b) Określ, czy jest to jądro komórki będące w trakcie podziału, czy znajdujące się w stadium międzypodziałowym. Odpowiedź uzasadnij.

(1)

Karta pracy

Kurs maturalny (k)rok do matury Biolchemiczna

Komórka i podziały komórkowe

Zadanie 1 Matura Maj 2015, Poziom podstawowy (stary) Na rysunku przedstawiono budowę jądra komórkowego.

a.) Podaj nazwę struktury oznaczonej na rysunku literą X.

………..

b) Określ, czy jest to jądro komórki będące w trakcie podziału, czy – znajdujące się w stadium międzypodziałowym. Odpowiedź uzasadnij.

………

………..

Zadanie 2 Matura Maj 2013, Poziom podstawowy (stary)

Mitochondria to centra energetyczne komórki. Ich liczba w komórkach różnych tkanek jest różna. W pojedynczej komórce organizmu człowieka przeciętnie występuje od kilkuset do kilku tysięcy mitochondriów, np. w komórkach wątroby jest ich około 1000–2000.

a).Wyjaśnij, dlaczego mitochondria nazywa się „centrami energetycznymi komórki”.

(2)

………

……….

b.) Określ, od czego zależy liczba mitochondriów w komórce.

………

……….

c.) Uzasadnij, że brak mitochondriów w erytrocytach jest przystosowaniem budowy tych komórek do transportu tlenu.

………

……….

Zadanie 3 Matura Maj 2013, Poziom podstawowy (stary)

Mejoza to proces podziału komórki, który w organizmie człowieka zachodzi w komórkach gonad i umożliwia wytworzenie gamet. Zaznacz poprawne dokończenie poniższego zdania.

W wyniku podziału mejotycznego z komórki mającej 46 chromosomów powstaną A. dwie komórki zawierające po 23 chromosomy.

B. cztery komórki zawierające po 23 chromosomy.

(3)

C. dwie komórki zawierające po 46 chromosomów.

D. cztery komórki zawierające po 46 chromosomów.

Zadanie 4 Matura Czerwiec 2013, Poziom podstawowy (stary) Na schemacie przedstawiono budowę plemnika człowieka.

Korzystając ze schematu, wyjaśnij rolę wstawki w funkcjonowaniu plemnika.

………

……….

Zadanie 5 Matura Sierpień 2010, Poziom podstawowy (stary) Na schemacie przedstawiono model budowy błony komórkowej.

Podaj nazwy związków organicznych oznaczonych na schemacie literami A i B, które są głównymi elementami budowy błony komórkowej.

(4)

A. ………..

B……….

Zadanie 6 Matura Czerwiec 2019, Poziom rozszerzony (stary)

Oceń, czy stwierdzenie „Wszystkie rybosomy w komórkach zwierzęcych są jednakowej wielkości” jest prawdziwe. Odpowiedź uzasadnij.

………

Pośród wymienionych cząsteczek i makrocząsteczek wybierz i podkreśl wyłącznie te, które powstają na terenie jądra komórkowego i są z niego eksportowane do cytoplazmy.

DNA histony mRNA podjednostki rybosomów tRNA

Zadanie 8 Matura Maj 2019, Poziom rozszerzony (stary) Na rysunku przedstawiono budowę błony komórkowej.

a) Określ, która z widocznych na rysunku cech budowy przedstawionej błony świadczy o tym, że jest to błona komórki zwierzęcej.

………

(5)

b) Oceń, czy poniższe informacje dotyczące budowy błony komórkowej są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.

1. Zewnętrzna i wewnętrzna warstwa błony komórkowej mają budowę symetryczną względem siebie. P F

2. Cząsteczki fosfolipidów mogą zmieniać swoje położenie w obrębie dwuwarstwy. P F

3. Dwuwarstwa fosfolipidowa jest tym bardziej płynna im więcej występuje w niej fosfolipidów zawierających nasycone kwasy tłuszczowe. P F

Rybosomy to kompleksy zbudowane z rybosomalnego RNA i białek. W komórce roślinnej występują rybosomy na terenie cytoplazmy w postaci wolnej lub w postaci związanej z siateczką śródplazmatyczną, a także rybosomy wewnątrz mitochondriów i chloroplastów.

Wyjaśnij, dlaczego rybosomy chloroplastowe są bardziej zbliżone budową do rybosomów bakteryjnych niż do rybosomów cytoplazmatycznych występujących w komórce roślinnej.

………

Zadanie 10 Matura Maj 2018, Poziom rozszerzony (stary)

Poniższym składnikom (A–C) budującym błony komórkowe w komórkach zwierzęcych przyporządkuj pełnione przez nie funkcje (1.–4.).

Składnik błony komórkowej A. glikolipidy

B. cholesterol i tłuszcze nasycone C. białka tworzące pompy jonowe Funkcja

(6)

1. Umożliwiają dyfuzję ułatwioną.

2. Zmniejszają płynność błony komórkowej.

3. Biorą udział w rozpoznawaniu komórek.

4. Umożliwiają transport aktywny.

A………. B………. C………

Oceń, czy poniższe stwierdzenia określające funkcję wakuoli są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F ‒ jeśli jest fałszywe.

1. Gromadzi substancje zapasowe, np. w postaci ziaren aleuronowych. P F 2. Nadaje barwę niektórym organom dzięki obecności antocyjanów w soku

komórkowym. P F

3. Bierze aktywny udział w procesie usuwania zbędnych produktów metabolizmu z komórki. P F

Na rysunkach I−III przedstawiono zjawisko zachodzące w komórce roślinnej umieszczonej w roztworze sacharozy.

a) Zaznacz strzałką na rysunku III błonę komórkową i ją podpisz.

b) Podaj nazwę zjawiska biologicznego przedstawionego na

rysunkach………

(7)

c.) Określ, jaki powinien być roztwór względem komórki (soku komórkowego), aby wywołać zjawisko przedstawione na rysunkach. Odpowiedź uzasadnij, uwzględniając proces fizyczny warunkujący to zjawisko. roztwór hipotoniczny roztwór izotoniczny roztwór

hipertoniczny Uzasadnienie:

………

Umieszczenie żywej komórki w roztworze hipotonicznym skutkuje stopniowym napływem do jej wnętrza wody, co powoduje zwiększanie się objętości komórki i w efekcie może prowadzić do jej pęknięcia.

a) Podaj, jakich komórek – roślinnych czy zwierzęcych – dotyczy ten opis.

Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do zjawiska zachodzącego w tych komórkach i do ich budowy.

………

b.) Określ konsekwencje umieszczenia komórki roślinnej w roztworze hipertonicznym.

………

Zadanie 14 Matura Maj 2017, Poziom rozszerzony (stary) Na schemacie przedstawiono fazy cyklu komórkowego.

(8)

Określ, w której fazie cyklu komórkowego zanika otoczka jądrowa, i podaj tego przyczynę.

………

Zadanie 15 Matura Maj 2017, Poziom rozszerzony (stary) Na rysunku przedstawiono budowę mitochondrium

a) Wybranym elementom budowy mitochondrium (A–C) przyporządkuj po jednym z procesów (1–4), jakie w nich zachodzą. Wpisz odpowiednie numery w wyznaczone miejsca.

Elementy budowy mitochondrium A. grzebień mitochondrialny B. macierz mitochondrialna C. rybosomy

Procesy

1. glikoliza

2. łańcuch oddechowy 3. cykl kwasu cytrynowego 4. synteza białka

(9)

A………. B………… C. ………..

Na schemacie przedstawiono jedną z faz prawidłowo zachodzącej mitozy w czasie podziału komórki.

Określ, czy kariokineza przedstawiona na rysunku zachodzi w komórce roślinnej, czy – w zwierzęcej. Odpowiedź uzasadnij, odnosząc się do budowy komórki.

Zachodzi w komórce ……….. , ponieważ

………

W tabeli przedstawiono wybrane cechy różnych rodzajów komórek. Wpisz brakujące informacje.

(10)

Na podział komórki składają się dwa etapy: podział jądra, czyli kariokineza, i podział cytoplazmy – cytokineza. Istnieją trzy typy podziału jądra komórkowego: amitoza, mitoza i mejoza. Na rysunku przedstawiono jedną z faz kariokinezy zachodzącą w komórce, która ma cztery chromosomy.

a) Zaznacz poniżej (A–D) nazwę fazy kariokinezy, którą przedstawiono na rysunku.

A. metafaza I mejozy B. metafaza mitozy C. anafaza I mejozy D. anafaza mitozy

(11)

b) Określ liczbę chromosomów, jaką będą miały komórki potomne po zakończonym podziale, którego fazę przedstawiono na rysunku. Liczba

chromosomów:………..

Na schemacie przedstawiono zarówno cykl komórkowy, w którym wyróżnia się podział jądra komórkowego – mitozę (M) wraz z towarzyszącą mu cytokinezą, jak i czas między

podziałami komórki – interfazę, na którą składają się fazy: G1, S, G2. Po zakończeniu podziału większość komórek organizmu człowieka wchodzi w fazę G0. Komórki takie nie ulegają dalszym podziałom, a po różnicowaniu pełnią określone funkcje w tkankach i narządach. Jednak niewielki, stały odsetek komórek znajdujących się w fazie G0 zachowuje zdolność do podziału.

a) Określ, jakie znaczenie dla narządów organizmu człowieka ma fakt, że komórki fazy G0 mogą wrócić do cyklu

komórkowego………

………

b) Podaj, w której fazie cyklu komórkowego zachodzi replikacja DNA.

………..

(12)

Oceń, czy poniższe informacje dotyczące porównania komórki prokariotycznej i

eukariotycznej są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.

1. W niektórych strukturach komórek eukariotycznych występują rybosomy bardzo podobne do tych, które są obecne w komórkach prokariotycznych. P F

2. Jądra komórkowe obecne w komórkach prokariotycznych są mniejsze niż występujące w komórkach eukariotycznych. P F

3. Zarówno u prokariontów, jak i eukariontów występują struktury wewnątrzkomórkowe otoczone podwójną błoną. P F

Cytoplazma komórek eukariotycznych ma zdolność przemieszczania się wewnątrz komórek.

Ruchy cytoplazmy są szczególnie dobrze widoczne w komórkach roślinnych – podczas obserwacji mikroskopowej tych komórek widoczne są przemieszczające się chloroplasty.

Wyróżniamy następujące typy ruchów cytoplazmy: cyrkulacyjny, pulsacyjny i rotacyjny.

Podaj przykład funkcji, jaką pełnią w komórkach roślinnych ruchy cytoplazmy.

………

………..

Na rysunku przedstawiono budowę błony komórkowej komórki zwierzęcej.

(13)

a) Wypisz z rysunku elementy składające się na glikokaliks tej

komórki………

b) Zaznacz informację opisującą znaczenie glikokaliksu dla komórki.

A. Chroni komórkę przed uszkodzeniami i pośredniczy w interakcjach:

komórka – komórka i komórka – środowisko.

B. Jest receptorem cząsteczek sygnałowych: hormonów i przekaźników nerwowych.

C. Jest enzymem degradującym zewnątrzkomórkowe cząsteczki w celu pobrania produktów z nich uzyskanych.

D. Tworzy pory lub kanały służące do selektywnego transportu małych polarnych cząsteczek i jonów.

Oceń prawdziwość informacji dotyczących rybosomów. Wpisz obok każdego zdania w tabeli literę P, jeżeli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeżeli zdanie jest fałszywe.

1. Rybosom składa się z dwóch podjednostek otoczonych jedną błoną plazmatyczną….

2. W większości komórek eukariotycznych występują dwa rodzaje rybosomów, które różnią się wielkością i wartością stałej sedymentacji….

3. Rybosomy uczestniczące w syntezie białka, z którego w komórce będą wytwarzane glikoproteiny, przyłączone są do zewnętrznej powierzchni błon aparatu Golgiego….

Cytoszkielet komórki zwierzęcej jest utworzony przez sieć włókien białkowych o różnej grubości (mikrofilamenty, filamenty pośrednie oraz mikrotubule), spełniających różne funkcje. Zaznacz dwie funkcje, które w komórce pełnią mikrotubule.

A. Budują organelle ruchu: wici i rzęski.

B. Odpowiadają za ruch pełzakowaty komórek.

C. Pozwalają na skurcz komórek mięśnia poprzecznie prążkowanego.

D. Umożliwiają zachowanie kształtu komórki oraz otoczki jądrowej.

E. Umożliwiają segregację chromosomów w trakcie podziału jądra komórkowego.

Na rysunkach przedstawiono różne etapy podziału mitotycznego jądra komórki roślinnej.

(14)

a) Uporządkuj rysunki w kolejności odpowiadającej etapom mitozy – zapisz ich oznaczenia literowe, zaczynając od

interfazy………..

b) Zapisz literę, którą oznaczono rysunek komórki znajdującej się w

metafazie………..

W tabeli przedstawiono efekty obserwowane w komórce roślinnej umieszczanej w roztworach o różnym stężeniu.

Uzupełnij brakujące w tabeli informacje oraz dorysuj groty dwóm strzałkom, tak aby odzwierciedlały kierunek przepływu wody.

Płynność błony to zdolność lipidów i białek błonowych do przemieszczania się w obrębie płaszczyzny dwuwarstwy. Stopień płynności jest czynnikiem istotnym dla funkcji błony i musi być utrzymany w określonych granicach. Na schemacie przedstawiono model budowy błony komórkowej komórki zwierzęcej.

(15)

a) Określ, którą cyfrą (1 czy 2) oznaczono na schemacie zewnętrzną przestrzeń komórki. Odpowiedź

uzasadnij………

………

b) Podaj, który ze związków chemicznych budujących błonę komórkową, poza obecnymi w fosfolipidach kwasami tłuszczowymi, powoduje zmniejszenie jej płynności………

………

Plastydy są organellami występującymi w komórkach roślinnych. Formą wyjściową dla wszystkich rodzajów plastydów są proplastydy, charakterystyczne dla komórek

merystematycznych. Na schemacie przedstawiono rodzaje plastydów oraz możliwości ich przekształcania się.

(16)

a) Podaj, jaką funkcję pełnią leukoplasty w komórce

roślinnej………

Mitochondria to struktury wewnątrzkomórkowe, w których odbywa się synteza ATP. Oceń prawdziwość informacji dotyczących mitochondriów. Wpisz w odpowiednich miejscach tabeli literę P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub literę F, jeśli informacja jest fałszywa.

1. Mitochondria występują we wszystkich komórkach eukariotycznych…..

2. Liczba mitochondriów w komórkach jest zmienna i zależy od funkcji oraz aktywności metabolicznej tkanki. …..

3. Podziały mitochondriów mogą odbywać się wyłącznie w czasie podziału komórki….

Charakterystycznym elementem budowy komórki roślinnej jest ściana komórkowa, która nadaje komórce odpowiedni kształt, wzmacnia ją i chroni przed mikroorganizmami.

Spośród zamieszczonych poniżej zdań zaznacz zdanie nieprawdziwe.

A. Cytokineza może mieć różny przebieg w zależności od tego, czy dzieląca się komórka posiada ścianę komórkową, czy też nie.

B. W syntezie niektórych składników pierwotnej ściany komórkowej bierze udział aparat Golgiego oraz siateczka śródplazmatyczna.

C. Składnikiem pierwotnych ścian komórkowych roślin są polisacharydy, natomiast brak jest w nich białek strukturalnych i enzymatycznych oraz wody.

D. Po zakończeniu wzrostu protoplast tworzy wtórną ścianę komórkową albo przez wzmocnienie ściany pierwotnej, albo przez nakładanie na nią nowych warstw.

Poniższy tekst zawiera informacje dotyczące rybosomów, z których część jest nieprawdziwa.

Dokonaj korekty przedstawionych informacji, wykreślając w każdej z nich określenie nieprawdziwe.

Rybosomy to organelle otoczone pojedynczą błoną śródkomórkową / nie otoczone błoną śródkomórkową.

(17)

Na rybosom składają się dwie podjednostki – mała i duża / dwie podjednostki jednakowej wielkości.

Podjednostki rybosomów nie rozdzielają się po procesie translacji / rozdzielają się po procesie translacji.

Podjednostki rybosomów nie łączą się w nowych konfiguracjach / łączą się w nowych konfiguracjach.

Wakuola komórek roślinnych to struktura otoczona błoną cytoplazmatyczną – tonoplastem, wypełniona sokiem komórkowym. W skład soku komórkowego wchodzą: woda, jony oraz rozpuszczalne i nierozpuszczalne związki mineralne i organiczne. Stwierdzono też obecność w nim różnych enzymów hydrolitycznych, np. peptydaz, glikozydaz. Na podstawie tekstu podaj dwie funkcje wakuoli.

1.

2.

Genom to całkowity DNA komórki. Podaj nazwy struktur komórkowych, w których znajdują się cząsteczki DNA składające się na całkowity genom komórki somatycznej:

roślinnej ……….

zwierzęce ………..

Poniższe zdania dotyczą błon biologicznych. Zaznacz dwa, które są nieprawdziwe.

A. Wszystkie komórki są otoczone błoną komórkową.

B. Wewnątrz komórek eukariotycznych znajdują się struktury otoczone jedną lub dwiema błonami.

C. Mimo różnic funkcjonalnych wszystkie błony w komórce zbudowane są z dwuwarstwy lipidowej, w której znajdują się białka.

D. Stosunek zawartości białek i lipidów jest taki sam dla każdego rodzaju błony komórkowej.

(18)

E. Glikokaliks występuje na powierzchni błon komórkowych w komórkach prokariotycznych i eukariotycznych.

Zadanie 35 Matura Sierpień 2011, Poziom rozszerzony (stary)

Fagocytoza jest rodzajem endocytozy polegającej na pochłanianiu z otoczenia komórki dużych cząstek pokarmowych. Na schemacie przedstawiono kolejne fazy fagocytozy

Określ, czy fagocytozę można zaobserwować w komórkach roślinnych? Odpowiedź uzasadnij jednym

argumentem………

………

……….

Na poniższych rysunkach przedstawiono komórki należące do różnych organizmów.

Każda z nich posiada charakterystyczne elementy budowy. Podaj, która spośród komórek przedstawionych na rysunkach jest komórką grzyba, która komórką bakterii, a która komórką zwierzęcą. Każdy wybór uzasadnij.

Komórka grzyba: ………. ,

uzasadnienie………

……….

Komórka bakterii:……… ,

………

Komórka zwierzęca:……… ,

………

(19)

Zadanie 37 Matura Sierpień 2010, Poziom rozszerzony (stary)

Plastydy są charakterystycznymi strukturami komórki roślinnej Ze względu na rolę i pochodzenie dzieli się je na kilka typów. Proplastydy występują w komórkach

embrionalnych i są stadiami wyjściowymi w rozwoju wszystkich typów plastydów. Przy braku dostępu światła proplastydy przekształcają się w etioplasty. Światło powoduje przejście tych plastydów w chloroplasty. Bezbarwne leukoplasty powstają zwykle z proplastydów i pod wpływem światła mogą zamieniać się w chloroplasty. Cechą charakterystyczną leukoplastów jest zdolność syntezy i magazynowania skrobi. Jeśli wypełnia ona całe organellum nazywa się je amyloplastami. Chromoplasty powstają z proplastydów lub częściej z chloroplastów. Aktywne fotosyntetycznie chloroplasty

powstają z proplastydów, leukoplastów lub etioplastów. Na podstawie informacji z tekstu uzupełnij schemat przedstawiający pochodzenie poszczególnych typów plastydów.