Problemy decentralizacji zadań z zakresu zapewniania bezpieczeństwa i porządku publicznego na poziomie lokalnym w Republice Litewskiej

(1)

H e n ry k M a le w ski, A n d re ju s N ovikovas

Problemy decentralizacji zadań

z zakresu zapewniania bezpieczeństwa i porządku publicznego na poziomie

lokalnym w Republice Litewskiej

O d o d z y s k a n ia n ie p o d le g ło śc i w ro k u 1 9 9 0 p ro b le m a ty k a b e z p ie c z e ń stw a p a ń stw a, b e z p ie c z e ń stw a p u b lic z n e g o i p u b lic z n e g o p o rz ą d k u z a w sz e b y ła w c e n tru m u w agi w ła d z litew sk ich . N a p o c z ą tk u la t 9 0 . u b ie g łe g o w iek u p o d sta w o w y cel sta n o w iło u trw a le n ie n ie z a w isło śc i, b u d o w a n o w y ch str u k tu r p a ń stw o w y ch i u m o c n ie n ie z d o ln o śc i o b ro n n y c h p a ń stw a . Je d n a k sto p n io w o p ro b le m a ty k a b e z p ie c z e ń stw a w e w n ętrzn eg o , istn ie ją c e z a g ro ż e n ia d la c z ło w ie k a o ra z je g o o to c z e n ia , sp o w o d o w a n e n ie ty lk o z m ia n a m i p o lity c z n y m i c z y sp o łe c z n o -e k o n o m ic z n y m i, ale te ż law in o w y m w z r o ste m p rz e stę p c z o śc i k ry m in a ln e j i e k o n o m ic z n e j, w y su n ę ły się n a p la n p ie rw sz y 1. P artie p o lity c z n e z a c z ę ły in te n sy w n ie e k sp lo a to w a ć te m a ty k ę z w a lc z a n ia p r z e stę p c z o śc i, a ta k ż e in n y c h p a to lo g ii sp o łe c z n y c h . A k ty w n o ść p a ń stw a lite w sk ie g o b y ła w ielo to ro w a . W p ie rw sz y c h la ta c h p o o d z y s k a n iu n ie p o d le g ło śc i p ro w a d z o n o in te n sy w n e d z ia ła n ia le g is

la c y jn e , k tó re m ia ły stw o rz y ć p o d w a lin y i m e c h a n iz m y p raw n e d o reg u lacji z u p e łn ie n o w y ch sto su n k ó w sp o łe c z n o -e k o n o m ic z n y c h o ra z p o lity c z n y c h . To

1 E. Kurapka, H. Malevski, V Justickis, Strategische Richtungen der Kriminalitätsprävention und deren Harmonisierung in sich vereinenden Europa, [w:] Die Umsetzung des Gemeinschaftsrechts im inner

staatlichen Rechts, Linz 2005, s. 259-270; E. Kurapka, H. Malevski, V. Justickis, Das staatliche Wisseschaftsprogram „Dynamik, Kontrole und Prognose der Kriminalität in Litauen und gegenwertige Konzeption der Kriminalistik". Anpassung der Litauischen Rechtssystems an die E U - Standards, [w:]

Die Umsetzung..., s. 251-257; VE. Kurapka, Z. Kegel, J. Peckaitis, H. Malewski, V. Justickis, Security and Economic Development Interaction within European Union: An Integrational Model, [w:]

Third Year within the European Union: Topical Problems in Management of Economics and Law, Pro

ceedings of the International Conference 2 7-28 April 2007, Riga 2007, s. 163-179; J. Peckai

tis, VE. Kurapka, H. Malevski, V. Justickis, General Security in the Modern Society. Its Concept and Modelling, [w:] Contemporary Problems of Freedom, Human Rights, and Identity. East-West Studies, Journal of Social Sciences of University Nord 2008, nr 2(39), s. 54-62.

(2)

w y m a g a ło ra d y k a ln y c h z m ia n w m y śle n iu i m e n ta ln o śc i d ecy den tó w , o d r z u c e n ia sta ry c h n aw y k ó w i stereo ty p ó w , p rz e b u d o w y filo z o fii tw o rz e n ia p raw a.

S z c z e g ó ln e m ie jsc e w ty m p ro c e sie , o p ró c z K o n sty tu c ji R e p u b lik i L ite w sk ie j2, k tó r a z o s t a ł a p r z y ję ta w d ro d z e re fe re n d u m 2 5 p a ź d z ie r n ik a 1 9 9 2 r., m ia ła u c h w a ła p a rla m e n tu lite w sk ie g o Z a ry s re fo r m y sy ste m u p ra w a i jej re a liz a c ja 3 z ro k u 1 9 9 3 o ra z jej n o w a re d a k c ja z 1 9 9 8 r. W ty c h d o k u m e n ta c h n a k re ślo n o w iz ję tw o rz e n ia p ra w a i p rz e b u d o w y str u k tu r p a ń stw o w y c h w w a ru n k a c h n ow ej rz e c z y w isto ści. Z d z isie jsz e j p e rsp e k ty w y w id z im y sz e re g n ie d o c ią g n ię ć o ra z n ie d o sta te c z n ie p rz e m y śla n y c h ro z w ią z a ń p rz y ję ty c h w ty m d o k u m e n c ie , je d n a k n a p o d sta w ie z a w arty c h w n im u sta le ń b y ły tw o rz o n e n o w e str u k tu r y p a ń stw o w e , z o s ta ł z re fo rm o w an y sy ste m sąd o w n ic tw a, rad y k a ln ie z m ie n iły się fu n k c je p ro k u ra tu ry i o rg a n ó w śc ig a n ia o ra z ich m ie jsc e w sy ste m ie in sty tu c ji p ań stw o w y ch . B y ły tw o rz o n e z u p e łn ie n o w e, sp e c ja liz u ją c e się w z w a lc z a n iu o k re ślo n y c h ro d z a jó w p rze stę p stw , in sty tu c je , n p . d o z w a lc z a n ia p rz e stę p stw k o ru p c y jn y c h z o s ta je p o w o ła n a sa m o d z ie ln a s łu ż b a b a d a ń sp e c ja ln y c h 4. N a le ż y p o d k re ślić , że p ro c e sy b u d o w a n ia i re fo rm o w a n ia stru k tu r p a ń stw o w y c h i sa m o rz ą d o w y c h tr w a ją d o d z isia j.

R e p u b lik a L ite w sk a 5 je s t re p u b lik ą p a rla m e n ta r n ą z p ew n y m i e le m e n ta m i sy ste m u p ó łp re z y d e n c k ie g o . P ie rw sz y a rty k u ł K o n sty tu c ji L itw y sta n o w i, że je s t o n a n ie z a le ż n ą re p u b lik ą d e m o k ra ty c z n ą . W ła d z ę p a ń stw o w ą (n a z a sa d z ie tr ó jp o d z ia łu w ła d z y ) n a L itw ie p e łn ią je d n o iz b o w y p a r la m e n t - S e jm (Seim as), P re z y d e n t R e p u b lik i i rz ą d o ra z sądy. W ła d z a u sta w o d a w c z a n a le ż y d o S e jm u , w y k o n a w c z a - d o p re z y d e n ta i rz ą d u . P o d w z g lę d e m te ry to ria ln y m L itw a je s t sc e n tra liz o w a n y m p a ń stw e m u n ita rn y m , w k tó re g o s k ła d n ie w c h o d z ą p o d m io ty czy b y ty a u to n o m ic z n e .

K o n sty tu c ja R ep u b lik i Litew skiej n ie o k reśla je d n o z n a c z n ie stru k tu ry a d m in i

stra c y jn o -te ry to ria ln e g o p o d z ia łu k raju , u sta la ją c jed y n ie, że je st o n realizo w a n y n a p o z io m ie u staw o w y m . S ta ło się to p rz y c z y n ą sze re gu refo rm a d m in istra c ji s a m o rząd o w ej. W c z a sie re fo rm y ad m in istracy jn o -te ry to rialn e j n a Litw ie w 1 9 9 5 r.

z m ie n io n o p o d z ia ł te ry to ria ln y k raju , a n a jw ię k sz ą je d n o stk ą a d m in istra c y jn o -tery to rialn ą sta ł się okręg. T ery to riu m p a ń stw a p o d z ie lo n o n a 10 okręgów. W ich P ro b le m y d e c e n tra liz a c ji zadań z zakresu z a p e w n ia n ia bezpieczeństw a... 437

2

Lietuvos Respublikos Konstitucija, Valstybés Żinios 1992, nr 33-1014.

3 Lietuvos Respublikos Seimo nutarimas Del teisinés sistemos reformos metmeną ir ją jgyvendinimo 1993 m. gruodżio 14 d. Nr. I-331; Lietuvos Respublikos Seimo nutarimas Dél teisinés sistemos reformos metmeną (nauja redakcija) ir ją jgyvendinimo (Żin., 1998, Nr. 61-1736).

4

Służba badań specjalnych (Specialiąją tyrimą tarnyba albo STT) została powołana w roku 2000 na podstawie ustawy. Por. LIETUVOS RESPUBLIKOS S P E C I A L I J TYRIMĄ TAR- NYBO S JS T A T Y M A S , 2000 m. geguzés 2 d. Nr. VIII-1649 (Żin., 2000, Nr. 41-1162).

5

Republika Litewska (Lietuvos Respublika) jest zaliczana do krajów bałtyckich, należy do Unii Europejskiej oraz NATO. Państwo to graniczy z Rosją (Obwodem Kaliningradzkim), Polską, Białorusią i Łotwą. Powierzchnia Litwy wynosi 65 200 km2, a liczba ludności to po

nad 2,9 miliona. Dane statystyczna na początek listopada 2012 r. podane za: Statistikos De- partamentas, Gyventoją skaicius; Pozymiai: statistiniai rodikliai ir ménuo, http://www.stat.gov.lt/lt/

(dostęp: 30.04.2014).

(3)

skład weszły terytoria wcześniej należące do siedmiu miast, dwóch uzdrowisk, 43 rejonów6. N atom iast w czasie reformy z 1999 r. utworzono osiem nowych jednostek samorządowych.

W edług art. 2 ust. 2 ustaw y o jednostkach podziału adm inistracyjnego7 i ich granicach okręgi były wyższymi jednostkam i podziału administracyjnego, zarządzanie którym i należało do rządu Republiki Litewskiej. Terytorium każ

dego okręgu obejmuje szereg samorządów, które są podstawowymi jednostkam i administracyjno-terytorialnymi. Te jednostki samorządowe dzielą się na staro

stwa8, a one - od 2 0 0 9 r. - na sołectwa.

Jednostką adm inistracyjno-terytorialną na Litwie jest okręg (apskritis - jed

nostka pośrednia pom iędzy polskim województwem i powiatem) i sam orząd

(savivaldybé - jednostka pośrednia pomiędzy polskim powiatem i gminą)9. W prze

szłości zarządzanie okręgami należało do rządu. K ażdy okręg miał wyznaczone

go przez rząd naczelnika adm inistracji okręgu, którego podstawowym zadaniem jako organu administracyjnego była kontrola oraz zapewnienie zgodności aktów prawnych i wykonawczych instytucji samorządowych z przepisam i konstytucji, ustaw i innych aktów prawnych władz centralnych. Okręgi były bezpośrednio podporządkowane administracji rządowej. D nia 1 lipca 2 0 1 0 r. administracje na

czelników okręgów zostały zlikwidowane. Podstawowy cel tej reformy stanowiły usunięcie dublowania określonych funkcji n a poziom ie okręgów, zm niejszanie biurokracji i usprawnienie kontaktów n a linii obywatel-władza. Podczas refor

m y 2 0 1 0 r. prawie połow a funkcji pełnionych przez naczelnika administracji okręgów została zlikwidowana, a inne przesunięto n a poziom rządowy czy do samorządów. Wśród przekazanych sam orządom nowych funkcji nie m a żadnej dotyczącej zapewniania porządku publicznego czy też prewencji przestępczości.

Reform a 2 0 1 0 r. m iała połowiczny charakter, gdyż n a Litwie nadal pozostały dwa poziom y podziału administracyjno-terytorialnego: okręgi, na terytorium któ

rych funkcjonują pewne struktury rządowe (okręgowe kom endy policji, urzędy przedstawiciela rządu w okręgu i inne) oraz samorządy. W dalszym ciągu trwa dyskusja o możliwościach i potrzebie nowego administracyjno-terytorialnego podziału kraju n a kilka (3-5) dużych regionów.

Obecnie podstawową jednostką podziału administracyjnego w Republice Li

tewskiej jest sam orząd (savivalda) powołany przez ustawę. Społeczność sam orzą

du realizuje zatwierdzone w konstytucji i innych ustawach prawa samorządowe

4 3 8 H e nryk M alew ski, A n d re ju s N ovikovas

6 Od czasów radzieckich do reformy z roku 1995 terytorium Litwy było podzielone na re

jony i samodzielne miasta. Dodatkowo istniały dwa miasta mające status uzdrowisk.

7 LIETUVOS RESPUBLIKOS TERITORIJOS ADMINISTRACINIy V IEN ETy IR J y RIB y JSTATYMAS 1994 m. liepos 19 d. Nr. I-558, (Żin., 1994, Nr. 60-1183).

8 Starostwo jest filią administracji jednostki samorządowej, działającą na określonym te

renie. Liczbę starostw, ich nazwy i granice oraz zakres funkcji ustala rada samorządu. Jeżeli rada nie tworzy starostw, to ustawowe ich funkcje są realizowane przez odpowiednie komórki administracji samorządu.

9 Samorządy (lit. savivaldybés) - to podstawowe jednostki podziału administracyjno-tery

torialnego kraju i jednocześnie podstawowy i jedyny poziom lokalnej władzy samorządowej.

Samorządem są miasto Wilno czy też rejon Solecznicki, a także 58 innych jednostek.

(4)

P ro b le m y d e c e n tra liz a c ji zadań z zakresu z a p e w n ia n ia be zpieczeństw a. 439

p o p r z e z w y b ie ra n ą p rz e z sta ły c h m ie sz k a ń c ó w ra d ę o ra z p o d le g łe jej o rg a n y a d m in istra c ji i in n e in sty tu c je . S a m o r z ą d je s t p u b lic z n ą o s o b ą p ra w n ą (u sta w a 0 s a m o r z ą d z ie lo k a ln y m art. 3 u st. 1). W ła d z ę n a te ry to riu m sa m o r z ą d u sp r a w u je w y ło n io n a w w y b o ra c h b e z p o śre d n ic h r a d a sa m o rz ą d u , k tó r a ze sw ego sk ła d u w y b ie ra m era. W ła d z ę w y k o n a w c z ą w sa m o rz ą d z ie sp raw u je a d m in istr a c ja ra d y n a c zele z d y re k to re m , k tó r y je s t w y b ie ra n y w d ro d z e k o n k u rsu p rz e z z a tw ie rd z o n ą p rz e z ra d ę k o m isję .

T e ry to riu m L itw y je s t p o d z ie lo n e n a 6 0 sa m o rz ą d ó w , n a k tó re s k ła d a się 5 4 6 staro stw , d z ie lą c y c h się n a so łe c tw a . S ta r o stw o n ie je s t sa m o d z ie ln y m p o d m io te m sa m o rz ą d o w y m , a ty lk o s tr u k tu r a ln ą je d n o s t k ą (o d d z ia łe m ) a d m in istr a c ji s a m o r z ą d u , d z ia ła ją c ą n a p ew n ej c z ę śc i je g o te r y to r iu m . L ic z b ę staro stw , ich n a z w y o ra z g ra n ic e , a ta k ż e fu n k c je o s o b y p raw n e j ( a d m in istr a c ji s a m o r z ą d u ) p r z e k a z a n e sta ro stw u o k re śla w d ro d z e d e c y z ji r a d a sa m o r z ą d u . Je ż e li r a d a s a m o r z ą d u n ie u s ta n a w ia staro stw , to p rz e w id z ia n e w u sta w ie fu n k cje sta r o s tw a i k ie r u ją c e g o n im s ta r o s ty w y k o n u ją in n e o d d z ia ły str u k tu r a ln e jej a d m in istra c ji.

Z m ie jsc o w o śc i o b słu g iw a n y c h p rz e z sta ro stw o lu b ich c z ę śc i s ą tw o rzo n e so łe ctw a. P ro je k ty u tw o rz e n ia so łe c tw s p o r z ą d z a s ta r o s ta i p rz e d sta w ia d y re k to ro w i a d m in istra c ji sa m o rz ą d u . S ą o n e z a tw ie rd z a n e p rz e z ra d ę sa m o r z ą d u n a w n io se k d y re k to ra je g o a d m in istra c ji. S o łty s je s t p rz e d sta w ic ie le m m iejsco w ej sp o łe c z n o śc i, w y b ra n y m p rz e z m ie sz k a ń c ó w o k reślo n ej m ie jsc o w o śc i w ce lu ich re p re z e n to w a n ia w staro stw ie .

S a m o r z ą d y s ą p o d m io ta m i n iż sz e g o sz c z e b la p o d z ia łu a d m in istra c ji te r y to ria ln e j, a o d k o ń c a ro k u 2 0 1 2 - ró w n ież p o d sta w o w y m i je d n o stk a m i s tr u k tu raln y m i. F u n k cje w y z n a c z o n e sa m o r z ą d o m w y k o n u ją ich o rg a n y (r a d a i m er sa m o r z ą d u o ra z d y re k to r a d m in istra c ji sa m o r z ą d u ), a ta k ż e p o d le g łe o ra z o d p o w ie d z ia ln e p rz e d n im i in sty tu c je , o rg a n iz a c je i p rz e d się b io r stw a (n p . w y d z ia ł p o rz ą d k u p u b lic z n e g o w d e p a rta m e n c ie b e z p ie c z e ń stw a m ia sta ). O b o k o rgan ó w sam o rz ąd o w y ch n a teren ie sa m o rz ą d u d z ia ła ją te ż o rg a n y a d m in istra c ji rządo w ej (n p . rejo n o w e k o m isa ria ty p o lic ji), k tó re n ie s ą p o d p o rz ą d k o w a n e sa m o rz ą d o m , ale w y ż sz y m o rg a n o m w ła d z y w y k o n aw czej.

O b ie te fo rm y z a r z ą d z a n ia łą c z y to, że za ró w n o a d m in istr a c ja rz ą d o w a , ja k 1 sa m o rz ą d o w a m a ją n a ce lu w p ro w a d z a n ie w ży cie ustaw . T a k a d z ia ła ln o ść n a z y w a n a je s t a d m in istr a c ją p u b lic z n ą . P o m ię d z y o rg a n a m i rz ą d o w y m i o ra z s a m o rz ą d o w y m i n ie z a c h o d z i sto s u n e k p o d w ła d n o śc i, d z ia ła ją o n e n a z a sa d z ie w sp ó łp racy .

O c h ro n a p o r z ą d k u p u b lic z n e g o sta n o w i je d e n z p rio ry te tó w d z ia ła ln o śc i p a ń stw a . Z n a c z e n ie o c h ro n y p o r z ą d k u p u b lic z n e g o o ra z p ra w i w o ln o ści c z ło w ie k a je s t z a p isa n e w K o n sty tu c ji R e p u b lik i L itew sk iej. K o n sty tu c ja , k tó r a sto i n a str a ż y p ra w i w o ln o ści c z ło w ie k a, stan o w i, że n ie m o g ą b y ć o n e n a r u sz a n e , c h y b a że je s t to n ie o d z o w n e d o z a p e w n ie n ia o c h ro n y p o r z ą d k u p u b lic z n e g o i z o sta je w p ro w a d z o n e n a m o c y ustaw y, n p .:

• art. 2 4 u st. 2 stan o w i, że: „W k roczen ie d o m ie sz k a n ia b e z z g o d y m ie sz k a ń c a je st d o p u sz c z a ln e w y łą c z n ie n a m o c y d e cy zji s ą d u a lb o w try b ie o k re ślo n y m

(5)

440 H e nryk M alew ski, A n d re ju s N ovikovas

p rz e z u sta w ę w p rz y p a d k a c h k o n ie c z n o śc i z a g w a ra n to w a n ia p o r z ą d k u p u b lic z n e g o ” ,

• art. 2 6 u st. 4 stan o w i, że: „W o ln ość c z ło w ie k a d o w y z n a w a n ia i sz e rz e n ia religii lu b w ia ry n ie m o ż e b y ć o g ra n ic z o n a in ac z e j, n iż w d ro d z e u sta w y i ty l

k o g d y je s t to k o n ie c z n e d la z a g w a ra n to w a n ia b e z p ie c z e ń stw a i p o rz ą d k u p u b lic z n e g o ” ,

• art. 3 6 stan o w i, że: „ N ie m o ż n a z a b ra n ia ć an i u tr u d n ia ć o b y w a te lo m g ro m a d z e n ia się, b e z b ro n i, n a p o k o jo w y c h z g ro m a d z e n ia c h . P raw o to m o ż e b y ć o g ra n ic z o n e ty lk o w d ro d z e u sta w y i g d y je s t to k o n ie c z n e d la o ch ro n y b e z p ie c z e ń stw a p a ń stw a lu b b e z p ie c z e ń stw a i p o r z ą d k u p u b lic z n e g o ” . O b e c n ie fu n k c ja o c h ro n y p o rz ą d k u p u b lic z n e g o je s t p o str z e g a n a ja k o je d n o z p o d sta w o w y c h z a d a ń p a ń stw a . To w ła śn ie u sta n a w ia art. 9 4 u st. 1 K o n sty tu c ji R L , k tó r y p rze w id u je , że r z ą d R e p u b lik i L itew sk iej g w a ra n tu je p o r z ą d e k p u b liczn y . K re o w an ie stra te g ii w d r a ż a n ia w ży cie te g o z a d a n ia z o s ta ło p o w ie rz o n e n a jw y ż sz e j in sty tu c ji n a d z o ru ją c e j sp ra w y w ew n ętrzn e - M in iste rstw u S p r a w W ew n ętrzn y ch . W y k o n y w an ie fu n k c ji o c h ro n y p o r z ą d k u p u b lic z n e g o je s t p rz e d m io te m d z ia ła ln o śc i rzą d o w y ch i p o z a rz ą d o w y c h (w ty m s a m o r z ą d o w y ch ) in sty tu c ji.

W e d łu g art. 6 p k t 3 4 u sta w y o s a m o r z ą d z ie lo k a ln y m je d n ą z fu n k c ji s a m o rz ą d ó w je st w sp ó łp ra c a z o d p o w ied n im i in sty tu c ja m i p rz y z a p e w n ian iu p o rz ą d k u p u b lic z n e g o , w ty m p o p r z e z tw o rzen ie o ra z re a liz a c ję p ro g ra m ó w z a p o b ie g a n ia p rz e stę p c z o śc i. P o d o b n e k o n k u ru ją c e u n o rm o w a n ia p raw n e s ą za w a rte w p k t 1 u st. 3 art. 1 4 u sta w y o p o lic ji10, k tó r a stan o w i, że u w z g lę d n ia ją c sy tu a c ję k ry m i

n o g e n n ą o ra z p o trz e b y m ieszk ań có w , p o lic ja w sp ó ln ie z in sty tu c ja m i sa m o rz ą d o w y m i o ra z in n y m i o rg a n iz a c ja m i i sto w a rz y sz e n ia m i p rz y g o to w u je o ra z realizu je p ro g ra m y z w a lc z a n ia p rz e stę p c z o śc i i z a p o b ie g a n ia p rz e stę p stw o m . P u n k t 3 u st.

3 art. 1 4 tej u sta w y g ło si, że p o lic ja o rg a n iz u je i re alizu je p rz e d się w z ię c ia m a ją c e n a ce lu z a p e w n ie n ie p o r z ą d k u p u b lic z n e g o o ra z b e z p ie c z e ń stw a w e w n ę trzn e go ; p k t 6 u st. 3 art. 14 stan o w i, że p o lic ja re a liz u je z a d a n ia w z a k re sie o ch ro n y b e z p ie c z e ń stw a i p o r z ą d k u w ru c h u d ro go w y m , a ta k ż e , z g o d n ie z u sta lo n y m p rz e z k o m isa r z a g e n e ra ln e g o p o lic ji p o rz ą d k ie m , p a tro lu je m ie jsc a p u b lic z n e . N a p o d sta w ie p k t 2 u st. 1 art. 5 u sta w y o p o lic ji m o ż n a stw ierd zić, że o c h ro n a b e z p ie c z e ń stw a p u b lic z n e g o i p u b lic z n e g o p o rz ą d k u n a le ż ą d o p o d staw o w y c h , ale n ie je d y n y c h jej fu n k cji.

R e fo rm o w a n ie str u k tu r p a ń stw o w y ch , w ty m p o lic ji, m ia ło w p ły w ró w n ież n a z m ia n y w stru k tu ra c h sa m o rz ą d o w y c h . P o licja z o s ta ła z w o ln io n a z w y k o n y w a n ia n ie k tó r y c h , m a ją c y c h fa k u lta ty w n e z n a c z e n ie d la b e z p ie c z e ń s tw a w ew n ętrzn eg o , fu n k c ji, co sp o w o d o w a ło , że w a d m in istra c y jn y c h stru k tu ra c h sa m o r z ą d ó w z a c z ę to tw o rz y ć w y sp e c ja liz o w a n e słu ż b y (o d d z ia ły ) p o r z ą d k u p u b lic z n e g o . T ego r o d z a ju sa m o d z ie ln e je d n o stk i p o w sta ły ty lk o w w ię k szy ch

10 Lietuvos Respublikos Policijos veiklos jstatymas, 2000 m. spalio 17 d. Nr. VIII-2048 (Żin., Nr. 90-2777).

(6)

i b o g a tsz y c h sa m o r z ą d a c h 11. P rz e ję ły o n e c z ę ść fu n k c ji o d p o lic ji. Je d n a k k o m p e te n c je o ra z za k re s u p raw n ie ń ty ch je d n o s te k s ą z n a c z n ie m n ie jsz e n iż stra ż y m ie jsk ic h w Polsce.

O c e n ia ją c regu lo w an e w u sta w a c h ró ż n e fu n k c je in sty tu c ji, m o ż n a tw ierdzić, że in ic ja to re m w sp ó łp r a c y z a p e w n ia ją ce j p o r z ą d e k p u b lic z n y n a o k re ślo n y m t e ren ie je s t sa m o rz ą d , g d y ż n a le ż y to d o je g o sa m o d z ie ln y c h k o m p e te n c ji (u sta w a o s a m o r z ą d z ie lo k a ln y m art. 6 p k t 3 4 ) 12. D la te g o te ż sa m o r z ą d y w y k o n u ją c e z a d a n ia z te g o z a k re su m a ją „sw o b o d ę p o d e jm o w a n ia i re a liz a c ji o d p o w ie d n ic h d e cy zji, ale te ż s ą o d p o w ie d z ia ln e z a w y k o n a n ie ty ch fu n k c ji” . Je d n o stk i s a m o rz ą d o w e m a ją p raw o d e c y d o w a ć o w y d a n iu z e z w o le n ia n a o rg a n iz a c ję im p re z m a so w y c h (kon certów , d e m o n stra c ji, w iecó w c z y z a w o d ó w sp o rto w y c h ) o ra z in ic jo w a ć lu b o rg a n iz o w a ć ich z a b e z p ie c z a n ie . P o d sta w o w y p ro b le m p o le g a n a ty m , że c h o c ia ż u d z ia ł w z a p e w n ia n iu p o r z ą d k u p u b lic z n e g o , w e d łu g p ra w a li

tew skiego, n ale ż y d o organ ó w sa m o rz ą d u lo k aln e g o ja k o ich sam o d z ie ln a fu n k cja, to w rze cz y w isto ści o c h ro n a p o rz ą d k u p u b lic z n e g o re alizo w a n a je st p rz y p o m o c y m ie jsco w y ch stru k tu r p o licy jn y ch , k tó re n ie p o d le g a ją sa m o rz ą d o m . S a m o r z ą d y n ie m a ją w ię k sz e g o w p ły w u n a d z ia ła ln o ść p o lic ji, g d y ż k o n tro la i k o o rd y n a c ja jej d z ia ła ń sta n o w ią p rero g aty w ę w y ż sz y c h o rg a n ó w tej fo rm a c ji. D o c h o d z i d o p a ra d o k sa ln e j sy tu a c ji, w k tó rej sa m o d z ie ln ą fu n k c ję sa m o r z ą d u w y k o n u je in n a p a ń stw o w a in sty tu c ja - p o lic ja 13. Je d n a k ż e m ie jsc o w e je d n o stk i p o lic ji m u sz ą w sp ó łp ra c o w a ć z lo k a ln ą w ła d z ą , w ty m te ż sk ła d a ć m erow i sa m o r z ą d u o ra z je g o m ie sz k a ń c o m sp r a w o z d a n ia ze sw ojej d z ia ła ln o śc i.

U sta w a o sa m o rz ą d z ie lo k a ln y m p o z w a la w y ró żn ić te ż in n e fu n k cje, k tó ry ch tre ść w ią ż e się z o c h ro n ą p o rz ą d k u p u b lic z n e g o o ra z z a p e w n ie n ie m b e z p ie c z e ń stw a m ieszk a ń có w . D o sa m o d z ie ln y c h fu n k c ji sa m o r z ą d u z a lic z a się: d z ia ła n ia sk iero w an e n a o g ra n ic z a n ie i p rew en cję h a ła su , w d ra ż a n ie p a ń stw o w e g o z a r z ą d z a n ia h a ła se m (art. 6 p k t 3 5 ) ; z a tw ie rd z a n ie z a s a d sa n ita rn y c h i h ig ie n y o ra z o rg a n iz o w a n ie k o n tro li ich re aliz ac ji, z a p e w n ia n ie c z y sto śc i i p o r z ą d k u w m ie j

sc a c h p u b lic z n y c h (art. 6 p k t 3 6 ) ; u sta la n ie z a s a d i p o r z ą d k u w h a n d lu n a b a z a ra c h n a te ry to riu m sa m o r z ą d u (art. 6 p k t 3 7 ) ; w y d a w a n ie z e z w o leń (licen cji) w p rz y p a d k a c h p rzew id z ia n y ch p rz e z u staw ę (art. 6 p k t 3 9 ) ; cz y n n o śc i sk iero w a

n e n a p o p ra w ę ja k o śc i śro d o w isk a i je g o o ch ro n ę (art. 6 p k t 2 8 ) ; o rg a n iz o w an ie b e z p ie c z n e g o ru c h u d ro g o w e g o (art. 6 p k t 3 2 ).

P ro b le m y d e c e n tra liz a c ji zadań z zakresu z a p e w n ia n ia bezpieczeństw a... 441

11 Strona internetowa Samorządu Rejonu Wileńskiego: http://www.vilniaus-r.lt/pl (dostęp:

29.04.2014).

12 Ustawa określa, które funkcje należą wyłącznie do kompetencji władz lokalnych, które są przekazane (delegowane) przez władze centralne, a które mogą być realizowane przy udziale struktur władzy centralnej. Według pkt 1 ust. 1 art. 5 ustawy o samorządzie lokalnym funk

cja zapewnienia bezpieczeństwa na terenie jednostki samorządowej należy do samodzielnych funkcji samorządu, co jest też zapisane w konstytucji. Jednak realizacja tej funkcji nie jest jed

noznacznie określona, gdyż istnieją kolizje z innymi aktami prawnymi oraz nie ma realnych źródeł finansowania tej działalności.

13 A. Novikovas, Public order protection in municipal territories, Socialiniq mokslq studijos 2010, nr 1(5), s. 125-136.

(7)

D o p a ń stw o w y c h fu n k c ji te g o ty p u , k tó re z o s ta ły p rz e k a z a n e sa m o rz ą d o m , m o ż n a za lic z y ć te ż och ro n ę p raw d zieci i m ło d z ie ż y (art. 7 p k t 2 2 ) . O p ró cz tego, z g o d n ie z u sta w ą o sa m o rz ą d z ie lo k a ln y m , o k re ślo n e in sty tu c je sa m o rz ą d o w e p o s ia d a ją k o m p e te n cje słu ż ą c e za p ew n ien iu b e z p ie c z e ń stw a m ie sz k a ń c o m . W ar

ty k u le 1 6 tej u sta w y w śró d k o m p e te n c ji r a d y sa m o r z ą d u s ą w y sz cz e g ó ln io n e z a d a n ia n a k ie ro w a n e n a z a sp o k a ja n ie p o d sta w o w y c h p o trz e b w sp ó ln o ty , w ty m ró w n ież słu ż ą c e z a p e w n ie n iu sz e ro k o p o ję te g o b e z p ie c z e ń stw a m ie sz k a ń c ó w (p o rz ą d k u p u b lic z n e g o i b e z p ie c z e ń stw a o b y w ate li).

Z g o d n ie z art. 15 u st. 2 u sta w y o sa m o r z ą d z ie lo k a ln y m k o m is ja a d m in i

stra c y jn a sa m o r z ą d u 14 r o z p a tru je p rz y p a d k i p rze w id z ia n e w k o d e k sie w y k ro czeń a d m in istra c y jn y c h , b a d a n ie k tó r y c h n a le ż y d o jej k o m p e te n c ji.

Z g o d n ie z art. 3 2 u st. 2 sta ro stw o , ja k o p u b lic z n a in s ty tu c ja a d m in is tr a c y jn a sa m o r z ą d u , u c z e stn ic z y w z a p e w n ia n iu b e z p ie c z e ń stw a m ie sz k a ń c o m n a sw o im teren ie: o rg a n iz u je o c h ro n ę p ra w d z ie c k a i p ra c ę z ro d z in a m i, w k tó ry c h r o d z ic e m a ją o g ra n ic z o n e p ra w a , b ie rz e u d z ia ł w p ro g ra m a c h m a ją c y c h n a ce lu z w ię k sz a n ie z a tr u d n ie n ia , d b a o u trz y m a n ie d o b re g o s ta n u d ró g p u b lic z n y c h i in n y c h p o w sz e c h n ie u ż y tk o w a n y c h m ie jsc , o rg a n iz u je d z ia ła ln o ś ć c e n tró w ro z ry w k i.

Z g o d n ie z art. 3 2 u st. 3 ww. u sta w y s ta r o s ta ja k o z a r z ą d z a ją c y sta ro stw e m p o s ia d a te ż p ew n e k o m p e te n c je w d z ie d z in ie z a p e w n ia n ia p o r z ą d k u p u b lic z n e g o ; r o z p a tr u je n ie k tó re w y k ro c z e n ia p rz e w id z ia n e w k o d e k sie w y k ro cz e ń a d m in istra c y jn y c h ; k o n tro lu je h a n d e l w m ie jsc a c h p u b lic z n y c h .

P rz e k a z a n ie w sz y stk ic h z a d a ń d o ty c z ą c y c h o c h ro n y p o r z ą d k u p u b lic z n e g o p o lic ji p o z b a w iło b y sa m o r z ą d y b a r d z o w aż n e j i n ew ralg iczn ej z p u n k tu w id z e n ia lo k aln e j sp o łe c z n o śc i fu n k cji. T ym sa m y m w z n a c z n y m sto p n iu z o s ta ło b y o g ra n ic z o n e z n a c z e n ie sa m o r z ą d n o śc i ja k o isto tn e g o in str u m e n tu w sp ó łc z e sn e j d em o k racji, g d y ż, ja k p o k a z u ją d o św ia d c z e n ia in n y ch krajów , p ro b le m za p e w n ie n ia b e z p ie c z e ń stw a o ra z p o rz ą d k u p u b liczn e g o je st p rz e d e w sz y stk im p ro b lem em w sp ó ln o t lo k aln y ch , a d o p ie ro w d alsze j k o le jn o śc i p ro b le m e m o g ó ln o k rajo w y m . A n a liz a d o św ia d c z e ń fra n c u sk ic h p o z w a la stw ierd zić, że p o d c z a s re a liz a c ji p o li

ty k i z a p e w n ie n ia b e z p ie c z e ń stw a n a sz c z e b lu lo k a ln y m w k o m u n a c h (g m in ach ) b y ły u tw o rz o n e ra d y p rew en cji p rz e stę p c z o śc i, p o lic ja m u n ic y p a ln a , d z ię k i c z e m u n a s tą p iła d e c e n tra liz a c ja str u k tu r p o lic y jn y c h 15.

A n a liz a s ta n u o ch ro n y p o rz ą d k u p u b lic z n e g o n a p o z io m ie lo k aln y m p o z w ala w n io sk o w a ć , że in sty tu c je o d p o w ie d z ia ln e z a w y k o n y w an ie z a d a ń z te g o o b s z a ru n ie s ą w sta n ie z a p e w n ić je g o o d p o w ie d n ie g o p o z io m u , co je s t p o w ią z a n e n ie ty lk o ze z m n ie jsz a ją c y m się p o c z u c ie m b e z p ie c z e ń stw a , ale te ż z d y sk re d y ta c ją c a łe g o sy ste m u . N a tę sy tu a c ję w p ły w m a sz e re g c z y n n ik ó w 16:

442 H e nryk M alew ski, A n d re ju s N ovikovas

14 Rada samorządu na okres swojej kadencji tworzy komisję administracyjną, a następnie na wniosek mera wyznacza jednego ze swoich członków na przewodniczącego tej komisji.

15 J. Rose, Bendruomenés sutartys plétojant nusikalstamumo prevenciją, Vilnius 2001, s. 12.

16 A. Novikovas, Konstitucijos nuostatą detalizavimas pagrindziant savivaldybią galimybę savaran- kiskai vykdyti viesosios tvarkos apsauga, Jurisprudencija 2008, t. 3(105), s. 56-57.

(8)

• p o lic ja , ja k o sc e n tra liz o w a n a stru k tu ra , n ie m o ż e sz y b k o się p rz y sto so w a ć i re ag o w ać n a p o trz e b y lo k a ln y c h sp o łe c z n o śc i d o ty c z ą c e b e z p ie c z e ń stw a o ra z p o r z ą d k u w ew n ętrzn ego ,

• b r a k k larow n ej d łu g o te rm in o w e j stra te g ii w d z ie d z in ie z a p e w n ie n ia b e z p ie c z e ń stw a w ew n ętrzn ego ,

• u trz y m u ją c y się m o n o p o l p o licji w d z ie d z in ie o ch ro n y p o rz ą d k u pu b liczn ego . N ie z d o ln o ść p o lic ji d o s p r o sta n ia o c z e k iw a n io m m ie sz k a ń c ó w w d z ie d z in ie b e z p ie c z e ń stw a w ew n ę trzn e g o je st sp o w o d o w a n a ró w n ież ty m , że fo r m a c ja ta i sp o łe c z n o śc i lo k a ln e n ie s ą zin teg ro w an e w je d e n sy ste m (o rg an izm ) sp ołeczn y.

P rzez d łu gi c z a s p o licja, ja k o in sty tu c ja , b y ła p o n a d albo, w n a jle p sz y m w y p ad k u , o b o k sp o łe c z e ń stw a , ch ro n ią c w a rto śc i „w y ż szego r z ę d u ” . To p o w o d o w a ło , że sta n o w iła o n a in sty tu c ję n ie ty lk o z a m k n ię tą d la „z w y k ły ch o b y w a te li” , ale te ż stru k tu rę w y o b c o w a n ą z m iejsco w ej sp o łe c z n o śc i, k tó r a p ra k ty c z n ie n ie m ia ła n a n ią ż a d n e g o w p ły w u . Z d a n ie m n ie k tó ry c h z a c h o d n ic h n au k ow ców , k tó rzy b a d a ją sto su n k i sp o łe c z e ń stw a i p o lic ji, p ro b le m y te n a le ż y ro z w ią zy w ać, p o strz e g a ją c je ja k o sp e c y fic z n ą fo rm ę d z ia ła ln o śc i u słu g o w e j17.

P o lity k a sp o łe c z n a d o ty c z ą c a p rz e stę p c z o śc i je st p o lity k ą , a z a ra z e m s tr a te g ią n a s ta w io n ą n a o sią g n ię c ie sk u te c z n ie jsz e j k o n tro li p rz e stę p c z o śc i, z m n ie j

sz a n ie p o c z u c ia z a g ro ż e n ia p rz e stę p c z o śc ią , p o p ra w ie n ie ja k o śc i ży cia, u sp ra w n ie n ie p ra c y p o lic ji o ra z p o d n ie sie n ie a u to r y te tu tej fo rm a c ji p rz e z p ro ak ty w n e w y k o rz y sty w a n ie śro d k ó w sp o łe c z n y c h w ce lu z m ia n y w a ru n k ó w sta n o w ią c y ch p o d ło ż e d z ia ła ń p rz e stę p c z y c h . P o lity k a t a z a k ła d a zw ięk szen ie rz e te ln o śc i i o d p o w ie d z ia ln o śc i w p r a c y p o lic ji o ra z w ię k sz y u d z ia ł o b y w ate li w p o d e jm o w a n iu d ecy zji, a ta k ż e w ię k sz ą tro sk ę o z a p e w n ie n ie i p rz e strz e g a n ie p ra w o ra z sw o b ó d o b y w a te lsk ic h 18.

N a le ż y z a z n a c z y ć , że lite w scy n a u k o w c y ró w n ież n ie m a ło u w agi p o św ię c a ją p ro b le m o m relacji sp o łe c z e ń stw a i p o lic ji19. W g ru d n iu 2 0 1 2 r. z o sta ła o b ro n io n a p r a c a d o k to r sk a S im o n a s a N ik a r ta s a U dział społeczności lokalnych w zapobieganiu przestępczości20. P rz e d m io t z a in te re so w a ń sta n o w i ta k ż e p ro b le m a ty k a d z ia ła n ia p o lic ji ja k o o rg a n iz a c ji d o sta r c z a ją c e j u słu g i w sp ecy ficzn ej d z ie d z in ie - d z ie d z i

n ie b e z p ie c z e ń stw a i o c h ro n y p o r z ą d k u w ew n ętrzn eg o , a ta k ż e p ro b le m a ty k a z a p e w n ia n ia p o rz ą d k u p u b lic z n e g o n a p o z io m ie lo k aln y m . K w e stie te o k reślan e s ą ja k o k o n tro la sp o łe c z n a p rz e stę p c z o śc i (community policing). N ie s te ty p ró b y

17 E. Bitner, The functions of police in modern society, New York 1991, s. 39; M. Punch, T. N ay

lor, The police: a social service, New Society 1973, s. 14.

18 R.R. Friedmann, Community Policing, New York 1992, s. 3-4.

19 A. Laurinavicius, Bendruomenés teisétvarka, Vilnius 2001; A. Pumputis, Policijos ir visuome- nés tarpusavio santykio prielaidos, Kriminaliné justicija 1997, t. 5; A. Sakocius, Kova su netvarka jgyvendinant bendruomenés teisétvarka, Vilnius 2000; G. Danisauskas, Teisinés paslaugos sampra- ta, Jurisprudencija 1999, t. 13(5); V. Justickis, Prevenciné policijos veikla remiantis bendruomenés teisétvarkos modeliu, Vilnius 2000; R. Kalesnykas, Policijos ir kitą socialinią instituciją, teikiancią socialines paslaugas gyventojams, bendradarbiavimas, Vilnius 2000.

20 S. Nikartas, Bendruomenią dalyvavimas nusikalstamumo prevencijoje, Vilnius 2012.

(9)

z g łę b ie n ia ty ch k o n ce p c ji, a ty m b a rd z ie j ich re aliz ac ji, n ie z n a jd u ją d u ż e g o p o p a r c ia w stru k tu ra c h p o lic ji. W d z ie d z in ie z a p e w n ie n ia b e z p ie c z e ń stw a w e w n ę trz n e g o n a d a l istn ie je p o lic y jn y m o n o p o l. N ie je s t t o je d n a k p ro b le m p o licji, le cz w ła d z y c e n traln e j (w y k o n aw czej i u sta w o d a w c z e j), k tó r a n ie ch ce o d stą p ić c z ę śc i sw ojej k o m p e te n c ji w ła d z o m lo k aln y m .

D o św ia d c z e n ia w ielu k ra jó w d o w o d z ą , że e fe k ty w n o ść o c h ro n y p o rz ą d k u p u b lic z n e g o z a le ż y w d u ż y m sto p n iu o d z ró w n o w a ż o n e g o p o d z ia łu u p raw n ie ń i k o m p e te n c ji p o m ię d z y p o d m io ty z a jm u ją c e się t ą p ro b le m a ty k ą o ra z o d ich w sp ó łp racy . In sty tu c je o d p o w ie d z ia ln e z a o ch ro n ę p o rz ą d k u p u b lic z n e g o d z ia ła ją c e n a sz c z e b lu c e n tra ln y m m u sia ły b y p rzy g o to w y w ać o d p o w ie d n ie stra te g ie d z ia ła ln o śc i, p rze w id z ie ć i z a b e z p ie c z y ć śro d k i n a ich realizację, a in sty tu c je n iż sz e g o sz c z e b la m ia ły b y o b o w ią z e k w y k o n y w an ia ty ch p la n ó w z u w zg lęd n ien iem sp e c y fik i re g io n u o ra z p o trz e b lo k aln e j sp o łe c z n o śc i.

Istn ie ją c e p ro b le m y i z a g ro ż e n ia s ą p o w ią z a n e z o d g ó rn ie o p raco w y w an y m i p rz e z M in iste rstw o S p r a w W ew n ętrzn y ch d la str u k tu r p o lic y jn y c h stra te g ia m i o ch ro n y p o rz ą d k u p u b liczn eg o , n ieu w zg lęd n iają cy m i sp ecy fik i regionów , p o trz e b o ra z in te re só w lo k a ln y c h sp o łe c z n o śc i. K o n ie c z n e je s t p rz e k a z a n ie z a d a n ia p la n o w a n ia stra te g ii o ch ro n y p o r z ą d k u p u b lic z n e g o lo k a ln y m sa m o rz ą d o m . S tr u k tu r y sa m o rz ą d o w e o d p o w ia d a ją b e z p o śre d n io p rz e d w y b o rcam i, co p o w o d u je , że m u s z ą b y ć o n e b a r d z o w y c z u lo n e n a ich p o tr z e b y i w y m a g a n ia . O d p o w ie d z ia l

n o ść stru k tu r rzą d o w y c h , w ty m p o lic ji w o b e c c z ło n k ó w lo k a ln y c h sp o łe c z n o śc i je s t m in im a ln a o ra z fa k u lta ty w n a . P rz e k a z a n ie p la n o w a n ia o ch ro n y p o rz ą d k u p u b lic z n e g o n a sz c z e b e l lo k a ln y p o z w o liło b y z re a liz o w ać z a s a d ę su b sy d ia rn o - ści, k tó r a je s t w y z n a c z n ik ie m w sp ó łc z e sn e g o p a ń stw a d e m o k ra ty c z n e g o . T rz e b a p rz y ty m p o d k re ślić , że is tn ie ją p a ń stw a , ta k ie ja k W ie lk a B r y ta n ia , p o sia d a ją c e d u ż e d o św ia d c z e n ie w d z ie d z in ie w sp ó łp r a c y p o lic ji i w ła d z lo k a ln y c h , w k tó ry c h ro z p o w sz e c h n io n e je s t tw o rze n ie stra te g ii m in im a liz a c ji p r z e stę p c z o śc i n a p o z io m ie lo k a ln y m (local crime reduction strategy)21.

P o d o b n e p ro b le m y p o ja w ia ją się ta k ż e p o d c z a s re a liz a c ji stra te g ii o ch ro n y p o r z ą d k u p u b lic z n e g o . D la k o m isa ria tó w p o lic ji, k tó re p o d le g a ją k o m e n d o m o k ręg o w y m , w a ż n e je st re aliz o w a n ie u sta lo n y c h p rz e z zw ierzch n ik ó w p la n ó w i w y k o n y w an ie ich in n y ch p o le ce ń . N a „d ro b n ic ę ” (d ro b n e w y k ro cz e n ia a d m i

n istra c y jn e etc.), k tó r a je s t p o str z e g a n a p rz e z lo k a ln ą sp o łe c z n o ść ja k o realn e z a g ro ż e n ie d la jej b e z p ie c z e ń stw a , n a k o m isa ria ta c h p a tr z y się n ie ch ę tn ie , g d y ż o d c ią g a to siły i śro d k i o d w y k ry w an ia o ra z zw a lc z an ia „p o w a ż n y c h ” p rzestęp stw . T ak ie sta w ia n ie sp ra w y p o w o d u je , że p o m im o u z n a n ia k o n ie c z n o śc i i z n a c z e n ia p r a c y p rew en cy jn ej w k o m isa ria ta c h p o lic ji c z ę sto n ie m a o d p o w ie d n ie j a tm o sfe r y d la ta k ie j d z ia ła ln o śc i. P o sta n o w ie n ia w ła d z lo k a ln y c h d o ty c z ą c e zw al

c z a n ia w y k ro cz e ń i p rew en cji p r z e stę p c z o śc i n ie w ią ż ą k o m isa ria tó w p o licji.

R e a liz a c ja ta k ic h u sta le ń z a le ż y ty lk o o d d o b ry c h sto su n k ó w m e ra sa m o rz ą d u

21 B. Loveday, Police Governance in the Province: The Changing Role of the Police Authority, Ports

mouth 2001, s. 14-15.

(10)

z n a c z e ln ik ie m k o m isa r ia tu p o licji. P o d o b n a sy tu a c ja is t n ia ła w S ta n a c h Z je d n o cz o n y c h i E u ro p ie Z a c h o d n ie j w la ta c h 6 0 . i 7 0 . u b ie g łe g o w iek u . T en ok res c h a ra k te ry z o w a ł się „str a te g ią sz y b k ie g o re a g o w a n ia n a z d a r z e n ia ” , w z r a sta ją c ą sp e c ja liz a c ją słu ż b p o lic y jn y c h o ra z u tr a t ą w ięzi m ię d z y stru k tu ra m i p o lic y jn y m i i lo k a ln y m i sp o łe c z n o śc ia m i

22

. Z m ia n a stra te g ii n ie z a p e w n iła b a rd z ie j s p e k ta k u la rn y c h w y n ik ó w w z w a lc z a n iu p r z e stę p c z o śc i o ra z z m n ie jsz y ła p o c z u c ie b e z p ie c z e ń stw a m ie sz k a ń c ó w lo k a ln y c h sp o łe c z n o śc i

23

.

D ą ż ą c d o zw ię k sz e n ia n ie ty lk o p o c z u c ia b e z p ie c z e ń stw a , ale ta k ż e realn ego b e z p ie c z e ń stw a c z ło n k ó w lo k a ln y c h sp o łe c z n o śc i, k o n ie c z n a sta je się d e m o n o p o liz a c ja o c h ro n y p o r z ą d k u p u b lic z n e g o w d ro d z e jej d e c e n tra liz a c ji i d e k o n cen tracji. O z n a c z a to, że sam o rz ąd y , ja k o in sty tu c je n a jb liż sz e m ie sz k a ń c o m , z n a ją c e ich c o d z ie n n e p o trz e b y i problem y, b ę d ą u m ia ły z n a c z n ie lepiej z a p e w n ić o ch ro n ę b e z p ie c z e ń stw a sp o łe c z n o śc i lo k aln ej o ra z p o r z ą d e k p u b lic z n y

24

.

R e fo rm o w a n ie str u k tu r a d m in istra c y jn o - te ry to ria ln y c h i u m a c n ia n ie s a m o rz ą d n o śc i je s t p o w ią z a n e n ie ty lk o z p rz e k a z y w a n ie m o k re ślo n y c h fu n k c ji p rz e z ce n tra ln e str u k tu r y p a ń stw a sa m o rz ą d o m . F o rm o w a n ie się sp o łe c z e ń stw a o b y w a te lsk ie g o o ra z u m a c n ia n ie z a s a d sa m o r z ą d n o śc i o d b ie r a ją p a ń stw u m o n o p o l n a p o d e jm o w a n ie d e c y z ji w e w sz y stk ic h d z ie d z in a c h ży cia. O d d ru giej p o ło w y X X w. je d n y m z n a jw a ż n ie jsz y c h p y ta ń je s t to , c z y p r z y sz ło ść lu d z k o śc i b ę d z ie z w ią z a n a z m o d e le m p a ń stw a to ta lita rn e g o , c z y te ż sp o łe c z e ń stw a b ę d ą w y b ie rały m o d e le p lu ra listy c z n e , o p a rte n a z a sa d a c h sa m o rz ą d n o śc i.

P o licja, ja k w y n ik a z w c z e śn ie jsz y c h u sta le ń , je s t in sty tu c ją o d p o w ie d z ia ln ą z a z a p e w n ia n ie p o r z ą d k u i b e z p ie c z e ń stw a w ew n ę trzn e g o n a te r y to r iu m c a łe go k raju . F u n k cje , z a d a n ia , p ra w a o ra z o b o w ią z k i tej fo rm a c ji o k re śla u sta w a o d z ia ła ln o śc i p o lic ji. S y ste m p o lic ji s k ła d a się z n a s tę p u ją c y c h o rg a n ó w i je d n o s te k stru k tu ra ln y ch :

• D e p a r ta m e n tu P o licji p rz y M in iste rstw ie S p r a w W ew n ętrzn y ch ,

• te ry to ria ln y c h o rg a n ó w p o licji,

• p la c ó w e k sz k o le n ia z a w o d o w e g o p o lic ji

25

,

• w y sp e c ja liz o w a n y c h je d n o s te k p o licji.

22

C. Lewis, Consider the Present Use of Police Manpower, Including Civilian Staff and Suggest Ways in Wich All Resources Could be Used More Effectively, Police Journal 1983, vol. 56, nr 1, s. 19-29.

23

D. Bergmans, Policijos darbas su visuomene - bendras supratimas, [w:] Policija ir visuomené.

Pranesimą tarptautiniuose seminaruose rinkinys, Vilnius 1997, s. 64-65.

24

A. Novikovas, Vietos savivaldos instituciją jgaliojimai irgebéjimai jgyvendinant policijos uzdavi- nius, Jurisprudencija 2005, t. 78(70), s. 46.

25

Obecnie Litwa nie ma samodzielnego systemu szkolnictwa zawodowego policji. Utworzo

na w 1990 r. Litewska Akademia Policji w drodze koncepcyjnych i strukturalnych przemian została przekształcona w Litewską Akademię Prawa, następnie w Uniwersytet Prawa, aż sta

ła się jedną z największych cywilnych uczelni Litwy - Uniwersytetem im. Michała Romera.

Zachodzące zmiany spowodowały, że kształcenie i szkolenie policjantów stało się dla uniwer

sytetu funkcją o drugorzędnym znaczeniu. Prawie od dekady zmieniające się ekipy rządowe, kierownictwo M SW i Departamentu Policji dążyły do utworzenia samodzielnej wyższej szkoły zawodowej w strukturach MSW, jednak kryzys ekonomiczny zniweczył te plany.

(11)

D e p a r t a m e n t P o lic ji (o d p o w ie d n ik K o m e n d y G łó w n ej Policji w P olsce) je st u rz ę d e m p o lic y jn y m , k tó r y p o m a g a K o m isa rz o w i26 G e n e ra ln e m u P o licji fo r m o w a ć stra te g ie u trz y m a n ia p o r z ą d k u p u b lic z n e g o o ra z o c h ro n y b e z p ie c z e ń stw a lu d z i i k o n tro lo w a ć ich w d ra ż a n ie , a ta k ż e o rg a n iz o w a ć i z a r z ą d z a ć te r y to r ia l

n y m i o rg a n a m i p o licji. Z a d a n ia D e p a r ta m e n tu P o licji to:

1) z a p e w n ie n ie re a liz a c ji p rz y d z ie lo n y c h p o lic ji z a d a ń ;

2 ) k o n tro la i k o o rd y n a c ja d z ia ła ln o śc i p o d w ła d n y c h o rg a n ó w p o lic ji, p r z e k a z y w an ie ro zk azó w , re k o m e n d a c ji i w sk az ó w e k ;

3 ) u sta la n ie ogó ln ej stra te g ii d z ia ła n ia p o d p o rz ą d k o w a n y c h m u o rg a n ó w p o licji i p o lity k i k ad ro w e j;

4 ) z a p e w n ia n ie w d r a ż a n ia p ro g ra m ó w p a ń stw o w y c h w o rg a n a c h p o licji;

5 ) o rg a n iz o w a n ie re a liz a c ji i k o n tro li d e c y z ji K o m isa r z a G en eraln eg o .

D e p a r ta m e n t P o licji je st in sty tu c ją p o w o ła n ą p rz e z rząd . Je g o w e w n ę trzn ą stru k tu rę z a tw ie rd z a K o m isa rz G e n e ra ln y w p o ro z u m ie n iu z m in istre m sp raw w ew n ętrzn y ch . D e p a r ta m e n te m P o licji k ie ru je K o m isa rz G en eraln y, k tó r y m a n a s tę p u ją c e p ra w a i o b o w ią zk i:

1) s k ła d a sp ra w o z d a n ia ze sw ojej d z ia ła ln o śc i p rz e d p re z y d e n te m i m in istre m sp raw w ew n ętrzn y ch n a ich ż ą d a n ie ;

2 ) k o n tro lu je i k o o rd y n u je d z ia ła ln o ść p o d le g ły c h m u o rg a n ó w p o licy jn y ch ; 3 ) o rg a n iz u je i z a p e w n ia stru k tu ro m p o lic y jn y m o d p o w ie d n ie z a o p a trz e n ie

te c h n icz n e ;

4 ) w g ra n ic a c h sw o ich u p ra w n ie ń u sta n a w ia te ry to ria ln e o rg a n y p o lic y jn e , w y sp e c ja liz o w a n e je d n o stk i p o lic ji, in sty tu c je sz k o le n ia z a w o d o w eg o , z a tw ier

d z a w e w n ę trz n ą stru k tu rę ty ch in sty tu c ji i ich stru k tu rę k ad ro w ą;

5 ) s p o r z ą d z a p ro je k t b u d ż e tu D e p a r ta m e n tu P o licji i p rz e d sta w ia go M in iste r stw u F in an só w ;

6 ) o d p o w ia d a z a w y k o n y w an ie p rz y d z ie lo n y c h m u z a d a ń i o rg a n iz a c ję p ra c y p o d le g ły c h m u organ ów ;

7) z a p rzy z w o len iem m in istra sp raw w ew n ętrzn ych o rg a n iz u je u d z ia ł w m ię d z y n a ro d o w y c h o p e ra c ja c h a n ty te rro ry sty c z n y c h n a L itw ie b ą d ź w p a ń stw a c h U E lu b strefy S c h e n g e n ;

8 ) u s ta la z a s a d y u d z ia łu p rz e d sta w ic ie li w y m ia ru sp raw ie d liw o ści p a ń stw U E lu b strefy S c h e n g e n w e w sp ó ln y c h o p e ra c ja c h n a te ry to riu m Litw y;

9 ) w d ro d z e selek cji, p r z y p o p a r c iu m in istr a sp ra w w ew n ętrzn y ch , m ia n u je n a cze ln ik ó w te ry to ria ln y c h o rg a n ó w p o licji.

R o z k a z y i in stru k c je K o m isa r z a G e n e ra ln e g o o b o w ią z u ją w sz y stk ic h fu n k c jo n a r iu sz y p o licji. M a o n p ra w o c o fa n ia b e z p ra w n y c h d e c y z ji sw o ich p o d w ła d n y ch , z w y ją tk ie m ty ch , k tó re d o ty c z ą p ro w a d z o n y c h sp ra w a d m in istra c y jn y c h

26 N a Litwie, w odróżnieniu od Polski, do korpusu oficerów starszych należą komisarze, a do korpusu oficerów młodszych - inspektorzy.

(12)

i k arn y ch . K a n d y d a ta n a K o m isa rz a G e n e raln e g o rz ą d p ro p o n u je S ejm o w i, k tó ry z w rac a się z w n io sk ie m o je g o z a tw ie rd z e n ie d o p re z y d e n ta . K o m isa rz G e n e ra l

n y je s t b e z p o śr e d n im p o d w ła d n y m m in istr a sp ra w w ew n ętrzn y c h i o d p o w ia d a p rz e d p re z y d e n te m .

K o m isa rz e m G e n e ra ln y m m o ż e z o s ta ć o so b a , k tó r a u k o ń c z y ła 3 5 lat, p o s ia d a ty tu ł m a g istr a p ra w a i co n a jm n ie j trz y la ta sta ż u n a sta n o w isk u k iero w n ik a słu ż b y w D e p a rta m e n c ie P o licji lu b n a sta n o w isk u n a c z e ln ik a te ry to ria ln e g o k o m isa r ia tu p o licji.

T e r y t o r ia ln y m i o r g a n a m i p o l ic ji s ą okręgo w e k o m e n d y p o licji, k tó re fu n k c jo n u ją z g o d n ie z o d p o w ie d n im i u sta w a m i, w ty m u sta w ą o p o lic ji. O k ręgow e k o m e n d y p o lic ji w y k o n u ją n a ło ż o n e n a n ie z a d a n ia . K o m isa rz G e n e ra ln y p o licji u s ta la za k re s d z ia ła ln o śc i te ry to ria ln y c h o rg a n ó w p o lic ji. W ce lu re aliz ac ji p rz e w id z ia n y c h u sta w o w o z a d a ń o k ręgo w e k o m e n d y p o lic ji m o g ą tw o rzy ć n a te re n a c h sa m o rz ą d ó w k o m isa r ia ty p o lic ji, a n a te re n a c h sta ro stw - p o ste ru n k i p o lic ji27. T e ry to rialn e je d n o stk i p o lic ji, z g o d n ie z ich p rz e z n a c z e n ie m , re a liz u ją n a s tę p u ją c e z a d a n ia :

• u w z g lę d n ia ją c sy tu a c ję k ry m in o g e n n ą o ra z p o trz e b y m ieszk a ń có w , ra z e m z in sty tu c ja m i sa m o rz ą d o w y m i, o rg a n iz a c ja m i sp o łe c z n y m i i in n y m i p o d m io ta m i o p ra c o w u ją p ro g ra m y z w a lc z a n ia i p rew en cji p rz e stę p c z o śc i,

• z g o d n ie ze sw o ją k o m p e te n c ją z a jm u ją się p rew en cją, w y k ry w a n ie m i b a d a n ie m c z y n ó w p rz e stę p c z y c h ,

• o rg a n iz u ją i re a liz u ją c z y n n o śc i o ra z p rz e d się w z ię c ia sk iero w an e n a z a p e w n ie n ie p o r z ą d k u i b e z p ie c z e ń stw a sp o łe c z n o śc i lo k aln e j,

• u d z ie la ją p o m o c y o fiaro m p rz e stę p stw i w y k ro cz eń , a ta k ż e o so b o m w sta n ie z a g ro ż e n ia zd ro w ia lu b ż y cia, z a p e w n ia ją o ch ro n ę ich m ie n ia ,

• z g o d n ie z u sta lo n y m tr y b e m p rz e c h o w u ją z n a le z io n e i p rz e k a z a n e p o lic ji d o k u m en ty , w a rto śc io w e p r z e d m io ty o ra z in n e m ie n ie , a ta k ż e w y k o n u ją c z y n n o śc i n ie z b ę d n e d o zw ro tu ty c h rzeczy w ła śc ic ie lo m ,

• k o n tro lu ją ru c h d ro g o w y i p a tr o lu ją m ie jsc a p u b lic z n e ,

• z g o d n ie z u sta lo n y m try b e m p ro w a d z ą p o sz u k iw a n ia z a g in io n y c h i u k r y w a ją c y c h się o só b , k tó ry c h m ie jsc a p o b y tu n ie s ą z n a n e , w y k o n u ją c z y n n o ści n ie z b ę d n e d la u sta le n ia to ż sa m o śc i n ie z n a n y c h zw ło k , d z ie ci o ra z o só b c h o ry ch , k tó re n ie m o g ą p o d a ć sw o ich d a n y c h p e rso n a ln y ch ,

• w u sta lo n y m try b ie w y d a ją p o z w o le n ia (n p . n a b ro ń ) o ra z k o n tro lu ją , c z y są p rz e strz e g a n e re g u ły ich re a liz a c ji (d o ty c z ą c e n p . p rz e c h o w y w an ia b ro n i),

• w u sta lo n y m try b ie r o z p a tr u ją sk argi, z a ż a le n ia i p o d a n ia m ieszk ań có w ,

• w e d łu g u sta lo n e j k o m p e te n c ji p ro w a d z ą ew id en cję o k re ślo n y c h d an y ch ,

• w u sta w o w o o k re ślo n y c h w y p a d k a c h re a liz u ją w y ro k i i p o sta n o w ie n ia są d u ,

• p r z e k a z u ją K o m isa rz o w i G e n e ra ln e m u P o licji p la n y sw ojej d z ia ła ln o śc i.

27 Posterunek policji jest strukturalną jednostką okręgowej komendy albo komisariatu policji.

N a posterunku policji musi być zatrudnionych co najmniej trzech funkcjonariuszy, z których jeden jest naczelnikiem. N a dużych posterunkach policji mogą być tworzone grupy.

(13)

P o n a d to te ry to ria ln e p la có w k i, w u sta lo n y m try b ie , s k ła d a ją sp ra w o z d a n ia ze sw ojej d z ia ła ln o śc i K o m isa rz o w i G e n e ra ln e m u P o licji o ra z ra d o m sa m o r z ą d ó w i lo k aln e j sp o łe c z n o śc i.

P lacó w k a sz k o le n ia zaw o d o w ego p o licji

je s t p o d m io te m p o d le g ły m K o m isa rz o w i G e n e ra ln e m u P olicji. M a o n a s ta t u t in sty tu c ji sz k o le n ia z a w o d o w e g o d la str u k tu r M S W .

P o lic ja je s t fin a n so w a n a z b u d ż e tu p a ń stw a - D e p a r ta m e n t P o licji m a s a m o d z ie ln ą p o z y c ję w b u d ż e c ie . N a p o d sta w ie u m ó w p o m ię d z y te ry to ria ln y m i o rg a n a m i p o lic ji i sa m o r z ą d a m i tw o rz o n e s ą p ro g ra m y m a ją c e n a ce lu p ro fila k ty k ę p rz e stę p c z o śc i, o c h ro n ę ży c ia, z d ro w ia i m ie n ia o só b , a ta k ż e z a p e w n ia ją ce o ch ro n ę b e z p ie c z e ń stw a . T ak ie p ro g ra m y m o g ą b y ć fin a n so w a n e z b u d ż e tó w sam o rz ąd ó w . D o fin a n so w a n ia p o lic ji s ą w y k o rz y sty w a n e ta k ż e in n e, u sta w o w o d o p u sz c z a ln e , ź ró d ła .

O p ró cz p o licji z a b e z p ie c z e ń stw o i p o rz ą d e k p u b lic z n y o d p o w ia d a te ż

S łu ż b a B e zp ie czeń stw a W ew nętrznego M in iste rstw a S p raw W ew nętrznych

. J e s t to p o d le g ła m in istro w i sp ra w w ew n ętrzn y ch stru k tu ra , k tó r a m a z a z a d a n ie z a p e w n ia ć lu b p rzy w ra ca ć p o r z ą d e k p u b lic z n y w sy tu a c ja c h ek stre m aln y ch i n a d z w y c z ajn y ch . O p ró cz te g o fu n k c jo n a riu sz e tej słu ż b y s ą w y k o rzy sty w a n i d o k o n w o jo w a n ia o só b a re sz to w a n y c h i sk a z a n y c h , o c h ro n y w a ż n y c h o b ie k tó w o ra z słu ż ą p o m o c ą fu n k c jo n a riu sz o m in n y ch o rg a n ó w M S W w w y k o n y w an iu ich z a d a ń etc.

M in iste rstw u S p ra w W ew n ętrzn y ch p o d le g a sz e re g in n y ch d e p a rta m e n tó w o ra z słu ż b , k tó re s ą p o w ią z a n e ze z w a lc z a n ie m i p re w e n c ją p r z e stę p c z o śc i o ra z z z a p e w n ie n ie m b e z p ie c z e ń stw a w ew n ętrzn ego . D o ta k ic h stru k tu r z a lic z a n e są: D e p a r ta m e n t O c h ro n y P rzeciw p o żaro w ej i R a to w n ic tw a , D e p a r ta m e n t In fo rm a ty k i i Ł ą c z n o śc i, P a ń stw o w ą S łu ż b ę O c h ro n y G ran icy, S łu ż b ę B a d a n ia P rz e stę p stw F in an so w y ch i in n e.

W p rz e c ią g u o sta tn ic h sie d m iu la t w stru k tu ra c h a d m in istra c ji n ie k tó ry c h sa m o rz ą d ó w s ą tw o rzo n e w y sp e cjalizo w an e w y d z ia ły (słu ż b y ) o ch ro n y p o rz ą d k u p u b liczn eg o . P raw o fo rm o w a n ia ta k ic h k o m ó re k p rze w id u je p k t 3 4 art. 6 u sta w y o sa m o rz ą d z ie lo k aln y m . N a L itw ie d o d z isia j n ie m a sp e c ja ln e j u sta w y o p o w o ły w a n iu p o lic ji sa m o rz ą d o w e j (m u n ic y p a ln e j) i jej k o m p e te n c ja c h . D w a la ta te m u d o S e jm u trafił p ro je k t u sta w y o słu ż b a c h o c h ro n y p o r z ą d k u p u b lic z n e g o sam o rz ąd ó w . W p ro je k c ie ty m b y ły p rz e w id z ia n e p o d sta w o w e z a d a n ia s łu ż b y o ch ro n y p o rz ą d k u p u b lic z n e g o sa m o rz ą d u ; jej fu n k c je i z a s a d y d z ia ła n ia ; z a s a d y fo rm o w a n ia i z a r z ą d z a n ia słu ż b ą ; w a ru n k i p rz y jm o w a n ia o só b n a słu ż b ę , ich p raw a, o b o w ią z k i o ra z o d p o w ie d z ia ln o ść z a sto so w a n ie śro d k ó w p rz y m u su b e z p o śre d n ie g o . P ro je k t u sta w y p rzew id y w ał, że fin a n so w a n ie tak ie j słu ż b y b ę d z ie się o d b y w a ło z b u d ż e tu sa m o rz ą d u . S a m o rz ą d o w e je d n o stk i o c h ro n y p o rz ą d k u p u b lic z n e g o m ia ły b y praw o:

• o trzy m y w ać z k o m ó re k a d m in istra c ji sa m o rz ą d u i p o d le g ły c h m u o rg a n iz acji in fo rm a c je o ra z d o k u m e n ty n ie z b ę d n e d o re a liz a c ji p o w ie rz o n y ch fu n k cji,

• o tr z y m a ć w sp a rc ie te c h n o lo g ic z n e , tr a n sp o r t i u m u n d u ro w a n ie , n ie z b ę d n e d o re aliz ac ji p rz e w id z ia n y c h z a d a ń ,

(14)

• s k ła d a ć p ro p o z y c je d o ty c z ą c e u sp ra w n ia n ia d z ia ła ln o śc i służby, b r a ć u d z ia ł w sz k o le n ia c h n a k o s z t sa m o r z ą d u itd .

W p ra c a c h z a g ra n ic z n y c h n a u k o w c ó w m o ż e m y sp o tk a ć ró ż n e p o g lą d y n a te m a t tw o rz e n ia p o lic ji m u n ic y p a ln e j. W w ię k sz o śc i w y p a d k ó w u z n a je się, że s tr u k tu r y o c h ro n y p o r z ą d k u p u b lic z n e g o w ła d z y sa m o rz ą d o w e j p o w in n y b y ć p o strz e g a n e ja k o in sty tu c je p ra w o rz ą d n o ści.

S a m o r z ą d y n a L itw ie n ie m a ją z b y t d u że j p ra k ty k i w d z ie d z in ie o ch ro n y p o r z ą d k u p u b lic z n e g o o ra z b e z p ie c z e ń stw a w ew n ętrzn ego . B r a k d o św ia d c z e n ia p o w o d u je , że m u s z ą się o n e o p ie ra ć n a p ra c a c h n au k o w y c h i ro z w ią z a n ia c h sto so w a n y c h w in n y ch p a ń stw a ch . W k ra ja c h za c h o d n ie j d e m o k ra c ji re a liz a c ja E u ro p e jsk ie j k o n w en cji p ra w i p o d sta w o w y c h w o ln o ści c z ło w ie k a o p ie ra się n a in ic ja ty w a ch lo k a ln y c h sp o łe c z n o śc i, k tó re d ą ż ą d o in sty tu c jo n a liz a c ji o ch ro n y b e z p ie c z e ń stw a i p o r z ą d k u 28. P ro ce sy te p o k a z u ją z w ię k sz a ją c e się z n a c z e n ie sam o rz ąd ó w , w ty m ich stru k tu r o d p o w ie d z ia ln y c h z a o c h ro n ę b e z p ie c z e ń stw a m ieszk a ń có w , w e w sp ó łc z e sn y c h sp o łe c z e ń stw a c h 29.

P o d sta w o w y m z a d a n ie m sta w ia n y m słu ż b ie o ch ro n y p o r z ą d k u p u b lic z n e g o sa m o rz ą d u 30 je st fu n k c ja z a w a rta w n az w ie tej in sty tu c ji i d o ty c z ą c a z a p e w n ie n ia sp o k o ju o ra z b e z p ie c z e ń stw a lu d z i, z a p e w n ie n ia o c h ro n y o d a ta k ó w n a d o b ra p raw n ie ch ro n io n e (ży cie i zd ro w ie, m ien ie, p ra w a i w o ln o ści c z ło w ie k a). Je d n a k p o trz e b y lo k a ln y c h sp o łe c z n o śc i n ie o g ra n ic z a ją się ty lk o d o o ch ro n y p o rz ą d k u p u b lic z n e g o . O p ró cz te g o d u ż e z n a c z e n ie m a re a liz a c ja in n y c h z a d a ń sp o łe c z n ych , w ty m z a p e w n ian ie p o m o c y sp o łe c z n e j o so b o m fizy czn y m i p raw n y m o ra z w y k o n y w an ie p o sta n o w ie ń w ła d z y sa m o rz ą d o w e j. F u n k c ja u d z ie la n ia p o m o c y sp o łe c z n e j d o ty c z y w y k o n y w a n ia „ n ie k ry m in a ln y c h ” z a d a ń , k tó re s ą w g e stii p o licji. W tra k cie c z y n n o śc i p o w ią z a n y c h z z a b e z p ie c z a n ie m m ie jsc d o tk n ię ty ch z a g ro ż e n ie m e k o lo g iczn y m , e p id e m ią czy e p iz o o tią c z ę sto a n g a ż o w a n e są d u ż e siły p o licy jn e . W stru k tu rz e p o lic ji litew sk iej istn ie ją k o m ó rk i t a k zw an ej p o lic ji e k o lo g iczn e j. Je d n y m z jej c eló w je s t u su w a n ie z p u b lic z n y c h m ie jsc n ie u ż y w a n y ch sa m o c h o d ó w ( n a k ła d a o n a n a w ła śc ic ie li ta k ic h p o ja z d ó w m a n d a ty i o p ła ty z a ich p rz y m u so w y w y w ó z).

P o lic ja w p ie rw sz e j k o le jn o śc i m u si re a liz o w a ć p r z e w id z ia n e w u sta w ie o p o lic ji, k o d e k sie k a rn y m i k o d e k sie p o stę p o w a n ia k a rn e g o fu n k c je d o ty c z ą c e

28 S. Anwar, Public Service Delivery, The World Bank, Washington D.C. 2005, https://open- knowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/7424/343780PAPER0Pu101OFFICIAL0 USE0ONLY1.pdf?sequence=1 (dostęp: 29.04.2014).

29 A. Norton, International Handbook of Local and Regional Government: Comparative Analysis of Advanced Democracies, Vermont 1994, s. 159, 216.

30 P Macek, V. Hajek, Obecni Policine II, Praha 2003, s. 31-42; A. Novikovas, Gyventoją saugumo uztikrinimas savivaldybés teritorijoje: Graikijos pavyzdys, Policija 2007, nr 22, s. 20-21; K. Sloan, Public Order and the Police, London 1971, s. 72-74; Status and tasks of the municipal police, Praha 2009; Regulamin Straży Miejskiej Miasta Krakowa, załącznik do uchwały nr LXXXVII/1130/09 Rady Miasta Krakowa z dnia 2 grudnia 2009 r., Kraków 2009, https://www.bip.krakow.pl/_inc/

rada/uchwaly/show_pdf.php?id=49424 (dostęp: 29.04.2014).

(15)

z w a lc z a n ia i p ro fila k ty k i p rz e stę p c z o śc i. Ich w z m o c n ie n ie z ró w n o c z e sn ą re z y g n a c ją z fu n k cji b e z p o śre d n io z n im i n iep o w ią zan y ch p o z w o liło b y n ie ty lk o zw ięk

sz y ć efe k ty w n o ść d z ia ła ln o śc i p o lic ji, ale te ż p o d n io s ło b y p re stiż tej fo rm a c ji w sp o łe c z e ń stw ie . Z d ru giej strony, ta k ie re fo rm o w a n ie d z ia ła ln o śc i p o lic ji je st m o żliw e ty lk o z ró w n o czesn y m p rz e k a z a n ie m o k reślo n y ch fu n k cji in n y m , w ty m sa m o rz ą d o w y m p o d m io to m .

D ą ż ą c d o z a p e w n ie n ia sz e ro k o p o jm o w a n e g o b e z p ie c z e ń stw a sp o łe c z n o śc i lo k a ln e j, n a le ż y p rz e k a z a ć słu ż b o m o ch ro n y p o rz ą d k u p u b lic z n e g o sa m o rz ą d ó w n a d z ó r n a d o so b a m i u z a le ż n io n y m i o d n a rk o ty k ó w i a lk o h o lu o ra z ro d z in a m i p o d w y ż sz o n e g o r y z y k a sp o łe c z n e g o . S a m o d z ie ln y c h a ra k te r m u si m ie ć fu n k c ja o św ia to w o -in fo rm a c y jn a (p ro fila k ty c z n a ) p o le g a ją c a n a o str z e g a n iu o z a g ro ż e n ia c h i sp o so b a c h p rz e c iw d z ia ła n ia im .

U o g ó ln ia ją c , n a le ż y stw ierd zić, że z a k re s fu n k c ji słu ż b o c h ro n y p o rz ą d k u p u b lic z n e g o sa m o rz ą d ó w m o ż e b y ć w y sta rc z a ją c o sz e ro k i o ra z , w z a le ż n o śc i o d re g io n u , m ie ć sw o ją sp ecy fik ę. W śró d m o żliw y ch d o d a tk o w y c h fu n k c ji m o ż n a w ym ien ić: och ro n ę zn ale zio n y ch i z a b e z p ie cz o n y c h d o k u m e n tó w i in n y ch p rz e d m iotó w ; u d z ia ł w a k cjac h rato w n iczy ch o ra z o ch ro n ę ży cia i m ien ia m ie sz k a ń c ó w w c z a sie sy tu a c ji n a d z w y c z a jn y c h (k a ta str o f, p o w o d z i, w y p a d k ó w d ro go w y ch it p .); u d z ia ł w a k c ja c h z a b e z p ie c z a ją c y c h te re n y o b ję te z a g ro ż e n ie m e p id e m io lo g ic z n y m ; o d w o ż e n ie o só b b ę d ą c y c h w s ta n ie z a m ro c z e n ia n a rk o ty c z n e g o c z y alk o h o lo w e g o d o p la c ó w e k m e d y c z n y c h ; in fo rm o w a n ie m ie sz k a ń c ó w o z a is t

n ia ły c h z a g ro ż e n ia c h ; u d z ie la n ie p o m o c y lu d z io m b ę d ą c y m w sta n ie z a g ro ż e n ia ż y c ia i zd ro w ia; e d u k a c ja p ra w n o -p ro fila k ty c z n a o ra z in n e.

O p ró c z o c h ro n y p o r z ą d k u p u b lic z n e g o i d o sta r c z a n ia t a k zw an y ch u słu g sp o łe c z n y c h słu ż b y o ch ro n y p o rz ą d k u p u b lic z n e g o m o g ły b y w y k o n y w ać u c h w a

ły o ra z p o le c e n ia w ła d z lo k aln y c h , d o ty c z ą c e m .in . sp ra w sa n ita rn y c h , g o s p o d a rk i k o m u n a ln e j, k w estii z w ią z a n y c h z e k o lo g ią i w y k o rz y sty w a n ie m z a so b ó w n atu ra ln y c h .

T w orzen ie sa m o d z ie ln y c h słu ż b o c h ro n y p o r z ą d k u p u b lic z n e g o w s tr u k tu ra c h sa m o rz ą d o w y c h n ie o z n a c z a ich „u p a ń stw o w ie n ia ” , a św ia d c z y je d y n ie 0 ty m , że istn ie ją c y m o n o p o l w ła d z y cen traln e j n a z a p e w n ia n ie b e z p ie c z e ń stw a 1 o ch ro n ę p o r z ą d k u p u b lic z n e g o z o sta je p r z e ła m a n y (p o w sta je sz c z e b e l lo k a l

n y ), co m a n a ce lu sz y b sz e o ra z b a rd z ie j w sz e c h stro n n e z a sp o k a ja n ie p o trz e b lo k a ln y c h sp o łe c z n o śc i.

A n a liz a fu n k c ji w ła d z cen tra ln y c h i sa m o rz ą d o w y c h w d z ie d z in ie b e z p ie c z e ń stw a o ra z o ch ro n y p o rz ą d k u w ew n ętrzn ego p o z w a la m ó w ić o istn ie ją c y m n a L itw ie sy ste m ie , k tó r y s k ła d a się z in sty tu c ji rzą d o w y c h (p o lic ja i s łu ż b a b e z p ie c z e ń stw a w ew n ętrzn eg o ), p ry w atn y ch (p ry w atn e słu ż b y o ch ro n y o só b i m ie n ia), sa m o rz ą d o w y c h (słu ż b y o c h ro n y p o r z ą d k u w ew n ę trzn e g o sa m o rz ą d ó w ) o ra z w sp ie ra ją c y ch te d z ia ła n ia o rg a n iz a c ji p o z a rz ą d o w y c h (Z w ią z e k Strzelców , R u ch

„ H a m u j p r z e stę p c z o ść ” , L ite w sk ie T o w arzy stw o W sp ie ra n ia O fia r P rz e stę p stw i in n e ). W p e w n y m o d o so b n ie n iu fu n k c jo n u je in sty tu c ja o c h o tn ik ó w w sp ie ra ją c y c h d z ia ła n ia p o licji.

(16)

Ilustracja. Schemat instytucji uczestniczących w ochronie porządku publicznego na Litwie

Poważne zagrożenie stanowi dublowanie funkcji ochrony porządku publicz

nego na poziom ie lokalnym przez policję i instytucje samorządowe. Uniknięcie takiej sytuacji wym aga z jednej strony jednoznacznego podziału kompetencji, funkcji oraz zadań, n atom iast z drugiej efektywnego mechanizmu współpracy.

Sprawa podziału kompetencji w dziedzinie ochrony porządku publicznego m oże być zrealizowana w dwóch formach: ustawowej i na podstaw ie umów. Pierwsza z nich jest form ą podstawową, a druga - fakultatywną. A naliza aktów prawnych pozw ala dostrzec pewne nieścisłości oraz kolizje. Już wcześniej podkreślono, że zgodnie z pkt 3 ust. 1 art. 5 ustawy o policji podstawowym zadaniem policji jest ochrona porządku publicznego, a zarazem w pkt 8 art. 6 ustawy o sam orządzie lokalnym stwierdza się, że zapewnienie porządku publicznego jest sam odzielną funkcją samorządu.

D ążąc do wyeliminowania sprzecznych regulacji prawnych i kolizji w dzie

dzinie ochrony porządku publicznego, przygotowano projekt ustawy kom plek

sowo regulującej tę dziedzinę z wyszczególnieniem funkcji wszystkich podm io

tów uczestniczących w tym procesie31. U staw a pozw ala uregulować podstawowe sprawy dotyczące kompetencji podm iotów zajmujących się ochroną porządku publicznego, ale nie jest w stanie rozwiązać wszystkich potencjalnych problemów,

31 A. Novikovas, Viesosios tvarkos apsauga vietos savivaldoje [niepublikowana praca doktorska], Vilnius 2003, s. 117.

Problemy decentralizacji zadań z zakresu zapewniania bezpieczeństwa i porządku publicznego na poziomie lokalnym w Republice Litewskiej

H e n ry k M a le w ski, A n d re ju s N ovikovas