j1 21,1 ! 47,1 108.4 54,8 41,6 К 3Р 0 4 ЬСаСОз 3,0 28,4 i 12,3 j 40,6 84,3 9,9 1 7,5

а Ogólne wymycie Р minus ilość P z gleby nie nawożonej.

168 L. Z aw artk a, G. H u szcza-C iolk ow sk a

Ortoiosforany potasowe K2H P 04 (17,81% P, 44,83% K) i K3P 0 4 (11,65% P, 44,08%: K) są również nawozami bezbalastowymi. Wysoka koncentracja fosforu i potasu oraz dobra rozpuszczalność tych związków stawia je w rzędzie nawozów uniwersalnych. Wadą ich jest duża higro- skopijność utrudniająca wysiew i przechowywanie.

Doświadczenie przeprowadzono z gliną średnią pylastą (tab. 1) rów­ nolegle z kwaśną i wapnowaną CaC03 w ilości równoważącej 1 Hh. Gle­ bę przesiano przez sito o średnicy oczek 1,5 mm, odważono po 500 g, wymieszano z nawozami i umieszczono w rurach winidurowych o śred­ nicy 7 cm. Dawki nawozów obliczono według zawartości fosforu i po­ tasu w K2H P 04 na poziomie 131 mg P i 320 mg К na 1 kg gleby. W celu wyrównania ilości P i К dawkę (K P03)n uzupełniono KC1, a dawkę

K3PO4 — superfosfatem potrójnym (tab. 2). Glebę w kolumnach dopro­

wadzono do 80% maksymalnej pojemności wodnej i po dwudziestu dniach rozpoczęto przemywanie. Najpierw stosowano wodę destylowaną jeden raz po 154 cm3 i czterokrotnie po 200 cm3 na kolumnę, w odstę­ pach trzy- i czterodniowych. Następnie w celu oznaczenia poszczegól­ nych form fosforu i potasu, zgodnie z metodą Changa-Jacksona w mo­ dyfikacji Petersena i Corey’a [15], glebę przemywano po dwa razy 200 cm3 następujących roztworów: 1 M NH4C1, 0,5 M NH4F, 0,1 M NaOH i 0,25 M H2S 0 4. Po każdym ekstrahencie glebę dwukrotnie przemywano nasyconym roztworem NaCl. Terminy kolejnych przemywań zależały od szybkości sączenia. Doświadczenie trwało 106 dni i było prowadzone w dwóch powtórzeniach. Zawartość fosforu oznaczono w przesączach: H20, NH4F, NaOH i H2S 0 4. Potas oznaczono w wyciągach: H20 , NH4C1 i NH4F. Wapń został oznaczony w wyciągu H20 .

Analizę gleby wykonano według następujących metod: — przyswajalny potas i fosfor — Egnera-Riehma, — pH KC1 — potencjometrycznie,

— kwasowość hydrolityczną, sumę zasad — Kappena,

— skład mechaniczny — aerometryczną Bouyoucosa w modyfikacji Casagrande’a i Prószyńskiego,

— fosfor w przesączach oznaczono według Changa i Jacksona w mo­ dyfikacji Petersena i Corey’a [15],

— potas i wapń w przesączach — fotopłomieniowo.

OMÓW IENIE WYNIKÓW7

Wapnowanie spowodowało zróżnicowanie składu frakcyjnego fosfo­ ranów w glebie (rys. 1). Niewielki wzrost zawartości rozpuszczalnej w wodzie formy fosforu wystąpił w glebach nawożonych, a szczególnie w obiekcie z K2H P 04, co znalazło potwierdzenie w literaturze [18].

Nawożenie i wapnowanie a wymywanie P i К z gleby 169 dzaju nawożenia i kształtował się podobnie jak w glebie nie nawożonej, co jest zgodne z innymi badaniami [17]. W glebie nie nawożonej wapno­ wanie zwiększyło udział tej formy, natomiast w nawożonej spowodo­ wało zmniejszenie procentowej zawartości P—Al. Literatura dotycząca tego zagadnienia donosi o zróżnicowanym wpływie wapnowania na zmiany zawartości P—Al [4, 9, 12, 16, 18].

Rys. 1. P ro cen to w y u d ział form fo sfo ru w przesączach gleb ow ych : A — gleb a bez СаСОз, В — gleb a + C a C 0 3, 1 — O, 2 — su p erfo sfa t + KC1, 3 — K2H P 0 4, 4 —

(K P 0 3)n, 5 — K3PO4

Fig. 1. P ercen ta g e o f phosp h oru s form s in so il ex tra cts: A — soil w ith o u t СаСОз, В — soil + СаСОз, 1 — 0, 2 — su p erp h osph ate -f KCl, 3 — K2H P O4, 4 — (K P 0 3)n,

5 — K

P O

Udział formy P—Fe w glebie kwaśnej uzależniony był od rodzaju

wprowadzonego nawozu. Superfosfat i K3P 04 zwiększyły prawie dwu­

krotnie udział formy P—Fe, natomiast polifosforan potasowy i K2H P 04

tylko nieznacznie powiększyły jej udział. Podobne wyniki otrzymano

w glebie nawożonej superfosfatem [1 2], zaś inna publikacja nie potwier­

dza tej zależności [17]. Stwierdzono, że polifosforany wykazują większe

skłonności do połączeń z żelazem niż glinem [8]. Nie jest to w pełni

zgodne z otrzymanymi wynikami. Wapnowanie praktycznie nie zmieniło udziału P—Fe w obiekcie kontrolnym i z polifosforanem potasowym.

W kombinacjach z superfosfatem i K3PO4 miało miejsce zmniejszenie,

a jedynie w przypadku z K2H P 04 prawie dwukrotny wzrost udziału

omawianej formy w stosunku do gleb nie wapnowanych. Otrzymane wyniki dotyczące wapnowania gleb nawożonych superfosfatem są zgod­ ne z badaniami niektórych autorów [9, 16, 18], natomiast nie znajdują

potwierdzenia w innych pracach [4, 1 2].

Udział formy P—Ca w glebach nie wapnowanych nawożonych su­

perfosfatem, polifosforanem potasowym i K3P 04 kształtował się na nieco

niższym poziomie, niż w glebie nie nawożonej i nawożonej K2H P 04.

pozo-Rys. 2. W p ływ rodzaju naw ożenia na ilość fosforu w poszczególn ych form ach (po od jęciu ilości P w y m y tej z gleb y nie naw ożonej). O bjaśnienie jak na rys. 1

Fig. 2. In flu en ce of fertilization kind on th e phosphorus am ou n t in its d ifferen t form s (after su b stractin g the am ount leach ed from u n fertilized soil). E xp lan ation s as in Fig. 1

N a w o żen ie i w a p n o w a n ie a w y m y w a n ie P i К z gleb y ₁₇₁

stałych zwiększyło udział formy P—Ca. Informacje poruszające to za­

gadnienie są również rozbieżne [1 2, 16, 18].

Pewien obraz, w jakie formy przechodzi fosfor nawozowy, można otrzymać z różnicy między wymyciem danej formy z gleby nawożonej' i nie nawożonej (rys. 2). Zarysowała się tendencja do niewielkiego wzro­ stu zawartości rozpuszczalnej w wodzie formy fosforu w glebie z do­ datkiem badanych nawozów.

W glebie kwaśnej fosfor nawozowy superfosfatu gromadził się głów­ nie w formach P—Fe i P—Al, natomiast niewielka ilość tego pierwiastka znajdowała się w formie P—Ca, co jest zgodne z danymi z literatury

[9, 12, 17]. K2HPO4 wzbogacił glebę przede wszystkim w formy P—Ca

i P—Al, a w znacznie mniejszym stopniu w P—Fe. Zastosowanie poli­ fosforanu potasowego spowodowało bardzo duży wzrost ilości P—Al, a znacznie mniejszy P—Ca i P—Fe. Nie jest to zgodne z wynikami

otrzymanymi w innych warunkach [8]. W obiekcie z K3PO4 nastąpił wzrost

zawartości wszystkich form fosforu, z niewielką przewagą P—Ca. We wszystkich kombinacjach nawozowych wapnowanie spowodowało zanik formy P—Al. Szczególnie duży spadek wystąpił w obiekcie z poli­ fosforanem potasowym, a tylko niewielki w glebie nawożonej super- fosfatem. Do podobnych wniosków doszli również inni autorzy [4, 9, 16]

i tylko niektórzy [1 2, 18] wskazują na zależności przeciwne.

Wapnowanie wyraźnie zredukowało formę P—Fe w glebie z bada­

nymi nawozami. Wyjątek stanowił K2H P 04. Badania dotyczące nawoże­

nia superfosfatem dostarczają rozbieżnych wyników [4, 9, 12, 16]. Bardzo silny wzrost formy P—Ca wystąpił w glebie wapnowanej

nawożonej superfosfatem, o czym informuje również literatura [1 2, 16,

18]. W glebie z badanymi nawozami, w których fosfor występował w jednym związku z potasem, ilość formy P—Ca obniżyła się silnie w stosunku do analogicznych obiektów nie wapnowanych.

Podsumowując otrzymane wyniki (tab. 2) można stwierdzić, że wap­ nowanie gleby nie nawożonej spowodowało zwiększenie wymycia wszyst­ kich ruchomych form fosforu, a szczególnie P—Al, która w tych warun­

kach może być najlepiej przyswajalna przez rośliny [1 0]. W glebie na­

wożonej fosforem proces ten był bardziej złożony i zależał od związku, w jakim wniesiono ten pierwiastek.

W glebie kwaśnej nawożonej superfosfatem odzyskano 21,9% dawki fosforu w postaci form ruchomych, przy czym zawartość P—Al i P—Ca kształtowała się na wyrównanym poziomie. Wapnowanie w niewielkim stopniu zmniejszyło odzyskaną ilość fosforu (17,7% dawki), głównie kosztem formy P—Fe.

K2HPO4 wniesiony do gleby kwaśnej w większym stopniu niż super-

fosfat wzbogacił glebę w formę P—Ca, wykazując mniejszą skłonność do połączeń z żelazem. W sumie, zostało wymyte dużo więcej fosforu

172 L. Z aw artka, G. H u szcza-C iołk ow sk a

(30,2% dawki), co może świadczyć o lepszej jego przyswajalności. Wap­ nowanie ponad trzykrotnie zmniejszyło łączną ilość fosforu w bada­ nych frakcjach. Wymyło się tylko 9,9% dawki. Redukcji uległy głównie formy P—Al i P—Ca.

Fosfor z polifosforanu potasowego reagował w kwaśnej glebie po­

dobnie jak z K2HPO4 z tym, że wykazał nieco większe powinowactwo

do glinu niż do wapnia. Łącznie odzyskano 31,5% dawki. Wapnowanie bardzo silnie ograniczyło sumaryczne wymycie tego składnika. Odzyska­ no zaledwie 1,3% dawki, głównie w formie P—Ca i P—Fe.

W glebie kwaśnej fosfor wniesiony z K3PO4 był najmniej uwstecz- niony, o czym świadczy jego najwyższe wymycie (41,6% dawki). W po­ równaniu z opisanymi nawozami, najbardziej wzrosła ilość formy P—Ca i P—Fe. Wapnowanie i w tym przypadku silnie utrudniło tworzenie się ruchomych form fosforu, na co wskazuje ponad pięciokrotne zmniejsze­ nie ich łącznego wymycia (7.5% dawki P).

Ilość wymytego foisforu z gleby w postaci oznaczonych form może w pewnym stopniu świadczyć o jego dostępności dla roślin.

Nawozy fosforowo-potasowe można uszeregować według zawartości ruchomych form fosforu w następującej kolejności:

— w glebie kwaśnej :

K3PO4 > (KP03)n ^ K2HPO4 > superf osfat + KC1,

— w glebie zwapnowanej według 1 Hh :

superfosfat + KC1 > K2HP04 > K3P 0 4 > (KP03)n.

Interesujące było również, w jakie formy przechodzi potas wniesio­ ny do gleby z badanymi nawozami. Można go było oznaczyć w przesą­

czach wodnych (K—H20 ) oraz NH4C1 i NH4F (K-wym.), które umownie

określono jako potas wymienny. Wymywanie potasu z gleby nawożo­ nej nie było związane z wymywaniem fosforu, co pozwala sądzić, że rozpuszczalność nawozów miała wpływ drugorzędny. Ilość К—H20 za­ leżała od rodzaju nawozu (rys. 3). Z gleby kwaśnej największą ilość tej formy potasu wymyto w obiekcie z chlorkiem potasowym danym łącznie z superfosfatem. Podobną zależność obserwowali również inni [19, 23]. Dużo mniejsze wymycie К—H20 miało miejsce w obiektach nawożonych polifosforanem potasowym, a zwłaszcza ortofosforanami potasowymi. Po­ tas z tych nawozów przechodził głównie w formę wymienną, co jest zjawiskiem korzystnym. Zapobiega to bowiem wymywaniu przez wody opadowe, a także zbyt dużej koncentracji potasu w roztworze glebcn wym w czasie wschodów oraz luksusowemu pobieraniu przez rośliny. Łączne wymycie potasu okazało się mniej zróżnicowane, ponieważ for­ ma К—H20 była kompensowana K-wym. Wapnowanie nieco ograniczyło

wymycie К—H20 z gleby nawożonej chlorkiem potasowym, zwiększyło

w obiekcie z K2H P 04 i praktycznie nie miało wpływu w przypadku po­

N a w o żen ie i w a p n o w a n ie a w y m y w a n ie P i К z gleb y _{1 7 3}

2 3 4-5 2 3 4 5 2 3 4 5 IH2 0 ) lN H ą C l + N H 4 F ) R a z e m - T o t a l

2 3 4 5 2 3 4 5 2 3 4 5 (H Z 0 J (NHą C l+ N H ą F) R a z e m - T o t a l R ys. 3. W p ły w n a w o żen ia na w y m y c ie p otasu z gleb y. O b jaśn ien ie jak na rys. 1 Fig. 3. In flu en ce of fe r tiliz a tio n on th e lea ch in g o f p o ta ssiu m from soil. E x p la n a ­

tio n s as in Fig. 1

Rys. 4. W p ły w n a w o żen ia na w y m y c ie w ap n ia z gleb y. O b ja śn ien ie jak n a rys. 1 Fig. 4. In flu en ce of fe r tiliz a tio n on th e lea ch in g of ca lciu m from soil. E x p la n a ­

174 L. Z aw artka, G. H u szcza-C iołk ow sk a

nawożonej. Ilość potasu wymytego w tej postaci, odwrotnie niż forma

К—H20, była najniższa w obiekcie z KC1, a najwyższa z K3P 0 4. W związ­

ku z powyższym suma potasu obu form była wyrównana i praktycz­ nie nie zależała od wniesionego nawozu.

Na szczególną uwagę zasługuje silne ograniczenie wymycia z gleby nawożonej K2H P 04, K3P 0 4 i (K P03)n w porównaniu z nawożeniem KC1 łącznie z superfosfatem potrójnym (rys. 4). Zjawisko to obserwowano również w innych pracach z nawozem typu polifosforanu [21, 23, 24].

PO D SU M O W AN IE

1. W glebie kwaśnej procentowy udział formy P—Al i P—Ca pra­ wie nie zależał od rodzaju nawożenia. W obiektach z superfosfatem i K3P 0 4 wzrósł udział formy P—Fe. Wapnowanie zwiększyło udział P—Ca kosztem formy P—Al.

2. Nagromadzenie się poszczególnych form fosforu w glebie kwaśnej zależało od rodzaju wniesionego nawozu. Ilości te można uszeregować w następującej kolejności: superfosfat + KCl — P—Fe > P—Al > P—Ca; K2H P 04 i K3P 0 4 - P—Ca > P—Al > P—Fe; (KP03)n - P—Al > P— —Ca > P—Fe. W glebie wapnowanej nawożonej superfosfatem (K P03)n i K3P 0 4 dominowała forma P—Ca, natomiast w glebie nawożonej K2H P 04 — forma P—Fe. We wszystkich kombinacjach nawozowych w y­ stąpił zanik formy P—Al.

3. Uwzględniając łączną ilość fosforu wymytego z gleby, nawozy fosforowo-potasowe można uszeregować następująco: w glebie kwaś­ nej — K3P 0 4 > (K P03)n ^ K2H P 04 > superfosfat + KC1; w glebie wap­

nowanej według 1 Hh — superfosfat + KC1 K2H P 04 > K3P 0 4

ï>> (KP03)n. Wapnowanie obniżyło łączne wymycie fosforu z gleby na­ wożonej tym pierwiastkiem.

4. Potas wniesiony do gleby w postaci K2H P 04, (K P03)n i K3P 0 4 przechodził głównie w formę wymienną, natomiast w obiekcie z KC1 i superfosfatem udział formy wymiennej i rozpuszczalnej w wodzie był zbliżony. Wapnowanie na ogół ograniczyło wymycie obu form potasu.

5. Nawozy fosforowo-potasowe (K2H P 04, (KP03)n i K3P 0 4) silnie zmniejszyły wymycie wapnia, szczególnie z gleby kwaśnej, w porówna­ niu z KC1 stosowanym łącznie z superfosfatem potrójnym.

L IT ER A TU R A

[1] B o r o w i e c J. F orm y fosforu , ich u d ział i p rzem ian y w g le b ie na p rzy­ kład zie p olsk ich czarnoziem ów . A nn. UM CS L u b lin 1971 26 s. 321 - 354.

[2] С h a n g S. C., J a c k s o n M. L. F ractionation of soil phosphorus. S oil S ei. 1957 t. 84 s. 133 - 144.

N a w o żen ie i w a p n o w a n ie a w y m y w a n ie P i К z gleb y 175

[3] D e s t a i n J. P. N iv e a u de fu m u re p h osp h atée et réserv es du sol. B ull. R ech. A gron. G em b lou x 1983 t. 18 2 s. 83 - 95.

[4] E n w e z o r W. O. The aging of phosphorus in som e hum id trop ical so ils of N igeria. Cz. 2. S o il Sei. 1978 t. 126 nr 6 s. 353 - 359.

[5] F o t y т а M., K ę s i k К. S ta n i p ersp ek ty w y badań dotyczących przem ian fosforu w g leb ie i n a w o żen ie ty m sk ład n ik iem . Pr. N auk. AE W rocław 1984 nr 267 s. 67 - 8Э.

[6] G i b c z y ń s k a M. B ad an ia składu ch em iczn ego p rzy sw a ja ln y ch form fo s fo ­ ru oznaczonych m etodam i: E gn era-R ieh m a i E gn era-R ieh m a-D om in go. Zesz. N auk. A R S zczecin 1974 nr 48 s. 83 - 96.

[7] I s a k N., N i k o ł o w N. N. F orm i na je stie stw ie n ija i w n ie sie n i ja fo sfo r w njakoj k arb on atn i p oczw y. P oczw ozn an ije, agroch im ija i ra stitiełn a za szczi- ta 1985 t. 20 nr 6 s. 24 - 32.

[8] J a n i s z e w s k i W. F. P o lifo sfa ty am m onija, ich p o w ied ien ije w p o czw ie i e ffe k tiw n o ść po sra w n ien iju s ortofosfatam i. C him ija w selsk om ch ozjaj- stw ie. 1976 t. 14 nr 6 s. 55 - 58.

[9] К o 1 j a n d a N. K. F orm y fo s fa to w w d litie ln o udobrjajem oj iz w ie s tk o w a n - noj i n ieizw iestk o w a n n o j p oczw ie. D okł. T SC hA 1969 nr 147 s. 91 - 97. [10] K o s o ł a p o w a A. I. O d ostu p nosti raźn ych form fo s fa to w ra stien ija m p od -

sołn ieczn ik a. A groch im ija 1974 nr 9 s. 30 - 36.

[11] K u k o b a S. M. W lija n ije w rem ien i w za jm o d iejstw ija p ow y szen n y ch doz fo sfo rn y ch udobrienij s czern oziem cm na cha-raktier ich p riew raszczen ija i dostupnost ra stien ija m kukuruzy. A groch im ija 1976 n r 10 s. 36 -4 0 .

[12] M o s k a l S., P e t r o w i ć M. W hat hap p en s to th e phosphorus from su p er­ p h osp h ate in th e soil not absorbed by p lan ts as esta b lish ed o n th e basis of fie ld ex p e r im e n ts carried on for m any years. Rocz. G lebozn. 1964 t. 14 (dod.) s. 81 - 89.

[13] M u t k o B. W p ływ w ap n o w a n ia oraz tem p eratu ry otoczenia na za w a rto ść m in eraln ych , organ iczn ych oraz p rzy sw a ja ln y ch form fo sfo ru w gleb ie. Zesz. N auk. A R S zczecin 1972 nr 38 s. 255 - 261.

[14] O s i ń s k a H. W p ły w sposobu p rzech o w y w a n ia próbek g leb o w y ch na k sz ta ł­ to w a n ie się sk ład u ch em iczn eg o fosforu p rzy sw a ja ln eg o m etodą E gn era-R ieh m a. Zesz. N auk. A R S zczecin 1983 nr 99 s. 105 - 112.

[15] P e t e r s e n G. W. , C o r e y R. В. A m od ified C hang and Jack son p roced u ­ re fo r rou tin e fra ctio n a tio n of in organ ic soil phosphates. S oil Sei. Soc. A m . Proc. 1966 t. 30 s. 563 - 565.

[16] P i a s e c k i J., G i b c z y ń s k a M. W p ływ w a p n o w a n ia na k sz ta łto w a n ie się zaw artości fo sfo ru p rzy sw a ja ln eg o i n iek tó ry ch fra k cji fo sfo ru n ieo rg a ­ n iczn eg o w cza sie in k u b acji gleby. Zesz. N auk. A R S zczecin 1980 nr 84 s. 155 - 163.

[17] P o n d e l H., G a ł c z y ń s k a J. W p ływ poziom u n a w o żen ia fo sfo ro w eg o na zaw artość różnych form fo sfo ru w gleb ie. Rocz. G lebozn. 1977 t. 28 n r 2^ s. 125 - 140.

[18] R j a s i n s k a j a Ł. M., I w a n o w G. I., G r i c u n A. G. W lija n ije iz - w ie stk o w a n ija na fo sfa tn y j reżim łu g o w o -b u ro j opodzoliennoj poczw y. A gro­ ch im ija 1977 nr 11 s. 1 0 4 -1 0 9 .

[19] Z a w a r t k a L. W y m y w a n ie sk ła d n ik ó w m in eraln ych z różn ych gleb b ru ­ n atn ych . II. P otas. Zesz. N auk. A RT O lsztyn, R o ln ictw o 1975 n r 13 s. 65 -7 8 . [20] Z a w a r t k a L. W y m y w a n ie sk ła d n ik ó w m in eraln ych z różnych gleb bru­ n atn ych . III. W apń i chlor. Zesz. N auk. A R T O lsztyn, R o ln ictw o 1978 n r 25^ s. 3 - 12.

176 L. Z aw artka, G. H u szcza-C iołk ow sk a

[21] Z a w a r t k a L. W y m y w a n ie sk ła d n ik ó w m in eraln ych z gleb n aw ożon ych n aw ozem PK w d ośw iad czen iu m od elow ym . Zesz. N auk. A RT O lsztyn, R ol­ n ic tw o 1983 nr 36 s. 127 - 136.

[2 2] Z a w a r t k a L. W p ły w różnych n a w o zó w fo sfo ro w o -p o ta so w o -m a g n ezo w y ch na p lon p orów i słon eczn ik a w d ośw iad czen iach w azon ow ych . Pr. N auk. AE W rocław , C hem ia 1934 nr 267 s. 185 - 139.

[23] Z a w a r t k a L. P rzyd atn ość n ow ego n aw ozu fo sfo ro w o -p o ta so w o -m a g n ezo - w e g o na p o d sta w ie badań w e g eta cy jn y ch i lab oratoryjn ych . A cta A cad. A gri- cu lt. T echn. O lszt. A gricu ltu ra 1986 nr 41 suppl. C.

[24] Z a w a r t k a L., Z a ł ę s k a - P o p i o ł e k B. W p ły w w a p n o w a n ia n a w y ­ m y w a n ie sk ła d n ik ó w m in era ln y ch z g leb y w zależności od form y z a sto so w a ­ n ych n aw ozów . Zesz. N auk. A RT O lsztyn, R o ln ictw o 1983 nr 36 s. 137 - 143.

JI. 3ABAPTKA, Г. ГУЩА-ДИОЛКОВСКА ВЛИЯНИЕ УДОБРЕНИЯ И ИЗВЕСТКОВАНИЯ НА СОДЕРЖАНИЕ И ВЫЩЕЛАЧИВАНИЕ РАЗНЫХ ФОРМ ФОСФОРА И КАЛИЯ В ПОЧВЕ Кафедра агрохимии Сельскохозяйственно-технической академии в Олыитыне Р е з ю м е В модельном опыте проводимом параллельно с почвой кислой и известкованной в со­ ответствии с 1 Н/п смешанной с удобрениями (1 — 0, 2 — тройной суперфосфат -|- КС1, 3 — К2Н Р 0 4 , 4 — (К Р 0 3)п, 5 — К3РО4) исследовали выщелачивание из почвы разных форм фосфора, калия и кальция. Фосфор определяли в водном фильтрате N H 4F (P —Al), NaOH (Р —Fe) и H2S 04 (P —Ca). Калий и кальций определяли в водных фильтратах N H4C1 и N H4F. В удобряемой кислой почве накапливание фосфора в его отдельных формах зависело от внесенного удобрения: 1) суперфосфат + КС1 - P - F e > Р - A l > Р - С а , 2) К2Н Р 04 -|-К3Р 04 - Р - С а > Р —Al > Р —Fe, 3) (КРОз)п - Р - A l > Р - С а > P - F e . В известкованной почве удобренной суперфосфатом, (К Р 0 3)п и К3Р 04 преобладала форма Р - С а , а в варианте с К2Н Р 04 — форма Р -Fe. Фосфорно-алюминиевые соединения выступали в очень малых количествах. В зависимости от общего количества выщелоченно­ го из почвы фосфора в виде его исследуемых форм, фосфорно-калийные удобрения можно представить в следующем порядке: а) в кислой почве К3Р 04 > (К Р 0 3)п > К2Н Р 04 > суперфосфат -f КС1; б) в почве известкованной в соответствии с 1 ///, — суперфосфат + КС1 > К2Н Р 04 > К3Р 04 $> (К Р 0 3)п. Известкование снижало общее вышелочение фосфора из удобренной зтим элементом почвы. Калий в почве удобренной К2Н Р 0 4 , (К Р 0 3)п и К3Р 04 переходил более быстро в об­ менную форму, тогда как в вариантах с KCl h суперфосфат преобладала воднораствори­ мая форма. Известкование ограничивало выщелачивание калия. Исследуемые удобрения (К2Н Р 0 4 , (К Р 0 3)п и К3Р 0 4) способствовали гораздо меньшему выщелачиванию кальция из почвы, чем суперфосфат -j- KCl.

N a w o żen ie i w a p n o w a n ie a w y m y w a n ie P i К z g leb y 1 7 7

L. ZAW ARTKA, G. HUSZCZA-CIOŁKOW SKA

FER TILIZA TIO N A N D LIM IN G EFFECT ON THE CONTENT A N D L EA C H IN G OF V A R IO U S PH O SPH O R U S A N D P O T A SSIU M FORM S IN SOIL

D ep artm en t of A g ricu ltu ra l C hem istry U n iv e r sity of A g ricu ltu re and T ech n ology of O lsztyn

S u m m a r y

L ea ch in g of v ariou s form s of phosphorus, p otassiu m and calciu m w a s in v e s ti­ gated in a m od el ex p erim en t carried out p a r a lle lly w ith acid soil lim ed in accor­ dance to 1 H h, m ix ed up w ith fertilizers (1 — 0, 2 — trip le su p erp h osph ate + KC1,

3 — K2H PO4, 4 — ( К Р О з )п , 5 — K3PO4). P h osp h oru s w a s d eterm in ed in th e w a te r

filtr a te of N H 4F (P— A l), N aOH (P—Fe), and H2S 04 (P— Ca). P o ta ssiu m and calciu m w ere d eterm in ed in w a ter filtr a te s of N H4C1 and N H4F.

In fertilized acid soil th e accu m u lation of p articu lar phosphorus form s d ep en ­ ded on th e kind of applied fertilizer: 1) su p erp h osph ate + KC1 — P — F e > P — A1 > > p —Ca; 2) K2H P 04 and K3P 04 — P — Ca > P — A1 > P —Fe; 3) (K P 0 3)n — P — A1 > > P — Ca > P —Fe.

In lim ed so il fertilized w ith su p erp h osph ate (K P 0 3)n and K3P 04 th e P — Ca form and in th e trea tm en t w ith K2H P 04 — P —F e form p redom inated. P h o sp h o ­ rus—a lu m in iu m com pounds occurred in q u ite sm a ll am ou n ts. P h osp h oru s—p o ta ssiu m fertilizers can b e arranged in th e fo llo w in g order dep en d in g on th e to ta l am ount of in v estig a ted phosphorus form s lea ch ed fro m soil: a) in acid so il — K3P 04 > > (K P 0 3)n ^ K2H P 04 > su p erp h osph ate + KC1, b) in lim ed so il in accordance w ith 1 H h — sup erp h osph ate + KC1 K2H P 04 > K3P 04 (K P 0 3)n. L im ing resu lted in a red u ction of th e to ta l lea ch in g of phosphorus from so il fertilized w ith th is elem en t.

P o ta ssiu m in so il fertilized w ith K2H P 0 4, (K P 0 3)n and K3P 04 passed m ore rea d ily in to th e ex c h a n g e a b le form , w h erea s in th e trea tm en ts w ith KC1 jo in tly w ith su p erp h osp h ate th e w a te r -so lu b le form p revailed . L im in g led to reduced lea ch in g of potassiu m . T he fer tiliz e r s under stu d y (K2H P 0 4, (K P 0 3)n and K3P 0 4) resu lted in a m uch less leach in g o f calciu m from s/oil th an su p erp h osph ate w ith KC1. D o c . d r L. Z a w a r t k a P r a c a w p ł y n ę ł a d o r e d a k c j i w g r u d n i u 1987 r . K a t e d r a C h e m i i R o l n e j A k a d e m i a R o l n i c z o - T e c h n i c z n a w O l s z t y n i e 10-744 O l s z t y n - K o r t o w o , b l. 38 12 — R o c z n ik i G le b o z n a w c z e ;,.*39