ANNALES
UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN —POLONIA
VOL. XXXIX, 12 SECTIO C 1984
Instytut Biologu UMCS Zakład Systematyki i Geografii Roślin
Anna ŁUCZYCKA-POPIEL
Łąki i szuwary śródleśne towarzyszące kompleksowi leśnemu Kozłówka koło Lublina
Jlyra u KaMbiuiOBbie 3apocjin, conyTCTByioimie JiecHOMy MaccuBy Ko3JiyBKa OKOJIO JIlOÓJIMHa
Meadows and Inwood Rushes Accompanying the Forest Kozłówka near Lublin
Łąki i szuwary śródleśne zajmują ok. 10% powierzchni byłego nadleśnictwa Kozłówka. Wykształciły się na skutek wyrębu lasów, głównie w dolinach lokal
nego cieku i Mininy (okolice wsi: Nowy Staw, Stary Tartak, Dąbrówka, Wólka Krasienińska i Biadaczka) oraz u źródeł Parysówki (w pobliżu Majdanu Kozłowiec- kiego). Na rozwój tych łąk duży wpływ wywiera las poprzez modyfikację warun
ków klimatycznych, stosunków wodnych oraz niektórych chemicznych właściwości gleby. Badane zbiorowiska mają na skutek leśnego otoczenia mniejszą różnorod
ność gatunkową niż na przestrzeniach otwartych. Występuje w nich pewna do
mieszka elementów obcych użytkom łąkowym, a charakterystyczna dla zespołów leśnych.
Niniejsza praca obejmuje geobotaniczną charakterystykę zespołów z klas Phragmitetea, Molinio-Arrhenatheretea i Scheuchzerio-Caricetea juscae. Systematy
kę i nomenklaturę wyróżnionych zbiorowisk przyjęto za Matuszkiewiczem (17). Dane geomorfologiczne, hydrologiczne, klimatyczne i glebowe badanego terenu łącznie z metodyką badań zamieszczono w oddzielnej publikacji (16).
SCIRPO-PHRAGMITETUM KOCH 1926 (tab. 1, zdj. 1-^)
Wykaz zdjęć f i t o s o c j o 1 o g ic z n y c h
1. Leśn. Nasutów, oddz. 246, „oczko” wodne na łące przylegającej do lasu, 4 VII 1975.
2. Leśn. Nasutów, oddz. 257, podtopione olszyny nad ciekiem wodnym, 4 VII1975.
3. Leśn. Nasutów, oddz. 246, obniżenie na łące (w pobliżu stawów rybnych), wy
pełnione wodą (powierzchnia ok. 30 m2), 4 VII1975.
4. Leśn. Nasutów, oddz. 230/257, na cieku wodnym w pobliżu gajówki w No
wym Stawie, 15 VI1975.
Szuwar trzcinowy jest zespołem dość rzadkim na badanym terenie.
Wykształca się tylko w małych fragmentach wzdłuż cieków oraz do
okoła oczek wodnych na łąkach w pobliżu wsi Biadaczka i Nowy Staw.
Większe powierzchnie zajmuje w strefie przybrzeżnej stawów rybnych w Jawidzu, Kawce i Samoklęskach. W zbiorowisku panuje trzcina pospolita. Jej zwarte łany utrudniają rozwój innych gatunków szuwa
rowych. Nielicznie w domieszce występują rośliny całkowicie lub częściowo zanurzone w wodzie, jak: Carex acutiformis, Eąuisetum limo- sum, Callha palustris, Ranunculus linąua i inne. W zespole zanotowano 54 gat. roślin. Jest to więc zbiorowisko ubogie pod względem florystycz- nym. Największą rolę odgrywają w nim gatunki klasy Phragmitetea (16 gat.), zwłaszcza ze związku Magnocaricion. Mniejszy udział mają rośliny z klasy Molinio-Arrhenatheretea (9 gat.) i Alnetea glutinosae (8 gat.). Przechodzą one z sąsiadujących zbiorowisk wielkich turzyc (zdj. 1) oraz ze zbiorowisk łąkowych i leśnych.
Na badanym obszarze zespół Scirpo-Phragmitetum wykształcił się fragmentarycznie w postaci facji z Phragmites communis. Poza spora
dycznie występującą Typha latifolia (zdj. 2) brak w nim innych gatun
ków charakterystycznych. Trzcina pospolita, odznaczająca się dość sze
roką amplitudą ekologiczną, zajmuje tutaj gleby mułowo-torfowe i mu- łowo-błotne, o odczynie prawie zawsze obojętnym, przez większą część roku zalane wodą.
Omawiane płaty są podobne do facji z Phragmites communis zespołu Scirpo-Phragmitetum, opisanych przez Fijałkowskiego (2, 3), Izdebską (6) i Popiołka (27). Podobne zbiorowiska opisują też m.in.: Hereźniak (5), Kępczyński (8), Michna (18), No
wiński (21) i Podbielkowski (26). Tomaszewicz (30) proponuje, aby na miejscu zespołu Scirpo-Phragmitetum wyróżnić nastę
pujące asocjacje związku Phragmition: Phragmitetum, Scirpetum la- custris, Sparganietum erecti, Typhetum latifolium, Typhaetum angu- stifolium.
Badania Krzywańskiego (15) potwierdzają słuszność propo
nowanego ujęcia zespołów szuwarowych.
123
GLYCERIETUM MAXIMAE (NOWIŃSKI 1930) HUECK 1931(tab. 1, zdj. 5—8)
Wykaz zdjęć fitosocjologicznych 5. Leśn. Nasutów, oddz. 231/257, na brzegu cieku wodnego, 16 VI 1975.
6. Kilkanaście metrów na W od zdj. poprzedniego, źródliska na łąkach, 15 VI 1975.
7. W sąsiedztwie zdj. 5, źródliska nad wyżej wymienionym ciekiem.
8. Leśn. Nasutów, oddz. 246, na brzegu tego cieku. Płat manny mielec o po
wierzchni ok. 20 m!, 16 VI1975.
Niewielkie płaty szuwaru mannowego (o powierzchni kilku do kilku
nastu metrów kwadratowych) występują na brzegach cieku płynącego od Niemiec, najczęściej w górnym jego odcinku, w okolicy wsi Nowy Staw.
Gatunkiem, który tworzy aspekt i decyduje o fizjonomii zbioro
wiska, a zarazem występuje jako główny komponent i gatunek charak
terystyczny zespołu jest Glyceria aąuatica. Osiąga ona 90°/o zwarcia.
Dorasta prawie do 2 m wysokości. Nielicznie towarzyszą jej: Carex acutiformis, Scirpus silvaticus, Cardamine amara, Caltha palustris oraz inne rośliny wodne i przybrzeżne. Dużą rolę odgrywają w zbiorowisku gatunki klasy Phragmitetea (11 gat.). Mniej licznie (6 gat.) występują rośliny z klasy Molinio-Arrhenatheretea, głównie ze związku Calthion.
Płaty manny mielec na badanym obszarze sąsiadują ze zbiorowiskami wysokich turzyc. Według Szoszkiewicza (28), warunkiem dobre
go ich rozwinięcia się jest odpowiednia troficzność podłoża glebowego, duże uwilgotnienie i wysoki odczyn wody. Na badanym terenie manna mielec zajmuje brzegi płytkiej rzeczki (głębokość wody do 50 cm) na podłożu piaszczystym, mniej lub więcej zamulonym, oraz na żyznych glebach mułowo-błotnych. Eutroficzność podłoża potęgowana jest co
rocznym wylewem rzeczki. Sprzyja to poziomemu ruchowi wody, który zapobiega wymywaniu składników odżywczych i umożliwia zwiększenie zasobności podłoża w tlen (19).
Glycerietum maximae jest zbiorowiskiem pospolitym w dolinach
większych rzek (5, 6, 8, 10, 209). Rozmieszczenie tego zespołu w Polsce
podaje Szoszkiewicz (28).
Tab. 1. Skład florystyczny zespołów: Scirpo-Phragmitetum, Glycerietum maximae i Sparganio-Glycerietum fluitantis
Floristic composition of the associations: Scirpo-Phragmitetum, Glycerietum maxi- mae and Sparganio-Glycerietum fluitantis
Zespół Association Nr zdjęcia No. of record
Zwarcie warstwy drzew a w % Cover of tree-layer a in % Zwarcie podszycia b w% Co* er of 8'nrub-layer b in % Zwarcie warstwy runa c w % Cov«r of herb-layer c in % Zwarcie warstwy mchów d Cover of moas-iuyer d in %
1. Scirj o-rhra^aitetuin:
A
»- CM
88 88
cno »-tM o o . I«- I I
I + oCM I I
gg ggg
I I + + 1
Typhu latifolia Glycerietum moxim<ie:
Glyceria aouatica 3. Fhragmition:
1 3 e 8
Phragmites co- .unis
b. Snarganio-Clycerietum fluitantis:
Glyceria fluitans 5. Sparganio-Glycerion:
Yeronica anagallis Yeronica beccabunga Glyceria pllcata 6. Phragmitetea:
Galium palustre ssp. elongatum Iris pscućoacorus
Carex acutiformis Eauisetum limosum Ranunculus linoua Rumex hydrolap.a thum Carex rostrata Peucedanum palustre Phalaris arundinacea Sium latifolium Poa palustris
Alisma plantago-oęuatica 7. Molinio-Arrhenatheretea:
Caltha nalustris Myosotis palustris Scirpus silvoticus Lysimachia vulgaris Filipenduła ulmaria Lythrum salicaria Poa trivialis Deschampsia caespitosa Crepis paludosa Eąuisetum palustre Cirsium rivulare Geum rivale 8. Alnetea glutinosae:
6 b 7 3
7 7 5 3 2 V
♦ . 3 6*1.
♦ ♦ ♦
. 1 .
♦ . . 1 1 1
.22.
♦ 1 ♦ ♦ . ♦ ♦ 1
’ i i + ♦ 1 ■.
2 . ♦ ♦ .
♦ ♦ ♦ . .
1 4 5
♦ ♦
111 I
V II
I 1 1
111 lii
IV III II III I 1 IVII 1 I II
Alnus glutinosa a Alnus glutinosa b Salix cinerea b Ribes nigrum b Solanum dulcamara Carex elongata Lycopus europaeus
3 2 3 2
♦ ♦ 2
1 . i*
. 2 . II
I
11 IV III
125 Ciąg dalszy tab. 1 — Table 1 continued
Nr zdjęcia m iAso co ca o «- (\j m
Accompanying:
9, Tow. rzyszące
Padus avlum b • 1 . 2 . . • ► ...
Padu avium c • ♦...
Frangula alnus b ...♦ 1 2 . III
Urtic » dioica • III
Ranun.ulus repens ...1 . ♦ • 3 ♦ ♦ IV Irapat.ens noli-tangere .1.1...♦ ♦ II Cardan.ine amara ...72 , . . . ♦ ♦ II Galium aparlne . ♦...
Athyriua filix-femina ...• ♦ • • I Stellaria ncaorum ...♦... I Geum urbanum • ♦ • ♦ ...
El od*? a canadensis ■ • . • 2 . . ♦...
Kentha aąuatica •...♦ • • 2 . • - I
Lemna mir.or • + II
Ly3lmachia nummularia ...II
Stellaria uliginosa ...♦ . ♦ . . II Ranunculus flammula ... II Agrostis alba ...♦ II
Eąuiswtum silvaticun ♦ ♦ . II
Callitriche sp. ♦ . ♦ II
Polygonum hydropiper 1 . ♦ II
Lemna trisulca ...♦ ♦ II Leptodictyum riparium ...
Gatunki sporadyczne /Sporadic species/:
5. Berula erecta 8/+, Scrophularia alata 8/*.
6. Carex paradoxa 1/*, Lysimachia thyrsiflora 1/*, Calla palustris 2/4, Carex Hudsonii 6/*, Carex paniculata 6/*, Scutellaria galericulata 7. Geranium palustre 3/*, Cirsium oleraceum 6/*, Succisa pratensis 6/*, 6/*.
Cardamine pratensis 9/*, Poa pratensis 9/*, Rumex acetosa 9/*, Juncus effusus 10/*.
8. Salix aurita b 3/*, Calamagrostis canescens 3/*, Dryopteris thely- pterls 4/*, Sphagnum sąuarrosun 11/*.
9. Agrcstls vulgaris 1/*. Nuphar luteum 1/1, Stellaria palustris !/♦, Calliergon glganteum 1/2, Drepanocladus aduncus 1/*., Karchantia po- lymorpha 1/+. Salix fragllis 2/4, Viburnum opulus 2/2, Evonymus
• europaea 2/+, Stachy3 silvatica 2/+, Brachythecium rutabulum 4/+, Mnium elatum 4/>, Calliergon cordifolium 6/*, Cratoneurum filiClnum 6/-*, Epilobiura hirsutum 8/1, Alopecurus geniculatus 9/*, Agrostis canina var. tenulfolia 10/*, Comarum palustre 11/*, Vlola palustris
!!/♦, Quercus robur a 12/2, Betula verrucosa a 12/1, Populus tremula a 12/1, Mnium undulatum 12/*, Rumex obtusifolius 13/*, Rumex sanąui- neus 13/*-
Objaśnienla /Explanatior.s/:
A - Scirpo-Phragmitetum,
cerietum fluitantis. B - Glycerietum maximae, C - Sparganio-Gly-
SPARGANIO-GLYCERIETUM FLUITANTIS Br.-BL 1925 (tab. 1, zdj. 9—13)
Wykaz zdjęć fitosocjologieznych
9. Nowy Staw, ciek wodny przy zabudowaniach gajówki. Powierzchnia ok. 20 m‘, 16 VI1975.
10. Leśn. Nasutów, oddz. 259, na śródleśnym bagnie, zalanym wodą (pow. ok. 30 m*), 4 VII1975.
11. Kilkadziesiąt metrów na W od zdj. 9, na brzegu śródleśnego cieku wodnego.
12. Leśn. Rudka, linia oddz. 64/63, na pow. ok. 30 m* bujnie rośnie Myosotis pa
lustris i Glyceria fluitans, 5 VII1975.
13. Rów w oddz. 63, na długości 30 m, porośnięty Glyceria fluitans i Myosotis palustris, 5 VII1975.
Platy z Glyceria fluitans zajmują małe powierzchnie w leśn. Dąbrów
ka, Rudka i Nasutów. Wykształcają się w lokalnych obniżeniach terenu,
najczęściej wzdłuż cieków wodnych, w obrębie zbiorowisk wysokich turzyc i zespołu Carici elongatae-Alnetum.
Gatunkiem charakterystycznym i panującym w asocjacji jest Glyce
ria fluitans. Osiąga ona V stopień stałości i 70% zawarcia. W domieszce występują liczne rośliny wodne i błotne, jak: Lemna sp., Caltha palu
stris, Veronica anagallis, Myosotis palustris, Ranunculus repens i inne.
W zbiorowisku zanotowano 59 gatunków; średnio w jednym zdję
ciu — 23 gat. Wśród wszystkich jednostek charakterystycznych najlicz
niej reprezentowana jest klasa Molinio-Arrhenatheretea (15 gat.), jed
nakże największy udział mają rośliny z klasy Phragmitetea (10 gat.).
Tylko w zdj. 12 i 13 nad Glyceria fluitans przeważa Myosotis palustris, osiągająca 50% zwarcia. Można zatem w obrębie asocjacji wyróżnić fację z niezapominajką błotną. Na uwagę zasługuje jeszcze znaczny udział roślin charakterystycznych zespołu Carici elongatae-Alnetum (5 gat.), wskazujący na pewne pokrewieństwo florystyczne i siedlisko
we obu zbiorowisk.
Tak liczny udział gatunków obcych pod względem syngenetycznym jest dowodem dużego wpływu warunków ekologicznych mniej typo
wych dla szuwarów.
Sparganio-Glycerietum fluitantis zajmuje gleby ilaste, mułowo- -bagienne, użyźniane wodami przepływowymi. Czynnikiem sprzyjają
cym rozwojowi manny mielec jest stałe gromadzenie szczątków roślin
nych. Poziom wody gruntowej, z reguły bardzo wysoki, podlega znacz
nym wahaniom pionowym. W niektórych płatach woda zalega na po
wierzchni przez cały rok.
Omawiana asocjacja jest słabo opisana zarówno w literaturze krajo
wej, jak i zagranicznej. Podaje ją Fijałkowski (3), Matusz
kiewicz (17), Michna (18), Nowiński (21), zaś pod nazwą Glycerio-Sparganietum neglecti — Fijałkowski (4).
Badane płaty najbardziej przypominają zbiorowisko manny jadalnej, opisane przez Nowińskiego (20) w formie odrębnego zespołu Glycerietum fluitantis. Występowanie takiej asocjacji w dolinie Warty potwierdza Szoszkiewicz (28).
CARICETUM ELATAE KOCH 1926 (tab. 2, zdj. 14—17)
Wykaz zdjęć fitosocjologicznych
14. Leśn. Jawidz, oddz. 158, na śródleśnym bagnie zalanym wodą (runo wykształ
cone kępami), 5 VI1975.
15. Leśn. Dąbrówka, oddz. 137, na śródleśnym bagnie w pobliżu linii oddz. 136, 30 VI 1975.
127
w ►rt > ►rt > > > trt »rt t-t trt łrt M M łrt łrt
g iotw^suoo - ??Oi BłS ►rt ►rt H►rt ►rt ►rt M »rt ►rt trt trtłrt
3 •
O 55 0Ó Ol 06 OL • • • ♦ ►4- ...
ł- o 15 - Ot 06 Ot * ♦ CM ♦ • ♦ • • • ...
u £5 - OS 00 L OL * • ♦ ►O ♦ • ♦ • • • ...
2S - 0*7 001. - • ♦ ♦ • • m ♦ ♦ • • • • > •»— • • • • •
15 02 Oó 08 ♦ ♦ CM •+•••• • •CM*****
<3 a OS - 02 08 Oó ♦ ♦ * t" cn •••••• • *CM • • • • •
a 6*7 - 08 0*7 Ot • ♦ ♦ • CM r- .»-r- . . • •
3 3 a*i . rai - ♦ r- CM ♦... ♦ . .♦ ♦ ♦ . • • ♦■♦•••
U’£ O*
ę; L*i OS 0£ 08 02 • • m • ...
a, a. 9*7 - - 08 06 • • • ♦ ►X) • ... • •
o eo o 5*7 - - 001. - V • • • t* • •to •••••• ••••«-•
K.
g.
•**
•** a. «0 w • • 00 U ♦ • • ♦ o • ♦... • ♦ •••••• ••••••
a. Cj a. 9 łrt ►rt ►rt ►rt > ►rt ►rt > łrt Irt trt t-rtt-itrt»rt»rt»rtłrttrt MMMMM
o O
t- a a A3UB1SUO0 - ??OTC^S ►rt ►rt ►rt ►rt łrt trt trt trt
.8 2 1TT
o ••
a .ŚJ
SS a a.
ea D -O CC 2
°.<3
2 g ■S §
* 2 g S
a 2
2 £ £ 2 O ?j
* i
2O°.
o, « 5> '£
d E N C
>, -2.
5 2?
n9 ?
o> O o
o« 73 o c
a 3
O «
r
6 IO 3
C 9
•O 2 2 £ ■u u
«2 CM
£>
5 -X K.
.2 OooCZ) .2
tn £
« fc
O fi. k
J5 S?
** 3
o a CO
oo,
6
o
krto
t*7 2«7 L*7 0*7 6C Qt ul 9t st
♦?t
Oó 06 00 L Ot 001 --09 00 L OS OS 06 02 08
06 00 L Ot 00 L 06 00 L -
i*> • ♦ ♦ ♦ t- • ♦ T- ♦ ♦ ♦ ♦ • •
Zoua^suoo -
tt - - Of OL m ♦ • ♦ ♦ ♦ ♦ • r- - * ♦ r- ♦ fM • • r- • * *
ct - OL 06 ♦ en ♦ CM ♦ «- ♦ ♦ • ♦♦ r- • • ♦ * *
Lt - 0*7 00L - m \ • • • ♦ ♦ • ♦ ¥ • • * ♦ . • • * *
Ot - 0*7 00L - •• u\ • • ♦ • • * • ♦ ♦ . . . * *
62 - ♦ 00 L - ’ cyc •• • • ’ • * • . . . •*"
82 - 02 00 L ♦ o* ♦ • ♦ * * ♦ ♦ • * • • • • • *
Ó2 - 0V 00 L 02 ♦ CD <- ♦ ♦ *- • * ♦ r- ♦ • • . . . • *
92 - OL 00 L - • -t • • CM ♦ • *> • • ♦♦ • ♦ • *
óoub^suoo - H> M > M MMM
S2 - C*7 08 08 • *“ CM ♦ CM • • ♦ • • * • . . . • •
♦72 - - 00 L 0*7 ♦ • rc • * CM • • • . . . . . . * *
t2 - 09 00 L - ►n ♦ ♦ • <- ♦ • • . • • ♦ • • • *
22 - ♦ 001 OL • en *- CM • • • ♦ • . . . • • X X • • *
L2 - 0*7 06 OS • b- • »- • • • •¥ . . . * * ♦«- • * *
02 - ♦ GOL 0*7 CD • ♦ • • * . . . • ¥ • * > ♦ •
6L - 0*7 Ob OL \O ♦ *■ • ♦♦ • . . . ♦ • CM • • ’ *
8L OS Of) OL o * *” * * *
ÓL OL 08 - CD • • ♦ ♦ • • • ’ * . ♦ • * * . . .
9L - OS 00 L - r*- • • • • • ♦ • * ... ♦ • «- . ♦
5l - • 00 L 09 a» • ♦ • • • <- * * . . • • ♦ ... * *
♦rL OL Oó •n • • • ♦ r- • ♦ • • • • • • • *r-
S?O <0
.*c
XI >.ct
+* Oj
CS
**
’S
X) Ol
>»
m co
■rt r-C
SU K2 3 ii
£ U , EO a
>,H
:< i v i
¥> £ OJ
n i v c a£ n b
5 >
u. x 3 o n
a. o o «m o
9 3 i 8 3 s
ii. 8
<o m
e$3
u o a> o aio a»o i«
■rt M -rt «rt Cfl
O U u U UU puu
U li U OlU a, u oj C0>«J>«1><0> •
5 050 >O 5 O ł—
IM O NU NU NU
££■££££■£
3 <5 o o o o <3
• 3 S2 2
w u rt Oj en itr-t 3 Ł MM
*-* e<0 «J eo «s Mfi)
«M O<0
£3>>X3
0 .U c l^c
Ę w c <o£ m 333 3rtO n I. Ę 7 ffl -H
o og cQ.*>
e o o
3 <8u
0) O* bćrt
o gHH <0 ;
X O 3 d) di rt l
£ U £ U £ hi) M 3 3 O "
<53 5 5 <3 5 ;
. • o rt £
« uo a a w
' <8 <0bO <8O O O,
— ww r-.M 3 rt M M-rt O
—<o o eroe chuw
„TJCflwUrapfljflO.J3 rt E 3 dl 3X3 U M U 3<u*Jr-ł>«coa,fflQ.(ocoffl rt tfl -rt 3 £ rt O -T-. U£ a»o. E o u« -h o um o W <jęX(brjC04lCO -jcocnaojozJócnopaj JT u cB>sŁŁ-H>,Ur-c O* L. S.n JHŁl OJ H H5l dl w»-ca.rtia:c5c5><e>>x
rt <J (0 O c «
•rtrt g W M-rtoj 3 O 3 U
ł'Ś. H O -rt 9-. G
O.M rt C O U CO cffl a-ho U-C O u Jfi o, ><•
U >,r-t£X to H O 01 00
Ciągdalszytab.2—Table2continued 2ŚU ot62 622.2
92
• ♦ -3
• ♦
O
129
>»—•♦—« kH
e w ffl o 0.0
ffl O ffl G G. P w ffl O Ę ffl -H o O 3 OOP rH 3 O q W3 ffl CO O O TJ
•H rH O gjC ffl óO E X O.W X G C H O ffl a, ffl W H o 43 O rH rH ffl XH fflfflO /iu x u u m
IM M k^H
. X . X ♦♦ • • X X X •♦+
OrH Q wC . P 3 33 ffl j w h c c o
o ffl ffl era hC -H V)
O BO
CO ffl rH
£ «H 3
• WIC 4 H OX-h>
C rH ffl -H
♦- Ul u HCl E H W O"H O C"
U,"
"m H fflO
M>>HHkH kH
•+ »- r- + +T- •
•+ ♦ CM ♦ ♦ ♦ • • (A
• ♦ ♦ ♦ -k...
.-k . ♦ .+
U TJ O O.
) ffl 3 I rH O I 3 o
0.0 ffl - - ---. - «H£,,._
ffl ffl .H rH P fi ffl 'J H O C W H 3 r4 3 3
>0fflffl03W3-HOW O« ffl W cO > C P
P P bO-H 3U'C-H&.ę2ffl -H-p oco
•H u ffl >Hffl ffl 'O ffl C ! B ou co(Z) bOH W ffl rHrHC ffl 3 O. „ffl-H3fflPPPOffl 333 O ffl fflE -H E-H P P -Pffl WrHMMXWC42XO3Hffl0O.fflwWHg 33C?H33*0HHffl3>.OCppH3 C O. ffl fflrH TI C C o P rH a U £ >.EO O r4 -H
•HOOOfflfflfflajfflOfflSffl-HOffl^flboroe OU.U.U.WO.KS030hO<QH<<o£
>-C 3 O | I
9 Annales, sectio C, t. XXXIX
08
»H «h
3«H3 3 -H 3 WX) o CflX>H” G C I
fflS 42o
=2
•cno
cm <r
ffl «H U3H ffl-H -H
•H ffl-H OrH C
■P3 ffl fflO P 3-4 O ffl C O.
« hO ffl •
§ uea
0.3
£ “ g O «H Q O O p I t_
in q ■>< O
3 < .3
- £o
► q a g«g ffl W 43 W-H 3.
•O UH
•H P ffl WX) ffl 3 ffl 3rH -H
•3S.S a; h
<ss CTP • (M H♦
ĘXWA
"^>ac CM <A S>
^o5 ffl ffl o.
•hhot
■o ffl 83 ♦ o 2. o N -J
<H ffl Ł, 3ffl
m o 3
>» 2
♦ 5 8 lk.32
CM O
• ffl ffl ♦ >
O"**
OcA ffl
£^3 O W ffl C H fflffl O
•H O O
su &owe
♦^ 6 CM 2 ♦“
fflW 00
• ffl «p
ł-H C 3 3 0 HrH ffl . ffl W O rH Hffl 3
3 -C N
r<fi 3^.
*4 3-h»n h car
3 ec
• « ffl OB -H sb-a O C 43 3 -S3 Or- >*- O 3 -aFAO.o
BI P
35 , ♦ e
■oooffl<H JS
ffl
Caricetumappropinąuatae,D-Caricetumacutiformis,E-Caricetumrostratae,F-Carice-
W W o • ffl-H ♦
•H Uffl-^
£ 0 0 +
0 E 0^ s
ffl C 3 CiA p ffl -H -H lA 1 ^■Si0. c e ffl
0 0 ffl O 3 42"^. ♦ Q»- O.S.P O.K\^.K-\
COCO FACT» I O
® O .<5 ffl -O CM o ♦ 3 o + O -w ^p
* ♦-H ffl-H co 43
cfl OHH4 O
O. *T- P- fflO rH Ol t- fi r- Pffl <0W X
n 3 CUrH Tl 3 ffl
•£H4- ffl >>2CH fi ffl CMWHQ.rH E ffl -H 3 C C C Offl BP-HCC N fflffl cgffl 4; 3£ O
O CPMOHCOffl*
>, H ffl O O ffl O. ♦
■O O. O 4; H W ffl rH -H\
S<H 3O.PC Wffl OhC 43 O wHjC OlA HiA O > ffl<H fflOU) O. W Pffl Wffl w XH-xcaaMrCP
KO ♦ fflUX O wOH 5ffl ffl o X3 ffl
X ffl 3 lAffl O >,-H -H c.
g OuiiAuaGam <v p • • • • • CO CO O t-CMFA
O t- r- t- r-
cu
PPE3fflP*H3 EBCffl3TJH3-HXJ
>♦3ffl rH H ffl H U £ CO ' 3
•H X>-J —< X) Offl -H O C ffl V rH O fflOrH tttsbo ffl x: boo O33OHHOO fflCCCO>,fflC
•h5) 5)fflh x; -h n rH fflffl o. 0,0rH O.
rHr-£fflfifflPffl ffl O. 0.0ffl O ffl o oco toOuou Q -» hO3O ffl-h o ffl W 3 bO-H 0.3 I fiP fflrH 3 C -H
•H ffl P B > c O cg o e .e ffl 3 n 3 E*ffl ffl ccoifcc
ffl •WO
§5
O w
<3 2
16. Około 0,5 km na W od gajówki w Nowym Stawie, oddz. 257/231, nad ciekiem wodnym, 16 VI1975.
17. Leśn. Rudka, oddz. 105/106, bagno w lesie sosnowym, 16 VI1975.
Na badanym terenie szuwar turzycy sztywnej tworzy płaty niewiel
kie, o powierzchni kilku do kilkunastu metrów kwadratowych. Spotkać je można w okolicy wsi Wandzin, Stary Tartak i Biadaczka na śród
leśnych, bardzo podtopionych bagnach oraz na zalewanych łąkach w pobliżu wsi Nowy Staw.
Najbardziej znamienną cechę zespołu stanowi kąpkowo-dolinkowy układ roślinności. Głównym składnikiem runa jest Carex Hudsonii, osiągająca V stopień stałości i 90°/o zwarcia. Kępkowa budowa powoduje duże zróżnicowanie stosunków wodnych. Dolinki są podtopione. Wypeł
niają je mchy (głównie Calliergon giganteum) i liczne rośliny szuwaro
we, znoszące okresowe zalewanie wodą.
Struktura fitosocjologiczną zespołu jest stosunkowo prosta. Zanoto
wano w nim 39 gatunków. Na czoło wysuwa się grupa roślin ze związku Magnocaricion (7 gat.) i klasy Phragmitetea (5 gat.). Stosunkowo często spotyka się rośliny z klasy Molinio-Arrhenatheretea (11 gat.) i Scheuch
zerio-Caricetea fuscae (6 gat.). Jest to zapewne wynikiem kępkowej budowy roślinności oraz dużego zróżnicowania wilgotności. Gatunki z wyżej wymienionych klas występują jednak w niewielkiej liczbie.
Z roślin towarzyszących dość liczne są Urtica dioica i Calamagrostis canescens. Można to tłumaczyć działaniem wód zalewowych i zwiększo
nym eutrofizmem podłoża z jednej strony (zdj. 16) oraz stagnowaniem wód z drugiej (zdj. 17).
Najlepiej wykształcone płaty zespołu występują w lokalnych zagłę
bieniach terenu, okresowo zalewanych wodą. Zajmują gleby bagienne wytworzone z torfów przejściowych i niskich oraz gleby torfowe o odczynie lekko kwaśnym.
Caricetum elatae jest jednym z najlepiej zbadanych zbiorowisk szuwarowych w Polsce. Na Lubelszczyźnie zajmuje znaczne po
wierzchnie na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim (2, 4, 27) i na łąkach w górnym odcinku Wieprza (6). Jest zespołem częstym również w innych regionach Polski (8, 26, 29). Badane płaty w lasach kozło
wieckich najbardziej przypominają odmianę zaroślową asocjacji, opisaną
przez Izdebską (6), a uważaną przez Jasnowskiego (7) za
degradacyjną fazę zespołu, związaną z podsuszaniem siedliska.
131
CARICETUM PANICULATAE W A N G. 1916 (tab. 2, zdj. 18—19)
Wykaz zdjęć fitosocjologieznych
18. Leśn. Nasutów, oddz. 257, olszyny na łące w dolinie cieku wodnego. Turzyca wiechowata kępami (zakłócenie eutrofii), 16 VI 1975.
19. Kilkadziesiąt metrów bliżej wsi Nowy Staw niż zdj. poprzednie, na torfowisku w pobliżu cieku wodnego, 16 VI1975.
Zbiorowisko zajmuje miejsca ocienione olchami i wierzbami oraz jest okresowo zalewane wodami cieku. Warstwa krzewów złożona głów
nie z Alnus glutinosa, Salix cinerea i S. pentandra osiąga zwarcie do 50% i wysokość 2—5 m. W runie gatunkiem panującym jest Carex paniculata, tworzący duże i wysokie kępy. Na nich mieszczą się różne zioła łąkowe. Dolinki zajmują gatunki szuwarowe.
W zespole zanotowano 43 gatunki. Duży udział mają w nim rośliny charakterystyczne klasy Phragmitetea (9 gat.), z których większość osiąga znaczny stopień pokrycia. Najwięcej, bo 14 gatunków, zanotowa
no z klasy Molinio-Arrhenatheretea. Osiągają one jednak mniejsze po
krycie (do 10%).
Zespół turzycy wiechowatej rozwinął się w sąsiedztwie torfowiska niskiego, dlatego przenikają doń rośliny torfowiskowe, jak: Salix rosmarinifolia, Epipactis palustris, Menyanthes trifoliata, Orchis latifolia i O. incarnata oraz torfowce — Sphagnum teres, Sph. apiculatum.
Zbiorowisko zajmuje siedliska nieco wilgotniejsze niż Caricetum ela
tae. Rozwija się na żyznym podłożu torfowym (wytworzonym z torfów niskich) z nieznaczną domieszką mułu.
Caricetum paniculatae należy do zbiorowisk niezbyt często spotyka
nych w Polsce (1, 5, 6, 8. 21, 26). Na Lubelszczyźnie jest to zespół ra
czej rzadki. Z Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego poda je go Fijał
kowski (2).
CARICETUM APPROPINQUATAE (A S Z O D 1936) R. T X 1937 (tab. 2, zdj. 20—25)
Wykaz zdjęć fitosocjologieznych
20. Leśn. Dąbrówka, oddz. 130, na śródleśnej łące w pobliżu kępy wierzby, 19 V 1975.
21. Leśn Nasutów, oddz. 257, łąka nad ciekiem wodnym, porośnięta wierzbami, 16 VI1975.
22. W sąsiednim, 246 oddz., na bardzo podtopionej łące, 4 VII 1975.
23. Oddz. 231/257, na mokrej łące w pobliżu koryta rzeczki, 4 VII1975.
24. Leśn. Dąbrówka, oddz. 137, w pobliżu linii z oddz. 136, na podtopionym, śród
leśnym bagnie, 30 V 1975.
25. Nie opodal zdj. 22, w runie znaczny udział Epipactis palustris.
Niezwykle bujne skupienia turzycy tunikowej występują w okolicy wsi Nowy Staw na bardzo podtopionych łąkach, ciągnących się wzdłuż cieku wodnego (oddz. 246, 257). Kilka niewielkich płatów stwierdzono również na śródleśnych, podmokłych bagnach w okolicy wsi Biadaczka (oddz. 130, 137). W badanym zbiorowisku znaczny udział mają wierzby:
Salix cinerea S. pentandra, S. aurita i S. rosmarinifolia. W warstwie zielnej panują kępy Carex paradoxa. W niektórych płatach osiąga ona 8O°/o zwarcia i dorasta do 70 cm wysokości. Przerwy między kępami porastają rośliny błotne, głównie ze związku Magnocaricion i darnie mchów. Stałą domieszkę stanowią rośliny łąkowe. Licznie wkraczają do zespołu gatunki ze zbiorowisk klasy Scheuchzerio-Caricetea fuscae
(12 gat.).
Zespół rozwija się najczęściej w sąsiedztwie Caricetum rostratae.
Od innych zespołów związku Magnocaricion odróżnia go stały i liczny (21 gat.) udział roślin z klasy Molinio-Arrhenatheretea. Z uwagi na ich duży udział Denisiuk (1) proponuje zakwalifikowanie Carice
tum appropinąuatae do klasy Scheuchzerio-Caricetea fuscae. Według Fijałkowskiego (2), stadium inicjalne tego zespołu wykształca się najczęściej wśród widnych zarośli wierzbowo-kruszynowych.
Omawiana asocjacja związana jest na badanym terenie z glebami bagiennymi wytworzonymi z torfów niskich. Zajmuje siedliska nieco suchsze niż Caricetum elatae, ale stale podtopione. Niektóre płaty są okresowo zalewane wodami powierzchniowymi. Odczyn wierzchnich warstw gleby jest lekko kwaśny lub obojętny.
Zespół należy do częstych zbiorowisk torfowisk północno-wschodniej Polski (1, 5, 7, 8, 29). Notowany również na Lubelszczyźnie (2, 6, 9). Na badanym terenie najbardziej zbliżony jest do Caricetum appropinąua
tae, opisanego przez Kozaka (9).
CARICETUM ACUTIFORMIS SAUER 1937 (tab. 2, zdj. 26—33)
Wykaz zdjęć fitosocjologieznych
26. Leśn. Nasutów, oddz. 258, bagno w lesie brzozowo-olchowym zalane wodą, 31 VII 1975.
27. Leśn. Dąbrówka, zachodnia część oddz. 137, śródleśne bagno ze stagnującą wodą, 19 V 1975.
28. W sąsiednim, 130 oddz., śródleśne bagno porosłe turzycami do 1,5 m wys., 6 VI 1975.
133
29. Leśn. Rudka, na linii oddz. 64/77, olbrzymi zrąb zupełny z podsadzoną olszączarną. Runo płatami: trzcina i turzyce, 5 VII 1975.
30. Leśn. Nasutów, oddz. 248, zrąb zupełny w 80-letnim lesie olchowym.
31. Biadaczka, oddz. 274, w pobliżu ujścia Mininy do stawów rybnych w Samo
klęskach, 6 VI1975.
32. Około 0,5 km na W od gajówki w Nowym Stawie, oddz. 231, na granicy lasu i łąki, 16 VI1975.
33. Leśn. Nasutów, oddz. 246, wzdłuż cieku wodnego, na granicy lasu olchowego i łąki, 4 VII 1975.
Caricetum acutijormis należy do dość często spotykanych zbiorowisk turzycowych na badanym obszarze. Na łąkach i śródleśnych bagnach, najczęściej w pobliżu cieków wodnych tworzy piaty o powierzchni kil
ku do kilkudziesięciu metrów kwadratowych, zalane wodą przez niemal cały okres wegetacyjny. Gatunkiem dominującym i charakterystycznym zespołu jest Carex acutijormis, tworzący gęste i zwarte łany (pokrycie do 90%), o wysokości ok. 1 m. Towarzyszą mu prawie zawsze rośliny bagienne. Z bujnym wzrostem runa idzie w parze stosunkowo bogaty jego skład gatunkowy. Najliczniej reprezentowany jest związek Magno
caricion (12 gat.) tak pod względem liczby gatunków, jak i frekwencji.
Łącznie z klasy Phragmitetea zanotowano 24 gatunki. Również wyraźnie zaznacza się udział gatunków z klasy Molinio-Arrhenatheretea, głównie ze związku Callhion. Wśród 16 gatunków z tej grupy w znacznej liczbie i prawie stale występują Scirpus siluaticus oraz Caltha palustris.
Caricetum acutijormis zajmuje płytkie gleby bagienne oraz torfy do
linne o odczynie słabo kwaśnym.
Szuwar turzycy błotnej opisywany jest najczęściej w randze facji (7, 8, 21) lub podzespołu Caricetum gracilis (23). Występowanie samo
dzielnego zespołu turzycy błotnej w Polsce stwierdzają m. in. H e r e ź- niak (5), Krzywański (15), Matuszkiewicz (17) i Pod
bielkowski (26).
CARICETUM ROSTRATAE RUBEL 1912 (tab. 2, zdj. 34—^43)
Wykaz zdjęć fitosocjologieznych
34. Leśn. Nasutów, oddz. 246, na łące, wzdłuż rowu wypełnionego wodą, 4 VII 1975.
35. W tym samym oddz., wzdłuż innego rowu, na długości ok. 30 m i szer. ±5 m.
36. Leśn. Dąbrówka, oddz. 137, w zachodniej części śródleśnego bagna, 30 V 1975.
37. Leśn. Nasutów, oddz. 260, śródleśne bagno w 40-letnim lesie sosnowym, zalane wodą, 14 VI1973.
38. Leśn. Jawidz, oddz. 158 (w pobliżu wiaduktu kolejowego w Wandzinie), śród
leśne bagno zalane wodą, 2 VI 1975.
39. Leśn. Nasutów, oddz. 246, łąka nad ciekiem wodnym, 4 VII 1975.
40. Leśn. Dąbrówka, oddz. 130, na granicy lasu i łąki, 6 VI 1975.
41. W pobliżu gajówki w Majdanie Kozłowieckim, na linii oddz. 64/63. Śródleśna łąka, bardzo podtopioną, 5 VII 1975.
42. Kilkadziesiąt metrów na E od zdj. poprzedniego, 5 VII 1975.
43. Nowy Staw, oddz. 257, na bardzo podtopionej łące, 4 VII 1975.
Zespół zajmuje niewielkie powierzchnie (po kilkanaście metrów kwadratowych) na śródleśnych, bardzo podtopionych bagnach w oddz.
130, 137, 63 i na łąkach w dolinie cieku między Starym Tartakiem i No
wym Stawem (oddz. 246, 257).
Niektóre płaty porastają zarośla olchowo-wierzbowe z dużym udzia
łem Salix cinerea. W runie panują turzyce, głównie Carex rostrata. Ga
tunkami towarzyszącymi stale są rośliny częściowo wynurzone ponad powierzchnię wody, np. Galium palustre, Iris pseudoacorus, Eąuisetum limosum. Mchów w niektórych płatach brak zupełnie, w innych znów osiągają 9O°/o zwarcia. W obrębie zespołu wystąpiło 85 gatunków. Naj
liczniejszą grupę (24 gat.) tworzą rośliny charakterystyczne klasy Phragmitetea. Z klasy Molinio-Arrhenatheretea wystąpiło 19 gatunków.
Duży udział roślin łąkowych można tłumaczyć prowadzoną tu gospodar
ką kośną.
Caricetum rostrutae jest zespołem zmiennym, co m. in. powoduje wkraczanie gatunków z klasy Scheuchzerio-Caricetea fuscae.
Zespół zajmuje stanowisko pośrednie między zbiorowiskami oczere- towymi (zdj. 34 i 35) a turzycowymi ze związków Magnocaricion i Cari- cion canescentis-juscae. Różni się od innych szuwarów turzycowych stosunkowo małymi wymaganiami troficznymi. Rozwija się na kwaśnym (pff ok. 6,5), torfiastym i niezbyt zasobnym podłożu w obrębie ubo
gich łąk. Jest zespołem o dużych wymaganiach wilgotnościowych. Wy
stępuje tam, gdzie w ciągu całego roku powierzchnia torfu pokryta jest wodą o głębokości 10—30 cm i gdy wykazuje ona słaby ruch poziomy.
Ze względu na dużą wilgotność podłoża i mało wartościowe siano
zespół posiada niewielką wartość gospodarczą. Odgrywa jednak poważną
rolę w procesie zarastania dołów potorfowych (26). Pod względem flo-
rystycznym nie odbiega od składu płatów opisanych z nadl. Parczew (9).
135
CARICETUM VESICARIAE B R.-B L. ET D E N I S 1926 (tab. 2, zdj. 44—47)
Wykaz zdjęć fitosocjologicznych
44. Leśn. Dąbrówka, oddz. 130, w sąsiedztwie Caricetum rostratae, 6 VI 1975.
45. Leśn. Dąbrówka, oddz. 137, na śródleśnym, podtopionym bagnie. Płat o pow.
ok. 30 m1, w pobliżu Caricetum appropinąuatae, 6 VI 1975.
46. Leśn. Jawidz, oddz. 161, w środkowej części torfowiska, 2 VI 1974.
47. Leśn. Rudka, oddz. 76, misowate obniżenie terenu w lesie brzozowym (na pow.
ok. 30 m! stoi woda), 5 VII 1975.
Caricetum uesicariae na badanym terenie występuje rzadko. Zaj
muje niewielkie powierzchnie (do 1 ara) na śródleśnych bagnach i łą
kach w okolicy wsi Biadaczka, Wandzin i Majdan Kozłowiecki. Wy
kształca się najczęściej w sąsiedztwie Caricetum rostratae i Carici cane- scentis-Agrostietum caninae. Gatunkiem dominującym w zespole jest Carex vesicaria. Osiąga on 8O3/o zwarcia. Towarzyszą mu często Iris pseudoacorus, Carex rostrata, Lyslmachia thyrsiflora oraz gatunki prze
chodzące z sąsiadujących zespołów, np. Carex fusca, Juncus effusus, Eriophorum angustifolium. Skład florystyczny zespołu jest uproszczony.
Zanotowano w nim 30 gatunków. Dominują rośliny związku Magno- caricion (7 gat.). Często występują też gatunki z klas Scheuchzerio- -Caricetea fuscae i Molinio-Arrhenatheretea. Przenikanie do płatów te
go zbiorowiska wielu roślin z sąsiednich zespołów należy tłumaczyć głównie warunkami ekologicznymi, a częściowo samym położeniem
w terenie.
Caricetum oesicariae występuje w podtopionych zagłębieniach tere
nu, na torfowiskach niskich i zatorfionych łąkach, na płytkich glebach mułowo-torfowych. W okresie wiosennym woda osiąga znaczną głębo
kość (do 30 cm), latem czasem wysycha.
Od Caricetum rostratae omawiany zespół różni się nieco większymi wymaganiami troficznymi.
Szuwar turzycy pęcherzykowatej jako odrębną asocjację Caricetum
oesicariae traktuje m. in. Denisiuk (1), Hereźniak (5), K r z y-
wański (15), Michna (18) i Olaczek (22).
CARICETUM GRACILIS (GRAEBN. ET HUECK 1931) R. TX. 1937 (tab. 2, zdj. 48—55)
Wykaz zdjęć fitosocjologicznych
48. Leśn. Nasutów, oddz. 246/257, na łące, stary zarośnięty rów, wypełniony wodą, 4 VII1975.
49. Na łące w oddz. 257, zarośla wzdłuż cieku wodnego, 15 VII 1975.
50. Wzdłuż tego cieku, ok. 300 m na E od zdjęcia poprzedniego.
51. W pobliżu zdj. 50, w sąsiedztwie Caricetum paniculatae, 16 VII 1975.
52. Oddz. 257, na łące między olszynami, płat z Epipactis palustris na pow. ok.
30 m‘, 16 VII 1975.
53. Leśn. Nasutów, oddz. 246, w pobliżu 247, na łące naturalne odroślą olszy czar
nej do 1,5 m wys., 4 VII1975.
54. Leśn. Rudka, oddz. 231, na śródleśnej łące, 16 VI 1975.
55. Oddz. 246/257, olszyny na łące przechodzące w las, 4 VII1975.
