Ocena efektywności technik manualnych i plastrowania dynamicznego w redukcji powikłań pooperacyjnych

(1)

TEMAT NUMERU

Gdy z pomocą przychodzą nowoczesne metody leczenia

Ocena efektywności technik manualnych i plastrowania dynamicznego

w redukcji powikłań pooperacyjnych

po chirurgicznym leczeniu nowotworów w obrębie twarzowej części czaszki i szyi

Szymon Tyszkiewicz¹, Marcin Kozakiewicz¹, Marta Tyndorf¹, Do- rota Kościelniak²

Evaluation of the effectiveness of manual techniques and Kinesiol- ogy Taping in the reduction of postoperative complications after the surgical treatment of neck and face part of the skull neoplasms. Praca recenzowana

1 Klinika Chirurgii Szczękowo ‑Twarzowej, Wydział Wojskowo ‑Lekarski, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Uniwersytecki Szpital Kliniczny im.

Wojskowej Akademii Medycznej ‑Centralny Szpital Weteranów w Łodzi Kierownik: dr hab. n. med. Marcin Kozakiewicz, prof. nadz. UM

2 Oddział Stomatologii Dziecięcej, Collegium Medicum, Uniwersytet Ja‑

gielloński w Krakowie, Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Uniwersytecka Klinika Stomatologiczna w Krakowie

Adres do korespondencji:

Szymon Tyszkiewicz

e ‑mail: tyszkiewicz123@interia.pl Streszczenie

Wstęp. Powstające w wyniku operacji twarzowej części czaszki powikłania takie jak obrzęk, zrosty tkankowe czy zaburzenia funkcji nerwów wpływają na codzienne funkcjonowanie pacjentów.

Redukcja wspomnianych zaburzeń stanowi cel i wyzwanie w pracy fizjoterapeutów. Natomiast zabiegi manualne w połączeniu z aplikacją taśm do kinesio tapingu mogą stanowić celowaną rehabilitację w redukowaniu tych objawów w grupie pacjentów onkologicznych.

Materiały i metody. W prowadzonych badaniach analizie poddana została grupa 36 osób, w wieku od 27 do 76 lat, po przebytym leczeniu chirurgicznym nowotworów twarzowej części czaszki i szyi. Spośród wykonywanych technik znalazły się taśmy K ‑Active naklejane przez 2 tygodnie pooperacyjnie, zabiegi, na które składał się masaż i terapia manualna dwa razy w tygodniu (45‑60 minut jednorazowo) przez 3 miesiące, poczynając od pierwszego tygodnia po zabiegu. W celu podtrzymania wyników terapii w przerwach pomiędzy wizytami pacjenci wykonywali zalecane ćwiczenia. Ocenie podlegały tempo i zakres redukcji obrzęku, wymiary ruchów stawów skroniowo ‑żuchwowych, globalne ruchy odcinka szyjnego kręgosłupa, czas oraz jakość reinerwacji, a także poziom bólu. W procesie gromadzenia danych korzystano ze skal Pietruskiego, House’a i Brackmanna, VAS (Visual Analogue Scale) oraz pomiarów linijnych.

Wyniki. U każdego z pacjentów uczestniczących w badaniach nastąpiła poprawa wyników w obszarach z odnotowanymi zaburzeniami. Uśredniona wielkość mobilności stawu skroniowo‑

‑żuchwowego była na poziomie dolnych norm fizjologicznych, na przykład ruch odwodzenia 3,8 cm (± 3,2 cm). Kompleksowa ruchomość w szyjnych segmentach kręgosłupa we wszystkich badanych płaszczyznach uległa poprawie, przykładowo w płaszczyźnie strzałkowej w ruchu zgięcia osiągnięto wymiar 2,7 cm (± 1,3 cm), w wyproście 4,8 cm (±3,6 cm). Obrzęk uległ nieznacznej redukcji, a jej uśredniony zakres w każdym z pięciu pomiarów wyniósł 0,7 cm (± 1,3 cm). Włókna ruchowe w procesie reinerwacji w sposób niepełny odzyskały swoje funkcje, a ich uśredniony stan zobrazowany wynikami skali Pietruskiego przedstawia się następująco – 22,5 punktu (±

5,3 punktu). We włóknach czuciowych reinerwacja nastąpiła do stanu asymetrycznych zaburzeń czucia. Bolesność u pacjentów zmniejszyła się z 8 punktów (w skali VAS) na początku terapii, do 2 punktów (wartości uśrednione) na koniec terapii, czyli po okresie 3 miesięcy.

Wnioski. W wyniku terapii manualnej wspomaganej plastrowaniem dynamicznym, rucho‑

mość w stawach skroniowo ‑żuchwowych uległa normalizacji do minimalnych fizjologicznych

zakresów. Kompleksowa mobilność odcinka szyjnego kręgosłupa wzrosła tylko w ograniczonym stopniu. Podobnie przedstawiają się wyniki terapii obrzęków. W obu przypadkach wydaje się potrzebne zindywidualizowane, a nie ujednolicone na potrzeby badań, podejście do opracowania zaburzeń. Odczucia bólowe, mimika twarzy i reinerwacja gałązek czuciowych na jej obszarze uległy poprawie, ich stan funkcjonalny można zgodnie opisać jako pośredni między niewielkim a umiarkowanym niedowładem, bez współistniejącego bólu.

Abstract

Introduction. The complications arising as a result of facial surgery of the skull, such as edema, tissue adhesions, or nerve dysfunction, contribute to the worsening of patients’ daily functioning.

The reduction of these disorders is the goal and challenge in the work of physiotherapists. It should be analyzed whether manual procedures combined with the application of kinesio tapes can be targeted rehabilitation in reducing these symptoms in a group of oncological patients.

Material and methods. In the conducted research, a group of 36 people were qualified for the tests. These people were between the ages of 27 and 76. They were rehabilitated as a result of the surgical treatment of facial and neck cancer. Patients had comprehensive therapy implemented. Dynamic taping was performed for two weeks postoperatively, treatments with massage and manual therapy twice a week (45‑60 min. ‑ time of a particular visit) for a period of 3 months, starting from the first week after surgery. The results of the therapy were supported by patients performing the recommended exercises. The rate and amount of edema reduction were assessed. Changes in the movement of temporomandibular joints and complex movement of the cervical spine were measured. The rate and extent of reinnervation and the level of pain were controlled. The Pietruski’s, House and Brackmann’s scales, VAS and linear measurements were used for the assessment.

Results. Each patient participating in the study had improved results in the areas with reported disorders. The average size of temporomandibular joint mobility was at the level of lower physi‑

ological norms, e.g. abduction movement 3.8 cm (± 3.2 cm). Comprehensive mobility in the cervical spine segments in all examined planes has improved, for example in the sagittal plane in the flexion movement a dimension of 2.7 cm (± 1.3) was achieved, in a prosthesis 4.8 cm (±

3.6). The edema was slightly reduced and its mean range in each of 5 measurements was 0.7 cm (± 1.3 cm). Motor fibers in the reinervation process regained their functions to an incomplete degree. Their average state is 22.5 points (± 5.3 points) on the Pietruski scale. In sensory fibers, re ‑innervation occurred to the state of asymmetrical sensory disorders. Patient soreness decreased from 8 points at the beginning of therapy, to 2 points (both mean values) (VAS values) at the end of therapy, i.e. after 3 months.

Conclusions. As a result of manual therapy supplemented by dynamic tapering, mobility in the temporomandibular joints has approximately normalized to the minimum of physiological ranges. The comprehensive mobility of the cervical spine only increased slightly. The results of edema therapy are similar. A unified approach to patients, characteristic of scientific research, seems inappropriate in the case of therapy in patients from this group. In this case, personalized development can bring better results. Pain sensations, facial expressions and the re ‑innervation of its sensory branches have improved and according to their functional state can be described as intermediate between minor and moderate paresis, without concomitant pain.

Hasła indeksowe: terapia poonkologiczna, masaż, terapia manu- alna, powikłania pooperacyjne

Key words: postoncological therapy, massage, manual therapy, postoperative complications

(2)

ku, narząd żucia i aparat mięśniowo

powięziowy, wchodzące w skład układu stomatognatycznego, gruczo- ły ślinowe, zatoki przynosowe, gałąz- ki czuciowe i ruchowe nerwów czasz- kowych. Nagromadzenie tkanek o od- miennej etiologicznie budowie i po- datności na specyficzne dla danych struktur choroby i czynniki podraż- niające może przyczyniać się do wy- stąpienia rozmaitych zmian nowotworowych oraz łatwego ich nacieka- nia. Zmiany można podzielić na specyficzne dla tego obszaru, na przykład

rem złośliwym w okolicy głowy i szyi jest rak płaskonabłonkowy stanowią- cy ponad 90% zmian.

W zależności od tego, z jakiego charakteru zmianami mamy do czy- nienia u pacjentów, czy są to nowotwory łagodne, miejscowo złośli- we czy złośliwe, zakres i forma leczenia zmieniają się. W przypadku, gdy zostaje wdrożone leczenie chi- rurgiczne, poza resekcją zmian miej- scowych, usuwamy również tkankę okoliczną (ryc. 1), tworzącą margines tkankowy. W zależności od radykal-

trzewi jamy brzusznej, natomiast co najmniej 30% wszystkich węzłów jest zlokalizowane w obrębie głowy i szyi. Stąd ocena obecności przerzu- tów raka do węzłów chłonnych szyi jest jednym z najistotniejszych ele- mentów diagnostyki i wdrażania wła- ściwej dla danego przypadku terapii.

Narastający obrzęk limfatyczny wynikający z resekcji zmian nowotworowych, sieci naczyń limfatycznych i okolicznych struktur stanowią- cych margines tkankowy oraz wystę- powanie takich zaburzeń jak blizny

Ryc.1. Pobieranie przeszczepu autogennego w miejsce resekowanego trzonu żuchwy.

(3)

TEMAT NUMERU

Gdy z pomocą przychodzą nowoczesne metody leczenia

i zrosty tkankowe, zaburzenia lub po- rażenia nerwowe, jak także przeczuli- ca, wpływają negatywnie na codzienne funkcjonowanie pacjentów. Opi- sane następstwa interwencji chirur- gów, stanowią wyzwanie dla fizjote- rapeutów. Przy pomocy zabiegów manualnych z wykorzystaniem technik terapii manualnej, masażu lecznicze- go oraz drenażu limfatycznego uzyski- wanego za pomocą taśm, można prze- prowadzić celowaną rehabilitację za- burzeń powstałych w wyniku prze- prowadzonego leczenia z zakresu chirurgii onkologicznej określonych oko- lic (111).

Materiały i metody

W prowadzonych w Klinice Chirurgii Szczękowo Twarzowej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi badaniach, analizie poddano grupę 36 osób, w tym 18 kobiet oraz 18 mężczyzn, w wieku od 27 do 76 lat. Średni wiek pacjen-

tów biorących udział w badaniach wyniósł w przybliżeniu 60 lat. Praca realizowana była na podstawie otrzy- manej Uchwały Komisji Bioetycznej o projekcie eksperymentu medycznego nr RNN/68/16/KE. Warunkiem włączenia do badania była rekonwa- lescencja po zabiegach resekcyjnych w obrębie części twarzowej czaszki i szyi wykonywanych z powodu no- wotworu. Fizjoterapia była wdrożona ze względu na stwierdzenie pooperacyjnych powikłań, takich jak przykur- cze tkankowe, zrosty i blizny, braki kostne i zaburzenia w zakresie rucho- mości stawowej obszaru skroniowo

żuchwowego. Restrykcje odnotowano także w odcinku szyjnym kręgo- słupa w odniesieniu do tkanek mięk- kich i poszczególnych segmentów ruchowych, występowały także znacz- ne obrzęki limfatyczne i zaburzenia przewodnictwa nerwowego w obszarze twarzy. Dodatkowo u kilkunastu osób stwierdzono wystąpienie prze-

czulicy. Powikłania pooperacyjne zo- stały w wielu przypadkach pogłębio- ne w wyniku włączonej do procesu terapeutycznego radioterapii. W celu zbadania istotności statystycznej prze- prowadzonego procesu terapeutycznego została powołana 10 osobowa grupa porównawcza. Osoby znajdu- jące się w tej grupie były zakwalifikowane na podstawie tych samych kry- teriów, co badana grupa. Pacjentom tym wdrożono tylko standardowe pro- cedury pozabiegowe (między innymi okłady ze schłodzonych kompresów żelowych przez 3 dni), a na dalszym etapie rekonwalescencji zalecono wykonywanie ćwiczeń, nie poddając ich innym metodom terapii.

Wśród wykonywanych technik, stosowanych w grupie badanej, ta- śmy K Active naklejane były przez okres dwóch tygodni pooperacyjnie.

Stosowana była aplikacja limfatycz- na, zgodna z przebiegiem naczyń limfatycznych twarzy. Zmiana pla- Ryc. 2. Układ limfatyczny obszaru szyi oraz efekt limfadenektomii odsłaniający naczynia krwionośne, tkankę nerwową i powięziowo‑

‑mięśniową.

(4)

twarzy oraz szyi, aż po okolice ką- tów żylnych. Zabiegi masażu i terapii manualnej były stosowane dwa razy w tygodniu (4560 minut jednorazowo) przez okres 3 miesięcy, poczyna- jąc od pierwszego tygodnia po zabiegu. W ich skład wchodziły masaż po- przeczny, masaż funkcyjny i terapia punktów spustowych, a także terapia blizn oraz zrostów powstałych w wyniku chirurgicznej pracy, jak również naświetleń radioterapeutycznych.

W przerwach pomiędzy wizytami pacjenci aktywnie brali udział w pod- trzymywaniu wyników terapii wyko- nując zalecone ćwiczenia, obejmują- ce ćwiczenia mimiczne, izometrycz- ne, czynne i czynno bierne w obrębie stawów skroniowo żuchwowych, jak również w obszarze stawów szyjnego odcinka kręgosłupa.

Ocenie podlegały tempo i zakres redukcji obrzęku (ryc. 3), wymiary ruchów stawów skroniowo

bólu (pacjenci w okresie pozabiego- wej hospitalizacji byli zaopatrzeni w Dexak, otrzymali również zalecenie przyjmowania Nimesilu przez pierw- sze 2 tygodnie po zabiegu).

W procesie gromadzenia danych korzystano ze skal Pietruskiego, Ho- use’a i Brackmanna, wizualnej skali analogowej VAS oraz pomiarów linijnych. Skala Pietruskiego to arkusz testowy służący do oceny globalnej czynności gałązek ruchowych nerwu twarzowego i mięśni wyrazowych twarzy. Przy pomocy 30 punktowej skali numerycznej jest oceniana jakość wykonywanych ruchów. Klasyfikacja procentowa czynności nerwu twarzowego według skali House’a i Brack- manna pozwala ocenić stopień uszko- dzenia (w sześciostopniowej skali) i prześledzić jakość i tempo procesu reinerwacji. Skala VAS charakteryzu- je, na podstawie 11 stopniowego opi- su, natężenie bólu, gdzie 0 to stan cał-

została przedstawiona na podstawie pięciu pomiarów linijnych (ryc. 4).

Pomiary były dokonywane przy pomocy centymetru krawieckiego.

Ryc. 4. Wizualne zobrazowanie techniki Kineso Taping wykorzystywanej w pracy z pacjentami.

(5)

TEMAT NUMERU

Gdy z pomocą przychodzą nowoczesne metody leczenia

Mobilność w stawach skroniowo

żuchwowych (ssż) i w odcinku szyjnym kręgosłupa podlegała ocenie do- konanej przy pomocy specyficznych dla danego stawu technik pomiarów linijnych. Pomiary zarówno ruchu odwodzenia, jak i ruchów bocznych były przeprowadzane od szpary międzyzę- bowej górnych pierwszych do szpary międzyzębowej dolnych pierwszych zębów siecznych – z uwzględnieniem ich początkowych wzajemnych rela- cji. Pomiary były dokonywane przy pomocy suwmiarki. Wszystkich po- miarów mobilności globalnej szyi do- konywano w pozycji siedzącej, koń- czyny górne położone wzdłuż tuło- wia, głowa znajdowała się w pozycji frankfurckiej. Chwytając dłońmi sie- dzisko krzesła, pacjent stabilizował pozycję. Pomiarom zostały poddane ruchy zgięcia głowy i szyi w przód, tył i bok, a także skrętu głowy i szyi. Po- miary były dokonywane przy pomocy centymetru krawieckiego. W pierw- szym miesiącu po zabiegu, pomiaru wykonywane były w okresach tygo- dniowych. Następnie do czasu zakoń- czenia badań co dwa tygodnie.

Pomiary i terapia były każdora- zowo przeprowadzane przez jed- ną, tę samą osobę, na zlecenie leka- rza prowadzącego danego pacjenta.

Osoby zakwalifikowane do udziału w terapii w ramach badań wyrażały pisemna zgodę na przeprowadzenie procedur usprawniania oraz na za- prezentowanie wyników badań w li- teraturze m edycznej

Analizie statystycznej zostały poddane wszystkie uzyskane wyniki pomiarów. Wykorzystywany był program Statgraphics Centurion 18.

Zastosowana w pracy analiza statystyczna została przeprowadzona z wykorzystaniem jednoczynnikowej analizy wariancji – ANOVA. W przypadku, gdy wystąpiła znacząca sta-

tystycznie różnica w wartości wariancji pomiędzy porównywanymi grupami, zastosowano test Kruskall

Walisa. Zestawienie wyników wpro- wadzono w celu zbadania, czy po- między utworzonymi w prezentowa- nej pracy eksperymentalno – badaw- czej grupami występują znamienne statystycznie różnice. Gdy wynik wariancji ANOVA lub testu Kruskall

Wallisa był: p<0,05, w pracy przy- jęto, że występują różnice znamienne statystycznie pomiędzy grupami poddanym analizom pod względem badanej cechy (tab. I).

Wyniki

Pacjenci zakwalifikowani do wzię- cia udziału w badaniach skarżyli się, w okresie pozabiegowym, na obrzęki limfatyczne, blizny i zrosty tkankowe, wpływające na zakres ruchu sta- wów, transport limfy i przewodnic- two nerwowe, zaburzenia lub poraże- nia nerwowe (w wyniku urazów bez- pośrednich), jak również na przeczu- licę, wpływającą na codzienne funkcjonowanie. U każdego z pacjentów uczestniczących w badaniach na- stąpiła poprawa wyników w obszarach z odnotowanymi zaburzeniami. Uśredniona wielkość mobilno- ści stawu skroniowo żuchwowego przedstawiała się na poziomie dolnych norm fizjologicznych, ruch odwodzenia 3,8 cm (± 3,2 cm) (ryc. 5) oraz ruch zsumowanej obu- stronnej i uśrednionej laterotru- zji 0,7 cm (± 0,6 cm). Komplekso- wa ruchomość w szyjnych segmentach kręgosłupa we wszystkich badanych płaszczyznach uległa poprawie. W płaszczyźnie strzałko- wej w ruchu zgięcia osiągnięto wymiar 2,7 cm (± 1,3 cm), w wyproście 4,8 cm (±3,6 cm). W analizowanym zsumowanym obustronnie i uśred-

nionym ruchu zgięcia w płaszczyź- nie czołowej pacjenci uzyskali zakres 4,7 cm (± 2cm). Zsumowany obustronny i uśredniony zakres ruchu wykonywanego brodą w kierun- ku wyrostka barkowego łopatki wy- niósł 6,0 cm (± 3,1 cm).

Obrzęk uległ nieznacznej redukcji, a jej uśredniony zakres w każ- dym z pięciu pomiarów wyniósł 0,7 cm (± 1,3 cm). Tylko u 6% pa- cjentów udało się uzyskać po 3 mie- siącach terapii utrzymującą się, cał- kowitą redukcję obrzęków.

Włókna ruchowe w procesie reinerwacji w sposób niepełny odzy- skały swoje funkcje, a ich uśrednio- ny stan zobrazowany wynikami skali Pietruskiego, przedstawia się na- stępująco – 22,5 punktu (± 5,3 punktu) (ryc. 6), co w ocenie opisowej skali House’a i Brackmanna lokuje go między niewielkim a umiarkowanym niedowładem gałązek ruchowych. We włóknach czuciowych reinerwacja nastąpiła do stanu asymetrycznych zaburzeń czucia, ale tylko u kilku pacjentów po 3 miesiącach utrzymała się nieznaczna przeczu- lica na obszarze otaczającym miejsce operacji.

Bolesność u pacjentów zmniejszyła się z 8 punktów (w skali VAS) na po- czątku terapii do 2 punktów (warto- ści uśrednione) na koniec terapii, czyli po 3 miesiącach.

Dyskusja

Jak donoszą coraz liczniejsze źró- dła, z każdym rokiem rośnie za- chorowalność na nowotwory głowy i szyi, są one obecnie szóstym naj- częściej występującym nowotwo- rem na świecie. Należy zauważyć, że na przestrzeni ostatnich dwóch dekad odnotowano 20% wzrost licz- by zachorowań. Ekspansja chorób

(6)

nowotworowych w populacji wy- nika z kilku czynników. Należą do nich, między innymi, rosnąca liczba ludności, wydłużająca się średnia długość życia, intensyfikacja wystę- powania niektórych czynników pre- dysponujących do wystąpienia no-

wotworów związanych z rozwojem społecznym i gospodarczym. W prze- ważającej większości opisywany stan dotyczy dynamicznie rozwija- jących się gospodarek, gdzie w spo- łeczeństwie spada częstość diagno- zowania nowotworów związanych

z ubóstwem i infekcjami, natomiast rośnie liczba zachorowań skojarzo- nych ze stylem życia typowym dla krajów uprzemysłowionych (ryc. 7).

Opierając się na danych z piśmien- nictwa, około 60% osób zgłaszają- cych się do specjalisty znajduje się Wyniki dla grupy Onkologicznej zestawione z wynikami grupy Porównawczej

Ruch odwodzenia 0,000 Istotność

statystyczna* 0,000 Istotność

statystyczna

Ruch boczny 0,016 Istotność

statystyczna 0,000 Istotność

statystyczna Ruch zg. w płaszcz.

strzałkowej 0,036 Istotność

statystyczna 0,874 Brak istotności

Ruch wyprostu w płaszcz.

strzałkowej 0,463 Brak istotności 0,000 Istotność

statystyczna

Ruch zg. w płaszcz. czołowej 0,827 Brak istotności 0,001 Istotność

statystyczna

Ruch brodą do barku 0,092 Brak istotności 0,000 Istotność

statystyczna

Obrzęk (zsumowany) 0,245 Brak istotności 0,000 Istotność

statystyczna Obrzęk

(Pomiar A) 0,001 Istotność

(Pomiar B) 0,007 Istotność

(Pomiar C) 0,003 Istotność

(Pomiar D) 0,326 Brak istotności 0,018 Istotność

(Pomiar E) 0,506 Brak istotności 0,000 Istotność

statystyczna

Odczuwalny ból 0,000 Istotność

statystyczna Reinerwacja mierzona skalą

Pietruskiego 0,108637 Brak istotności 0,007 Istotność

statystyczna

*istotność statystyczna wykonana za pomocą testu ANOVA.

(7)

TEMAT NUMERU

Gdy z pomocą przychodzą nowoczesne metody leczenia

w zaawansowanym stadium choroby. Taki stan rokuje w przeważającej większości (60%) śmiercią w okresie do 5 lat. Jeśli natomiast zmiana nowotworowa (ryc. 8) zostanie wykry- ta na początkowym etapie zaawanso- wania, poziom przeżywalności wy- nosi nawet 8090%. Należy zwrócić uwagę, że chorzy dotknięci nowo- tworami głowy i szyi podlegają leczeniu ratującemu im życie, ale znacz- nie obniżającemu jego jakość. Utrud- niają one lub wręcz uniemożliwia-

ją mowę, kreują deficyty pracy wielu układów: oddechowego, pokarmo- wego, limfatycznego, a także w obszarze podstawowych zmysłów. Wią- żą się ze zniekształceniami twarzy, a co za tym idzie powodują poczucie wykluczenia, prowadzą do ostracy- zmu społecznego i znacznego utrud- nienia życia.

Przeprowadzone badania przedsta- wiają pozytywny wpływ terapii manualnej połączonej z plastrowaniem dynamicznym, aplikacją przeciw-

obrzękową, na redukcję pooperacyjnych powikłań.

Osiągnięte po 3 miesiącach terapii wyniki mobilności stawowej, skon- frontowane z normami fizjologiczny- mi, prezentują się następująco: ruch odwodzenia żuchwy 3,8 cm stanowi 6395% tych norm (według Ma- jewskiego) (12), uśredniony ruch la- terotruzji 0,7 cm to 5075% zakresów fizjologicznych (według Majewskie- go) (12). W obrębie kręgosłupa wyniki przedstawiają się następująco: za-

Ryc. 5. Porównanie wyników zakresu odwodzenia żuchwy w grupach porównawczej i onkologicznej.

(8)

Ryc. 6. Stan reinerwacji gałązek ruchowych w obszarze twarzy według skali Pietruskiego u pacjentów w grupie onkologicznej.

tują się na poziomie 4,7 cm, czyli 71115%, a ruchy guzowatości bród- kowej do wyrostka barkowego łopat- ki 6,0, to jest 75100% opisywanych norm dla ruchów (Skolimowski) (13).

Opisywane w artykule powikła- nia zostały odnotowane także w in-

nego w powyższej pracy, znajduje potwierdzenie wśród autorów zarów- no polskich, takich jak Chmielewska czy Piecha (8), jak również zagranicz- nych – Szolnoky i współpracowni- cy (17). Wykonywanie go jako jedy- nej metody redukcji zaburzeń po-

ku – w odniesieniu do stanu przed- operacyjnego – u osób z grupy obję- tej Kinesio Tapingiem na poziomie z 2,2 cm ±1,6 do 1,9 cm ±3,1, natomiast w grupie, u której nie były stosowane taśmy obrzęk zmniejszył się z 2,7 cm ±1,3 do 1,1 cm ±1,7.

(9)

TEMAT NUMERU

Gdy z pomocą przychodzą nowoczesne metody leczenia

Skuteczność rehabilitacji manualnej i ruchowej w redukcji bólu i zwiększeniu mobilności, wykazana w tym artykule, znajduje odzwiercie- dlenie także w innych publikacjach, między innymi autorstwa Rybki i Ka- zany (19), gdzie według wyników ba- dań została osiągnięta redukcja bólu w skali VAS z 7 do 4 oraz zakres odwodzenia żuchwy z 25 do 50 mm.

Kompleksowe podejście do procesu terapii, analogiczne do opisywa- nego w tym artykule, przedstawio- ne przez Tacani (20), także wykaza- ło wysoką skuteczność redukcji po- wikłań u pacjentów onkologicznych, takich jak ból z 7,8 ± 2,2 do 3,6 ± 1,6 (p < 0,001) czy redukcja obrzę- ków o wskaźniku p < 0,05.

Praca globalna, obejmująca dzia- łania na szerszym obszarze tkanek, nie ukierunkowana bezpośrednio na miejsce wystąpienia powikłań, zaproponowana w artykule, znajduje także potwierdzenie w doniesie- niach Monteiro, Francisco de Olive- iry Dantasa da Gamy (21). Autorzy

odnotowali pozytywny wpływ pracy nad strukturami zapewniającymi glo- balną stabilizację na funkcjonowanie tkanek miękkich i całego komplek- su stawów skroniowo żuchwowych.

Zaprezentowane przez nich wyniki były efektem przeanalizowania za- pisów elektromiografii (EMG), któ- rej w spoczynku i podczas skurczu był poddawany mięsień żwacz. Na- stępnie, po skorelowaniu tych wyni- ków z funkcjonalną aktywnościa sta- wów skroniowożuchwowych, autorzy wykazali obustronną zauważalną efektywność pracy na tkankach od- ległych (ale anatomicznie z sobą po- wiązanych) na te tkanki.

Wnioski

Poddana obserwacji grupa pacjen- tów stanowiła jedną z wyselekcjo- nowanych w badaniach nad wpły- wem opisanych powyżej metod te- rapeutycznych na stan funkcjonalny pacjentów po różnorodnych zabiegach z zakresu chirurgii twarzowo

szczękowej grup. Zastosowane techniki terapeutyczne przyczyniły się do zauważalnej redukcji powikłań odnotowanych na początku. Wyni- ki te (w odniesieniu do tych osiąga- nych wśród osób z grupy porównaw- czej (ryc. 9), norm fizjologicznych oraz danych z literatury) potwier- dzają słuszność włączania fizjotera- pii w proces leczniczy pacjentów onkologicznych. W wyniku terapii manualnej wspomaganej plastrowaniem dynamicznym ruchomość w stawach skroniowo żuchwowych ule- gła normalizacji do minimalnych fizjologicznych zakresów. Komplekso- wa mobilność odcinka szyjnego krę- gosłupa ze względu na rozległe blizny i restrykcje powięziowe wzro- sła tylko w ograniczonym stopniu.

Podobnie przedstawiają się wyniki terapii obrzęków, uzależnione m.

in. od występowania zrostów tkan- kowych. W obu przypadkach wydaje się potrzebne zindywidualizowane, a nie ujednolicone na potrzeby badań, podejście do opracowania zaburzeń (2223). Odczucia bólowe, mimika twarzy i reinerwacja gałą- zek czuciowych na jej obszarze, ule- gły poprawie, ich stan funkcjonalny można zgodnie opisać jako pośred- ni między niewielkim a umiarkowanym niedowładem, bez współistnie- jącego bólu.

n Ryc. 8. Pobrana do badań histopatologicz‑

nych zmiana nowotworowa.

Ryc. 7. Operacja usunięcia zmiany nowotworowej z obrębu ślinianki podżuchwowej (sta‑

nowiący dotychczas około 1% nowotworów człowieka).

(10)

2. Apich G. Conservative lymphedema therapy – lymphological rehabilitation treatment.

Wien Med Wochenschr. 2013; 163 (7‑8): 169‑176.

3. Liu X i wsp. Techniques of Yang’s arthroscopic discopexy for temporomandibular joint rotational anterior disc displacement. Int J Oral Maxillofac Surg. 2019; 48 (6): 769‑778.

4. Sahin F i wsp. Compressive neuropathy of long thoracic nerve and accessory nerve secon‑

dary to heavy load bearing. A case report. Eura Medicophys. 2007; 43 (1): 71‑74.

5. Bautista ‑Aguirre F i wsp. Effect of cervical vs. thoracic spinal manipulation on peripheral neural features and grip strength in subjects with chronic mechanical neck pain: a rando‑

mized controlled trial. Eur J Phys Rehabil Med. 2017; 53 (3): 333‑341.

6. Kassolik K i wsp. Efficacy of medical massage after facial skeleton surgery. Fizjoter Pol.

2007; 7: 425‑430.

7. Chaitow L, Fritz S. Masaż leczniczy. Badanie i leczenie mięśniowo ‑powięziowych punk‑

tów spustowych. Wrocław: Elsevier Urban & Partner; 2010: 91‑127

8. Chmielewska D, Piecha M. Manualny drenaż jamy ustnej. Twój Prz Stomatol. 2013; 5:

76‑80.

9. Śliwiński Z, Krajczy M. Dynamiczne plastrowanie – podręcznik Kinesiology Taping. Wro‑

cław: Markmed Rehabilitacja S.C.; 2014: 70‑77.

10. Owens EF Jr. i wsp. Thrust Magnitudes, Rates, and 3 ‑Dimensional Directions Delive‑

red in Simulated Lumbar Spine High ‑Velocity, Low ‑Amplitude Manipulation. J Manipulative Physiol Ther. 2017; 40 (6): 411‑419.

11. Ahuja V. i wsp. Study of stress ‑induced temporomandibular disorders among dental stu‑

dents: An institutional study. Natl J Maxillofac Surg. 2018; 9 (2): 147‑154.

12. Majewski S. Gnatofizjologia stomatologiczna. Normy okluzji i funkcje układu stomato‑

gnatycznego. Warszawa: PZWL; 2007: 14‑18.

14. Kowalski L P, Sanabria A. Elective neck dissection in oral carcinoma: a critical review of the evidence. Acta Otorhinolaryngol Ital. 2007; 27 (3): 113‑117.

15. Klop W M. Assessment of lymphatic drainage patterns and implications for the extent of neck dissection in head and neck melanoma patients. J Surg Oncol. 2011; 103 (8): 756‑760.

16. Schlosser K A i wsp. Management of Surgical Incisions Using Incisional Negative ‑Pressure Therapy. Plast Reconstr Surg. 2019; 143: 15S ‑20S.

17. Szolnoky G i wsp. Manual lymph drainage efficiently reduces postoperative facial swelling and discomfort after removal of impacted third molars. Lymphology. 2007; 40 (3): 138‑142.

18. Ristow O i wsp. Influence of kinesiologic tape on postoperative swelling, pain and tri‑

smus after zygomatico ‑orbital fractures. J Craniomaxillofac Surg. 2014; 42 (5): 469‑476.

19. Rybka E i wsp. Supportive physiotherapy as an important part of prosthetic rehabilita‑

tion in a patient after surgery and trauma within the facial region of the skull – case report.

Czas Stomatol. 2014; 67 (4): 553‑561.

20. Tacani P M i wsp. Retrospective study of the physical therapy modalities applied in head and neck lymphedema treatment. Head Neck. 2016; 38 (2): 301‑308.

21. Monteiro W. Effectiveness of global postural reeducation in the treatment of temporo‑

mandibular disorder: case report. J Bodyw Mov Ther. 2013; 17 (1): 53‑58.

22. Aboutaam A i wsp. Morbihan disease: treatment difficulties and diagnosis: a case re‑

port. Pan Afr Med J. 2018; 26 (30): 226.

23. Shousha T M, Soliman E S, Behiry M. The effect of a short term conservative physio‑

therapy versus occlusive splinting on pain and range of motion in cases of myogenic tem‑

poromandibular joint dysfunction: a randomized controlled trial. J Phys Ther Sci. 2018;

30 (9): 1156‑1160.