STUDIA SOCJOLOGICZNE 1994, 3-4(134-135) ISSN 0039-3371
ALBIN KANIA (9.09.1930-24.08.1994)
W dniu 24 sierpnia 1994 roku zmarł Albin Kania, nasz kolega, przyjaciel, wieloletni dyrektor Ośrodka Badania Opinii Publicznej przy Polskim Radiu i Telewizji. Poznaliśmy Go, polubiliśmy i nauczyliśmy się go cenić właśnie w OBOP, gdzie W anda Lipnik wydawała kwartalnik „Przekazy i Opinie”, a Jacek Dohnalik pracował jako badacz, a potem przez szereg lat jako wicedyrektor i najbliższy współpracownik Albina.
Pracę w OBOP rozpoczął Albin w roku 1968, w jedynej w owym czasie pracowni badawczej, zajmującej się po trosze wszystkim - od badań nad radiem i telewizją po wybrane zagadnienia społeczne. W roku 1970 został jej kierownikiem, w jakiś czas potem zastępcą dyrektora, wreszcie w roku 1976 dyrektorem.
W końcu 1990 roku przeszedł na emeryturę, ale nie zaprzestał pracy badawczej.
Uczestniczył w przygotowaniu i realizacji kilku programów międzynarodowych badań porównawczych. N a przykład w przedmowie do raportu z badań na temat wolności wypowiedzi w Europie Wschodniej („Freedom of Expression in Eastern Europe”), przeprowadzonych przez The G.H. Gallup International Institute z Princeton w latach 1991-1992, szczególnie podkreślono jego kompetencje i wkład do tych badań.
OBOP-em kierował Albin przez 15 lat. W tym okresie Ośrodek rozbudował się - wykrystalizowała się jego struktura, sprecyzował zakres i charakter zadań. Ośrodek wyspecjalizował się jako jedyna w Polsce placówka prowadząca badania audytorium radia i telewizji, a równocześnie bieżące sondaże opinii publicznej oraz, własne i na zlecenie z zewnątrz, badania dotyczące uczestnictwa w kulturze i innych dziedzinach życia społecznego. Udział Albina w całym tym procesie dojrzewania Ośrodka jako instytucji badawczej był niekwestionowany i znaczący. Zwłaszcza organizacja pracy, a przede wszystkim wysoko profesjonalne metody i narzędzia badawcze, jakich do
pracował się OBOP, były dziełem zespołu, którego mózgiem i motorem był Albin Kania.
Stylistyka i zawartość komunikatu OBOP-u stanowiła kwintesencję tego, co Albin uznawał za właściwe badanie opinii publicznej. Dążył do takiej jego redakcji, by nie dopuścić do nadużyć interpretacyjnych. Zbiór raportów i komunikatów z okresu jego dyrekcji to pseudoanonimowa konstrukcja metodologiczna i treściowa, w której za nagimi liczbami i procentami ukryty był jego osobisty pogląd na funkcję społeczną badań opinii publicznej.
Albin wypracował też swoistą ideologię badań opinii publicznej. Była ona częściowo pochodną rzeczywistości społecznej, w której działał, częściowo produktem jego osobi
stego temperamentu, jego poglądów, doświadczeń i wiedzy. Była to ideologia przepojona
6 ALBIN KANIA (1930-1994)
etosem uczciwości i rzetelności oraz głębokiego przekonania o poznawczych walorach badania opinii. Ideologia ta przenikała codzienną praktykę wszystkich działów OBOP.
Widoczna była w pracy nad kwestionariuszem, w wielogodzinnych sporach nad sensem każdego nowego pytania, użytych w nim słów, dawała o sobie znać w pracach nad raportem, i to czasem w sposób dokuczliwy dla autorów. Widoczna była w treningu i kontroli ankieterów, w organizacji pracy terenowej czy działalności archiwum.
Podstawę tej ideologii stanowiło przekonanie, że badania opinii publicznej, choć wykorzystują techniki socjologii empirycznej, są osobną dyscypliną badawczą, mającą własne cele poznawcze. O ile socjologia empiryczna stara się wyjaśniać procesy społeczne, o tyle badacz opinii wyłącznie rejestruje konkretne opinie, posługując się w tym celu wystandaryzowanymi wskaźnikami. Ideologia ta definiowała relacje badacza opinii względem „sponsora”, interpretatorów i społeczeństwa.
Ówczesny sponsor (prezes PRiTV powiązany z К С PZPR) przekazywał pieniądze społeczne na badania i zawłaszczał wyniki badań na swój partykularny użytek.
Użytek ten nie był szczególnie demoniczny, gdyż sprowadzał się do utajniania wyników z punktu widzenia władzy negatywnych oraz propagandowego wykorzystania, a nawet nadużywania tych, które uznawał za korzystne. Zgodnie z ideologią Albina, lepiej było zgodzić się na utajnienie wyników niż ograniczać badania. Natomiast wobec wszelkiego nadużywania wyników protestował i ostro, i publicznie. Przed bardziej bezpośrednimi naciskami politycznymi broniła go skutecznie wysoko trzymana garda puryzmu metodologicznego.
Interpretatorów wyników traktował jako naturalne ogniwo całego procesu badaw
czego, jako że badacz opinii to solidny rzemieślnik, nie zaś filozof społeczny, kontestator czy moralista. Przekazuje on wyniki swej pracy do interpretowania innym. Dla empirycznie zorientowanej socjologii dane OBOP miały niezaprzeczalny walor doku
mentacyjny. Interpretacje dziennikarzy wymagały niekiedy sprostowań, jednak z wielo
m a Albin współpracował na co dzień, udzielając im chętnie swego anonimowego komentarza, wyjaśnień, czasem wręcz korepetycji z metodologii badań.
Wreszcie społeczeństwo. Można się od niego dowiedzieć tylko tego, co ono samo o sobie wie. W żargonie OBOP „chłopka z Białostockiego” była mitycznym uosobieniem obawy przed artefaktem. Z drugiej strony badacz ma obowiązek udostępniać wiedzę o społeczeństwie jemu samemu. T ak też się działo, we wszystkich sprzyjających politycznie okolicznościach archiwa Ośrodka były dla wszystkich dostępne.
Jednym ze sposobów omijania okoliczności politycznie nie sprzyjających udostęp
nianiu wyników OBOP były ustawicznie ponawiane próby publikowania ich w kwartal
niku „Przekazy i Opinie”. Było to czasopismo o profilu naukowym zajmujące się problematyką komunikacji masowej, które w nim powstało i w Ośrodku przez 15 lat było wydawane. Albin przez pewien czas był jego redaktorem naczelnym, a do końca jego istnienia czynnym członkiem kolegium. Grono pracowników naukowych współ
pracujących z „Przekazami i Opiniami” ceniło Albina zwłaszcza za ten rodzaj krytycy
zmu, który pozwalał demaskować luki warsztatowe autorów tekstów proponowanych do publikacji i wszelkie ich próby przykrawania opisu rzeczywistości do założonych tez.
Przede wszystkim jednak, jak my wszyscy, po prostu G o lubiło. Albin bowiem był człow iekiem serdecznym .
Jacek Dohnalik i Wanda Lipnik
