Andrzej Wąsek
"Strafverteidigung - wozu?", Mark
Pieth, Basel-Frankfurt am Main, 1986
: [recenzja]
Palestra 32/7(367), 140-145
140 Notatki Nr 7 <967)
Spośród artykułów naukowych w arto wymienić „Zasady mię
dzynarodowego prawa karnego na tle współczesnych ustawo-
dawstw” (pióra sędziego Antoniego Kusza), „Zbieg przestępstw —
„Zarys historyczno-porównawczy” (autor sędzia Adam Berger),
„Indywidualistyczne i społeczne pojmowanie orzecznictwa cy
wilnego” (adwokat Antoni Pastuszka, wykładowca Uniwersytetu
-Lubelskiego), „Organizacja notariatu — Uwagi do projektu usta
wy notarialnej^’ (Henryk Angiewicz) i artykuł „Czy pełnomocnik
władzy skarbowej jest uprawniony do popierania kasacji w spra
wach z ustawy karnej skarbowej” (Stanisław Czerwiński).
Niezwykłe ciekawe są niektóre opracowania historyczne:
„Z dziejów sądownictwa w dawnym Lublinie” (autorem jest
Kustosz Archiwum Państwowego w Lublinie Jan Riabin),
„Dawne amnestie polskie” (prokurator Ludwik Wójcik), „Z ra
domskich wspomnień hipotecznych” (Józef Bekerman) i wreszcie
historyczny artykuł z dziejów samoistnych poczynań prawnictwa
polskiego pt, „Sądy obywatelskie w Lublinie (autor: prezes Sądu
Apelacyjnego w Lublinie Bolesław Sekutowicz).
Bogactwo materiału zgromadzanego w tym regionalnym lu
belskim numerze <z 1933 r. może świadczyć o aktywności nie
tylko zawodowej, ale i wysokiej kulturze lubelskiego środowiska
prawniczego. Jest wysoce prawdopodobne, że fakt ten wiąże się
z owocną działalnością Towarzystwa Prawniczego w Lublinie,
które skupiało ponad stu członków spośród prawników nauko
wych i praktyków: sędziów, adwokatów, prokuratorów i no
tariuszy.
adw. Tomasz Majewski
R E C E IV Z J J E
M a r k P i e t h : Strafverteidigung —■
wo,su?, Basel —
Frankfurt am Main, Wyd&wmętioo Helbing und Lich-
tenhahn 1986, s. 46
Dużym powodzeniem cieszy się obecnie w księgarniach, szw ajcarskich niew ielka praca dFa M. Pietha poświęcona problem atyce obrony w sp ra wach karnych. Rzecz jest żywo i kom petentnie n a p isa n a A utorem jest miody adw okat i jednocześnie prącpw nik naukow y Wydziału P raw a U ni wersytetu w Bazylei (szczęśliwe połączenie nauki praw a z praktyką). W arto zapoznać ciytelniką „Palestry’,’ z tą pracą. Już jej prow okacyjny tytuł (w wolnym przekładzie polskim : „Obrona w spraw ach karnych — a po cóż ona?”) zapew nia interesującą lekturę. I zapow iedź ta zostaje spełniona.
N r 7 (3G7) R ecenzje U l.
a także wykonawczego są z uw agą śledzone i analizowane za granicą. O party na nowoczesnych ideach polityki krym inalnej i zasadach techniki legislacyjnej szw ajcarski kodeks karny z 1937 r. zyskał sobie opinię jed nego z lepszych kodeksów XX wieku. Polski ustaw odaw ca karny czerpał przed w ojną wzory zaw arte w m ateriałach szw ajcarskiej komisji kodyfi kacyjnej. Widoczne jest to w k.k. z 1932 r. Dobrą opinią na forum między narodowym cieszy się szwajcarskie więziennictwo (gorszą, natom iast u siebie w kraju). Do pozazdroszczenia jest relatyw nie niska przestęp czość w Szwajcarii. W sprzężeniu zw rotnym z tym faktem pozostaje łagodna polityka karna sądów szw ajcarskich. O tych spraw ach pisze się u nas.1 Mało natom iast wiemy o szw ajcarskiej procedurze karnej» O rientacja w tym zakresie nie jest zresztą prosta naw et dła samych Szwajcarów, ponieważ w ich k raju obowiązuje 26 kantonalnych i 3 fe deralne (wojskowa, dotycząca postępowania przed Trybunałem F ederal nym oraz dotycząca postępowania w spraw ach o tzw. przestępstw a adm i nistracyjne, np. celne, skarbowe) procedury karne. W przeciwieństwie bowiem do praw a karnego m aterialnego, którego tworzenie leży w za sadzie w kompetencji parlam entu federalnego, procesowe praw o karne regulowane jest w zasadzie przez parlam enty poszczególnych kantonów (lub też pólkantonów). Różnice między k.p.k. poszczególnych kontonów nie są wcale tak małe, szczególnie między kantonam i niemiecko- i fan- cuskojęzycznymi. A wszystko to dzieje się na terenie małego k raju (po w ierzchnia 41 288 km 2), zamieszkałym przez 6 milionów osób mówiących różnymi językami i dialektam i (języki urzędowe śą cztery: niemiecki, francuski, włoski i retorom ański).
Czas jednak przejść do recenzowanej pracy. Od razu należy zaznacz ć, że jej lektura przynieść może rozczarowanie tym, którzy oczekiwali, że szwajcarskie unorm owania karnoprocesowe, szczególnie dotyczące praw a do obrony, stanowić będą przykład rozwiązań nowoczesnych, Odpowiada jących wysokim standardom Paktów P raw Człowieka i rezolucji między narodowych stowarzyszeń naukowych. Z inform acji przytoczonych przez Autora wynika, że kwestie te nie przedstaw iają się w jego k raju n a j lepiej. Z polskiej perspektyw y można stwierdzić, że nasze unorm ow ania karnoprocesowe są lepsze w zakresie unorm ow ania praw a do obrony form alnej. Ale „nie uprzedzajm y faktów ”, w tym w ypadku — inform acji i ocen zawartych w tej książce. Oto one.
W Szw ajcarii dopiero w ostatnim czasie pojaw iają się adwokaci
specja-i P o r. A. W ą s e k : S z w a jc a rspecja-ia (w p r a c y p o d . re d . S. F ra n k o w s k specja-ie g o : P ra w o k a r n e n ie k tó r y c h p a h s tw E u ro p y Z a c h o d n ie j, W a rsz a w a 1982); t e n t e : Z a o s trz e n ie o d p o w ie d z ia ln o ś c i, k a r n e j z a p r z e s tę p s tw a z w ią z a n e z u ty c ie m p rz e m o c y w s z w a j c a rs k im p r a w ie k arn y jm , N o w e P ra w o 1963, n r 6; t e n ż e : A k tu a in e zagadni.. r.ia s z w a jc a rsk ie g o w ię z ie n n ic tw a , P rz e s tę p c z o ść n a Ś w ie c ie v*, to m X I, W a rsz a w a 1978; A. W ę s e k , Z. H o ł d a : „ P rz e s tę p c z o ś ć w Szwajcarii*'*, „ P rz e stę p c z o ść n a Ś w ie cić**, to m XV, W a rsz a w a 1983.
1 4 2 R ecenzje N r 7 (367)
lizujący się w podejmowaniu obrony w spraw ach karnych. B rak tradycji w tym zakresie tłumaczy Autor powszechną atm osferą nieufności wobec funkcji obrony. W społeczeństwie obrońca traktow any jest nierzadko jako poplecznik przestępcy, bywa przyrów nyw any do prostytutki, wśród sądow- ników zaś uważany jest za „kom ediantk”, zakłócającego szybki i spraw ny bieg sprawy. W m entalności Szwajcarów, także ludzi „z branży”, poku tuje pogląd, że ten, kto nic nie „przeskrobał”, nie powinien się obawiać postępowania karnego, natom iast ten, kto naruszył prawo, powinien za to ponieść odpowiedzialność. K antonalne procedury karne przyznają oskar żonemu j jego obrońcy dość skąpe upraw nienia do działania w procesie karnym , szczególnie w stadium postępowania przygotowawczego: Widzieć w tym należy pozostałości inkwizycyjnego modelu procesu karnego, gdzie oskarżopy nie był traktow any jako strona procesowa. W kilku kantonach praw o do stosowania aresztu tymczasowego przysługuje prokuratorow i, który jest przecież niejako „inkw izytorem ” podejrzanego. Od podejrzanego oczekuje się, że przedstaw i on dowody odciążające, np. swe alibi. Organ postępowania przygotowawczego nie jest natom iast obowiązany poinfor mować go o zebranych w spraw ie wszystkich dowodach obciążających. Większość procedur przew iduje praw o podejrzanego do odmowy skła dania wyjaśnień, ale tylko mniejszość z tych procedur zobowiązuje organ postępowania przygotowawczego do poinform ow ania podejrzanego przed rozpoczęciem pierwszego przesłuchania, że takie praw o mu przysługuje. W takiej sytuacji uprzywilejowani są recydywiści, ponieważ ci dobrze orientują się w swych upraw nieniach procesowych. Organ procesowy może natom iast narazić się na zarzut podstępnego w ykorzystywania błędu podejrzanego w celu osiągnięcia w ątpliw ej w artości korzyści procesowej.
Podejrzany przebyw ający w areszcie tymczasowym pozbawiony jest częstokroć możności swobodnego kontaktu ze swym obrońcą. Bazylejslca procedura karna przew iduje na przykład nie kontrolow ane kontakty podejrzanego ze swym obrońcą dopiero po zamknięciu postępowania przygotowawczego. Od tej reguły czynione są w yjątki, np. wtedy, gdy spraw a ma charakter szczególnie zawiły. Przez stosowanie aresztu tymczasowego (co w pewnych spraw ach jest regułą) i odcięcie podej rzanego od styczności z obrońcą organ postępowania przygotowawczego spodziewa się osiągnąć przyznanie się podejrzanego do winy. I w ocze kiwaniach tych najczęściej - się nie zawodzi. P rak ty k a aresztowań pro wadzi bowiem do tego, że w 80o/o spraw zakończonych wyrokiem skazu jącym nastąpiło wcześniej przyznanie się podejrzanego do winy. Taka postawa podejrzanego przyśpiesza i upraszcza bieg sprawy. Przyznanie się do winy ma z reguły wpływ na uchylenie aresztu tymczasowego. Ograniczenie praw a podejrzanego do obrony w postępowaniu przygoto wawczym przejaw ia się w całkowitym pozbawieniu podejrzanego i jego obrońcy praw a do wglądu w akta spraw y. W ten sposób pozbawieni zostają oni wpływu — przez swą działalność procesową — na przebieg postępowania przygotowawczego. Składane „w ciemno” wnioski dowodowe obrońcy mogą zaszkodzić interesom klienta. Niewiele zdziała w tym
N r 7 (367) R ecen zje 1 4 3
stanie rzeczy obrońca, naw et gdy zostanie dopuszczony (co nie jest regułą) do przeprowadzanych w postępow aniu przygotowawczym czynności do wodowych, np. przesłuchania świadka.
Można by oczekiwać, że sytuacja praw na oskarżonego i jego obrońcy zm ieni się gruntow nie na ich korzyść w stadium postępowania jurysdyk cyjnego, gdzie będą mieli praw o żądania przeprow adzenia nowych do wodów. Tak się jednak dzieje tylko według niektórych procedur kanto- nalnych. W innych upraw nienia te są wyłączone, gdyż tam sąd orzeka głównie „n a.p o d staw ie a k t spraw y”, opierając się na dowodach zebra nych w postępowaniu przygotowawczym, czyli na dowodach „z konserw y”
(tak się dzieje głównie we W schodniej i C entralnej Szwajcarii). W jeszcze innych (np. w Bazylei) od uznania sądu zależy, w jakim zakresie zostaną przyjęte dowody z postępowania przygotowawczego bez potrzeby przepro w adzania ich przed sądem. Mówi się tu ta j o tzw. fakultatyw nej zasadzie bezpośredniości. W prawdzie oskarżony i jego obrońca mogą składać wnioski o „uzupełnienie” postępowania dowodowego, jednakże nie mogą już teraz wiele zyskać, gdyż sąd w yrobił już sobie pogląd na spraw ę na podstaw ie dowodów zgromadzonych w postępowaniu przygotowawczym. Inicjatyw a dowodowa obrońcy rodzi podejrzenie stosowania taktyki zmie rzającej do przeciągania procesu. Od obrońcy oczekuje się natom iast, że wygłosi dobre przemówienie po zam knięciu postępowania dowodowego, polem izując z tezami oskarżenia. Rola szwajcarskiego obrońcy w procesie karnym jest więc w poważnym stopniu ograniczona, • ponieważ jest on pozbawiony wpływu na przebieg postępow ania dowodowego w sprawie. Należy przy tym dodać, że pod groźbą poniesienia odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokatowi zabronione jest „pryw atne przesłuchiw anie” świadków.
A utor z pasją krytykuje niekorzystne dla obrońców postanowienia kanto- nalnych procedur karnych i opartą na nich praktykę organów wym iaru sprawiedliwości. W swej krytyce odwołuje się do powszechnie znanych i uznaw anych (także w Polsce) argum entów przem awiających za ko niecznością efektywnego włączenia obrońcy do procesu karnego. Udział obrońcy w postępowaniu przygotowawczym i jurysdykcyjnym jest nie zbędny dla prowadzenia procesu opartego na zasadach kontradyktoryj- ności i równości broni, w którym oskarżony nie jest przedmiotem, lecz podmiotem procesu, gdzie istnieją odpowiednie w arunki do w ydania tra f nego rozstrzygnięcia. Działanie obrońcy leży nie tylko w interesie jego klienta, ale także całego w ym iaru sprawiedliwości gdyż daje możność kontroli stosowania praw a przez organy procesowe. Nie należy też za pominać, że czynności procesowe dokonywane są w urzędowym języku prawniczym, najczęściej mało zrozum iałym dla oskarżonego. Bez w łą czenia się obrońcy łatwo o zakłócenia kontaktu między organem proce sowym a oskarżonym. W tych w arunkach może dojść do fatalnych omy łek, szkodliwych przecież nie tylko dla interesów oskarżonego. Autora niepokoi przy tym niska (podobnie jak w Polsce), bo kilkuprocentowa liczba wyroków uniew inniających. Pozbawione elementów kontradykto
144 R ecenzje N r 7 (367)
ryjno.ści, tajn e dla podejrzanego i jego obrońcy postępow anie przygotOr wawczę oraz daleko posunięte, ograniczenie zasady bezpośredniości w po- stępowaniu jurysdykcyjnym stw arzają sposobność do wydania niesłusznego orzeczenia. J e s t znaną praw dą, że błędy przeprowadzonego w. postępo w aniu przygotowawczym postępowania dowodowego przenikają do poatę-: powania jurysdykcyjnego i nie. są tu ta j ła tw e g o skorygowania.
Uwzględniając sw e w łasne doświadczenie z praktyki obrończej, głosy krytyki doktryny i praktyki szw ajcarskiej oraz. udane rozwiązania w pro cedurach zagranicznych (głównie angielskiej), zgłasza Autor następujące propozycje
de lege ferendat
1) podejrzany, powinien być na samym początku poinform ow any . « kon kretnym zarzucie, o przysługującym mu praw ie do milczenia r,.skorzy sta n ia z pomocy adw okata;,
2) należy zapewnić podejrzanem u, możność swobodnego kontaktu .z obroń cą. p rzed , rozpoczęciem pierwszego . przesłuchania ' (tzw. „obrońca pierwszej godziny”);
3) . obrońca powinien mieć: prawo wglądu do akt postępow ania przygoto wawczego ;
4) obrońca pow inien.'m ieć prawo udziału w czynnościach dowodowych, a w przesłuchaniu podejrzanego powinien mieć praw o zadaw ania pytań-;
5) obrońca powinien mieć zapewnione .rzocaywiste praw o do składania wniosków dowodowych . ■ wobec ocganów postępowania przygotowaw czego i sądu; niedopuszczalna mą • być przy tym antyoypacja dowodów przez organ procesowy.
Łatw o zauważyć, że te ¡(niekiedy jednak m ała precyzyjne) wnioski Autora zbieżne są z postulatam i polskich teoretyków i praktyków ,(może poza p o stu latem . określanym w pkt 5). .Św iadczy to o tym, że problem a tyka poruszona przez M. Pietha ma uniw ersalny charakter, w ystępuje w krajach o różnych ustrojach politycznych t i gospodarczych, o odm ien nym« praw ie, kulturze,,-tradycji. , .
Trudno powiedzieć bez w nikliwej znajomości praktyki szwajcarskiego, w ym iaru sprawiedliwości w spraw ach karnych, czy nakreślony przez A utora o b raz funkcjonow ania w jego k ra ju obrony w spraw ach karnych jest W p e łn i zgodny z rzeczywistością, czy też w pasji krytycznej nie został trochę przyciemniony. Czytelnik polski powinien w szczególności pam iętać, że szwajcarskie procedury karne funkcjonują w k raju liberal nym, praw orządnym .i dem okratycznym, którego w ym iar sprawiedliwości oparty, jest na demokratycznych zasadach (wybieralność sędziów przez ludność). Jedno wszakże je st pewne, mianowicie to, że dokonana przez M. Pietha krytyka u staw odaw stw a karnego procesowego i p ra k ty k i. pro cesowej w ynika z tych samych założeń ^aksjologicznych i zm ierza w tym samym kieru n k u co u nas.
Na koniec, m ała uw aga o formie om awianej pracy. J e s t.to form a po średnia między pracą popularnonaukową,- inform ującą tzw. szeroki Ogół społeczeństwa o niektórych unorm ow aniach karnoprocesowyeh, a facho
N r 7 (367) A d w o k a t S te fa n G rym iń sM 143
wym opracowaniem krytycznym skierowanym do wszystkich, agitującym za podjęciem określonych reform procedury i zmiany istniejącej świado mości praw nej. W ydaje się, że jest to ciekawa form a pisarska, mało u nas, jak się zdaje, praktykow ana.
