Obecny stan i projektowane kierunki badań w dziedzinie mikroelementów w Polsce

ALE K SAN DER MAKSI'MOW

OBECNY STAN I P R O JE K T O W A N E K IE R U N K I BADAN W D Z IE D Z IN IE M IK R O E L E M E N T Ó W W P O L S C E

Z Katecliry T orfoznaw stw a SGGW — W arszaw a

M ikroelem enty stanow ią niewątpliwie w a żn e z a g a d n ie n ie w nauce o m i­ neralnym odżyw ianiu się org a n iz m ó w roślinnych i zwierzęcych, toteż są przedm iotem bad a ń wielu uczonych całego św iata. O tym, że m ik ro ­ elementy w ystęp u ją w skałach, glebach i wodach i że w yw ierają swoisty wpływ na roślinność, org a n iz m y zw 'erzęce i naw et bakterie, wiemy nie od dziś. Polskie bad a n ia jed n a k w tym zakresie m a ją raczej ch a rak ter fragm entaryczny. D latego to zachodzi konieczność p row a dzenia s y s te m a ­ tycznych badań w tej dziedzinie, a przede w szystkim b ad a ń kom plekso­ wych, opartych na jakim ś w szechstronnie przem yślanym progiamae. Takie postawienie sp ra w y pozwoliłoby pogłębić i rozszerzyć teoretycznie n a s z ą wiedzę o m ikroelem entach oraz zgrom adzić m ateriał, który by umożliwił w ykonanie choćby orientacyjnych map, obrazujących za w arto ść niezbęd­ nych m ikroelementów w glebach, wodach i roślinach w różnych rejonach nasz eg o kraju.

W ydaje się jednak, że nie posuniem y się szybko naprzód, jeśli obok nakreślonego p ro g ra m u nie z o stan ą ustalone jednolite metody badawcze.

P rze jrzałem nasz e czasopism a naukow e i lite ratu rę fachową do ty ­ czące m ikroelem entów za okres kilkudziesięciu lat.

Otóż o ile wiadomo, pierw sza praca o m ikroelem entach zo stała o p u ­ blikowana w 1923 r. przez prof. P i e t r u s z c z y ń s k i e g o [73]. S tw ie r­ dził on korzystny w pływ m a n g a n u na przebieg procesów, am onifikacyjnych i nitrofikacyjnych. Na naw ozow e znaczenie boru pierw szy zwrócił u w a g ę prof. M. G ó r s k i , który w latach 1929— 1931 b a d a ją c w a rtość naw ozow ą niskoprocentowych soli potasowych stwierdził, że domieszki В w tych solach w pły w a ją n a d e r korzystnie na rozwój niektórych roślin m otylko­ wych. W 1932 r. [11] Górski opublikował dośw iadczenia w egetacyjne, którymi dowiódł, że dodatek boru bardzo sprzyja plonow aniu bobiku. W

la-28 Aleksander Maksimów

tach 1933— 1935 ukazało się kilka prac T e r l i k o w s k i e g o i w sp ó ł­ pracow ników [102, 103, 104], podających wyniki bad a ń w egetacyjnych n ad naw ożeniem różnych roślin upraw nych borem. R ównocześnie M. G ó r­ ski kontynuow ał dośw iadczenia w eg etacy jn e n a d w a rto ścią naw ożenia borem, w wyniku czego opublikował sze reg p rac w latac h 1932— 1938. M niej vfięcej w okresie lat 1930— 1939 ukazały się nowe publikacje o m i­ kroelem entach, m ając e ch a ra k te r laboratoryjno-w egetacyjny, między in ­ nymi bada nia R. K w i e c i ń s k i e g o [26], w y ja śn ia ją c e m echanizm d zia­ łania CuSC>4 na glebach torfowych. Ś w i ę t o c h o w s k i i w s p ó łp ra c o w ­ nicy [98, 99, 100] oraz J. M i c h a l s k i [53] stwierdzili d ro g ą d o ś w ia d ­ czeń polowych wybitnie dodatni w pływ naw ożenia związkami miedzi na rozwój roślin upraw nych na glebach torfowych. Z publikacji M u s i e r o ­ w i c z a [56a] z 1939 r. wynika, że stosow ane na torfach dawki CuSCb są za m ałe i że w. celu osiągnięcia m aksy m aln y ch plonów roślin zbożo­ wych, szczególnie owsa i jęczm ienia, należałoby powiększyć je do 200 kg/ha. Z b ad a ń tegoż autora [55] m ożna sądzić, że norm aln ie stosow ane dawki CuSO* (50 k g /h a) nie oddziałują na głębsze w a rs tw y torfu, gdyż z o sta ją całkowicie za so rb o w an e w w a rs tw a c h powierzchniowych. Na okres m iędzyw ojenny p rz ypada jeszcze kilka publikacji om aw iających przew ażnie dośw iadczenia w egetacyjne, a mianowicie: A. N o w o t n y [62] o wpływie boru na rozwój soi i buraków cukrowych oraz o wpływie boru na plonowanie łubinu żółtego w obecności w a p n a [63]. W 1937 r. K. B o r a t y ń s k i [4] opublikował wyniki bad a ń nad pobieraniem miedzi i m a n g a n u przez pszenicę przy różnych pH.

W tym okresie nie ukazały się jed n ak żadne prace o ch a ra k te rz e fizjo­ logicznym o roli m ikroelem entów w roślinach i o rg a n iz m a c h zwierzęcych; w yjątek stanow i publikacja K. R ó ż y c k i e g o [76] z 1930 r. o zna c z e ­ niu jodu w życiu zw ierząt użytkowych.

N a w oływ ania badaczy do s tosow ania m ikroelem entów w rolnictwie nie m iały większego oddźwięku. Trzeba j e d n a k nadm ienić że n a sz p rz e ­ m ysł naw ozow y wypuścił na rynek i p ro pa gow ał stosow anie superfosfatu i to m a sy n y boraksow.anej. Nie miało to jednak większego znaczenia p ra k ­

tycznego. '

-Na ogół b a d a n ia n a d m ikroelem entam i m iały ch a ra k te r raczej p rz y p a d ­ kowy. Z p rz e g lą d u sp ra w o z d a ń ówczesnych stacji dośw iadczalnych ro ln i­ czych wynika, że próby stosow ania niektórych m ikroelem entów pod ro śli­ ny u p ra w n e w; dośw iadczeniach polowych nie dały pewnych wyników.

R easu m u jąc m ożna powiedzieć, że dorobek n asz w okresie przed II w o j­ n ą św iatow ą w dziedzinie m ikroelem entów jest bardzo nikły, a p rz e p ro w a ­ dzone b a d a n ia w większości przypadków były dorywcze i słabo p ow iązane

Obecny stan i projektowane kierunki badan ₂₉

z p ra ktyką rolniczą. Tym niemniej n a leż ą się słowa u z n a n ia tym b a d a ­ czom, którzy pierwsi zainteresow ali się za g a d n ie n ie m mikroelementów.

Okresem przełom ow ym do pew nego stopnia s t a ją się w tej dziedzinie lata 1949— 1959. P rze p ro w a d z o n e w tym czasie b a d a n ia wykazały, że w wielu przypadkach niektóre m ikroelem enty m a ją w y ra źn y wpływ nie tylko n a rozwój poszczególnych g atunków roślin, lecz i na m ikroorganiz my i zw ierzęta domowe.

N a sz a lite ra tu ra w tych latach w zbogaciła się o kilka monografii. O p u ­ blikow ana w 1947 r. przez A. M aksim ow a „Rola m ikroelem entów w życiu roślin i z w ie rz ą t“ [39] pozostała jed n a k bez echa. W latach 1949— 1954 ukazały się n a stę p n e dwie m onografie tego a u to ra pt.: „M ikroelem enty i m ikronaw oz y“ [40] oraz „Mikroelem enty i ich znaczenie w życiu o r g a ­ nizm ów ” [41]. Z a w ie ra ją one zebrane na podstaw ie lite ratu ry światowej szczegółowe inform acje o zaw artości m ikroelem entów w roślinach, glebach, wodach i o rg a n iz m a c h zwierzęcych. A utor udow adnia, że mikroelementy m ają ogrom ne znaczenie nie tylko dla m in era ln e g o odżyw iania się roślin i zwierząt, ale i w w alce ze specyficznymi chorobami, w ystępującym i bądź z powodu niedoboru, bądź n a d m i a r u ' pewnych pierw iastków śladowych w środowisku odżywczym.

P oczą w szy od 1949 r. w zmogło się za inte resow a nie m ikroelem entami w naszych kołach naukow ych. W zrosła ilość badaczy pracujących w tej dziedzinie i ukazały się nowe publikacje na ten tem at. P o ru szo n e w tych publikacjach tem aty były bardzo różnorodne i opracow yw ane przew.ażnie drogą b ad a ń laboratoryjnych lub dośw iadczeń w egetacyjnych. Tylko z n i ­ komą ilość b ad a ń przeprow adzono w n a tu ra ln y c h w a ru n k a c h polowych, głównie nad w a rtością naw ozow ą mikroelementów.

T rudno należycie ocenić wyniki tych b a d a ń z powodu różnorodności m ateriału dośw iadczalnego oraz braku jednolitych i ściśle opracow anych metod analitycznych. Należy nadm ienić, że zasto so w an ie mikroelem entów w postaci naw ozów w praktyce rolniczej, j a k zresztą i w doświadczeniach polowych, je st bardzo u trudnione z powodu braku m ikronaw ozów na rynku krajowym.

S ytuacja w ciągu o s tatniego dziesięciolecia p rz edstaw ia się n a s t ę ­ pująco:

Najw iększą ilość bad a ń przeprow adzono z borem, je d n a k dotychczaso­ we nasze usiłow ania nie dały wyników praktycznych. Z ag a d n ien iam i zw ią­ zanymi z borem zajm ow ali się A. M usierowicz [55, 56, 57, 58], A. M a ­ k s i m ó w [42, 52], F. M a j e w s k i [33, 34, 35, 36], Z. T u c h o ł k a [105], М. К o t e r [25], Т. В a s z у ń s к i [2], J. S t а г к [90] , S . L i w ­ s k i [28, 29, 30], J. W o j c i e c h o w s k i [106], Z. W r ó b 1 e w s к a [107],

30 Aleksander Maksimów

С. Ś w i ę c i c k i [97]. O gólny n asz dorobek w tej dziedzinie jest ró ż n o ­ rodny, ale dość pokaźny.

Jeśli chodzi o za w a rto ś ć boru w naszych glebach, w ysuw a się na czoło pod w zględem p ra c w ykonanych zespół A. M usierowicza [59a, 59b] ; w ich p racach p rz edstaw iono dane dotyczące zaw artości boru ogólnego i p rz y ­ s w a ja ln e g o głównie w glebach w ojew ództw a łódzkiego i w arszaw skiego. Z ag a d n ien iem za w artośc i boru w złożach torfowych i roślinach szczegól­ nie zajm ow ał się zespół A. M aksim ow a [44, 46, 47, 49, 50, 51], który p rz e ­ prow adził b a d a n ia niektórych złóż torfowych na zaw arto ść boru w p rz e ­ kroju profilowym oraz oznaczył z a w arto ść boru w poszczególnych g a t u n ­ kach traw , roślin bagiennych, wodnych i w niektórych roślinach u p r a w ­ nych. Zespół ten wykonał również liczne b a d a n ia w e getacyjne i polowe nad zastosow aniem poszczególnych naw ozów borowych w doświadczeniach w azonow ych i polowych na glebach torfowych i m ineralnych; stw ierdzono przy tym, że w a rto ść naw ozow a niektórych przemysłowych odpadków za w ie­ rających bor często jest rów noznaczna wartości nawozowej boraksu [38]. Wymienić należy także prace Katedry prof. F. M ajew skiego, który z w ró ­ cił szczególną u w a g ę n a fizjologiczną rolę boru na wpływ niedoboru tego pierw iastka w środowisku odżywczym na w ystępujące oznaki głodu borow e­ go w roślinach. Z badał on drogą doświadczeń w egetacyjnych kilkadziesiąt gleb n a z a w arto ść boru p rzysw ajalnego, przy czym wykazał, że rrmiej w ię­ cej połowa zbadanych gleb bądź wcale nie re a g o w a ła na naw ożenie Dorem, bądź re a g o w a ła słabo. Poza tym na podstaw ie licznych analiz na z a w a r ­ tość boru w roślinach M ajew ski próbował określić potrzebę naw ożenia borem.

N ależy podkreślić również w a rtość doświadczeń polowych p rz e p ro w a ­ dzonych przez J. M i e c z y ń s k i e g o oraz М. В i г e с к i e g o [3]. D o ­ św iadczenia M ieczyńskiego obejm owały czarnoziem y kujawskie i lessy lu ­ belskie. Stw ierdzono, że zwyżka plonu korzeni buraków cukrowych po do­ dan iu boru, w zależności od ilości opadów, w a h a ła się od 5 do 7 q/ha. Szczególnie korzystnie zaznaczył się wpływ dodatku boru do naw ozów podstawowych na plan tac ja ch bura ka cukrowego, na których w y ra źn e w ystępow ała sucha zgnilizna liści buraków cukrowych. Również Bireeki w licznych przypadkach stwierdził w doświadczeniach polowych dodatni w pływ małych daw ek boru na w zrost, rozwój oraz plon ziemniaków.

N ad zagad n ien iem boru pracowali także: N o w o t n y - M i e c z y ń- s k a i w spółpracow nicy [64 — 70], M a ł y s o w a [37], S t a r k [90]. S ł a w i ń s k i i w spółpracow nicy [88a], W r ó b l e w s k a [107], N o w o ­ s i e l s k i [59 — 61] i inni, których prace dopiero z n a jd u ją się w druku. D ru g im m ikroelem entem, bad a n y m przez naszych uczonych, jest m a n g a n .

Obecny stan i projektowane kierunki badań ₃₁

P rz y ozna cza niu m a n g a n u w glebach m ineralnych głów ny udział brały katedry A. M usierow icza [56, 57, 57a, 5 7 b ] . M. S t r z e m s k i e g o [91 — 96], a w złożach torfowych i roślinnych zespół A. M aksim ow a [30, 31, 46, 52]. Zespół Nowotny-Mieczyńskiej za jm o w a ł się fizjologiczną rolą m a n ­ g a n u w roślinach.

Z prac powyższych wynika, że większość zb adanych naszych gleb i t o r ­ fów była za so b n a w m a n g a n ogólny, lecz zasobność m a n g a n u p rz y s w a ja l­ nego w a h a ła się w dość szerokich granicach.

Z wyników dotychczas przeprow adzonych b a d a ń m ożna wnioskować, że na glebach kw aśnych i słabo kw aśnych rośliny u p ra w n e praw dopodob­ nie nie będą potrzebow ały naw ożenia m a n g a n e m , podczas gdy na glebach, obojętnych i zasobnych w okresach krytycznego w z ro stu rośliny m o g ą o d ­ czuwać jeg o niedobór.

N a podstaw ie b ad a ń laboratoryjnych A. M aksim ów i współpracow nicy [52] stwierdzili szczególnie silną zdolność sorpcyjną m asy organicznej torfowej w zględem m a n g a n u . D otychczasowe bad a n ia n a d m a n g a n e m n o ­ szą j e d n a k ch a rak ter fragm entaryc zny. D latego byłoby w skazane, aby w przyszłości zwrócić w iększą u w a g ę n a ten pierw iastek ze w zględu na to, że m a n g a n bierze czynny udział w procesach oksydo-redukcyjnych, w yw ie­ ra korzystny wpływ, na intensyw ność procesów am onifikacyjnych i nitryfi- kacyjnych. Z ostało to stw ierdzone w pra cac h A . ‘M ak sim o w a i w s p ó łp ra ­ cowników [45] , F. M a c i a k a [51], P i e t r u s z y ń s k i e g o [73] i innych.

Zwrócono u nas ju ż od d aw n a u w agę na miedź. Na ogół wiadomo, że gleby m in era ln e z a w ie ra ją dostateczne ilości miedzi do zaspokojenia n ie ­ wielkich zresztą za potrzebow ań roślin upraw nych na ten mikroelement. Jedynie rośliny u p ra w ia n e na glebach torfowych i glebach bardzo p r ó c h ­ nicznych w yka zu ją często ostry głód miedzi, co zo stało niejednokrotnie stw ierdzone w różnych rejonach kraju.

Ze w zględu na to, że 6% powierzchni z a jm u ją u n a s złoża torfowe, głównie niskie, w ydaje się, że znaczenie rolnicze miedzi z a słu g u je na szcze­ gólną uw agę. S tosow ane dotychczas-w praktyce na glebach torfowych d a w ­ ki siarczanu miedzi (w ilości około 50 k g /h a) nie są należycie uzasadnione.

Nieznane są nam przyczyny dodatniego oddziaływ ania miedzi na g l e ­ bach torfowych, niewiele wiemy o zapotrzebow aniu na ten pierw iastek roślin zbożowych, oleistych i łąkowych. Wiemy n atom iast, że substan cja org a n ic zn a torfu posiada ogrom ne zdolności sorpcyjne w zględem miedzi. Wynika to z pracy A. M aksim ow a i w spółpracow ników [48], przy czym d rogą do sorpcji miedzi z torfu stwierdzono, że większa jej część je st z w ią ­ z a n a w torfie chemicznie i tylko część z n a jd u je się w postaci wymiennej. Duże zdolności sorpcyjne torfu w zględem miedzi stwierdził również A.

32 Aleksander Maksirnoxib

•Musierowicz. P o z a tym we w stępnych bad a n ia ch laboratoryjnych Katedry T o rfo zn aw stw a S G G W zostało stwierdzone, że miedź przy p H 6,0 strąc a p ra w ie całkowicie fulwokwasy, a przy p H 2,0 — kw asy hum inowe. Możliwe, że s trąc an ie fulw okw asów przez miedź odbija się korzystnie na wzroście roślin.

W a rto ść naw ozow a miedzi na glebach torfowych zo stała stw ierdzona przez A. M aksim ow a i w spółpracow ników [44, 46, 38], A. Musierowicza i w spółpracow ników [55], a także przez B. Świętochowskiego i w s p ó łp ra ­ cowników [98, 90]. N ad oznaczaniem zaw artości miedzi w roślinach u p r a w ­ nych, tra w a c h i roślinach bagiennych pracowali A. M aksim ów i E. C h r o - b o c z e k [44], S. L i w s k i [2 9 ], T . B a s z y ń s k i [ 1 ], R. R y ś i w s p ó ł­ pracow nicy [28, 79, 80, 77, 79]. Z prac tych wynika, że nasz e rośliny u p ra w n e i tra w y z a w ie ra ją m iedź w gra n ic ach 8— 10 m g /k g s.m.

W ostatnich latach duże za inte resow a nie m ikroelem entam i, a sz c z e g ó l­ nie kobaltem, zaznaczyło się u n a s w medycynie w eterynaryjnej. U kazały się liczne publikacje z tego zakresu [7, 13, 14]. P o w aż n e b a d a n ia w tym kierunku prowadzi E. D o m a ń s k i [9] i S. N y r e k [72]. Na te m a t z a ­ w artości Co w glebach i roślinach przeprow adzili b a d a n ia A. K a b a t a

[15— 21] i S. Liwski [28]. Z p ra c powyższych wynika, że n a ogół gleby nasze, a szczególnie gleby lekkie i torfowe, są ubogie w ten pierwiastek, bo z a w arto ść jego często nie przekracza 3 m g /k g s.m. gleby.

Z analiz roślinności łąkowej wiemy, że w wielu rejonach n asz eg o kraju o dczuw a się niedobór kobaltu. Nie zn a m y dokładnie roli, ja k ą pełni w ro ­ ślinach kobalt. M ało też w iadom o o wpływie naw ożenia kobaltem na plo­ now anie roślin łąkowych, u pra w nych i pastew nych. Nie posiadam y również jednolitej konwencjonalnej m etody oznaczania Co w glebach i roślinach. K orzystam y z m etody ditizonowej lub o znaczam y Co za pomocą nitroso-R soli. Nie opracow ano dokładnie metody chrom atograficznej, która m ogłaby Ibyć pożyteczna przy oznaczaniu bardzo małych ilości tego pierwiastka.

W ydaje się, że biorąc pod u w a g ę potrzeby hodowli zwierząt, byłoby p o żą dane zwrócić większą u w a g ę na znalezienie liczb granicznych z a w a r ­ tości Co w glebach, roślinach i paszach.

W tym celu m ożna by stosow ać szybkie m etody chemiczne, m etody w e­ g e ta c y jn e lub m etodę m ikrobiologiczną z A sp erg illu s niger, która została ijuż opra co w an a w K atedrze Chemii Rolniczej SGGW. Tą drogą można byłoby pokusić się chociaż o orientacyjne określenie liczb granicznych dla z a w a rto śc i Co w poszczególnych typach gleb oraz roślin u pra w nych i łą ­ kowych. N a tu ra ln ie jest to za d a n ie trudne, j a k w iadom o bowiem plon ro- lin zależy od zespołu w szystkich czynników wegetacyjnych.

P om im o to n aw et orientacyjne liczby gra nic zne byłyby bardzo pomoc1 n e dla rolników i dla zootechników.

Obecny stan i pröjektowane kierunki badań ₃₃

W naszej lite raturz e badawczej nie m am y w p ra w d zie żadnych danych co do reszty tak zw anych m ikroelem entów niezbędnych, a m ianowicie do m olibdenu i cynku. Jeżeli chodzi o molibden, to o d g ry w a on wybitną rolę w m etabolizmie azotow ym w roślinach, szczególnie krzyżowych i m otyl­ kowych, ponieważ molibden redukuje azotany.

O rientacyjne zaw artości1, Mo w roślinach i glebach są podane w p r a ­ cach S. Liwskiego, J. G o ł ę b i o w s k i e g o i innych. Należy podkreślić, że analizy na oznaczanie Mo są żmudne, a stosow ane metody nie zawsze pewne. Kto wie, czy do o zna cza nia Mo nie dałoby się w prow adzić metody mikrobiologicznej, co znacznie ułatwiłoby badania.

Nie m am y ż a dnego rozpoznania co do zaw artości cynku w naszych glebach, ani odnośnie zapotrzebow ania roślin na ten pierwiastek. Z a w a r ­ tością cynku w. roślinach łąkowych i bagiennych za jm ow a ł się S. Liw ­ ski [31].

S ądzą c z literatury zagranicznej cynk posiada pow ażny wpływ na zdrowotność i zw ią zan e z tym plonow anie sadów owocowych. Z bad a ń laboratoryjnych wynika, że cynk wpływa dodatnio na przebieg procesów am onifikacyjnych i nitryfikacyjnych [31, 45]. Podobno niedobór Zn w p a ­ szach odgryw a dużą rolę w procesach ro z m n a żan ia zw ierząt domowych i w ywiera duży wpływ na czynności gruczołów płciowych.

R easu m u jąc m ożna powiedzieć, że udział n a s z w dziedzinie badań nad m ikroelem entami jest, j a k dotychczas, bardzo skromny, stopniowo jednak w zrasta. Trzeba tylko, aby prow adzone prace odpowiednio skoordynować. M am y już poniekąd rozpoznanie, że mikroelem enty m o g ą m.eć w naszych w.arunkach pew ne znaczenie w praktyce rolniczej. Nie m am y jed n ak jeszcze ścisłych co do tego wskazówek.

Na zakończenie w ydaje się, że będzie rzeczą s łu s zn ą nakreślić ogólne kierunki dalszych badań.

1. Zachodzi potrzeba utworzenia specjalnej placówki (PAN lub IUNG) w celu koordynacji b ad a ń polskich uczonych pracujących nad m ikroele­ m entam i w dziedzinie fizjologii chemii rolnej, g leboznaw stw a, produkcji roślinnej, zootechniki, a może i medycyny w eterynaryjnej.

2. P ie rw sz y etap powinien obejm ować b a d a n ia zaw artości m ikroele­ mentów w różnych typach gleb, szczególnie form p rzysw ajalnych i w ró ż­ nych g a tu n k a c h roślin upraw nych oraz w naw ozach m ineralnych i o r g a ­ nicznych.

3. O kreślanie p rz ysw ajalnych mikroelementów, szczególnie w glebach, budzi pewne zastrzeżenia. S tosow ane metody są w yjątkow o pracochłonne, a poza tym w y m a g a ją często specjalnej a p a r a tu r y i nie zaw sze dostępnych indykatorów.

34 Aleksander Maksimów

W zw iązku z tym proponuję opracow anie i za stosow anie m*etod pro­ stych, dostępnych dla m aso w e g o oznaczania, j a k np. metody chemiczne P eiw ego i metody mikrobiologiczne, np. za pomocą A sp erg illu s niger.

4. N ależałoby rozszerzyć dośw iadczenia polowe, przy czym b ad a ć te pierw iastki, których znaczenie praktyczne w rolnictwie zostało mniej w ię ­ cej ustalone. W chodziłby więc w grę bor, miedź oraz w m ałym zakresie m a n g a n w glebach obojętnych i zasadowych.

5. P o ró w n an ie oznaczeń analitycznych z w ynikam i doświadczeń polo­ wych pozwoli ustalić zależność pomiędzy za w arto śc ią m ikroelem entów w glebie a działaniem stosow anych mikronawozów. O trz y m a n e d ane m o ­ głyby być w y k o rz y stan e do rejonizow ania stosow anych m ikronawozów.

6. Trzeba prow adzić b a d a n ia z m ikroelem entam i przy dolistnym odży­ w ia n iu roślin oraz z a p ra w ia n iu nasion.

7. Należy u stalić potrzeby roślin upraw nych w stosunku do m ikroele­ m entów. Trzeba przy tym trak to w a ć rośliny indyw idualnie w zależności od gatunku.

8. P o ż ą d a n e byłoby u rz ąd za ć od czasu do czasu Krajow e Sypozjum o m ikroelm entach w celu zorientow ania się co zostało już zrobione i co należy zrobić oraz dla w p ro w ad ze n ia pewnych korekt w kierunkach i p r a ­ cach badawczych.

9. S topniowo należy dążyć do opracow ania m ap y zaw artości m ikroele­ m entów w glebach oraz opracow ać klucz do rozpoznania niedostatku względnie n a d m ia r u m ikroelem entów w roślinach.

10. Byłoby celowe produkow anie niektórych m akronaw ozów z a w ie ra ­ jących bor, miedź, m a n g a n , a może molibden.

11. P o ż ą d a n e byłoby prow adzenie b ad a ń z zastosow aniem ra d io a k ty w ­ nych izotopów niektórych mikroelementów.

12. P o w aż n y m ham ulcem dla prow adzenia bad a ń nad m ikroelem en­ tami je s t niedostateczne p rz ygotow anie naszej młodej kadry. Należałoby w prow adzić specjalizację w tym kierunku w Zakładach Chemii Rolniczej, G leboznaw stw a i Torfoznaw stw a.

13. Trzeba ustalić chociaż w przybliżeniu potrzeby nasz ego rolnictwa na niektóre m ikroelem enty na najbliższe 5— 10 lat i zobowiązać przemysł chemiczny do produkcji odpowiednich mikronawozów.

14. Prow adzić bad a n ia nad fizjologiczną rolą mikroelementów.

15. Informować rolników i zootechników o znaczeniu mikroelementów za pomocą odczytów i popularnych w ydaw nictw .

Obecny stan i projektowane kierunki badan ₃₅

S T R E SZ C ZE N IE

Autor omówił obecny s ta n i projektow ane kierunki b ad a ń w dziedzinie m ikroelementów w P olsce oraz prz eg ląd publikacji ogłoszonych w Polsce na ten tem at.

LITERA TU RA

[1] f i a s z y ń s k i T.: M ikroelem enty w niektórych g atu n k a c h traw i ro ślin m otylko­ wych. A cta Soc. Bot. Poiloniae, Vol. GCIV, 1955, s. 335.

[2] В a s z y ń s к i T., S ił a w i ń s к i W., Z a w >a»d .z к а I., Z a w .a id .z K i K.: Torfo­ wisko w ysokie G orbacz, cz. II. A cta Soc. Bot. Poloniae, Vol; XXV, 1956, s. 425. [3] B i r e c k i !M.: ‘W pływ naw ożenia borem n a w zrost, rozw ój oraz plon ziem niaka.

Roczm. N auk Roki., t. 58, 1951, s. 113— 126.

[4] B o r a t y ń s k i K-, B u r s t ö m L.: P o b ieran ie miedizi i mainganiu przez pszenicę pir.zy różnym pH . Roczn. N auk Roln., t. 38, z. 2—3,. 1937, s. 147— 170.

[5] Cih ł o -d k o w s к i A., i S ł a w e t i a L.: B rak k o b altu przy czy n ą śm iertelnych aciho- irzeń u tryków . (Medycyna Wet., n r 7, 1951, ,s. 481.

[6] D ą b r o w s k a W. , Ż e b r o w s k i L., L e s i auk K-, B ł o ń s k a J.: I. Szybkość reakcji krwiotwórczej ma podstaw ie kobaltu u IkiurGząt. II. Badami,a n a d rolą ko­ baltu w rozwoju zarodków kurzych. Roczn. (Nauk Roln., t. 66, z. 4, ser. ВТ, 1953,

s. 113— 119.

[7] D ą b r o w s k a W., Ż e b r o w s k i L., L e s i а к K-, В ł o ń s к .a J.: Szybkość r e ­ akcji krw iotw órczej nai p odstaw ie kobaltu u k u rcząt. Roczn.. Naiuk iRolni., t. 67, z. 2, ser. ВТ, 1954, «s. 257—268.

[8] D ę b o W s к i S.: 'Wpływ m ikroelem entów n a rnzw ój chorób w irusow ych i plony ziem niaków . Nowe Roln., nr 15, 1958, s. 628.

[9] D o m a ń s k i E.: M ikroelem enty gleb ilekkidh i id i w pływ n a zdrow otność zw ie­ rz ą t. P o stęp y N auk Roln., z. 6, 1954, s. 25—39.

[10] E w y Z., B o / b e k S.: Poiziom jodu zw iązanego z biailkiem w surow icy bydła ra s y czerw onej polskiej z okręgów wo 1 o tw órczych P odhala. M edyc. Wet., mr 2, 1959,

s. 100.

[11] G ó r s k i М.: ‘W pływ zw iązków boru ,na w zro st ro ślin . Roczn, N,auk Roln., t. 2, z. 1 - 2 , 1932, s. 2 7 - 4 4 .

[12] G r a b o w s k i ) K., R у id e 1 S., Si z e w c z y k J., Z a l e w s k a E .: N iedobór smb- stancji śladow ych oraz hipow itam inoza B12 u bydła i ow iec n a g le b a d i torfow ych ■do.li.niy :n:aidinoteckiej. Roczni. N auk Roln., t. 68, -ser. E, z. 3, 1958, ś. 213.

[13] G r o c h i u l s k a M.: W pływ niektórych m iKroelem entów »na w ielkość tro ci diunaj- cowej. Zesz. Naiuk. U niw . Jag iello ń sk ieg o — Z oologia, z. 1, 1957, s. 75.

[14] H a u p t m a n В.: P rzypadek m asow ego s c h o r o w a n i a ow iec n a tle niedoboru su b stan cji śladow ych. Medyc. Wet., o r 11, 1957, s. 654.

[15] K a b a t a A.: Z ag ad n ien ie sorpcji m iedzi i kobaltu w glebie. P o stęp y N auk Roln., iR. 7, ;z. 4, 1955, s. 53—60.

[16] K a b a t a A.: O zaw artości kobaltu w niektórych g le b a d i o b szaru św iętokrzy­ skiego. Roczin. Glebozn., t. 3, 1954, s. 323.

[17] K a b a t a A.: »Występowanie kobaltu w glebach łąkowych i pastw iskow ych /nie­ których terenów górskich. Roczn. N auk Roln., t. 70, ser. A, z. 4, 1955, s. 609—615. [18] K a b a t a A.: O m ów ienie m etod o zn aczan ia kobaltu w glebach ip,rzy zastosow aniu

36 Aleksander Maksimów

[19] K - a b a d a A.: 'W stępne prace dotyczące w ystępow ania k obaltu w g le b a d i Z akładu N aukow o-B iaéaw cz*ego w Slejniku. Rocan: G le b o m , t. 4, 1955, s. 210.

[20] K a b i a t a A.: Z aw arto ść kobaltu, m iedzi, niklu w n a jw ażn iejszy ch glebach o,r:u sianie nadinoteckidh i ,n aid odrzańskich terenów łąkowych. Roczn. Roln., t. 78, ser. Л, z. 3, 1958, s. 379.

[21] K a b i a t a A.: Aikitualne z ag adln i eni.a dotyczące m ikroelem entów w rolnictw ie szkoc­ kim. P ostępy N auk Rolo., ж 3, 1958, s. 127.

[22j i \ a b a i a A.: ivomuiniKat inlorm aicyjny z P ań stw o w eg o L ab o rato riu m dla b a d a ń Gleby, Roślin i Żyw ienia w Sfcanacili Zjednoczonych. P ostępy N auk Roln., гиг 2, 1у59, s. 125.

[23] K a m i ń s k i J.: O zn aczan ie jo d u w sianie i w w odzie w woiotw órcdycn re jo n a c i woj. [Krakowskiego. Medyc. W e t, <nr 11, 1ы5^, s. 67-8.

[24] . K o ł o d n a G.:ł W pływ m ag n ezu i azotu n a p ow staw anie tłuszczu u M ucor tnocedo. A cta Soic. B otanic. Poloniae, .nu' 4, 1937.

[25] К o - t e r М.: /Przyczynek (do 'poznania w pływ u bo-ru n a w zro st jo ślin. R ocm . Nauk RoJn., t. 51, 1949, fi|. 65.

[26] K w i e c i ń s k i R.: Próby w y jaśn ien ia m echanizm u d ziałan ia siarczan u m iedzi na glebach torfow ych. P am iętnik P a ń stw . Ims.t. N auk Gosp. W iejskich w P uław ach, t. 11, 1930, is. '553.

[27] L i t y ń s k i T., J u r k o w s k a H., P i e n i ą ż e k D.: Wpływ fluoru na kropidlaka {A spergillus n ig er). A cta M icrobiol. Polom., t. 5, nr 1—2, 1956, s. 147.

[28] L i w s k i S.: Z aw arto ść 'm anganu, boru, miedzi, kobaltu, cynku i żelaza w то śl i - nach 'łąkow ydi i bagiennych. Zesiz.. Probl. Post. Nauk Roln., w druku 1960.

[29] L i w s k i S.: W pływ m ikroelem entów Mn, B, Cu, Go, Mo i Zn na jakość paszy. M ateriały z M iędzynarodow ej K onferencji M elioracyjnej. Lu'blin, 1959.

[30] L i w s k i S.: M ikroelem enty — m angain, żelazo, bor, m iedź, kobalt, cynk i m olib­ den w roślin n o ści łąkowej i bagiennej. Roczn. N auk Roln., ser. F, w druku, 1960. [31] M .а с i а к F.: W pływ niektórych m ikroelem entów (Cu, B, Zn) na «przebieg .nitry-

fikacji w torfach surow ych i am oniakow anych. Roczn. Nauk Ro,ln>.,. ser. A, t. 71, z. 3, 1955.

[32] M a c k o S.: IW spraw ie b ad ań m ikroelem entów . Ko-smos) z. 1, 1955, s. 41.

[33] M / a . j e w s k i F., M a j e w s k , a W.: B a d an ia nad' w pływ em boiru n a pom idory. Roczn. N auk Roln,., t. 68, ser. A, z. 1, 1953, s. 65—84. 1

[34] M a j e w s k i F.: F izjologiczna ro la boru w roślinie. P o st. »Nauk Roln., n r 2, 1956, s. 47.

[35] M a j e w s k i F.: W ystępow anie i .zachow anie się boru w gilebadh. 'Post. Nauk Roln. nir 2, s. 31, 1957.

[36] M a j e w s k i F.: Z ag a d n ie n ie n aw o żen ia boirem. P ostępy Nauk Roln., nr 5, 1957, s. 136.

[36a]M a j e w s k i F.: I. Badiania inad ipotrzeba naw ożenia borem. II. Z aw artość boru w ro ślin ach jako p o d staw a określenia 'potrzeb «nawożenia. W druku.

[37] M a ł y s o w a E.: (Wpływ n aw o żen ia fosforow ego i borow ego n a plon i sk ład che­ m iczny soi. Zesz. N auk. W SR W rocław — Rolnictw o, ,z. 1, 1955, s. 135— 152. [38] M - a k s i m o w A.: W/airtość naw ozow a odpadków przem ysłu borow ego. Roczin. N auk

Roln., t. 59, 1951, s. 23.

[39] M a k s i m ó w A.: M ikroelem enty i ich znaczenie w życiu ro ślin i zw ierząt. P o d ręcz­ nik, W arsz-awa, 1947, s. 175.

Obecny stan i projektowane kierunki badan ₃₇

[40] M aksim ów A.: M ikroelem enty i m ikronaw ozy. Podręcznik. W arszaw a, PW RiL, 1949, :s. 286.

[41] M a k s i m ó w A.: M ikroelem enty i id i zn aczen ie w 'żydu organizm ów . M onoigrafia. PWiR:łL,, W arszaw a, 1954, s. 420.

[42] M a k s i m ó w A.: M ikroelem enty w rolnictw ie. P o d ręczn ik , PWtRiL, W arszaw a, 1955, s. 76.

[43] M a k s i m o i w A.: Mikroinawozy. W druku.

[44] M a k s i m ó w A., C i r o b o c < z e i k E.: Z naczenie m ikroelem entów przy upirawie w a ­ rzyw ma torfach. Roczn. Nauk Rolo., t. 68, A-3, 1954, ;s. 47.

[45] M a k s i m ó w A., D 1 u b л к o. w s k i S.: N itry fik acja azotu torfów am oniakow a­ nych. Roczn. Na;uk Roln., ser. A, it. 66, z. 1, 1952.

[46] M а к s i m o w A., L i w s k i S.: M ikronaw ozy n a glebadh -torfowych. Roczn. Glebozin., t. 2, z,. 1, 1952, s. 11.

[47] M a k s i m ó w A., L i w s k i S., K o z a k i e w i c z A.: A grochem iczna ch arak tery ­ styka torfu .na p o d staw ie badań to rfo w isk a Pulw y. Roczin. N auk ,Roln., t. 74, ser. F, ;ż. 1, 1960.

[48] M a k s i m ó w A.: O k r u s z k o H.: Sorpcja i elektroliza m iedzi w torfadh. Roczn. Glebozin., t. 1, 1950, s. 22.

[49] M a k s i m ó w A., O k n u s . z k o H., L i w s k i S.: Torfow isko B iebrza. Roczn. N auk Rolin., t. 68, A -l, 1953.

[50] M a k s i m ó w А.: О к .r u s z к o H., L i w s к i S.: Torfow iska biebrzańskie — K u - wa.sy, Modzelówka^ Jeigrz-nia. Roczn>. N auk Roln., t. 71, A-3, 1955.

[51] M a k s i m ó w А., О к r u s z к o H., L i w s k i S.: Torfow isko biebrzańskie — B rze­ ziny Ciszew skie. Roczn. Nauk Robi., t. 72, ser. A, 1956.

[52] M a k s i m ó w A., P a w l a k T.: Sorpcja m a n g a n u w torfach. -Roczn. N auk Rolin., t. 59, 1951, s. 17.

[53] M i c h a l s k i J.: Laka i torfowiskoi. W arszaw a, 1935.

[54] M i e c z y ń s k i J.: Z naczenie m ikironawożenia dla ipodniesienia pilonów burak a c u ­ krow ego. Nowe R o la , n r 6, 1953, s. 3 1 —37.

[55] M u s i e r o w i c z A., K r z y s.z o w s-ki J., W o n d r a u s c i h A.: S tu d ia .nad w pły­ wem w ielkości »dawki siarczanu miedzi na wysokość planów ziarn a o w sa i jęczm ie­ nia uprawianycfh .na dublańskim torfie iniskim. Roczn. N auk Roln., t. 50, 1948, .s. 51—70.

[56] M u s i e r o w i c z А., К u ź n i с к i F., Z a g i t .z J.: M a te ria ły do p o zn an ia z a w a r­ tości mainganu w glebach polskich. Roczn. Gleboizn., t. 1, 1950.

[56a]M u s i e r o w i c.z A.: Roczn. N auk 'Ro'ln. i Leśn., t. 29, 1939.

[57] M u s i e r o w i c z ' A., L e s z с .z у ń s k ai E., N o 'w< a'k H,: Z aw arto ść w glebach woj. w arszaw sk ieg o m a n g an u i ty ta n u ro zp u szczaln eg o w stężonym kw asie siark o ­ wym. Roczn, Glebo,zm., t. 2, 1952, s. 173.

[57a] M u s i e r o w i c.z A. i w spólpr.: Gleby woj. w arszaw skiego'. Roczn. N auk Roln., t. 75, ser. D, 1956.

[57b] M u s i eir o w i c.z A. i w spółprac.: Gleby woj. łódzkiego. Roczn. N auk Roln., t. 86, 'ser. D, 1960.

[58] M u s i e r o w i CiZ A., i R u t W.: M ateria ły do poznania -zaw artości boru w ,glebach. Roczn. N auk Roln., t. 50, 1948, s. 51—79.

[59] N o w o s i e l s k i O.: D ostępne form y m an g a n u a potrzeby naw ozow e gleb. Roczn. Glebozn., t. 7, 1959, s. 139.

[60] N o w o s i e l s k i O., S e w e r y n T.: P rzy d atn o ść A spergillus niger do o zn acza­ nia m a n g a n u dostępnego w glebie. Roczn. Glebozn,., t. 7, 1959, s. 65.

38 Aleksander Maksimów

[61] N o w o s i e l s k i O., S e w e r y n T .r M a n g a n dostępny dla A sp erg illu s niger a m a n g a n wymieńmy i ro zp u szczaln y w w odzie. .Roczn. 'Glebo,z.n., t. 7, 1959, s. 97. [62] N o w o t n y A.: W pływ -boru na rozw ój soi i :bu:raików cukrowych. P am iętn ik P ań stw .

In st. Nauk. -Gosp. W iejskiego w -P uław adi, i. 15 l 935. s>. 19—35.

[63] N o w o t n y A.: W pływ boru .na rozw ój żółtego lufrimu w obecności w apnia. P a ­ m iętnik P ań stw . In st. Nauk. G osp. W iejskiego w P u la w ad i, t. 16, z. 1, 1937, s. 49—70.

[64] N ю w o t in y - !M i e с m у ń s к a A., IW r ó b 1 e w .s‘ik a 7.,: W plvw m ikroelem entów (m an g an u i bo ru ) ma iro-zJwój loomidotrów. Roczn. Nauk Roln.. t. 54, 1950. s. 257—272. [65] N o w o tm y - M i e c z y ń s к a A., R u s z k o w s k a М.: Próba o p raco w an ia biolo­ gicznej m etody oznaczania iprzyswajailmego • m an g an u w glebie. Roczki. Nauk Roln., t. 66, ser. A, iz. 1, 1952, s. 181.

[66] N o w o t n y - M i e c z y ń s k a A., R u s z k o w s k a M.: W olvw mamo-япи sto so ­ w anego w różmydh okresach rozw oju pom idorów na id i w zro st i ow ocow anie. Roczn. N auk Roln., t. 68, ser. A, 1954. s. 670.

[67] N o w o 'tm у - M i e с z у ń s к a A., R u s z к o w s к а М.: Wiolyw m a n g a n u i żelaza ma rozw ój zaw irusowam ych ziem niaków . -Roczn. Na:uk Roln., t. 68, ser. A, z. 4, 1954, s. 670.

[68] N o w o tm у - M i e c z y ń s к a A.: B iologiczne fu n ^c;e m ikroelem entów . K osmos, ■z. 4, 1954. s. 389.

[69] N o w o t n у - IM i e 'C z у ń s V a A.: Ni-eM ^e пгоЫ ету m ochani/m u w bzam ia w ol­ n e g o azotu. Acta M icrob. Polon.. Vol. V I II. n-г 3 —4, 1959.

[70] N o w o t n y - M i e с z V ń s a A.: Nowe dro?? ba'dlań nad m ikroelem ent am i. P o -sitepy Nauk Roln.. ,z. 4. 1°60. s. 138—146

[71] N y r e k S.: 7w iązki koba'ltu i ich rola w biodhemii. M-edyc. Wet., ж 3, 1954, s. 121. Г721 N y r e k S.: N iedobory kobaltu. Medyc. Wet., n r 4. 1954. s. 201.

[73] P i e t r u s.z c. z v ń s k i Z:: W pływ m an g an u .na- proces n itry fik acji am oniaku. Roczn N auk Roln.. t. 9, z. 2. 1923, s.' 2 3 5 -2 8 7 .

[74] P r e s J., F-r i ł z Z.: Nie m a sukcesów h rd o w la n v d i bp? nraw idlow ego żyw ienia m in e ra lnepro i w itam inow ego. P rzeg l. HrHnwI . ,rr 2. 1%0, s. 16— 18.

[75] R e i f e r I.: S rv b k a m etoda oznaczania k obaltu w m ateriale roślinnym . Roczn. N auk Roln,, t. 62, 1952, s. 99— 106.

[76] R ó ż y c k i <K.: Z naczenie jodu w żyw ieniu zw ierząt użytkow ydh. P rzeg l. H-odowl., ■nr 9, 1930. s. 1— 11.

[77] R y ś R.: P o laro g raficzn e oznaczanie rmodH w plynadh ustrojow ych u przeżuw aczy. Roczn. Nank Roln.. t. 66. 7. 2, 1953, s. 127.

[781 R v $ R.: Zm-anzenie m e+ h o lizm u miedz! w hodołwli zw ierząt. Pos.tęoy N ?uk Roln., R. 6. ;Z. 6. 1954. s. 66—>77.

[79] R y ś R.. Ł a z a r s k a B.: «Badania n a d m etaboli7m em m iedzi i m olibdenu. Cz. I. Roczn. Nauk Roln.., t. 70, ser. ВТ, z. 1, 1955, s. 1—5.

[80] R :y ś R.: M odvfikacia kolorym etryczina ozniaczan^ mied.zi* we krwi m etodą M cF ar- lana. 'Roczn. iNauk Roln., it. 69, ser. ВТ, z. 2, 1955, s. 301—304.

[81] R y ś R.: Zadhowamie się m agnezu w surow icy krw i k rów karm ionych m ocznikiem . Roczn. N auk Roln.. ser. B, z. 2. 1959, s. 229.

[82] R y ś R.: O roli niektórych m ikro elem entów (cz. I —m ied ź). P rzeg l. Bodow i., n r 5, 1959, s. 31—34.

[83] R y ś R.: O roli niektórych mikroeleimenitów (cz. I I —m anigan). P rzeg l. Bodow i., n r 6, 1959, s. 30—32.

[84] R y ś R., G r o b 1 e w s к i S., S t y c z y ń s k i B.: D alsze b ad an ia niedoboru miedzi na niektórych terena-ch Polski. Roczn. N auk Roln., ser. ВТ, z. 3, 1957, s. 365—386.

Obecny stan i projektowane kierunki badan ₃₉

[85] R y ś R.: Z naczenie m a n g a n u w przem ian ie m aterii. M edyc. Wet., n r 5, 1959, s. 285. [86] S a r o s i c k J.: Z aw arto ść dhrom u a karłow atość u Senecio w iscosus L. A cta Soc.

Bot. P o ’oniae, Vol. X XV II, пт 1, 1957, s. 1.

[87] S a r o . s i <e к J.: Z aw arto ść ołow iu w C alam agrostis epigenos. A cta Soc. Bot. P o - loniae, Vol. X X V III, n r 3, 1959, s. 447.

zw ierząt. Roczn. Nauk Roln., t. 72, ser. F, z. 2, 1957, s. 929.

[88] S e i d 1 e r S.: .B'adlainia inaid w pływ em m ikroelem entów na rozw ój i produkcyjność [89] S 1 e b o d z i ń is-k i A.: Jod rad io ak ty w n y w badani/ach czynności .tanczycy. Medyc.

Wet., .nr 8, 1959, s. 488.

[90] S t a r e k J. R.: Wiplyw boru ma pom idory w różnych okresach idh rozw oju. A cta Soc. Bot. P olon i a e. Vol. XXIV, m 1, 1955, e. 675.

[91] S t r z e m si ki M.: Nowy problem niedoborow y «w Polsce. Medyic. Wet., тьг 3, 1955, s. 223.

[92] S t r . z e m s k i М.: G eochem ia a w etery n aria. M edyc. iWet., mir 3, 1953, s. 122. [93] S t r . z e m s k i М. , G a w ę d a Z.: In w en tary zacja m an g an u w glebadh „przed czw ar-

to rzęd u ’4 'woj. kieleckiego. Ro-czn. N auk Roln., t. 70, ser. A, ;z. 1, 1954, s. 17—24. [94] S t r ; z e m s k i М., G a w ę d a Z.: In w e n ta ry z a c ja ty tan u w .glebach pr.zedczw arto-

irzędu woj. kieleckiego. Roczn. N auk Rolin., t. 70, ser. A, ;z. 1, 1954, s. 135— 144. [95] S t r z e m si ki M.: iMangain ja:ko m iernik koncentracji biologicznej elem entów po-

k arm o w y d i w glebie. K osm os, z. 2, 1954, s. 220.

[96] S i r z e m s k i M.: Siprawa zaw artości niektórych .zootechnicznie w aiżnydi m ikro­ elem entów w różnych glebach. P rzegl. Hodowl., t. 7, 1956, s. 31.

[97] Ś w i ę c i c k i C.: O znaczanie ro zp u szczaln eg o boru m etodą elektrolizy w skałach w ęglanow ych. Roczn. jGlebozm., dodatek do toniu 7, 1959.

[98] Ś w i ę t o c h o w s k i B.: P race dośw iadczalne o ra z sprawozdam i a z działalności Rolm. i A grot. Z akładu D ośw iadoczaln. w Pulawaiah. P uław y 1927— 1937.

[99] S w i ę t o . c i h o w s k i S., Ś w i ę t o c h o w s k a M.: Z a ry s u praw y torfów . W a rs z a ­ wa, 1935.

[100] S w i -ç t o c li o w s к i B.: Spr aw ozdanie stacji dośw iadczalnej torfow ej w S a r­ nach. 1932.

[101] S ,z a i 1 ia r s к i J.: Przyczynek do .zatnuć siarczanem m iedzi u drobiu. M edyc. Wet., nr 8, 1947, >s. 527.

[102] T e r l i k o w s k i F., G ó r n i c k i T.: Z aw arto ść tytaniu w niektórych roślinach upraw nych. Roczm,. N auk Roln-., i. 25, z. 2, 1933, s. 289—298.

[103] T e r l i k o w s k i F., M i l k o w s k i K.: W pływ zw iązków boru n a rozw ój n iek tó - iryidh .roślin. Roczn. N auk Rolin., t. 31, z. 1—2, 1934, s.

167—202-[104] T e r l i k o w s k i F., N o w i c k i B.: Z aw arto ść boru w niektórych glebadh, ro ś li­ nach i naw ozach potasow ych. Roczn. N auk Roln., t. 28, z. 1—2, 1932, is. 135— 144. [ 105] T u >c ih a ß к o A., C z e k a l s k i A., W o j t o w s к a R.: W ykorzystanie p rzez ro ś ­

liny boru i m an g a n u iz naw ozów organicznych. W druku.

[106] W o j с i e с !h o w s к i J., P r z y b y l s k a J.: W pływ ró żn eg o stosunku w apnia, boru i k w asu indblooctow ego n a to zw ó j system u korzeniow ego S tn a p is alba. Roczn. N auk. Roln., ser. A, 1 79, z. 2, 1958, s. 541.

[107] W r ó b l e w s k a Z.: Wiptyw m a n g a n u i 'boru nia w arto ść użytkow ą pomidbrów. Rozn. Nauk Roln., t. 70, ser. A, 1955, s. 315—316.

[108] Z i e m s k a J.: W pływ naw ożenia .m ikroelem entam i (Fe, M n i Cu) przy różnych pH gleby ina zaw artość kw asu askorbinow ego, beta — k aro ten u oraz innych k areto n o - idów w szpinaku. P o st. N auk R o la , R. 6, z. 6, 1954, s. 109— 111.

40 Aleksander Maksimów ДЛЕКСЯНДР МЯКСИМОВ О Н А С ТО Я Щ ЕМ П О Л О Ж Е Н И И УЧЕНИЯ О М ИКРОЭЛЕМ ЕНТАХ В П О Л Ь Ш Е И О ПРЕД П О ЛА ГА ЕМ Ы Х ИСС ЛЕДО В А Н И Я Х ПО ЭТОМУ В О П Р О С У К а ф е д р а Т о р ф о в е д е н и я В ар ш а в с к о й Г лавной С е л ь ско х о зя й ств ен н о й Ш колы Р е з ю м е А в тором и з л о ж е н о н а с т о я щ е е п о л о ж е н и е д е л а и п р о гр ам м а д а л ь ­ нейш их и с с л е д о в а н и й в о б л а с т и учен ия о м и к р о э л ем ен та х в П ольш е, а т а к ж е с д е л а н о о б о з р е н и е труд ов н а п е ч а т а н н ы х в П о л ь ш е на эту тему.

A LEK SANDER M A KSIM ÓW

P R E S E N T STATE AND P R O P O S E D D IR E C T IO N O F R E S E A R C H IN T H E F IE L D O F M IC R O E L E M E N T S IN PO LA N D

Dept, of «Peat Science, C entral School of A gric. Econom ics, W arsaw

S u m m a r y

A uthor discousses the present sta te and the proposed directions of Polish research on m icroelem ents and surveys' the respective Polish literature.