biblioteka UMK Toruń
ira 0 3 t6,5
A . S Z # S y
BIBLJOTEKA PRASOWA POLSKA S /
Nr. 6
S T A N ISŁA W JA R K O W S K I
NAJSTARSZE
P O K O L E N I E P R A S O W E W ROKU 200-LECIA PRASY
W POLSCE
W A R S Z A W A
TOWARZYSTWO WYŻSZEJ SZKOŁY DZIENNIKARSKIEJ
1 9 3 0
I
BIBLJOTEKA PRASOWA POLSKA
Nr. 6
S T A N ISŁA W JA R K O W SK 1
NAJSTARSZE
P O K O L E N I E P R A S O W E W ROKU 200-LECIA PRASY
W POLSCE
SZKIC BIBLJOGRAFICZNO - STATYSTYCZNY
W A R S Z A W A
TOWARZYSTWO WYŻSZEJ SZKOŁY DZIENNIKARSKIEJ
1 9 3 0
OSUWWL
Czcionkami Sp. Akc. Drukarnia Polska w Poznaniu, św. Marcin 70.
Najstarsze współczesne polskie pokolenie praso
we — to nieliczne grono senjoratu prasy polskiej, po
czynając od najsędziwszych jej wydawnictw, m ają
cych ponad jeden wiek żywota, a kończąc na tych wydawnictwach, które przetrwały przynajmniej jedno ćwierćwiecze i nie legły, jak całe mnóstwo ga
zet i czasopism starszych i młodszych, na wielkiem cmentarzysku prasowem minionego nie tylko dwóch- setlecia, ale i poprzedzającego je nieomal stuletniego okresu czasu.
Nie sposób w ramach szkicu informacyjnego kreślić dzieje każdego ze starszych lub młodszych senjorów prasowych doby bieżącej. Mimo stosunko
wo nawet niewielkiej ich liczby w porównaniu nie tylko z liczebnością wogóle całej prasy w Polsce od najwcześniejszej doby jej zarania, ale już nawet ze współczesnym stanem je j posiadania*), •— poda
nie choćby najważniejszych o każdem z tych wy
dawnictw wiadomości byłoby wykroczeniem poza zakreślone ramy szkicu bibliograficznego. Dlatego też
*) Por. „Liczebność prasy w Polsce w różnych okre
sach jej rozwoju“. — Zestawienie statystyczne w katalogu pokazu polskiego na Międzynarodowej Wystawie Prasy w Kolonji w r. 1928. Str. 20.
ograniczyć się wypada' tylko na notowaniu wyka- zowem najlapidarniejszem: daty założenia (roku), tytułu i m iejsca istnienia wydawnictw, oraz jedynie w razie najkonieczniejszej potrzeby na dodaniu kilku słów wyjaśniających bądź charakter wydawnictwa, bądź też inne najniezbędniejsze okoliczności, wy
dawnictwa danego lub innych z niem związanych do
tyczące.
Na czele senjoratu współczesnej prasy polskiej umieścić należy choćby ze względu na kolejność chro
nologiczną wydawnictwo, które rodowód swego ty
tułu \yyprowadza jeszcze z czasów przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, a mianowicie od r. 1774. Wówczas to powstała „ G a z e t a W a r s z a w s k a“, zwana na
wet „prababką gazet polskich“ już wtedy, gdy pierw
sze swe kroki stawiać zaczęły inne wydawnictwa
„informacji powszechnej“, a przedewszystkiem pozo
stałe z ich grona, bezsprzecznie już najstarsze w obec
nej dobie w Polsce, pisma codzienne: „ G a z e t a L w o w s k a“, ukazująca się od r. 1811, oraz „K u - r j e r W a r s z a w s k i “, istniejący bez przerw i zmian zasadniczych od r. 1821.
Posiada więc współczesna prasa polska zaledwie 3 w y d a w n i c t w a , których żywoty s i ę g a j ą p o z a j e d n o s t u l e c i e , a które pozostały przy życiu z pośród ogólnej liczby około 300 prób wydaw
niczych, czynionych w ciągu pierwszych prawie ca
łych siedmiu ćwierćwieczy (ok. 170 lat) je j istnienia (1661—1830).
Bynajmniej nie liczniejszą jest we współczesnej prasie Polski grupa wydawnictw, datujących swe narodziny w następnym 20-letnim (1830—49) odcinku czasu. Z ogólnej liczby około 375 wydawnictw w tem dwudziesiątku lat założonych pozostały do
tychczas przy życiu, poza kilkoma t. zw. „Orędowni
kami Powiatowemi“ w Zachodniej Polsce, których jednak nie można uważać za czasopisma w całkowi- tem i właściwem znaczeniu tego wyrazu, oraz jedną
5
napoły tylko czasopiśmienniczą, napoły zaś mającą, charakter wydawnictwa stałego ciągłego, publikacją naukową pod postacią założonego w r. 1837 w W ar
szawie „ P a m i ę t n i k a W a r s z a w s k i e g o T o w a r z y s t w a L e k a r s k i e g o“, a nadto poza rozpoczętą r. 1840 we Lwowie raczej biuletynową niż czasopiśmienniczą polsko-łacińską „ K u r e n d ą K u - r j i M e t r o p o l i t a l n e j “ (obrz. łac.), — tylko dwie, w r. 1848 dopiero datujące swe narodziny, prawdziwe kuźnice prasowe: gazeta „ C z a s “ — w Krakowie i półgazeta — „ G w i a z d k a C i e s z y ń s k a“, przez dwa pierwsze lata swego istnienia jako „ T y g o d n i k C i e s z y ń s k i“ wydawana.
Pomijamy tutaj, jako obce duchem i językiem, w zagłębiu przemysłowem ziemi piastowej — Górne
go Śląska — w tym samym czasie (1848 r.) założone i po dziś dzień wychodzące wydawnictwo niemiec
kiej „ K a t t o w i t z e r Z e i t u n g“, jak również inne, nieco nawet wcześniej oraz później w innych ośrodkach życia publicznego na ziemiach zachodnich polskich przez elementy napływowe zapoczątkowy
wane (np. w r. 1861 w Poznaniu „ P o s e n e r T a g e - b 1 a 11“) i dotychczas jeszcze gdzieniegdzie pozostałe organy prasy niemieckiej.
Z następnego 10-lecia (1849—1859) przetrwało do chwili obecnej też zaledwie kilka wydawnictw z ogólnej liczby około 250 powstałych wówczas pla
cówek prasowych przeważnie kilka „Orędowni
ków“ (gazet powiatowych urzędowych po niemiecku zasadniczo publikowanych, a obecnie już częściowo lub całkowicie spolszczonych) w Wielkopolsce, na Pomorzu i na Śląsku. Tych jednak nie będziemy wymieniali tutaj dla wyłuszczonych już powodów przy wzmiance o podobnych publikacjach z okresu poprzedniego. Dopiero z roku 1859 — są dwa prasowe wydawnictwa: jedno w Poznaniu —
„ D z i e n n i k P o z n a ń s k i“, a drugie w Warsza
wie — „T y g o d n i k I l l u s t r o w a n y“, oraz z r. 1861 — jedno: „ G a z e t a R o l n i c z a “ — w W ar
szawie.
O wiele liczniejszą jest grupa, a raczej cały już zastęp przeszło' 120 istniejących obecnie wydawnictw nie tylko w Warszawie, Lwowie i Poznaniu oraz Krakowie, ale i w innych miastach na ziemiach pol
skich, a nadto wśród prasy polskiego wychodźtwa na obczyźnie z czasu między r. 1863 a r. 1904.
Rejestr tego młodszego już wiekiem senjoratu prasy polskiej otwierają dwa tygodniki, które mogą wylegitymować się metrykami urodzenia, datującemi się z r. 1863, — oba w W a r s z a w i e wydawane.
Są to : „ P r z e g l ą d R a t o 1 i c k i“, ukazujący się z przerwami przed r. 1875 i między r. 1915 a r. 1924, oraz „Zw i a s t u n E w a n g e l i e >z n y“, organ re- ligijno-społeczny gminy ewangelicko-augsburskiej.
Po nich dopiero powstały inne istniejące do dziś dnia wydawnictwa prasowe, poczynając od r. 1865 w W A R S Z A W I E , a mianowicie:
od r. 1865 — tygodnik dla kobiet „B 1 u s z c z“ (z prze
rwą w czasie wojny) oraz założony w tym samym prawie czasie na Śląsku, następnie zaś przechodzący różne meta
morfozy, a obecnie w Warszawie wydawany, tygodnik lu
dowy p. t. „W i e n i e c - P s z c z ó ł k a“, od r. 1866 — tygodnik ludowy „Z o rza“,
od r. 1867 — tygodnik „ P r z e g l ą d T e ę h n i c z n y“
(przed r. 1874 —- przerwa dłuższa, od r. 1874 po ustaleniu się wydawnictwa — bez przerwy),
od r. 1868 — tygodnik humorystyczno-satyryczny
„M u c li a“,
od r. 1873 —- „W i a d o m o ś c i A r c l i e o l o g i c z - n e“ i tygodniowa „Ga z e t a S ą d o w a W a r s z a w s k a“, organ Tow. Popierania wiedzy prawniczej,
od r. 1874 — miesięcznik „W i a d o m o ś c i F a r m a- c e u t y c z n e“,
od r. 1876 — miesięcznik „ P r z e w o d n i k B i b l j o - g r a f i c z n y “, założony przez zasłużonego na polu czaso
piśmiennictwa bibliograficznego Władysława Wisłockie
go w Krakowie i tam dzięki jego zabiegom i staraniom wydawany do r. 1913, poczem przeniesiony do Warszawy,
7
gdzie wychodził w r. 1914 sumptem księgarni Gebethnera i Wolffa, następnie zaś po przerwie lsilkoletniej (wojna) wznowiony we Lwowie i tam do r. 1928 prowadzony, wreszcie w r. 1929 przeniesiony do Warszawy,
od r. 1877 — „K u r j e r P o r a n n y“,
od r. 1881 — „ Ga z e t a Ś w i ą t e c z n a “, tygodnik oświatowy dla ludu przez Promyka (Prószyńskiego) zało
żony, oraz miesięcznik „ P r z y j a c i e l Z w i e r z ą t “, od r. 1882 — miesięcznik „ P r z e g l ą d P e d a g o g i c z n y “ i popularny przyrodniczy „ W s z e c h ś w i a t “ (z przerwą od czasu wybuchu wojny do r. 1928),
od r. 1883 — miesięcznik „ P r z e w o d n i k g i m n a- s t y c z n y S o k ó 1“,
od r. 1893 — czasopismo „ Ga z e t a C u k r o wn i - c z a“,
od r. 1894 — wydawnictwo „ R o b o t n i k “ (jako pismo konspiracyjne do r. 1918, w którym w d. 10. XI. przeisto
czyło się w jawną publikację dziennikową),
od r. 1894/5 — stała publikacja nąukowa „ Wi a d o m o ś c i M a t ć i n a t y c z n e“,
od r. 1895 — tygodniowa „ Ga z e t a P r z e m y s ł o w o - R z e m i e ś l n i c z a “ (z przerwami),
od r. 1897 — kwartalnik „ P r z e g l ą d F i 1 o z o- J i c z n y“,
od r. 1898 — dziennik „K u r j er P o 1 sk i“ (z prze
rwami i zmianami tytułów oraz wydawców od r. 1914), od r. 1901 — kwartalnik „ E k o n o m i s t a“,
od r. 1904 — miesięcznik „ F o t o g r a f Wa r s z a w - s k i“.
Po Warszawie z kolei starszeństwa najstarszych wydawnictw, istniejących obecnie z pośród tych, ja kie powstały w czterdziestoleciu 1863—1904, idzie L W Ó W , gdzie wychodzą:
od r. 1864 — tygodnik „R o 1 n i k“,
od r. 1871 — „ C z a s o p i s mo A p t e k a r s k i e “, od r. 1873 — „ P r z e g l ą d P r a w a i Ad mi n i - s t r a ć j i“,
od r. 1876 — kwartalnik „K o s m o s“,
od r. 1878 — miesięcznik „ B a r t n i k P o s t ę p o w y “, od r. 1883 — „ C z a s o p i s mo T e c h n i c z n e “ i mie
sięcznik „S y 1 w a n“, sprawom leśnictwa poświęcony, od r. 1886 — czasopismo pedagogiczne „M u z e u m“, od r. 1887 — „ K w a r t a l n i k H i s t o r y c z n y " oraz miesięcznik „ P r z e w o d n i k P o ż a r n i c z y“,
od r. 1888 — miesięcznik „ P r z e g l ą d W e t e r y n a - i' y j n y“,
od r. 1891 — . miesięcznik religijny „D z wo n e k 3 - go Z a k o n u“,
od r. 1893 — czasopismo naukowe, redagowane po ła
cinie i po francusku, p. t. „E o su, oraz tygodniowa „G a- z e t a K o ś c i e l n a",
od r. 1895 — czasopisma: kwai-talnik etnograficzny
„L u d“, oraz organ Stowarzyszenia Drukarzy „ Og n i s k o“, od r. 1896 — gazeta „ Sł owo P o l s k i e“,
od r, 1898 — czasopismo religijne „Róża Du
ch o w n a“,
od r. 1901 — gazeta „W i e k N o w y“.
od r. 1901/2 — „ P a m i ę t n i k L i t e r a c k i “, oraz od r. 1904 — „ C z a s o p i s mo (dla) S p ó ł e k R o l ni c z y c h“.
Następne miejsce w tym rejestrze przypada z ko
lei na P E L P L I N , gdzie już od r. 1868/9 wychodzi gazeta „ P i e l g r z y m “, najstarsza wśród istnieją
cych obecnie gazet polskich na Pomorzu, oraz na M I K O Ł Ó W, gdzie również od r. 1869 ukazuje się miejscowa gazeta — „ G a z e t a M i k o ł o w s k a“.
W P O Z N A N I U , poza wspomnianym już po
przednio, a datującym swe początki w latach 1858/9,
„ D z i e n n i k i e m P o z n a ń s k i m“, dziekanem jakby senjoratu prasy wielkopolskiej, — najstarsze z obecnie istniejących wydawnictw prasowych po
wstały:
w r. 1870 —- „ Or ę d o wn i k W i e l k o p o l s k i“, łą
czący w sobie dwa nieistniejące już wydawnictwa: „G a- z e t ę N a r o d o w ą “, założoną jeszcze w r. 1861, i „Gł os P o 1 s k i“, rozpoczęty w r. 1881,
w r. 1876 — miesięcznik „ P r z e g l ą d L e ś n i c z y“, w r. 1877 — gazeta „ Go ni e c W i e l k o p o l s k i“, w r. 1885 — „M i e s i ę c z n i k K o ś c i e l n y“,
w r. 1889 — „ Nowi ny L e k a r s k i e “ i „ P o r a d n i k G o s p o d a r s k i“,
w r. 1890 -— gazeta „ Po s t ę p“, obecnie p. n. „N o w e- g o K u r j e r a“ wydawana,
w r. 1894 — „ P o r a d n i k S p ó ł d z i e l ń i“,
w r. 1895 —■ tygodniki: „ P r z e w o d n i k K a t o 1 i- c k i“ oraz organ związków robotniczych katolickich „R o- b o t n i k“,
9
w r. 1898 — czasopismo „Sokó 1“, a w r. 1904 — „ K u r j e r P o z n a ń s k i“.
Bez tradycji dawniejszych własnej prasy, dopiero od r. 1870 posiada własny organ prasowy, istniejący dotychczas, miasto K I E L C E . Organem tym jest
„ G a z e t a K i e 1 e c k a“, najstarsza z gazet prowin
cjonalnych województw centralnych.
W K R A K O W I E , kolebce prasy polskiej, w której ongiś w stuleciach XVI i XVII rodziły się i „Awizy“ i „Relacje“, poprzedzające zjawienie się w r. 1661 „Merkurjusza Polskiego“ Gorczynowego, re
gularnie już z pod tłoczni drukarskiej wychodzącego, a później „w dniach wiosny ludów“ zjawiały się inne już „kroniki dnia codziennego“, a wśród nich i sędzi
wy dziś „C z a s“, superjor jakby współczesnej prasy miejscowej, — najstarsze z pośród organów tej prasy powstawać zaczęły dopiero od r. 1873, a mianowicie:
w r. 1873 — miesięczny „ P o s ł a n i e c S e r c a J ezu- s o w e g o“, oraz biuletynowe „ S p r a w o z d a n i a z czyn
ności posiedzeń P o l s k i e j A k a d e m j i U m i e j ę t - n o ś c i“,
w r. 1882 — „M i s j e K a t o l i c k i e“,
w r. 1883 — czasopismo miesięczne „ P r z e g l ą d Po- w s z e c h n y“,
w r. 1887 — wydawnictwo rolnicze „ T y g o d n i k R o 1 n i c z y“, pochłonięte następnie przed dziesiątkiem lat przez tygodniowy „ P r z e w o d n i k K ó ł e k R o l n i czy c h“, który przed niedawnym czasem w połączeniu z czasopismem „W z o r o w a Z a g r ó d a“, zaczął wycho
dzić pod podwójnym tytułem: „ Wz o r o wa Z a g r o d a “
— P r z e w o d n i k K ó ł e k R o l n i c z y chu,
w r. 1888 — czasopismo dla dzieci p. t. „M a ł y Ś w i a t e k“,
w r. 1889 — tygodnik „ P r z y j a c i e l Lud u“, oraz miesięcznik „W i a d o m o ś c i N u m i z m a t y c z n e“,
w r. 1892 — gazeta „ Na p r z ó d “, w r. 1894 — gazeta „Gl os Na r ó d u“, w r. 1896 — dwutygodnik „B o c i a n“, w r. 1898 — miesięcznik „Ogrodnictwo“,
w r. 1900 — miesięcznik „ A r c h i t e k t “ i „Czas o
p i s m o P r a w n i c z e i E k o n o m i c z n e “ oraz publi
kacja miesięczna p. t. „Gl os y K a t o l i c k i e “,
w r. 1901 — miesięczniki: „P o r a d n i k J ę z y k o w y “ i „S o cl a 1 i s M a r i a n u s“,
w r. 1903 — tygodnik „ No wo ś c i I l u s t r o w a li e“, oraz miesięcznik „ P r z e w o d n i k O ś w i a t o w y “, wreszcie
w r. 1904 — tygodnik „ Pr a wo L u d u “.
W C I E S Z Y N I E zpośród zjawiających się po założeniu w r. 1848 „ T y g o d n i k a C i e s z y ń s k i e g o“, przemianowanego następnie w r. 1850 na
„ G w i a z d k ę C i e s z y ń s k ą“, pozostałe obecnie przy życiu wydawnictwa prasowe zaczęły wychodzić jak następuje:
w r. 1876 — czasopismo „N owy Cza s“,
w r. 1892 — „M i e s i ę c z n i k P e d a g o g i c z n y“, w r. 1896 — „ Ga z e t a C i e s z y ń s k a“, oraz w r. 1897 — „Gł os L u d u Ś l ą s k i e g o“.
W K A T O W I C A C H rejestr współczesnej pra
sy polskiej rozpocząć może się r. 1879, w którym za
czął ukazywać się co miesiąc polski „ R o l n i k Ś l ą s k i“, wówczas, gdy inne z pośród najstarszych organów prasy tamtejszej zaczęły wychodzić:
w r. 1890 — „W i a d o m o ś c i M i s y j n e“, w r. 1895 — „ Ga z e t a R o b o t n i c z a“, w r. 1901 — „G ó r n o ś 1 ą z a k“,
w r. 1903 — „P a s i e k a“, oraz w r. 1904 — „G ł o s G ó r n i k a“,
a w pobliskiej K R Ó L E W S K I E J H U C I E czaso
pismo „W z a j e m n a P o r n o c“, założone niemal w przededniu odezwania się „ G ł o s u G ó r n i k a“.
Dopiero od r. 1886 posiada S T A N I S Ł A W Ó W własne do dziś dnia istniejące pismo — „ K u r j e r S t a n i s ł a w o w s k i“, który, ukazując się co ty
dzień, przetrwał na stanowisku i przeżył szereg in
nych zapoczątkowywanych tam wydawnictw praso
wych. Od r. 1890 wychodzi w K O Ł O M Y J I miej
scowa „ G a z e t a K o ł o m y j s k a“.
Założony w r. 1891 w Berlinie przez osiadłego tam wówczas lekarza-przyrodnika, dr. A. Czarnowskiego, miesięcznik wegeterjański „ P r z e w o d n i k Z d r o - w i a“, wychodzi obecnie, po przeniesieniu się wydaw
cy po wojnie do kraju, w Z A K O P A N E M .
11 Od r. 1892 trwa na zajętej przez siebie placówce w I N O W R O C Ł A W I U , zwanym naówczas „Ho- hensalza“, „D z i e n n d k K u j a w s k i“, przeciwsta
wiając się istniejącemu tam od r. 1873 niemieckiemu wydawnictwu p. n. „ K u j a w i s c h e r B o t e“.
Od r. 1893 istnieje w K A L I S Z U „ G a z e t a K a l i s k a “ — najstarsza z pośród istniejących tam obecnie kilku pism lokalnych oraz dostarczanych co
dziennie ze stolicy specjalnych „wydań kaliskich“
dwóch dzienników masowych.
Również od r. 1893 ukazuje się w C H Y R O W I E co kwartał lub co dwa miesiące „ P r z e g l ą d C h y r o w s k i“.
Rok 1895 jest datą założenia wychodzących do
tychczas dwóch gazet: jednej w G N I E Ź N I E —
„ G a z e t y G n i e ź n i e ń s k i e j “ — „ L e c h “, a dru
giej w K O Ś C I A N I E — „ G a z e t y P o l s k i e j “.
Od r. 1900 wychodzą:
w P R Z E M Y Ś L U dwa wydawnictwa: mie
sięczna „ K r o n i k a D y e c e z j i P r z e m y s k i e j “ i tygodniowy „ N o w y G ł o s P r z e m y s k i “,
a w Ł O D Z I codzienny „ K u r j e r Ł ó d z k i“.
W r. 1903 powstało w D Ą B R O W I E GÓ R - N I C Z E J wydawane dotychczas w bardzo ograni
czonej liczbie egzemplarzy przez Radę Zjazdów Prze
mysłowców Górniczych czasopismo p. t. „ P r z e g l ą d G ó r n i c z o - H u t n i c z y“.
Wreszcie w r. 1904 powstały najmłodsze z senjo- ratu prasy prowincjonalnej, ćwierćwiecza swego istnienia w roku jubileuszu 200-lecia prasy polskiej obchodzić mogące, wydawnictwa „Z i e m i a L u b e 1 - s k a“, „ T y g o d n i k J a r o s ł a w s k i “ i „ G ł o s P o l s k i “ w T a r n o p o l u .
, * * *
Najstarsze z pośród polskich wydawnictw praso
wych, istniejących obecnie p o z a g r a n i c a m i R z p ł i t e j P o l s k i e j , datuje swe narodziny w r. 1868. Jest to wydawnictwo „ K a t o l i k a “ w B y t o m i u na pograniczu obu obecnych części Górnego Śląska.
12
Drugiem w tym zagranicznym rejestrze polskie
go senjoratu pi*asowego jest najstarsze z pośród istnie
jących obecnie w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej organów prasy polskiej wydawnictwo cza
sopisma „Z g o d a“ w C h i c a g o, założone w r. 1882.
Również w Chicago mieści się siedziba „ T e l e g r a - f u“, jako trzeciej w kolejności lat istnienia współ
czesnej placówki prasowej polskiej na obczyźnie.
Gazeta ta datuje swe narodziny w r. 1886. O rok póź
niej (w r. 1887) powstało w T o l e d o trwające do
tychczas „ A m e r y k a - E c h o“. W tym samym roku powstała trw ająca w nader ciężkich warun- kach na zajętym posterunku obronnym polskości na północno-zachodnich przygraniczach Rzplitej Pol
skiej w O l s z t y n i e „ G a z e t a O l s z t y ń s k a“.
Następne miejsce wśród senjoratu prasy polskiej zagranicą zajmuje „ K u r j e r P o l s k i “ w M i l w a u k e e w stanie Illinois. Wydawnictwo to jest czynne od r. 1888. Po niem w porządku chronolo
gicznym wieku idą:
„I) z i e n n i k C h i e a g o s k i“, założony w roku 1891,
„ G a z e t a P o l s k a w B r a z y l j i“, wydawana od r. 1892 w K u r y t y b i e ,
„ D z i e n n i k B e r l i ń s k i“, rozpoczęty w r. 1896 w stolicy Prus i Rzeszy Niemieckiej,
„ S o k ó 1“ oraz „W i e l k o p o l a n i n “ z siedzi
bą w stolicy Pensylwanji P i t t s b u r g u również od r. 1896/7.
Młodsze już nieco: „ W i a r u s P o l s k i “, zasie
działy od r. 1898/9 w B o c h u m w Nadrenji przed wojną, a po wojnie osiadły w L i 1 1 e, oraz przenie
siony po wojnie do L e n s z H e r n e , gdzie był czyn
ny od r. 1903, „ N a r o d o w i e c“, pochodzą z tej samej doby, co i wydawane na drugiej półkuli:
„ D z i e n n i k P o l s k i “ w D e t r o i t , „ G ł o s N a r o d u “ w J e r s e y - C i t y i „ N o w i n y P o l s k i e “ w M i l w a u k e e .
13 Stan posiadania polskiego najstarszego pokole
nia prasowego w roku jubileuszowym prasy (w roku 1929) wyrażał się liczbowo, jak następuje:
134 wydawnictwa w wieku od lat 25-ciu do la t... 155.
Z nich: 118 w kraju w 24 miejscowościach z tą samą rozpiętością wieku, oraz 16 — na obczyźnie w 14 miejsco
wościach z rozpiętością wieku tylko od lat 25 do lat 61.
Wśród 118 wydawnictw krajowych było 31 gazet i 87 czasopism, a wśród 16 zagranicznych — 14 gazet i 2 czasopisma; razem wśród 134 wydawnictw — 45 gazet i 89 czasopism.
Wśród wydawnictw krajowych było:
w gazet czasopism razem
wyda« n. najstarsze
z roku liczyło lat
Warszawie 5 27 32 1771 155
Lwowie 3 19 22 1811 118
Krakowie 3 18 21 1*18 81
Cieszynie 1 4 5 1818 81
Poznaniu 5 8 13 1859 70
Pelplinie 1 — 1 18b9 60
Mikołowie 1 — 1 1869 60
Kielcach 1 — 1 1870 59
Katowicach 2 4 6 1879 50
Stanisławowie 1 — 1 1886 43
Kołomyji 1 — 1 1890 39
Zakopanem — 1 1 1891 38
Inowrocławiu 1 — 1 1892 37
Kaliszu 1 — 1 1893 36
Chyrowie — 1 1 1893 36
Gnieźnie 1 — 1 1895 34
Kościanie 1 — 1 1895 34
Przemyślu 1 1 2 1900 29
Łodzi 1 — 1 1900 29
Dąbrowie Górn. — 1 1 1903 26
Król. Hucie — 1 1 1903 26
Lublinie 1 — 1 1904 25
Jarosławiu — 1 1 1904 25
Tarnopolu — 1 1 1904 25
w 24 miejscowościach 31 87 113
14
Z pośród polskiej prasy zagranicznej:
w było: gazet czasopism razem najstarsze liczyło Bytomiu i _ wydawn.i od roku 1868 lat61
Chicago 2 i 3 1882 47
Toledo 1 — 1 1887 42
Olsztynie 1 — 1 1887 42
Milwaukee 2 — 2 1888 41
Kurytybie 1 — 1 1892 37
Berlinie 1 — 1 1896 33
Pittsburgu 1 i 2 1897 32
Bochum — Lille 1 — 1 1898 31
Herne — Lens 1 — 1 1903 26
Detroit 1 — 1 1903 26
Jersey City 1 — 1 1903 26
14 miejscowościach 14 2 16
Wogóle zaś w roku jubileuszowym prasy w Pol
sce (w r. 1929) było:
wydawnictw w miejscowościach założonych liczących
ogółem w kraju zagrań. w kraju zagrań. w roku lat
i i — i — 1 7 7 4 155
i i — i — 1811 1 1 8
i i __ i — 1821 1 0 8
i i — i — 1 8 3 7 9 2
i i — i — 1 8 4 0 8 9
2 2 — 2 — 1 8 4 8 81
2 2 — 2 — 1 8 5 9 7 0
1 i — 1 — 1 8 6 1 6 8
2 2 . -- 1 — 1 8 6 3 6 6
1 1 ' -- 1 — 1 8 6 4 6 5
1 1 — 1 — 1 8 6 5 6 4
1 1 1 — 1 8 6 6 6 3
1 1 . -- 1 — 1 8 6 7 6 2
2 1 1 1 1 1 8 6 8 61
2 2 — 2 — 1 8 6 9 6 0
2 2 — 2 — 1 8 7 0 5 9
1 i -- ' i — 1 8 7 1 5 8
5 5 — 3 — 1 8 7 3 5 6
1 1 — 1 — 1 8 7 4 55
4 4 i -- 4 — 1 8 7 6 5 3
2 . -- 2 — 1 8 7 7 52
i 1 — 1 — 1 8 7 8 51
i 1 — 1 --- 1 8 7 9 5 0
2 2 ■ — 1 — 1 8 8 1 4 8
15
4 3 1 2 1 1882 47
4 4 — 3 — 1883 46
1 1 — 1 — 1885 44
3 2 1 2 1 1886 43
6 4 O 3 2 1887 42
3 2 1 2 1 1888 41
4 4 — 2 — 1889 40
3 3 — 3 — 1890 39
3 2 1 2 1 1891 38
4 3 1 3 1 1892 37
6 0 — 5 — 1893 30
3 3 — 3 — 1894 35
8 8 — 6 — 1895 34
4 3 1 3 1 1890 33
4 2 2 2 1 1897 32
5 4 T 4 1 1898 31
6 (1 — 3 — 1900 29
5 5 — 4 — 1901 28
2 1 i 1 1 1902 27
8 5 3 4 3 1903 26
9 9 8 — 1904 25
134 118 10 w ciągu 130 lat w 38 miejscowo- wydaw- w kraju zagr. ściach : 24 w kraju i 14 zagranicą
nictw * ★ *
W porównaniu z ogólną, liczbą wydawnictw pra
sowych polskich nie tylko za cały czas istnienia pra
sy, ale nawet tylko w pewnych jego okresach, jak również z liczebnością tylko nowozakładanych, a na
wet tylko zwijanych w tych okresach gazet i czaso
pism *) — stan posiadania najstarszego pokolenia współczesnej prasy polskiej jest wprost znikomym odsetkiem (ok. 5%). Świadczy to przedewszystkiem, zwłaszcza przy uwzględnieniu bardzo dużej rozpięto
ści wieku przy przyjęciu jednego ćwierćwiecza za podstawę tej rozpiętości, — o niewielkiej naogól trwałości przedsiębiorstw prasowych w Polsce.
Następnie, zwłaszcza przy porównaniu stanu po
siadania całej prasy współczesnej w Polsce pod
*) Por. cytowane już zestawienie liczebności prasy w Polsce w różnych okresach rozwoju.
16
względem jej liczebności z owym znikomym odset
kiem, jaki stanowi cały senjorat tej prasy (od lat 25-ciu wzwyż), — rzuca się w oczy wielka młodo- cianość wieku przytłaczającej wprost większości organów prasy rodzimej w rozpiętości wieku od roku do lat 24-ch. W tej rozpiętości odsetek wydawnictw w wieku od lat 15 do 24 (8 do 10%) jest nie wiele większy od odsetka wydawnictw starszych ponad lat 25, nato
miast gdy odsetki wydawnictw młodszych z rocznika na rocznik wniż zwiększają się i dochodzą do 28%
w roczniku najmłodszym**), przy jednoczesnem zmniejszaniu się stanu posiadania prasy młodszej i starszej, zwłaszcza zaś prasy najmłodszej daty, przez znikanie co roku z widowni od 25X30 wy
dawnictw. Przeważnie powoduje to brak czytelników, a przedewszystkiem brak kapitału potrzebnego, zwłaszcza młodszym, nowozakładanym, wydawni
ctwom do przetrzymania okresu wstępowania w ży
cie i zdobywania sobie sfery czytelniczej i jej zaufa
nia, tudzież wyrobienia sobie wziętości. Są je
dnak i inne powody niepowodzeń, a przede
wszystkiem brak tradycji, którą m ają w Pol
sce właściwie bardzo nieliczne wydawnictwa, stano
wiące przeważnie najstarsze pokolenie p ra s y ...
Tradycją młodszego pokolenia prasy w Polsce staje się z dnia na dzień coraz bardziej widoczne. . . zapo
minanie o konieczności posiadania tradycji i złudne przekonanie, że każdemu nowemu wydawnictwu
„uśmiech losu“ wystarczy za kapitał i za trady
cję . . . Głos prawdy nakazuje jednak stwierdzić, że i „uśmiech losu“, nawet najłaskawszy, jest rzeczą przemijającą, która nie zastąpi zdobytej pracą rze
telną lat całych tradycji gazety polskiej.
**) Zob. np. w opracowaniu J. Bornsteinowej „Czaso
pisma w Polsce“ w „Kwartalniku Statystycznym“ z r. 1928.
B1BLJOTEKA PRASOWA P OL S KA
\ WYDAWNICTWO
TOW. W YŻSZEJ SZKO ŁY DZIENNIKARSKIEJ
ZAPOCZĄTKOW UJE W R. 1921 PRZEZ DYREKCJĘ AJENCJI
„IN FO R M A C JA P R A S O W A P O L S K A “ W W A R SZA W IE
Z A W I E R A
ZESZYT Nr. ł
DR. STANISŁAW LAM
O B I B L J O G R A F J Ę P O L S K Ą
ZESZYT Nr. 2
STANISŁAW JARKOWSKI
PR A S A W A R S Z A W S K A W LA TA C H 1917-18
(WYCZERPANE) ZESZYT Nr. 3
K. DASZKIEWICZ I S. JARKOWSKI
BIBLJOGRAFJA WAŻNIEJSZYCH PRAC D O TY C ZĄ C Y C H PR A S Y P O L S K IE J
ZESZYT Nr. i
STANISŁAW JARKOWSKI
W Y S T A W A P R A S Y '
ZESZYT Nr. 5
ERNEST ŁUNIŃSKI
O P R A S IE P R O W I N C J O N A L N E J
7PQ7VT W»- fi
STANISŁAW JARKOWSKI
NAJSTARSZE POKOLENIE PRASOWE W ROKU 200-LECIA PRASY W POLSCE
ZESZYT Nr. 7 (W DRUKU)
STANISŁAW JARKOWSKI
NAJNOWSZE POKŁOSIE LITERATURY O PRASIE I JEJ NAUCE W POLSCE DO NABYCIA W E WSZYSTKICH KSIĘGARNIACH
CENA ZESZYTU ZŁ 1.—
Biblioteka Główna UMK
lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
300020638105
