Andrzej Bisztyga
System partyjny Republiki Irlandii
Studia Politicae Universitatis Silesiensis 3, 123-151
System partyjny Republiki Irlandii
Wprowadzenie
Proces k ształto w an ia się fundam entów współczesnego sy stem u p a rty j nego Irlan d ii rozpoczął się w raz z odzyskaniem przez Irlan d ię niepodległo ści, to znaczy w konsekw encji zaw arcia 6 g ru d n ia 1921 ro k u angielsko- -irlandzkiego tra k ta tu , n a którego mocy powołano do życia Wolne Państw o Irlandzkie (S ao rstat Eireann). W momencie u zyskania niepodległości i kon stytucyjnego s ta tu s u dom inium w ram a ch W spólnoty B rytyjskiej Irla n d ia m iała ju ż je d n a k rozw inięte trad y c je w alki politycznej o niezależność od W ielkiej B ry ta n ii o raz dyspo no w ała zastę p em działaczy politycznych o znaczącym dośw iadczeniu organizacyjnym i p a rla m e n ta rn y m , z a h a rto w anych w w alce - ta k ż e n a forum brytyjskiego p a rla m e n tu - o zap ro w a dzenie rządów krajow ych (Home R ule)1. D yskrym inacyjna polityka b ry ty j sk a spowodowała, że zasadniczym celem irlandzkiej opozycji w w ieku XIX - obok zró w n an ia p raw katolików i p ro testan tó w oraz u z n a n ia chłopskich p raw do ziemi - było odw ołanie U nii uchw alonej 28 m arca 1800 ro k u przez obydwie izby irlandzkiego p a rla m e n tu , z której zaw arciem p a rla m e n t te n zo stał zniesiony, w z a m ia n za co Izba G m in p a rla m e n tu Zjednoczonego K ró lestw a W ielkiej B ry ta n ii i Irla n d ii zo stała rozszerzo n a o 100 irla n d z kich członków2.
1 S. G r z y b o w s k i : H istoria Irla n d ii. W rocław-W arszawa-K raków 2003, s. 2 5 1 - 255; S. P o s n e r : A u ton om ia Irla n d ii (Home Rule). W arszawa 1913.
2 W akcie U n ii przewidywano, że w skład irlandzkiej reprezentacji w Izbie Gmin wejdą: po 2 osoby z każdego hrabstw a oraz z D ublina i Corku, po 1 osobie z 31 innych m iast i Kolegium Św. Trójcy w Dublinie.
Irlan d z cy członkowie brytyjskiego p a rla m e n tu w nieśli isto tn y w k ład w rozwój p a rla m e n ta ry z m u brytyjskiego i p a rla m e n ta ry z m u w ogóle3, je d n a k polityczna w alk a Irlandczyków o rozluźn ien ie więzów z W ielką B ry ta n ią oraz o u trz y m a n ie narodow ej tożsam ości nie w yczerpyw ała się w zm ag an iach p a rla m e n ta rn y c h i politycznej aktyw ności irlandzkiej P a r tii P a rla m e n ta rn e j. F o rm ą tej w alki było ta k ż e tw orzenie organizacji, k tó rych nazw y nie zaw sze zd rad zały ich polityczny ch ara k ter, ale k tó ry ch działalność n a w e t w razie w y stąp ien ia tego rodzaju w ątpliw ości pow inna być ta k klasyfikow ana. Do organizacji ta k ich m iędzy innym i zaliczyć tr z e ba: działające n a rzecz autonom ii Irlan d ii założone w 1870 roku S tow arzy szenie R ząd u K rajow ego (od 1873 r. - L iga R ządów K rajow ych), ch ło p sk ą Ligę Z iem ską (1879 r.), dysponującą polityczno-ekonomicznym program em I rla n d z k ą Ligę N aro d o w ą (1882 r.), in sp iro w an e przez Kościół katolicki: G aelick ą Asocjację A tle ty czn ą (1884 r.) oraz sta n o w ią c ą odłam irlandzko- -am erykańskiego S tarodaw nego Z akonu H ib e rn ia n R adę E ry n u , s ta w ia ją c ą sobie za cel deangłizację irlandzkiego n a ro d u Ligę G aelick ą (1893 r.), san u jąc e z u b o ż a łą irla n d z k ą w ieś Tow arzystw o O rg an izacji Rolniczej (1894), ak ce n tu ją cą narodow e tradycje celtyckie Irla n d z k ą R ep u b lik ań sk ą P a rtię S o cjalisty czn ą (1896 r.), Z jednoczoną P a rtię I rla n d z k ą (1900 r.), p a rtię S in n F ein (O userlves Alone, M y Sam i) (1905 r.)4, której istn ie n ie miało zasadnicze znaczenie w procesie form ow ania się system u partyjnego niepodległej Irlan d ii, p a ra m ilita rn e organizacje: Irlan d zk ich O chotników (1913 r.), A rm ię O b y w a telsk ą (1914 r.) o raz I r la n d z k ą A rm ię R e p u b lik a ń s k ą (1918 r.).
To niekom pletne wyliczenie dowodzi, że półwiecze poprzedzające odzy sk an ie niepodległości przez Irlan d ię było czasem urozm aiconej politycznej aktywności Irlandczyków w kontekście działalności p a rtii politycznych oraz organizacji o guasi-politycznym c h a ra k te rz e . Sam o p o d p isan ie tr a k t a tu w 1921 ro k u było n ie tylko efektem dług otrw ały ch zm ag ań o autonom ię, p o w stan ia w ielkanocnego w 1916 ro k u oraz w ojny irlan d zk o -an g ielsk iej w la ta c h 1919-1921, ale pośrednio ta k ż e owocem politycznego m y ślen ia i tradycji k ształto w an y ch przez te organizacje.
P a rtie polityczne, k tó re rozw inęły się w W ielkiej B ry ta n ii pod koniec XIX w ieku, odzwierciedlające społeczne i polityczne podziały przebiegające przez społeczeństw o m etropolii, nigdy n ie m iały w iększego zw iązku i nie w yw arły w iększego w pływ u n a k s z ta łt irlan d zk ieg o sy stem u partyjnego. S ytuacja polityczna oraz działalność p a rtii politycznych n a te re n ie Irlan d ii w okresie poprzedzającym odzyskanie niepodległości w ykluczały ta k ą moż liwość. U w zględniając te n k o n tek st, a ta k ż e biorąc pod uw agę fak t, że po
3 S. G r z y b o w s k i : H istoria..., s. 255—256.
działy polityczne i p a rty jn e u k ształto w ały się wokół m a te rii dotyczących n aro d zin narodow ej niepodległości, a to: s ta tu s u członka W spólnoty B ry tyjskiej, gran ic i w ielkości p a ń s tw a oraz zag ad n ień k onstytucyjnych, nie m ożna mówić (lub m ożna mówić w bardzo ograniczonym zak resie) o cią głości sytuacji partyjno-politycznej czy ciągłości m odelu sy stem u p arty jn e go w Irla n d ii p rzed odzyskaniem i po o d zyskaniu niepodległości. Przyczy niło się do tego tak że i to, że p a rtie o profilu narodow ym czy nacjonalistycz nym , których podstaw ow ym celem była w alk a o odzyskanie niepodległości, a ta k a sytuacja m iała miejsce w Irlan d ii, często nie u m iały sprostać wymo gom zm ieniającej się sytuacji i niesionym przez p rzeobrażenia w yzwaniom oraz napięciom w ew n ątrzp arty jn y m 5.
P a rtie rozp ad ały się i zn ik ały z politycznej sceny. J e d y n ie założona w 1912 rok u P a r tia Pracy, n ie ak c en tu jąca m a te rii niepodległościowych, a k o n cen tru jąca się w sw ym p ro g ram ie n a zag ad n ien iach socjalno-ekono- micznych, u m iała przetrw ać czas p rzem ian zw iązanych z odzyskaniem n ie podległości i znalazła sobie miejsce w nowo pow stałym system ie partyjnym niepodległej Irlan d ii6, któ ry ustabilizow ał się w końcu la t dw udziestych XX w ieku, chociaż i ona nie u n ik n ę ła pewnej rek onstrukcji, zw łaszcza w w yni ku pow stania wielkanocnego w 1916 roku. R easum ując, o istn ien iu irlan d z kiego system u partyjnego możemy mówić jedynie w kontekście Irlan d ii n ie podległej, to znaczy od m o m en tu odzy sk an ia niepodległości, co nie o zn a cza, że idee i pro gram y o k resu przedniepodległościow ego nie odcisnęły n a tym system ie swego piętna.
Formowanie się i rozwój systemu partyjnego
U grupow aniem politycznym, które w momencie podpisania tr a k ta tu nie miało poważniejszej konkurencji n a irlandzkiej scenie politycznej, była p artia S in n Fein. N a jej szczególnąpozycję złożyło się k ilk a przyczyn. P a rtii Sinn Fein, pomimo że nie w zięła ud ziału w pow staniu w ielkanocnym , pow stanie to przyniosło najw iększe korzyści. S inn F ein u sta m i swego lid era A rth u ra G riffitha potępiła pow stanie, k ry ty k u jąc jego rep u b lik ań sk ie oblicze. Tym bardziej fa k t jego uw ięzien ia p rzez Brytyjczyków w ra m a c h popow sta niow ych re p re sji przysporzył pop u larno ści p a rtii, k tó ra od tego m om entu
5 B. C h u b b : The G overnm ents a n d P olitics o f Ireland. London—O xford-N ew York 1974, s. 70.
otw arcie p rz ejęła kierow nictw o n a d ru ch em narodow ym , co pozwoliło jej n a odniesienie zdecydowanego zw ycięstw a w w yborach do p a rla m e n tu brytyjskiego w 1918 ro k u 7. Zajęcie przez S in n F ein krytycznego sta n o w i ska wobec zbrojnego zryw u w 1916 rok u n ie oznaczało, że idee w alki zbroj nej i zaprow adzenia n a Zielonej Wyspie u stro ju republikańskiego nie z n a j dow ały w szeregach p a rtii oddźw ięku; przeciw nie, stanow isko p a rtii w tej kw estii ewoluowało i zbrojno-niepodległościowa opcja zyskiw ała w ram a ch S inn F ein n a znaczeniu, co m iało decydujący w pływ n a przyszły k s z ta łt system u partyjnego Irlandii.
Konsekwencją podpisania tra k ta tu była konieczność ustosunkow ania się przez Irlandczyków, a tym sam ym przez najbardziej znaczące irlan d zk ie ugrupow anie polityczne tego okresu - p a rtię S inn Fein - do dwóch kw estii: dom inalnego s ta tu s u Wolnego P a ń stw a Irlandzkiego (tzw. k w estia k o n sty tucyjna) oraz do spraw y podziału wyspy n a Wolne P aństw o Irlandzkie obej m ujące 26 h ra b stw katolickich oraz n a sk ła d a ją c ą się z 6 h ra b stw Irlan d ię P ó łn o cn ą w której dom inow ali pro testan ci, a k tó ra n a mocy tr a k ta tu sta ła się b ry ty jsk ą prow incją. T rak tato w e m a te rie legły u po d staw poglądowej polaryzacji irlandzkiej opinii publicznej i rozpad u S inn F ein n a P ro tra k ta - to w ą S in n F ein re p re z e n tu ją c ą o rien tację u g o d o w ą której lid eram i byli A. G riffith oraz W illiam T. Cosgrave, oraz A n ty tra k ta to w ą S inn Fein, k tó ra pod w odzą E am o n a de V alery rep rezen to w ała opcję rep u b lik ań sk ą.
P a rtie oraz ich liderzy, z któ ry ch n azw isk am i je kojarzono, stan o w ili ogniska skupiające zwolenników danej opcji. Pierw sze po podpisaniu tr a k ta tu wybory, przeprow adzone 16 czerwca 1922 roku, przyniosły p rzek o n u jące zw ycięstw o jego zw olennikom 8, do czego je d n a k w znacznym sto p n iu przyczyniły się nadzieje u stab ilizo w an ia sytuacji i zaprow adzenia pokoju, ja k ie żywiło zm ęczone w o jn ą społeczeństw o. Przeciw nicy tr a k t a tu n ie r e zygnow ali je d n a k z d ąże n ia do osiągnięcia swych program ow ych celów, doprow adzając do w ybuchu wojny domowej, k tó ra nie tylko w strz ą sn ę ła po dstaw am i młodej irlan d zk iej państw ow ości, ale której ofiary, po jej z a kończeniu, pogłębiły podziały m iędzy obydw om a p a rtia m i i poglądow ym i opcjami.
Wybory z 1922 ro k u zapoczątkow ały 10-letni okres dom inacji i p rzew a gi u g ru p o w an ia p ro trak tato w eg o , do czego przyczyniły się trag iczn e w y darzenia wojny domowej. U grupow anie to w kw ietniu 1923 roku przek ształ ciło się w n o w ą p a rtię - C u m m an n a G aed h eal (W spólnotę Gaelów), k tó ra powszechnie zw ana była P a r tią T rak tatu . P rzew aga tej p a rtii to p n iała je d
7 Sinn Fein w yw alczyła wówczas 73 m iejsca.
8 Protraktatow a Sinn Fein uzyskała w ówczas 58 mandatów, przeciw 36 m anda tom Antytraktatow ej Sinn Fein. Ponadto 17 m andatów przypadło Partii Pracy; nowej prawicowej P artii Rolników — 7 i niezależnym — 10.
n a k w kolejnych w yborach. D ziało się ta k przede w szy stk im za sp ra w ą w spom nianego już E. de Valery, człowieka, n a którego rozkaz oddziały r e p u b lik a ń sk ie złożyły b ro ń w 1923 roku, k ład ąc k re s w ojnie domowej. R ezygnując z tradycyjnej polityki n ielegalnej Irlan d zk iej A rm ii R ep u b lik ań sk iej, w 1926 ro k u zorganizow ał on now ą le g a ln ą ju ż p a rtię F ia n n a F ail (FF - Żołnierze Losu)9, któ rej został przyw ódcą i k tó ra począwszy od 1927 ro ku sta ła się n a jsiln ie jsz ą p a r tią opozycyjną a k c e n tu ją c ą swe r e p u b lik ań sk ie i a n ty tra k ta to w e n asta w ie n ie. Jej zw ycięstwo w w yborach w 1932 ro k u 10 doprowadziło do przem odelow ania dotychczasowego k s z ta ł tu sy ste m u party jn eg o Irla n d ii, którego o d tąd F ia n n a F ail m iała być s iłą dom inującą.
P odejm ując próby p rzeciw d ziałan ia sukcesom F ia n n a F ail oraz odbu d o w an ia swej pozycji, P a r tia T ra k ta tu połączyła się w 1933 ro k u z P a r tią Rolników, tw orząc Zjednoczoną P a rtię Irla n d z k ą i licząc n a rozszerzenie swego elek to ratu oraz w zrost atrakcyjności program u. Po unifikacji w p a r tii ujaw n iły się je d n a k ten d en cje faszystow skie, rep reze n to w an e przez stojącego n a czele Zw iązku Towarzyszy Broni jednego z liderów p artii, gen. E iona 0 ’Duffy’ego. R ozw iązanie tej p ara m ilita rn e j o rganizacji11 spowodo w ało w p a rtii kom plikacje, ja k ie doprow adziły do jej p rzeo rgan izow an ia w n o w ą p a rtię F ine G ael (FG - Rodzinę G aelicką), k tó ra obok F ia n n a F ail oraz L abour P a rty sta ła się trw ały m elem entem irlandzkiego system u p a r tyjnego.
F unkcjonow anie ta k ukształtow anego system u nigdy nie w yczerpyw a ło się w d ziałan iu trze ch w spom nianych p a rtii politycznych, o d gryw ają cych rolę jego trw ałych filarów. Zawsze było ta m miejsce dla drobniejszych, najczęściej efem erydalnych u g rupow ań politycznych. U grupow ania te jed n a k zaw sze m u siały się liczyć z wcześniej u k s z ta łto w a n ą bieg u n o w ą t r a d ycją p o lity czn ą i tym sam ym n ieu ch ro n n ie zm uszone były do zajęcia s ta n ow iska w k w estii tra k ta to w e j. To w ym uszało ich o rien tację n a je d n ą z dwóch najw iększych p a rtii — F ia n n a F ail lub F in e G ael, czego k o n se k w en cją najczęściej b y ła n e u tra liz a c ja program ow ej odrębności i zn ik n ię cie ze sceny politycznej. Część z tych efem erydalnych p a rtii politycznych sw ą p ro g ram o w ą odrębność o p ie ra ła n a specyfice u sto su n k o w a n ia się do k w estii konstytucyjnej, ja k n a p rzy k ład Liga N arodow a (N atio n al Legue) czy C lan n E irean n w la ta c h dw udziestych XX w ieku albo P a rtia C entrow a
9 Spotykane jest także tłum aczenie: Żołnierze Przeznaczenia.
10 Żołnierze Losu zdobyli w ówczas 72 mandaty, Partia Traktatu — 57, Partia Pra cy - 7.
11 Gen. E.O’Duffy w raz ze sw ą grupą w ziął potem udział w hiszpańskiej wojnie domowej, w alcząc po stronie gen. Franco. Zob. G.S. G u r v i c : K o n stitu cii burźuaznych g o su d a rstw Ewropy. Irla n d ia . M oskwa 1957, s. 411.
(C entre P arty ) w la ta c h trzydziestych. In n e z tych p a rtii, sta ra ją c e się być w yrazicielem interesó w grupow ych, n a p rzy k ła d interesó w zawodowych, staw ały się konsekw entnym i przeciw nikam i jednej z dwóch w ielkich p a rtii i zasilały obóz zw olenników drugiej, ja k n a p rzy k ła d w p rzy p ad k u P a rtii Rolników.
Jed y n ie dw a u g ru p o w an ia polityczne n ie zm ieściły się w p rz e d s ta wionym schem acie. S ą to: ra d y k a ln i re p u b lik an ie, k tórzy p rzesad n ie k o n c e n tru ją się n a kw estii tr a k ta tu , czyniąc z niej kluczowy p u n k t swego p ro gram u, oraz labourzyści, k tó rzy k o n sek w en tn ie s ta r a ją się jej nie podno sić12. P on ad to trz e b a zaznaczyć, że w izbie niższej irlandzkiego p a rla m e n tu (D ail’u) zaw sze zasia d ali posłowie niezależni.
G łębokie podziały p rzeb ieg ające p rzez ir la n d z k ą scenę p o lity czn ą głównie dotyczą m a terii w ew nątrzkrajow ych, z nich się wywodzą. W m niej szym sto p n iu dotyczą one polityki zag ranicznej, gdzie daje się z a u w a żyć p ry m a t in te re s u p ań stw a. W ty m ko n tek ście za z n a m ie n n ą uzn ać należy zg o d n ą a p ro b atę w szystkich p a rtii politycznych dla decyzji rz ą d u z 26 sie rp n ia 1939 ro k u o zachow aniu n eu tra ln o śc i w nadchodzącej w oj n ie 13. N iem niej in teresu jąc o p rz e d sta w ia ła się rzecz w zw iązku z p ro klam ow aniem rep u b lik i w g ru d n iu 1948 roku, co dokonało się pod r z ą dam i m ającej p ro trak ta to w e tradycje F ine Gael, k tó ra w tym w łaśnie roku utw orzy ła rz ą d w espół ze w szystkim i opozycyjnym i wobec F ia n n a F ail p a rtia m i. P ro k lam ac ja rep u b lik i i w y stąp ien ie ze W spólnoty B rytyjskiej, a ty m sam ym rozstrzygnięcie k w estii k o nstytucyjnej, stanow iącej obok problem u podziału i reu n ifik acji Zielonej W yspy je d en z fu n d am en tó w biegunowej k o n stru k cji irlandzkiego sy stem u partyjnego, spowodow ała, że p a rtie polityczne stopniow o zaczęły coraz więcej m iejsca w swych p ro g ram ach politycznych pośw ięcać zagad nien io m ekonom icznym , d otych czas spychanym n a dalszy plan. Z m ian a ta była k o rzy stn a d la sy stem u partyjnego i sam ych partii. O graniczając swe spory w kw estiach historycz nych, p a rtie w w iększym sto p n iu zaczęły koncentrow ać się n a gospodarce kraju , k tó r ą od gospodarek innych krajów E uropy Zachodniej dzielił duży dystans.
Z w iastunem osłabienia pozycji p a rtii F ia n n a F ail oraz u tr a ty przez n ią absolutnej większości w wyborach w 1948 roku były w yniki wyborów w 1943 roku, gdy część jej dotychczasow ych zw olenników oddała głosy n a P a rtię Pracy. Pozycja F ia n n a F ail zo stała w ówczas u ra to w a n a dzięki rozłam ow i w P a rtii Pracy, którego zarzew iem były z a rz u ty podnoszone przeciw k ie
12 B. C h u b b : The Governm ents..., s. 7 2 -7 3 .
13 W D ailu jedynie J. Dillon publicznie w ystąpił przeciw tej akceptacji. S. G r z y b o w s k i : H istoria..., s. 342.
row nictw u p a rtii14 przez jej federacyjnego członka - Zw iązek T ransportow ców i Robotników.
W ty m czasie rów nież F ine G ael odnotow ała sp ad ek popularności, a to za s p ra w ą utw orzonej w 1938 ro k u (a funkcjonującej do 1965 r.) p a rtii C lan n n a T alm h an (Dzieci Ziemi), będącej k o n ty n u a to rk ą trad y c ji p ra w i cowej P a rtii Rolników, rek ru tu jącej swój elek to rat spośród drobnych ro ln i ków z zachodu i południa kraju . Cechę efem eryczności tru d n o przypisać tej p a rtii nie tylko ze w zględu n a długi okres jej is tn ie n ia oraz jej sukcesy wyborcze, ale tak że ze względu n a fakt, iż dw ukrotnie (w 1948 r. i w 1954 r.) w spółtw orzyła rz ą d 15.
In n ą , n ie d z ia ła ją c ą ju ż p a rtią , k tó ra je d n a k przez stosunkow o długi okres swego istn ie n ia (1946-1969) urozm aicała swym d ziałaniem irla n d z ki k rajo b ra z polityczny, była p a r tia C lann n a P o b lach ta (Dzieci L u d u )16. Jej p o w stan ie było efektem rad y k alizacji społeczeństw a, dyktow anej eko nom iczną stagnacją. P a rtia sk u p ia ła lib e ra ln ą lewicę17.
W przeciw ieństw ie do F in e G ael, dom inująca w irlan d zk im system ie p arty jn y m F ia n n a F ail, począw szy od 1971 roku, co pew ien czas tra p io n a je st secesjam i, w w yniku których p o w stają nowe p a rtie polityczne, rozsze
rzające swym istn ien ie m , przy n ajm n iej n a pew ien czas, k a ta lo g irla n d z kich u g ru p o w ań politycznych. W łaśn ie 1971 rok u przyniósł w y stąp ien ie z F ia n n a F ail jej działacza K evina B olanda nieakceptującego polityki rz ą du wobec w yd arzeń w Irla n d ii P ółnocnej18. U tw orzył on p a rtię Jedność Irla n d z k a (A ontacht E irean n ), k tó ra - głosząc h a s ła pow rotu do re p u b li k ań sk ich tradycji - sk u p iała w swych szeregach rad y k aln ie nastaw ionych byłych członków FF. Jed n o ść Irla n d z k a nie odnotow ała je d n a k znaczn iej szych sukcesów wyborczych. In n em u secesjoniście N. B laneyow i udało się n a to m ia s t uzyskać zau fa n ie e le k to ra tu w niezam ożnym h ra b stw ie Do negal, co pozwoliło m u sta n ą ć n a czele nowej N iezależnej F ia n n a F ail P a r tii R epublikańskiej (Independent F ia n n a F ail Republican Party). Temu n ie w ielkiem u u g ru p o w an iu o lokalnym jedynie znaczen iu udało się je d n a k odnieść s iłą rzeczy sk ro m n y su kces w w yborach do D ail’u w 1981 ro k u 19. N ajpow ażniejszy w sk u tk a c h dla F F rozłam m iał miejsce w 1985 roku i do k o n ał się n a tle w alki o polityczne przyw ództw o w p a rtii. G ru p a rozłam o wa, której przew odził D. O’M alley, doprow adziła do p o w sta n ia p a rtii P o
14 W niosek o w ykluczen ie z szeregów P artii Pracy dotyczył J am esa i M ichaela Larkinów.
15 W. К o n a r s к i: Z p ro b lem a tyk i system u politycznego niepodległej Irla n d ii. War szaw a 1988, s. 98 oraz zestaw ien ie s. 105—111.
16 Spotykane jest także tłum aczenie: D zieci Republiki. 17 S. G r z y b o w s k i : H istoria..., s. 344.
18 S. K l i m k i e w i c z : R epu blika..., s. 100. 19 W. K o n a r s k i : Z pro b lem a tyk i..., s. 98 i 110.
stępowych D em okratów (Progressive D em ocrats), którzy w w yborach 1987 ro k u sięgnęli po zn ac ząc ą liczbę 14 m a n d ató w 20, ja k ie - ja k m ożna ocze kiw ać - m ogłyby przypaść FF. R e z u lta ty kolejnych wyborów dow odzą jed n ak , że po ty m sukcesie wpływy Postępow ych D em okratów s y ste m a tycznie m aleją.
Z grona in n y ch p arty jn y ch efem eryd o ograniczonym zasięgu w pły wów, ja k ie po zakończeniu II wojny św iatow ej z a istn ia ły n a forum D ail’u, w spom nieć należy: N arodow ą P a rtię P racy (N ational L abo ur P a rty - s u k ces wyborczy odnotow ała w latach: 1944, 1948); rea k ty w o w a n ą w la ta c h pięćdziesiątych S inn F ein (1957 r.); N arodow o-Postępow ych D em o k ra tów 21 (N atio n a l P ro g ressiv e D em ocrats - 1961 r.); S in n F ein O ficjalnych (Sinn F ein Official — 1973 r.), S inn F ein P a rtię R obotniczą (S inn F ein W orkers P a r ty - 1977 r., 1981 r., lu ty 1982 r.), z n a jd u ją c ą k o n tyn u ację w P a rtii R obotniczej (The W orkers’ P a r ty - 1987 r.) i D em okratycznej L e wicy (1992 r.); S ocjalistyczną P a rtię P racy (1977 r., 1981 r.)22.
P a rtią , k tó ra począwszy od swego pierw szego wyborczego zw ycięstw a w 1932 ro k u zajm uje w irlan d zk im sy stem ie p arty jn y m do m in u jącą pozy cję, je s t F ia n n a F ail. Liczba oddaw anych n a n ią w w yborach głosów oraz liczba uzy sk iw an y ch dzięki nim w D ail’u m iejsc pozw alała jej dotychczas aż 17-krotnie w łasn y m i siłam i b ąd ź p rzy jej decydującym u d ziale form o wać rząd. N a jej korzyść p rzem aw iała pro g ram o w a w zajem n a wrogość dwóch pozostałych stale obecnych n a scenie politycznej p a rtii: k o n se rw a tyw nej F in e G ael i lewicowej L ab ou r P arty. O bydwie te p a rtie zaw sze łą czyła chęć o d eb ran ia p a rtii F ia n n a F ail p ry m a tu i inicjatyw y tw o rzen ia rządu . Do zaw arcia program ow o egzotycznej koalicji F ine G ael i L ab o u r P a rty dochodziło dotychczas 5-krotnie, czego efektem było tw orzenie przez nie koalicyjnych rządów w la ta c h 1 9 5 4 ,1 9 7 3 ,1 9 8 1 , listopadzie 1982 ro k u i w 1992 roku. P ra k ty k a polityczna oraz re z u lta ty wyborów p a r la m e n ta r nych w la ta c h 1992 oraz 1997 u za sad n iły tw ierd zen ie, że F ia n n a F ail nie cieszyła się w tym czasie się tak im społecznym poparciem, ja k to miało m iej sce jeszcze w la ta c h osiem dziesiątych m inionego w ieku. Tezę tę u z a sa d n ia porów nanie re z u lta tó w wyborów z 1987 ro k u (tab ela 1), kiedy nic nie z a pow iadało znaczących zm ian w preferencjach elek to ratu , z w ynikam i w y borów z 1992 ro k u (tab ela 2) oraz z 1997 ro k u (tab ela 3), a ta k ż e an a liz a zestaw ien ia procentow ego określającego stopień społecznego poparcia dla poszczególnych p a rtii politycznych.
20 The E u ropa World Year Book 1990. Vol. I: E uropa P u blication s L im ited. Ireland, In trodu ctory Survey. London 1991, s. 1383.
21 Patrz T. O r l e w i c z : P a rtie i organizacje chłopskie w Europie k apitalistyczn ej. W arszawa 1966, s. 393.
22 W. K o n a r s k i : Z p roblem atyki..., zestaw ien ie s. 105-111; „The Sunday Tribu ne” 29 N ovem ber 1992 — A Special Supplement: „Election 1992, The R esult”, s. 2.
T a b e l a 1 W yniki wyborów do D ail’u w 1987 roku*
Partia Liczba
oddanych głosów Procent głosów
Liczba zdobytych miejsc F ian na Fail 784 606 4 4,15 81 F ine Gael 481 137 27,07 51 P rogressive D em ocrats 210 587 11,85 14 Labour Party 114 553 6,45 12 Workers Party 67 263 3,78 4 S inn Fein 32 933 1,85
-P artie m niejsze i n iezależni 86 163 4,85 4
* D ecydujące znaczenie dla sk ładu politycznego rządu m ają w ynik i wyborów do liczącej 166 deputow a nych Izby R ep rezen tan tów (D ail E irean n), N arodow ego P a rla m en tu Irla n d ii (O ireachtas). Sen a t (S en ead Éireann), składający się z 60 senatorów, w yłanian y je st w złożony sposób: 11 senatorów jest m ianow anych przez prem iera, 6 je st w ybieranych przez uniw ersytety, a 43 — w sy stem ie kurialnym . Ź r ó d ło : T h e E u ro p a W orld Year B o o k 1989. Vol. I: E u ro p a P u b lica tio n s L im ite d . Ireland In tro d u c to ry S u r v e y , 1990, s. 1392.
T a b e l a 2 W yniki wyborów do D ail’u w 1992 roku
Partia oddanych głosówLiczba Procent głosów zdobytych miejscLiczba
F ian na F ail 674 696 39,1 68
Fin e Gael 422 146 25,5 43
Labour Party 333 013 19,3 33
Progressive D em ocrats 80 803 4,7 10 Dem ocratic Left/Workers Party 47 965 2,8 4 P artie m niejsze i n iezależn i 166 382 9,6 5
Ceann Comhairle* - - 1
* Zgodnie z K onstytucją przew odniczący D a il’u (Speaker — C eann C om hairle) staje się autom atycznie deputow anym D a il’u u w yłonionego w kolejnych wyborach, bez potrzeby brania w nich udziału. J.D. O’D o n n e l : H ow Ir e la n d is G overned. D ublin 1991, s. 20.
Ź r ó d ł a : „The S u nday Tribune”, 29 N ovem ber 1992 - A S p ecial Supplem ent: E lectio n 1992, T h e R e su lt, s. 2; M. L a v e r , K.A. S h e p s i e : M a k in g a n d B r e a k in g G overn m en ts. C a b in ets a n d L eg isla tu res in P a r lia m e n ta r y D em ocracies. Cam bidge 1996, s. 138.
D an e te odzw ierciedlały nie ty le sp ad ek p o pularności w ciągu 10 la t p a r tii F ia n n a F ail i F ine G ael (pierw szej z nich udało się w w yborach w 1989 ro k u pow tórzyć w ynik w yborczy z 1987 roku, a d ru g a n a w e t n ie znacznie go p o praw iła — (p atrz ta b e la 5) — ile raczej św iadczy o w ielkim
w ysiłku propagandow ym , k am p an ijn y m oraz w zroście społecznego z a u fan ia do program ow ych h ase ł L ab o u r P arty. D ecydujące znaczenie dla spadku poparcia wyborców dla dwóch największych p artii politycznych m iał okres m iędzy 1989 a 1992 rokiem . Za isto tn e n ależy uznać, że kryzys s ta ł się ud ziałem obydw u wiodących p a rtii. Także Postępow i D em okraci, k tó rym ich w yborczy d eb iu t w 1987 ro k u przyniósł zwycięstwo n a d labourzy- stam i, w 1992 ro k u m usieli pozostać w ich cieniu.
W 1992 roku F ia n n a Fail uzyskała najniższy procent głosów i n ajm niej s z ą liczbę m iejsc w D ail’u od 1927 roku. N ad al je s t n iek w estionow anym liderem irlandzkiej sceny politycznej, u zysk ała tak że większy procent m a n datów (41%) niż głosów (39%), procentow a zaś przew aga liczby m an d ató w n a d liczb ą głosów była w iększa niż w w yborach 1987 roku. N iem niej 674 696 głosów oddanych n a n ią w 1992 ro k u wobec 811 615 głosów, ja k i m i obdarzyli j ą w yborcy w 1977 roku, oznacza zm niejszenie ich liczby o 136 919, czyli 17-procentow ą redukcję.
W la ta c h 1977-1997 pozycja w yborcza w szystkich p a rtii uległa dużym zm ianom . F in e G ael u z y sk ała w 1992 ro k u o 66 621 głosów m niej niż w 1977 roku, k tó re to wybory sam a p a rtia określiła jako „rozgrom ienie p a r tii” (debacle o f the p a rty). 442 146 głosów oddanych w w yborach z 1992 roku n a F ine G ael oznacza d ram aty czny 36-procentow y spad ek liczby gło sów w po ró w n an iu z w y n ik am i wyborów z listo p ad a 1982 roku, kiedy n a FG oddano 662 284 głosy, a w ynik klasyfikow ano jak o sukces p a rtii. Wy bory z 1992 ro k u przyniosły F ine G ael n ajn iższy od 1948 ro k u p ro cen t liczby głosów i n a jm n ie jsz ą liczbę m an d ató w od 1957 roku. Rok 1957 był rokiem u p a d k u koalicyjnego rz ą d u F in e G ael i L ab o u r P a rty i pow rotu F ia n n a F ail do władzy. L abo ur P a rty o siąg n ęła w w yborach 1992 ro k u w yniki n ajlep sze w swej h isto rii, sięgając po 19,3% głosów i 20% m a n d a tów. P ad ły n a n ią 333 032 głosy, co w p o ró w n an iu z w yborczym w ynikiem z 1987 ro k u (114 551 głosów) stanow iło w zrost o 190%.
W n a stę p stw ie wyborów z 1992 ro k u p re m ie r A lb ert R eynolds zrezy gnował zarów no z przew odzenia rządowi, ja k i z funkcji lid era F ia n n a Fail. N astąpiło to w listopadzie 1994 roku. M iesiąc później pow stała trójpartyjna, ta k zw ana Tęczowa Koalicja, w której skład weszły: Fine Gael, P a rtia P racy oraz D em o k raty czn a Lewica. P artio m tym udało się przełam ać w zajem ne program ow e antagonizm y. Zdecydowały się one n a podjęcie niełatw ego z a d an ia poszerzenia w znaczącym zak resie swych koalicyjnych zdolności.
15 m aja 1997 rok u J. B ruton, w ykorzystując fak t, że Irla n d ia o siąg n ę ła w tym czasie doskonałe w yniki ekonom iczne, zarządził przedterm inow e wybory, w yznaczając ich d atę n a 6 czerwca. Wybory te m iały mieć c h a ra k te r plebiscytarny. Wyborcze re z u lta ty „angielskiej zagryw ki” J . B ru to n a m iały dowieść sk a li rosnącego p oparcia e le k to ra tu dla Tęczowej Koalicji, a zw łaszcza dla wiodącej w jej ra m a c h F ine G ael, i uzm ysłowić ją. D ail
zo stał więc rozw iązany p rzed upływ em k adencji (prem ature d isso lu tio n ). 5-letnia kadencja D ail’u nie dobiegła zatem końca w zwykłym trybie, czego efektem m usiały być przyśpieszone wybory.
Rozpoczęła się k a m p a n ia wyborcza. P rzez kolejne trzy tygodnie uw agę opinii społecznej m iały zaprzątać spraw y: podatków, przestępczości, n ark o m anii, aborcji, bezrobocia oraz odwieczna k w estia Irlan d ii Północnej. U stę pujący p rem ier podkreślał zasługi kierow anej przez niego koalicji dla sta b i lizacji sceny politycznej, w ty m zasłu g i n a rzecz p o ro zu m ien ia anglo- -irlandzkiego.
L id er sprzym ierzonej w centropraw icow ej koalicji z Postępow ym i D e m o k rata m i F ia n n a F ail B ertie A h ern sk ład ał obietnice redukcji podatków, ograniczenia przestępczości oraz mocnego w sp arcia d la procesu pokojowe go w Irla n d ii Północnej.
Tym czasem dzień wyborów przyniósł rezultaty, k tó re nie do końca speł n ia ły oczekiw ania ich inicjatorów. K oalicja centropraw icow a: F ia n n a F ail i Postępow i D em okraci zdobyli łącznie 81 m andatów , co okazało się całkiem dobrym re z u lta te m wobec 75 m andatów , ja k ie p rzyp ad ły centrolewicowej Tęczowej Koalicji. Do u z y sk a n ia w iększości w liczącym 166 m iejsc D ail’u centropraw icow ym zabrakło 3 m andatów . W tej sytuacji skutecznie zwróci li się oni k u d eputow anym niezależnym , któ rym przypadło 7 m andatów .
T a b e l a 3 Wyniki wyborów do D ail’u w 1997 roku
Partia oddanych głosówLiczba Procent głosów zdobytych miejscLiczba
Fianna Fail 703 682 39,3 77
F in e Gael 499 936 28,0 54
Labour Party 186 044 10,4 17
Progressive D em ocrats 83 765 4,7 4
Dem ocratic Left 44 901 2,5 4
Green A lliance 49 323 2,8 2
Sinn Fein 45 614 2,5 2
P artie m niejsze i n iezależni 175 720 9,8 7
Ź r ó d ło : In te r -P a r la m n e n ta ry U nion [http://w w w .ipu.org:80/cgi/m ultiga...m l& l (31 grudnia 1998)}.
O sta tn ie wybory p a rla m e n ta rn e , to je s t w ybory z rok u 2002, pozw a la ją n a k o n statację , że F ia n n a F ail w yciągnęła w nioski ze swoich de facto po rażek w la ta c h 1992 i 1997, podejm ując d z ia ła n ia n a rzecz budow y po zytywnego w izerunku partii. W wyborach tych F ian n a Fail zdobyła 81
man-datów, a tym sam ym udało jej się znacząco poprawić sta n posiadania miejsc w D ail’u. S ukces o k azał się ty m pow ażniejszy, że jej odw ieczna ry w alk a Fine G ael odnotow ała znaczący spadek poparcia elektoratu, tracąc 23 m a n d aty w po ró w n an iu ze sw ym sta n e m p o siad an ia m iejsc w D ail’u w 1997 roku. W w yborach ro k u 2002 nieco lepszy w ynik w p o ró w n an iu z w y b o ra m i rok u 1997 odnotow ały L ab o ur P arty, Postępow i D em okraci oraz S in n Fein. O su kcesie m ogą mówić „zieloni”, otóż Zielony Sojusz (C om haontas Glas) uzy sk ał 6 m andatów , co w poró w n aniu z 2 m a n d a ta m i w yw alczony m i w ro k u 1997 oznacza potrojenie p a rla m e n ta rn e g o s ta n u p o siad an ia. Z p a rla m e n ta rn e j sceny zn iknęła n a to m ia st D em okratyczna Lewica.
T a b e l a 4 Wyniki wyborów do D ail’u w 2002 roku
Partia zdobytych miejscProcent Liczba zdobytych miejsc
Fianna Fail 48,8 81
Fine Gael 18,7 31
Labour Party 12,6 21
Progressive D em ocrats 4,8 8
The G reen Alliance 3,6 6
Sinn Fein 3,0 5
Partie m niejsze i n iezależni 8,5 14
Ź r ó d ła : [http://www.ireland.com/focus/election_ (10.08.2005)}, K raje św ia ta (online). Warszawa: W ydaw nictwa PAP, 2005 [www.http://dokum entacja.pap.com .pl/bt/ (23 maja 2005)].
T a b e l a 5 Zestaw ienie procentowych wyników wyborów do D ail’u w latach 1923-1997
Rok Fianna Fail Fine Gael Labour Party Progressive Democrats Democratic Left (Workers Party) Pozostałe partie i niezależni 1 2 3 4 5 6 7 1923 27,4 39,0 10,6 23,0 1927 czerwiec 26,1 27,4 12,6 33,9 1927 w rzesień 35,2 38,7 9,1 22,1 1932 44,5 35,3 7,7 12,6 1933 39,7 30,5 5,7 14,1 1937 45,2 34,8 10,3 9,7
cd. tab. 5 1 2 3 4 5 6 7 1938 51,9 33,3 10,0 4,7 1943 41,9 19,8 15,7 19,3 1944 48,9 20,5 11,5 19,2 1948 41,9 19,8 11,3 27,0 1951 46,3 25,7 11,4 16,6 1954 43,4 32,0 12,1 12,6 1957 48,3 26,6 9,1 16,0 1961 43,8 32,0 11,6 12,6 1965 47,8 33,9 15,4 2,8 1969 45,7 34,1 17,0 3,2 1973 46,3 35,1 13,7 5,0 1977 50,6 30,5 11,6 1,7 5,5 1981 45,3 36,5 9,9 1,7 6,7 1982 luty 47,3 37,3 8,1 2,2 4,1 1982 listopad 45,2 39,2 9,4 3,1 3,1 1987 44,2 27,1 6,4 11,9 3,8 6,7 1989 44,2 29,3 9,5 5,5 5,0 6,6 1992 39,1 24,5 19,3 4,7 2,8 9,6 1997 39,3 28,0 10,4 4,7 2,5 15,1 2002 48,8 18,7 12,6 4,8 15,1
O b j a ś n i e n i a : R ezu lta t F ianna F ail z 1923 r. dotyczy PartiiA n tytraktatow ej; rezu ltaty F in e G ael z la t 1923— 1932 dotyczą jej poprzedniczki — C um m an na G aedheal.
Ź r ó d ł a : „The S u nday Tribune”, 29 N ovem her 1992 - A Special Supplem ent, E lection 1992, T he R esult, s. 2; Inter-Parliam entary Union. [http://www.ipu.org:80/cgi/m ultiga...m l& l (31 grudnia 1998)], K raje ś w ia ta (online). W arszawa. W ydaw nictwa PAP, 2005 [www. http://dokum entacja.pap.com.pl/bt (23 maja 2005)].
P orów nując re z u lta ty wyborów z 1992 ro k u i 1997 roku, procentow e poparcie e le k to ra tu dla F ia n n a F ail nie uległo wówczas zasadniczej zm ia nie. Tak słabe w yniki, zarów no w jednych, ja k i w drugich w yborach, F ia n n a F ail odnotow ała w ro k u 1933, a więc ponad pół w ieku wcześniej. Po raz d ru g i z rzę d u p a rtii tej nie udało się przekroczyć 40-procentowego p u ła p u społecznego poparcia. Przew idyw ano, że jeżeli sy tu acja t a pow tórzy się w kolejnych w yborach, być może m ożna będzie mówić o trw ały ch zm ia n a c h lub stałej tendencji. Ten czarn y dla F ia n n a F ail scen ariu sz nie m iał
się je d n ak spraw dzić. W yniki wyborów z 2002 rok u s ą in terp reto w an e jako odrodzenie tej p a rtii. Z kolei F ine G ael w 1997 ro k u odbudow ała swój po tencjał poparcia sprzed dziesięciu lat. Jej d y stan s do F ian n a F ail uległ wów czas n iew ielkiem u, ale jed n ak , zm niejszeniu. R ezu ltaty wyborów z 2002 roku okazały się dla Fine G ael niem iłym zaskoczeniem . Tak n iek o rzy stn e go w yniku wyborczego p a rtia ta nie odnotow ała nigdy w cześniej, n aw et w ta k nieszczęśliw ych dla niej w yborach, ja k te z la t 1943 i 1948. Wybory roku 1997 przyniosły akceptację dla Postępow ych D em okratów i D em okra tycznej Lewicy, k tó ra u trz y m a ła się n a poziomie z 1992 roku. Je ś li je d n a k Postępow i D em okraci w w yborach, ro k u 2002 zw iększyli swój s ta n p a r la m entarnego po siad an ia, to D em okratyczna Lew ica całkowicie od d ała swe pole k o n k u ren to m . Jeżeli chodzi o P a rtię Pracy, o ile w w yborach z 1997 ro k u poniosła o n a znaczne s tra ty w po ró w n an iu z w ynikiem w yborczym z roku 1992 - jej elek to rat skurczył się n iem al o połowę i je st to do pewnego sto p n ia cena, ja k ą p a rtii tej przyszło zapłacić za „tęczowy sojusz”, o tyle re z u lta t w yborczy z ro k u 2002 św iadczy - ja k się w ydaje - o pow odzeniu prób odbudowy swych politycznych wpływów w społeczeństwie. Za sw oistą triu m fato rk ę wyborów zarów no z 1997 roku, ja k i z 2002 roku m ożna uznać S in n Fein. W 1997 rok u po ra z pierw szy od la t dw udziestych udało się wprowadzić swojego k a n d y d a ta do D ail’u, n a to m ia st w roku 2002 obsadzi ła w D ail’u aż 5 m andatów . W konsekw encji o sta tn ic h wyborów isto tn y w zrost s ta n u p o siad an ia w D ail’u odnotow ali rów nież „zieloni”.
Co w a rte n ad m ien ien ia, nieco inaczej p rzed staw ia się sk ład polityczny S en a tu (S ean ad E irean n ) u k ształto w an y w konsekw encji wyborów z lipca 2000 roku. 60 senack ich m and ató w zostało podzielonych m iędzy F ia n n a F a il- 3 0 , F ine G ael - 15, L abour P a rty —5, Postępow ych D em okratów - 4, niezależnych - 5 i in nych - 1. Również w p rzy p ad k u S e n a tu pozycja F ia n n a F ail (50% m andatów ) może być określona jako pozycja p a rtii d o m in u ją cej, n a to m ia s t w ynik u zy sk an y F in e G ael - chociaż zdecydow anie lepszy niż od w y n ik u wyborów do D ail’u z m aja 2002 roku, to je d n a k w żadnym razie nie m ożna uznać, że je rekom pensuje.
Charakterystyka partii politycznych
Fianna Fail
P a rtia o c h a ra k te rz e rep u b lik ań sk im i narodow ym , głosząca p rzy w ią zanie do tradycji narodowej i rodzinnej oraz promocji zam ierającego języka irlandzkiego. Swój p ro g ram o k reśla jak o centrowy. H istorycznie ta k a je stteż jej pozycja pomiędzy konserw atyw ną Fine Gael a lewicową Labour Party. Jej e le k to ra t rek ru to w ał się początkowo z niższych w arstw k lasy średniej i m niej zam ożnych rolników. O becnie je d n a k tru d n o byłoby w skazać z a sadnicze podziały klasow e przebiegające między zw olennikam i F ia n n a Fail i jej ryw alki F ine Gael. Twórca F ia n n a Fail, a zarazem jeden z k o n stru k to rów irlan d zk iej państw ow ości E. de V alera o kreślił k ie ru n e k p oszukiw ań społecznego poparcia dla p artii w powiedzeniu: „Starajcie się przede w szyst kim dotrzeć do sprzedawców, a nie do właścicieli sklepów”23. Realizacja tego p o stu la tu przyn io sła w ym ierne efekty wyborcze, zw łaszcza jeżeli był on poparty treściam i patriotycznym i, których symbolicznym w yrazem jest słyn ne zd an ie tw órcy F ia n n a Fail: „Kiedy chcę się dowiedzieć, co m yśli n aró d irland zk i, p ytam o to moje serce”24.
N adrzędnym i długofalowym celem polityki F ia n n a F ail je st pow stanie suw erennej, zjednoczonej, złożonej z 32 h rab stw R epubliki Irlandii. Zjedno czenie Zielonej Wyspy miałoby dokonać się stopniowo. Za istotny z form alne go p u n k tu w idzenia krok n a tej drodze należy uznać przyjęcie w 1937 roku republikańskiej w swych treściach Konstytucji, k tó ra w art. 2 i 3 naw iązuje do kw estii reunifikacji i określa tery to riu m narodow e jako c a łą wyspę Irla n dię. P a r tia opow iada się za zacieśnieniem więzi ekonom icznych z Irla n d ią P ółnocną oraz za przeprow adzeniem zjednoczenia n a drodze pokojowej. Po tw ierdzeniem deklaracji pokojowego zjednoczenia Irland ii było to, że w 1983 roku F ian n a F ail obok Fine Gael sta ła się w sp ółautorką Forum Nowej Irla n dii (New Ireland Forum )25, którego konsekw encjąbyło zaw arcie w 1985 roku A ngielsko-Irlandzkiego P orozum ienia (Anglo-Irish A greem ent), przew idu jącego reg u la rn y udział rzą d u Irlan d ii w regulow aniu niektórych spraw I r landii Północnej, zastrzegając jednak, że jakiekolw iek zm iany w jej s tru k tu rze nie b ę d ą możliwe bez akceptacji większości jej m ieszkańców 26. P orozu m ienie to zostało zatw ierdzone przez irlandzki i brytyjski parlam enty.
O sta tn ie p ro g ram y ekonom iczne F ia n n a F ail s ą u trz y m a n e w duchu red u k cji obciążeń podatkow ych i zw iększenia w y m iaru św iadczeń socjal nych, szczególnie dużo uw agi pośw ięca się w nich je d n a k problem om em i gracji i bezrobocia. D ążąc do p o w strzy m an ia fali em igracji, F ia n n a F ail dostrzega możliwość stw orzenia około dziesiątek tysięcy nowych miejsc p ra cy, głównie w przem yśle, ale ta k że w turystyce, leśnictw ie i ogrodnictw ie27. P roponuje rów nież pew ne ro zw iązania system ow e, m ające ograniczyć roz m iary bezrobocia. R ozw iązania te p o le g ają n a k sz ta łto w a n iu w arunków
23 S. K l i m k i e w i c z : Z p ro b lem a tyk i..., s. 87. 24 B. C h u b b : The G overnm ents..., s. 77.
25 Obok Fianna Fail w Forum udział w zięły Fine Gael i Labour Party ze strony ir landzkiej oraz socjaldemokraci i labourzyści ze strony Irlandii Północnej.
26 The Europa..., s. 1383; Anglo-Irish-Agreement. Fine Gael Press Office. Dublin 1985. 27 N a tio n a l Recovery, The N ext Phase, F ianna F a il’s Election Program m e 1989, s. 2.
ekonom iczno-praw nych dogodnych do tw o rzen ia nowych stan o w isk pracy i p rzy ciąg an ia inw estorów oraz n a u d z iela n iu pożyczek rządow ych. M iał by ta k że pow stać fu n d u sz n a rzecz tw o rzen ia m iejsc pracy. F ia n n a F ail proponuje re s tru k tu ry z a c ję rząd u , p o le g ającą n a pow ołaniu specjalnego zespołu do spraw zatru d n ien ia, którego zad an iem byłoby nie tylko tw o rze nie nowych miejsc pracy, ale także ochrony już istniejących miejsc. Powstałby zatem system wczesnego ostrzegania przed niebezpieczeństw em likwidacji miejsc pracy, dotyczący firm potrzebujących pomocy28. Program ow ym i cela mi p a rtii s ą także: dążenie do ekonomicznej niezależności k ra ju n a p o d sta wie jego w łasnych bogactw i zasobów oraz rów nom ierność rozwoju aglom e racji przem ysłow ych i wsi irlandzkiej.
Zważywszy n a p o lityczną tożsam ość F ia n n a F ail oraz n a c h a ra k te r jej politycznego apelu, je st to p a rtia polityczna zaliczana do k ateg o rii u g ru p o w ań ty pu catch-all29. Jej b aza społeczna je s t heterogeniczna, a form ułow a ne przez n ią stra te g ie polityczne z reguły m a ją c h a ra k te r ponadklasow y30. F ia n n a F ail je s t n ajw ięk sz ą p a r tią p o lity czn ą Irla n d ii i cechuje ją n a j- wyższy stopień zorganizow ania.
S c h e m a t 1 Struktura Fianna Fail
konwencja roczna (Ard Fheis)
egzekutywa ogólnokrajowa (National Executive)
rada okręgowa (Comhairle Dail Ceanntair)
4 rada rejonowa (Comhairle Ceanntair) 4 oddział lokalny (Cumman)
28 The S ix-P oin t P lan For N a tion al Progress, F iann a F ail - The R epublican P a rty. D ublin 2002, s. 3 -7 .
29 Hasło: F ian na F ail w: E n cyklopedia p o lito lo g ii. Red. M. Ż m i g r o d z k i . T. 3: P artie i system y pa rtyjn e. Oprać. A. A n t o s z e w s k i , R. H e r b u t . Zakam ycze 1999, s. 50.
K onw encja roczna stanow i najw yższy organ partyjnej w ładzy w czasie jej trw an ia . W jej sk ład w chodzą delegaci rep rezen tu jący w szystkie zareje
stro w an e ogniw a p a rtii. Członkowie p a rtii oraz osoby j ą w spierające m a ją praw o uczestn iczenia w konw encji w c h a ra k te rz e obserw atorów . F unkcję najwyższego o rganu w ładzy p a rtii m iędzy okresam i obrad konw encji pełni egzekutyw a ogólnokrajow a, sk ład ająca się z 46 delegatów okręgów, człon ków p a r tii będących członkam i rz ą d u i p a rla m e n tu oraz z 15 elektorów w yb ieran y ch corocznie przez konw encję. R ad a okręgow a sk ła d a się z 6 delegatów w ybranych w rejonach, d eleg ata okręgu o raz członków Izby R ep rezen tan tó w z ob szaru objętego w łaściw ością rady. W sk ład ra d y rejo nowej wchodzi 3 delegatów z oddziałów lokalnych oraz 3 w y łan iany ch w innym trybie. Podstaw ow ym ogniwem organizacyjnym p a rtii je st oddział lok aln y obejm ujący zarejestro w an y ch n a podległym m u obszarze człon ków p a rtii31.
Dwie pozostałe duże p a rtie - F ine G ael i L abo ur P a rty - m a ją zbliżoną s tr u k tu r ę i organizację32, dlatego k w estie te nie b ę d ą ju ż szerzej podnoszo ne podczas c h ara k tery zo w an ia ty ch p a rtii. W od n iesien iu do pozostałych, drobniejszych u g rup o w ań politycznych tru d n o mówić o złożonej o rg an iza cji czy s tru k tu rz e , k tó re s ą w ich p rz y p ad k u płynne, elasty czn e i często o p arte n a osobistych k o n tak tach .
Fine Gael
P a rtia o ch a ra k te rz e pragm atycznym i w ty m kontekście k o n ty n u a to r k a p ro trak tato w y ch tradycji. W przeciw ieństw ie do F ia n n a F ail nie ak cen tu je potrzeby odnowy języ k a irlandzkiego, a n aw et opow iada się za zan ie ch an iem polityki dw ujęzyczności33. W yraźniej od swej ry w alk i ak cen tu je w program ach politycznych zagadnienia ekonomiczne, je st tak że rzecznicz k ą procesu in teg racji E u ro py oraz zac ieśn ian ia zw iązków Irla n d ii z o rg a nizacjam i europejskim i. P ierw otnie jej zaplecze wyborcze stanow iły przede w szy stk im b o gatsze g ru p y społeczeństw a - śre d n ia i d ro b na b u rż u a z ja i zam ożniejsi rolnicy. J e d n a k - podobnie, ja k z czasem doszło do z a ta rc ia zasadniczych różnic program ow ych obydw u w iodących p a rtii irlan d zk ich31 Some N otes on Ire la n d ’s P rem ier P olitical P a rty. F iann a Fail, 1992, s. 4.
32 Konwencja roczna Fine Gael ma n aw et tę sa m ą gaelick ą nazw ę, co konwencja Fianna Fail. Patrz także B. C h u b b : The Governm ents..., s. 88, 91.
33 W ustępach 1 i 2 art. 8 Konstytucji Irlandii przewiduje się: „Język irlandzki jako język narodowy jest pierwszym językiem urzędowym. Język an gielski jest uw ażany za drugi język urzędowy”. K onsekw encją tego zapisu jest m.in. publikowanie aktów praw nych w dwóch wersjach językowych, nie wyłączając samej Konstytucji.
— za n ie a k tu a ln e n ależy u zn ać klasow e zróżnicow anie ich elektoratów , które nota bene i w przeszłości nie było ostre.
S to sun ek F in e G ael do kw estii podziału w yspy świadczy o kontynuacji negocjacyjnych trad y cji daw nej P a rtii T ra k ta tu oraz o jej p rag m atycznym podejściu do tego problem u. Do zaw arcia w spom nianego wcześniej Angiel- sko-Irlan d zk ieg o P oro zu m ien ia, stanow iącego znaczący k ro k n ap rzó d w uregulow aniu stosunków z Irla n d ią Północną, doszło w 1985 roku, kiedy to ster rządów spoczywał w rę k u Fine Gael, co nie je st pozbawione politycz nej wymowy. P o n ad to p a r tia ta za sk u te c z n ą m etodę p rzełam y w an ia b a rie r dzielących Irla n d ię i Irla n d ię P ó łn o cn ą u w aża in teg rację ry n k u e u ro pejskiego34. W ty m kontekście proces jed n o czen ia się E uropy je s t czy n n i kiem elim inującym przem oc i niezgodę n a rzecz pokoju i h arm o n ii po m ię dzy obydwoma społecznościam i. Z asiadający w P arlam en cie E uropejskim członkowie Fine Gael sta ra ją się wykorzystać stw arzane przez rozwój Wspól noty E uropejskiej szan se w celu um ożliw ienia obydw u społecznościom wyspy pokojowego istnienia w poczuciu wzajemnego zaufania35. Konsekwen- cjąta k ieg o stan o w isk a w spraw ie unifikacji w yspy je st zdecydowane i je d noznaczne p o tęp ien ie przez F ine G ael Irlan d z k iej A rm ii R epu b likań sk iej i dokonyw anych przez n ią aktów te rro ru 36. F in e G ael kładzie ta k że nacisk n a ekonom iczny a sp e k t zjednoczenia wyspy, sygnalizując, iż jednym z jego gospodarczych profitów byłoby otw arcie się możliwości u tw o rzen ia około 75 tys. nowych m iejsc pracy.
Podobnie ja k F ia n n a F ail, F in e G ael m u si w swych p ro g ram ach u s to sunkow yw ać się do a k tu a ln y c h problem ów bezrobocia i em igracji. P ro p o n u je ona stw o rzenie nowej ekonom ii pracy, k tó ra m iałab y opierać się n a zrekonstruow anym program ie budżetow ym oraz założeniach opracow ane go przez ekonom istów Fine G ael dokum encie zatytułow anym W drodze do
ekonom ii p racy (Tow ards The Jobs E conom y). F ine G ael chciałaby o siąg
nąć sta n , w któ ry m stw orzenie nowego stan o w isk a p racy byłoby n a jb a r dziej opłacalnym przedsięw zięciem inw estora, bez w zględu n a skalę podej m ow anego p rzez niego działan ia. W zw iązku z ty m proponow ane przez Fine G ael zm iany s ta n u praw nego dotyczą głównie u staw przem ysłow ych
(in du stry acts) oraz p raw a podatkow ego37. P a r tia proponuje redukcję o po
łowę p o d atk u płaconego od istniejących i nowo tw orzonych miejsc pracy, co miałoby prow adzić do obniżenia kosztów tw o rzen ia i u trz y m a n ia ju ż is t
34 M aking Europe Work For You. Fine G ael’s Program m e For The European Elections. June 1989, s. 6 -7 .
35 Ibidem, s. 8.
36 Fine Gael is The P a rty o f Innovation a n d of N ew ideas. A d d ress by John Bruton, T. D., On the Occasion o f H is E lection as L eader o f Fine Gael, 20 N ovem ber 1990, s. 4.
37 Towards The Jobs Economy. A Policy D ocum ent P u blish ed by Fine Gael. M ay 1992, s. 21.
niejących miejsc pracy przeciętn ie o 6%. E fektem zasto so w an ia tego śro d k a byłoby rów nież skrócenie o k resu oczekiw ania n a kursy, k tó ry ch celem je st przekw alifikow anie pracow nika.
J e d n y m z program ow ych celów p a rtii je s t ograniczenie i p o w strzy m a nie em igracji, zw łaszcza em igracji ludzi młodych. Z jaw isku w ychodźstw a młodzieży m iałyby przeciw działać k o n k retn e bodźce ekonom iczne, zachę cające pracodaw ców do jej z a tru d n ia n ia , a przy b ierające postać o k reso wych, 2 -letn ich zw olnień podatkow ych d la każdej z atru d n io n ej osoby w w ieku do 23 la t. W łaśnie w p o b udzeniu k reaty w n o ści lu d zi młodych F ine G ael u p a tru je sposób n a podniesienie stopy życiowej w Irlan d ii, k ry ty k u jąc m ające prow adzić do osiągnięcia tego celu m etody proponow ane przez pozostałe p artie — F ia n n a F ail oraz P a rtię P racy z P a r tią R obotniczą a o p a rte n a m odelu kolektyw nego p a te rn a liz m u 38. M imo to pod ad resem tych p a rtii oraz w szystkich pozostałych p a rtii rep rezentow an y ch w D ail’u F ine G ael w ysuw a propozycję u sta n o w ie n ia w Izbie R ep rezen tan tó w Fo ru m Pracy, skupiającego przed staw icieli tych p a rtii. W p raca ch F orum uczestniczyłby rz ą d w p ełnym składzie. Z adaniem F o ru m byłoby o k re śla nie k ierunków polityki tw o rzen ia miejsc p racy oraz realizacja jego u sta le ń za s p ra w ą uczestniczącej w jego d ziałan iach egzekutywy.
E uropejskie am bicje p a rtii u ja w n ia ją się ta k że w krytyce irlandzkiego sy stem u adm inistracyjnego, uchodzącego za jed en z najbardziej scen tra li zow anych system ów w Europie. S k u tk ie m ro zszerzen ia z a k re su kom pe tencji w ładz lokalnych byłby ta k ż e w zrost zau fa n ia społeczeństw a do o r ganów adm inistracji39.
F in e G ael zw raca uw agę n a p otrzebę p ro w ad zen ia „czystej polityki”, n a konieczność po d k reślan ia służebnej wobec n aro d u roli sterników naw y państw ow ej. Jej p rogram przew iduje ustanow ienie P a rla m e n ta rn e j Komi sji E tyki, k tó ra czuw ałaby n a d p rzestrz eg an ie m dobrze pojętego kodeksu postępow ania polityków. W sk ład tego kontrolnego o rg an u weszliby: rew i d e n t i k o n tro ler g en e ra ln y (C om ptroller a n d A ud ito r G eneral), om b u d sm an 40 oraz sędzia jednego z sądów wyższej in stan cji41.
S tru k tu ra F ine G ael zasadniczo nie odbiega od wcześniej p rzedstaw io nej s tr u k tu r y F ia n n a F ail. N iem niej je d n a k o dnotow ania w ym aga poja w ienie się w niej o sta tn io nowego ogniw a w postaci ra d reg io n aln y ch (Re gional Councils). R ady te zostały utw orzone n a p o dstaw ie 4 okręgów w y borczych do P a rla m e n tu Europejskiego. W sk ład każdej z n ich w chodzą
38 Fine Gael Is The P a rty..., s. 2.
39 Fine Gael P riorities for G overnm ent 1992-1997. L e t’s B rin g Out The B est In The Country, s. 12.
40 Szerzej o om budsm anie pisze A. B i s z t y g a : In stytu cja om bu dsm an a w Irla n d ii. PiP 1992, z. 2, s. 6 8 -7 4 .
przedstaw iciele okręgów w yborczych do D ail’u objętych regionem , p rz e d staw iciele lokalnych w ładz p artii, deputow ani z danego regionu oraz człon kowie P a rla m e n tu E uropejskiego z ra m ie n ia F in e G ael. G łówne zad a n ie ra d stan o w i o rg an izacja k a m p a n ii w w yborach europejskich oraz a n a liz a prog ram u politycznego p rzed k ładan eg o im przez lid era p a rtii42. P rz e d s ta wiona m odyfikacja w organizacji p a rtii koresponduje z p arty jn y m p o stu la tem o zw iększeniu u d ziału Irlan d ii i sam ej F in e G ael w życiu m ięd zy n aro dowym. F ine G ael to p a rtia członkow ska Europejskiej P a rtii Ludow ej43.
W lite ra tu rz e przedm iotu Fine G ael je st klasyfikow ana jako p a rtia cen tropraw icow a i chadecka stanow iąca u g rupow anie pragm atyczne, p o d k re ślające po trzebę budow y p a ń stw a dobrobytu o p artego n a zasad zie re d y strybucji dochodu narodow ego i zasobów narodow ych w im ię realizacji z a sady spraw iedliwości społecznej44.
Partia Pracy
W gronie trzech najw iększych irlandzkich p a rtii politycznych je st jed y n ą p a r tią o socjaldem okratycznym c h a ra k te rz e oraz lewicowej i zw iązko wej genezie. W yrosła jako polityczne skrzydło Irlandzkiego Zw iązku T ran s portowców i Robotników; pod koniec la t trzy d ziesty ch XX w ieku o statecz nie w yodrębniła się ze s tr u k tu r związkowych.Z rezygnow ała z w yraźnego u sto su n k o w a n ia się do k w estii t r a k t a towej, w czym n ie k tó rzy politolodzy u p a tr u ją przyczynę pozbaw ienia jej w późniejszym czasie wiodącej funkcji oraz sp ro w ad zen ia do roli „zawsze trzeciej” partii. Być może w łaśnie zajęcie indyferentnego stanow iska w s p ra wie tr a k ta tu pozwoliło jej n a zachow anie swej socjalnej tożsamości. W p rze szłości czynnikiem osłabiającym P a rtię P racy były częste rozłamy, począw szy od m ającego m iejsce u z a ra n ia niepodległości ro zp ad u ru c h u labo- urzystow skiego n a skrzydło południowe (obejm ujące Irlandię) oraz n a pół nocne (w Irla n d ii Północnej)45. W spom nieć ta k ż e trz e b a o secesji m ającej miejsce w 1943 roku, której efektem było pow stanie rad y kalnej Narodowej P a rtii P racy 46. P a rty jn e rozłam y oraz w ew n ą trz p a rty jn e spory n ie p rz y sparzały P a rtii P racy zwolenników i m andatów . Co in teresujące, elek to rat p a rtii m iał początkow o zdecydow anie w iejskie pochodzenie. S y tu acja ta dopiero z czasem uległa zm ianie i obecnie swe głosy o d d ają n a n ią zarów no
42 Fine Gael G uide for N ew M embers. The Fine Gael P ress Office 1992, s. 2.
43 K. S o b o l e w s k a - M y ś l i k : P a rtie i sy stem y p a rty jn e na św iecie. W arszawa 2004, s. 225.
44 Hasło: Fine Gael w: E ncyklopedia p o litologii..., T. 3, s. 54. 45 S. K l i m k i e w i c z : R epublika..., s. 96.
m ieszk ań cy m iast, ja k i teren ó w w iejskich. G en eraln ie, s ą to w ykw alifi kow ani i niewykw alifikow ani robotnicy, ale także drobni sklepikarze (dzier żawcy, w łaściciele ro dzinnych interesów ). Zaznaczyć należy, że P a rtia P racy nigdy nie była p a r tią o ch a ra k te rz e rad y k aln ie lewicowym, n a co nie bez w pływ u pozostaje s tr u k tu r a w yznaniow a Irla n d ii oraz pozycja, ja k ą cieszy się w niej Kościół katolicki. Próby w spółpracy z K o m u n isty czn ą P a r ti ą Irlan d ii, podejm ow ane przez ra d y k aln e skrzydło P a rtii Pracy, były sk azan e n a b ra k szerszego oparcia, a w konsekw encji zan ik ały lub kończy ły się secesją z szeregów p a rtii. P e w n ą tra d y c ją je s t ju ż w y strzeg an ie się przez kierow nictw o p a rtii „antychrześcijańskiej, kom unistycznej in filtra cji”. W 1939 ro k u P a r tia P racy n a w niosek irlan d zk ic h biskupów u su n ę ła n aw et ze swego s ta tu tu postanow ienie o d ążeniu do u stan o w ien ia rep u b li ki robotniczej (w orkers’ republic)41. P a r tia de facto zrezygnow ała z podno szonych niegdyś h aseł nacjonalizacji przem ysłu i reform y rolnej, p re z e n tu jąc obecnie so cjald em o k raty czn y u m ia rk o w a n y p ro g ram , obejm ujący
p o stu la ty reform y socjalnej, rozszerzen ia z a k re su i k atalo g u form opieki społecznej, resp ek to w an ia p raw pracow niczych i związkowych, zintensyfi ko w an ia d ziałań p a ń s tw a m ających n a celu ograniczenie bezrobocia.
N a sukces wyborczy p a rtii w 1992 rok u złożyło się k ilk a przyczyn. Był on zarów no w ynikiem u z n a n ia d la przedstaw ionego p rzez p a rtię p ro g ra m u, efektem przekonującej i sp raw n ie przeprow adzonej k a m p a n ii w ybor czej oraz społecznego rozczarow ania polityką rządów zdom inowanych przez dwie pozostałe p a rtie. T rzy k ro tn y w zrost społecznego p o parcia d la p a rtii klasyfikow ano jak o znaczący sukces, s p ra w ą o tw a r tą n a to m ia s t p o zo sta w ała jego trw ałość. Pew nych w ątpliw ości w tej m a terii d ostarcza spo strze żenie, że jeszcze n a dw anaście tygodni p rzed w yboram i jedynie 12% elek to r a tu deklarow ało swe poparcie d la labourzystów , podczas gdy w sześć tygodni później liczba ta w zrosła do 19%48. R ezu ltaty wyborów z roku 1997 dowiodły, że pięć la t wcześniej n a P a rtię P racy głosy swe oddało w ielu w y borców niezdecydow anych w swych wyborczych p referen cjach b ezpośred nio przed głosowaniem. Ta sytuacja nie pow tórzyła się w roku 1997, co było je d n ą z przyczyn sp ad k u po p arcia e le k to ra tu z 19% do 10,4%. N a w yniku tym zaciążył rów nież nieco egzotyczny sojusz z F ine G ael z aw arty w 1994 ro k u w ra m a c h Tęczowej Koalicji. N iem niej je d n a k labourzyści wciąż z a chow ują pozycję liczącej się siły n a irlandzkiej scenie politycznej, ich istn ie nie n a tej scenie je st niezagrożone, a stopień poparcia w ydaje się stabilizo wać. P o tw ie rd z a ją do w yniki m ajow ych wyborów do D ail’u w ro k u 2002, kiedy to P a rtia P racy zdobyła 21 m andatów , uzy sk u jąc poparcie 12,6% wyborców.
47 B. C h u b b : The Governm ents..., s. 76. 48 The S u n day Tribune..., s. 2.
P a rtię cechuje niższy niż w F ia n n a F ail i F ine G ael stopień zorganizo w an ia, dysponuje ona ta k ż e n iż sz ą niż one liczb ą oddziałów terenow ych i pracowników kadrow ych. P a rtia P racy je st p a r tią członkow ską P a rtii E u ropejskich Socjalistów49.
Pozostałe partie
W szystkie pozostałe p a rtie polityczne m a ją zdecydowanie m niejsze lub w ręcz niew ielkie wpływy społeczne. N ajb ard ziej znaczącym w ich gronie u g rupow aniem s ą P o s tę p o w i D e m o k r a c i, który m począwszy od ich w y borczego d eb iu tu w 1987 ro k u u d aje się w prow adzać swych k an d y d ató w do Izby R eprezentantów . S taty sty k i wyborcze w ykazują, że poziom w ybor czego po parcia okazyw anego tej p a rtii politycznej stabilizu je się w g ra n i cach 4%—5%. O deb rali oni część e le k to ra tu F ia n n a F ail i F ine G ael. Ich w yborczy p ro g ra m p rzew id u je m iędzy in n y m i pokojowe zjednoczenie wyspy, reform ę podatkow ą, stw orzenie dogodnych w arunków dla p ry w a t nych inwestorów, przeprow adzenie w yraźnego rozdziału między państw em a Kościołem oraz reform ę k o n sty tu c y jn ą ob ejm u jącą zniesien ie S e n a tu 50. P ostępow i D em okraci sta n o w ią p a rtię członkow ską E uropejskiej P a r tii Liberalno-D em okratycznej i R eform atorskiej51.P a rtia S in n F e in , począwszy od 1926 roku, k ilk ak ro tn ie o drad zała się w kolejnych m utacjach. Głosi prog ram zn iesien ia b rytyjsk ich rządów n a wyspie i doko n an ia reu nifikacji n a drodze rew olucji w celu w prow adzenia dem okratycznej, socjalistycznej republiki. P rzyjm uje się, że S in n F ein po zostaje w zw iązkach z Irla n d z k ą A rm ią R ep u b lik ań sk ą, czem u je d n a k sam a Sinn Fein oficjalnie zaprzecza, od kiedy IRA została zdelegalizow ana. Problem te n je d n a k w y traca — ja k m ożna sądzić — swe znaczenie w obliczu deklaracji IRA o zaprzestaniu akcji zbrojnej. Ze względu n a szczupłość swych szeregów oraz u k r y tą siłę oddziaływ ania S inn F ein porów nyw ana je s t czę sto do pływ ającej góry lodowej z zaledw ie w ystającym ponad pow ierzchnię wody w ierzchołkiem 52.
P ie rw sz ą ir la n d z k ą p a r ti ą ekologiczną je s t Z ie lo n y S o ju s z (Comha- o n ta s G las), k tó ry obok d ąże n ia do budow y społeczeństw a ekologicznego za swoje program ow e cele uw aża tak że u m acnianie p raw a do ekspresji oraz decentralizację zarząd zan ia. Początkowo, to je s t w chw ili p a rla m e n ta rn e go d eb iu tu p artii, nie udało się jej wywalczyć znaczącego poparcia w
wybo-49 K. S o b o l e w s k a - M y ś l i k : P artie i system y..., s. 226. 50 The Europa..., s. 1392.
51 K. S o b o l e w s k a - M y ś l i k : P artie i system y..., s. 227. 52 S. K l i m k i e w i c z : R epublika..., s. 96.
rach , ale biorąc pod u w agę n a sile n ie proekologicznych ten d en cji w E u ro pie, od początku jej is tn ie n ia była u w a ż a n a za p a rtię politycznej szansy53. P rzew idyw ania te do pew nego sto p n ia spraw dziły się za sp ra w ą w yników wyborów p a rla m e n ta rn y c h z ro k u 2002. C o m h ao n tas G las je st członkiem Europejskiej P a rtii Ludowej54.
Nigdy znacznym i w pływ am i społecznymi nie cieszyła się, założona jesz cze w 1933 roku, K o m u n is ty c z n a P a r t i a I r l a n d i i , pom im o że opow ia d a się za n acjo n alizacją przem ysłu , w ystępuje przeciw przejaw om relig ij nej n ieto leran cji. Jej zw olennicy r e k r u tu ją się z kręgów robotniczych. Ko m u n isty cz n a P a r tia Irla n d ii sk ła d a się z dwóch organizacji: południowej i północnej.
Podstawy prawne działalności partii politycznych
W ko n sty tu cji Irla n d ii (B u n rea ch t na h E irea n n ) z 1937 ro k u nie u ży w a się te rm in u „partie polityczne”, je d n a k w jej art. 40.6 sform ułow ane je st praw o obyw ateli do tw o rzen ia sto w arzy szeń i związków, stan o w iące k o n s ty tu c y jn ą p o dstaw ę tw o rzen ia i d zia łan ia p a rtii politycznych. Stosow nie do konstytucyjnych postanow ień państw o g w aran tu je obyw atelom swobo dę k o rzy stan ia z tego praw a, z zastrzeżeniem stanów zagrożenia porządku publicznego i m oralności. Sygnalizow ana je st tak że możliwość u stan o w ie n ia przepisów określających sposób kontroli n a d k o rzy stan iem z tego p r a w a, realizow anej pod k ą te m ochrony in te re s u publicznego. K o n sty tu cja pośrednio w yklucza możliwość tw orzen ia i d ziałan ia stow arzyszeń i zw iąz ków szerzących polityczną, re lig ijn ą lub k la so w ą dyskrym inację. O g ran i czenia te dotyczą ta k że p a rtii politycznych.
Zasadniczo, irlan d zk ie praw o n ie reg u lu je zag ad n ień istn ien ia , s tr u k tu ry czy w ew nętrznych sp raw p a rtii55. Również w ew n ątrzp arty jn e m etody w y łan ian ia k an d y d ató w i fin an so w an ie ich działalności n ie s ą przed m io te m praw nej reg lam en tacji, p a rtie nie m a ją obow iązku u ja w n ia n ia swej księgowości i źródeł ich finansow ania. Potencjalnych donatorów p a rtii poli tycznych, bez w zględu n a to, czy s ą nim i obyw atele, czy organizacje, nie m ożna zm usić do u ja w n ien ia rozm iarów udzielonej przez nich dotacji. J e
53 W. K o n a r s k i : Z prob lem a tyk i..., s. 99; M cG ill Book o f Irish P olitics Election, F ebruary 87. D ublin 1987, s. 31.
54 K. S o b o l e w s k a - M y ś l i k : P a rtie i system y..., s. 224.
56 J. C a s e y : C on stitu tion al L aw in Ireland. London 1987, s. 103.
