Ultrasound evaluation of fetal adrenal gland volume. The role of fetal adrenal glands in the pathogenesis of preterm labor

Ultrasonograficzna ocena objętości nadnerczy płodu. Rola nadnerczy w patogenezie porodu przedwczesnego

Ultrasound evaluation of fetal adrenal gland volume. The role of fetal adrenal glands in the pathogenesis of preterm labor

$UNDGLXV].U]\ĪDQRZVNL.DWDU]\QD.DUZDVLN.DMV]F]DUHN,]DEHOD'\PDQRZVND'\MDN

$GULDQQD.RQGUDFND$QQD.ZDĞQLHZVND

Katedra i Klinika Położnictwa i Patologii Ciąży, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, Lublin, Polska

Streszczenie

Poród przedwczesny jest obecnie jednym z najważniejszych wyzwań współczesnego położnictwa stanowiącym główną przyczynę umieralności okołoporodowej i związanego z nim wcześniactwa noworodków. Dotychczasowe badania nad porodem przedwczesnym potwierdziły wzajemne oddziaływanie wielu różnych układów hormonal- nych, z czego jedną z najważniejszych ról odgrywa aktywacja osi podwzgórze- przysadka- nadnercze. Wysnuto również hipotezę, że wielkość oraz masa nadnerczy u płodu mogą mieć związek z ryzykiem porodu przedwcze- snego. Wyniki badań sugerują, że pomiar objętości nadnerczy może być użytecznym markerem wzrastania płodu w czasie ciąży.

Postęp współczesnej techniki umożliwił rozwój trójwymiarowej (3D) oceny ultrasonograficznej nadnerczy płodu, która posłużyła do dokładnej oceny ich objętości i  wykazuje się większą czułością i  swoistością w  porównaniu z metodą 2D. Badania potwierdzają bezpośredni związek między wielkością nadnerczy a wystąpieniem porodu przedwczesnego w ciągu co najmniej 1 tygodnia od oceny ultrasonograficznej. Badania te sugerują również, że w ciąży fizjologicznej stosunek obszaru płodowego nadnerczy w stosunku do całego narządu pozostaje taki sam przez cały okres ciąży. Zaburzenie tych proporcji i powiększenie części centralnej (FZE, fetal zone enlargement) okazuje się być markerem rozpoczynającej się kaskady porodowej i samego porodu przedwczesnego o swoisto- ści i czułości istotnie statystycznie większej niż oceniana ultrasonograficznie długość szyjki macicy oraz stężenie fibronektyny płodowej.

Słowa kluczowe: poród przedwczesny / nadnercze / WróMwyPLarowa XOWrasonoJra¿a / / dáXJoĞü szyMNL PacLcy / poPLar oEMĊWoĞcL /

Abstract

Preterm labor remains to be one of the most important challenges of contemporary perinatology and constitutes the main reason of perinatal mortality and prematurity of neonates. Studies on preterm labor have confirmed the mutual interactions of several different hormonal systems while the activation of hypothalamic- pituitary- adrenal axis seems to have the greatest influence.

Otrzymano: 12.06.2013

Zaakceptowano do druku: 30.09.2013 Adres do korespondencji:

Katarzyna Karwasik-Kajszczarek

Klinika Położnictwa i Patologii Ciąży, Uniwersytet Medyczny w Lublinie 20-081 Lublin, ul. Staszica 16, Polska

tel.: 81 53 26 612, fax: 81 53 49 776 e-mail: kakar@esculap.pl

położnictwo

4 6 % ' )  4 3 + 0 Á ( 3 ; ) +MRIOSP4SP

Krzyżanowski A, et al. Ultrasonograficzna ocena objętości nadnerczy płodu. Rola nadnerczy w patogenezie porodu przedwczesnego.

Wstęp

3RUyGSU]HGZF]HVQ\37/SUHWHUPODERUMHVWREHFQLHMHG- Q\P ] QDMZDĪQLHMV]\FK Z\]ZDĔ ZVSyáF]HVQHJR SRáRĪQLFWZD

6WDQRZLJáyZQąSU]\F]\QĊXPLHUDOQRĞFLRNRáRSRURGRZHML]ZLą- ]DQHJR]QLPZF]HĞQLDFWZDQRZRURGNyZ>@=JRGQLH]GH¿QLFMą

ĝZLDWRZHM2UJDQL]DFML=GURZLD:+2:RUOG+HDOWK2UJDQL]D

WLRQSU]\MĊWRĪHSRUyGSU]HGZF]HVQ\WRXURG]HQLHG]LHFNDSR

XNRĔF]HQLXW\JRGQLDFLąĪ\DSU]HGXSá\ZHPW\JRGQLD

FLąĪ\>@%LRUąFSRGXZDJĊWUXGQRĞFL]XVWDOHQLHPGRNáDGQHJR

F]DVX WUZDQLD FLąĪ\ Z\]QDF]DQHJR ZHGáXJ UHJXá\ 1DHJHOHJR

Z DQDOL]DFK F]ĊVWRĞFL Z\VWĊSRZDQLD SRURGX SU]HGZF]HVQHJR

XVWDODVLĊPDVĊFLDáDQRZRURGNDSRQLĪHMJMDNRNU\WHULXP

37/ : JUXSLH DQDOL]RZDQ\FK Z OLWHUDWXU]H 37/ ]QDMGXMą VLĊ

ZLĊFUyZQLHĪQRZRURGNL]QLVNąPDVąXURG]HQLRZąSRQLĪHM

FHQW\OD QRZRURGNL REFLąĪRQH ZHZQąWU]PDFLF]Q\P ]DKDPR- ZDQLHPZ]UDVWDQLDRUD]SáRG\]QLHGRZDJąW]ZVPDOOIRUGDWH

EDELHV >@:VSyáF]HVQH VWDW\VW\NL V]DFXMą ĪH SRURGHP SU]HG- ZF]HVQ\P REFLąĪRQ\FK MHVW RNRáR - SDFMHQWHN QD FDá\P

ĞZLHFLH >@ : 3ROVFH F]ĊVWRĞü WHJR SRZLNáDQLD GRW\F]\ RNRáR

- FLĊĪDUQ\FK >@ 3R]QDQLH ]DJDGQLHQLD MDNLP MHVW SRUyG

SU]HGZF]HVQ\MHJRZLHORF]\QQLNRZRĞFLL]áRĪRQRĞFLRUD]FLąJáH

SRV]HU]DQLH ZLHG]\ QD WHPDW SU]\F]\Q MHJR Z\VWĊSRZDQLD MHVW

QDMF]ĊVWV]\PWHPDWHPEDGDĔ:FLąJXRVWDWQLFKODWXZDJDSRáRĪ- QLNyZVNXSLáDVLĊZJáyZQHMPLHU]HQD]QDOH]LHQLXSUHG\NWRUyZ

SRURGXSU]HGZF]HVQHJRNWyUHPRJá\E\ZGRNáDGQ\VSRVyEZ\- RGUĊEQLüZSRSXODFMLFLĊĪDUQ\FKWHNRELHW\XNWyU\FKQDSUDZGĊ

GRNRQDVLĊSRUyGSU]HGZF]HVQ\7UDG\F\MQLHRSLV\ZDQHF]\QQL- NLU\]\NDZW\PUyZQLHĪF]\QQLNLGHPRJUD¿F]QH]DFKRZDQLD

SDFMHQWNL L MHM U\V RVRERZRĞFLRZ\ D WDNĪH EDGDQLH SRáRĪQLF]H

XZ]JOĊGQLDMąFHXOWUDVRQRJUD¿F]QąRFHQĊGáXJRĞFLV]\MNLPDFLF\

VąSRPRFQHDOHU]DGNRGRNáDGQLHGH¿QLXMąSRSXODFMĊNRELHWQD- UDĪRQ\FKQDSRUyGSU]HGZF]HVQ\LZV]\VWNLHVNXWNL]QLP]ZLą- ]DQH >-@:VSyáF]HVQD SHULQDWRORJLDSRV]XNXMH LQIRUPDFMLQD

WHPDWPHFKDQL]PyZSURZDG]ąF\FKGRSRURGXSU]HGZF]HVQHJR

PRĪOLZRĞFLZ\RGUĊEQLHQLDSRSXODFMLSDFMHQWHN]Z\VRNLPU\]\- NLHP37/L]DVWRVRZDQLDXQLFKOHF]HQLDSUR¿ODNW\F]QHJRDMHG- QRF]HĞQLHZ\HOLPLQRZDQLH]WHMJUXS\SDFMHQWHNXNWyU\FKWDNLH

SRVWĊSRZDQLHMHVW]EĊGQH=SHUVSHNW\Z\NOLQLF]QHMQDMZDĪQLHM- V]\PREHFQLH]DGDQLHPZ\GDMHVLĊ]QDOH]LHQLHWDNLFKPDUNHUyZ

SRURGXSU]HGZF]HVQHJRNWyUHZ\RGUĊEQLá\E\SDFMHQWNL]DJURĪR- QHSRURGHPSU]HGZF]HVQ\PMXĪSU]HGW\JRGQLHPFLąĪ\>@

Rola CRH i nadnerczy w patofizjologii porodu przedwczesnego

,QLFMDFMDF]\QQRĞFLVNXUF]RZHMLSRURGXMHVWSURFHVHPQLH- ]Z\NOH]áRĪRQ\PZ\PDJDMąF\PMHGQRF]HVQHJRG]LDáDQLDZLHOX

SURFHVyZSDWR¿]MRORJLF]Q\FKZW\PKRUPRQDOQ\FKSDUDNU\Q- Q\FKJHQHW\F]Q\FKLLPPXQRORJLF]Q\FK/LF]QHGRW\FKF]DVR- ZHEDGDQLDQDGSRURGHPSU]HGZF]HVQ\PSRWZLHUG]Lá\Z]DMHP- QHRGG]LDá\ZDQLHZLHOXUyĪQ\FKXNáDGyZKRUPRQDOQ\FK]F]HJR

MHGQą]QDMZDĪQLHMV]\FKUyORGJU\ZDDNW\ZDFMDRVLSRGZ]JyU]H-

SU]\VDGND-QDGQHUF]H+3$K\SRWKDOPLFSLWXLWDU\DGUHQDOD[LV

>@ : F]DVLH FLąĪ\ GRFKRG]L GR ]QDF]ąFHM DNW\ZDFML XNáDGX

+3$ ] F]HJR QDMVLOQLHM Z\UDĪRQH ]PLDQ\ Z ]DNUHVLH RVL +3$

Z FLąĪ\ GRW\F]ą NRUW\NROLEHU\Q\ .RUW\NROLEHU\QD &5+ FRU

WLFRWURSKLQUHOHDVLQJ KRUPRQH Z\G]LHODQD SU]H] SRGZ]JyU]H

SáRGXPD]D]DGDQLHNRQWURORZDüZ\G]LHODQLHKRUPRQyZSU]\- VDGNLPy]JRZHMZW\PDGUHQRNRUW\NRWURSLQ\$&7+DGUHQR

FRUWURSLFKRUPRQHNWyUD]NROHLUHJXOXMHF]\QQRĞüQDGQHUF]\

LSURGXNFMĊKRUPRQyZQDGQHUF]RZ\FK6\VWHPWDNLVFDODG]LD- áDQLH XNáDGX QHUZRZHJR LPPXQRORJLF]QHJR L HQGRNU\QQHJR

NWyUHJR DNW\ZDFMD RND]XMH VLĊ E\ü QDMVLOQLHMV]\P ]QDQ\P SUR- PRWRUHPF]\QQRĞFLVNXUF]RZHM>@ħUyGáHP&5+ZFLą- Ī\MHVWUyZQLHĪáRĪ\VNRGRF]HVQDRUD]EáRQ\SáRGRZH6WĊĪHQLH

WHJRKRUPRQXMHVWQDMZLĊNV]HSU]HGVDP\PSRURGHPRVLąJDMąF

ZDUWRĞFLQDZHWSJPOFRMHVWSUDZLHUD]\ZLĊNV]HQLĪ

ZVXURZLF\QLHFLĊĪDUQHMNRELHW\>@:Sá\Z&5+QDVW\PX- ODFMĊSRURGXMHVWZLHORNLHUXQNRZ\3U]HGHZV]\VWNLPVW\PXOX- MH RQ Z\G]LHODQLH SURVWDJODQG\Q SU]H] RZRGQLĊ L NRVPyZNĊ

ZSá\ZDQDSU]HSá\ZNUZLZáRĪ\VNXRUD]VW\PXOXMHSURGXNFMĊ

KRUPRQyZ QDGQHUF]RZ\FK $&7+ L VLDUF]DQX GHK\GURHSLDQ- GURVWHURQXSU]H]FRDNW\ZXMHSURGXNFMĊHVWURJHQyZZáRĪ\VNX

DWDNĪHVW\PXODFMĊGRMU]HZDQLDSáXFSáRGX2EHFQRĞüUHFHSWRUyZ

GOD &5+ Z P\RPHWULXP SRWZLHUG]D ZSá\Z &5+ QD F]\QQRĞü

VNXUF]RZąPLĊĞQLDPDFLF\LLQGXNFMĊSRURGX>@0F/HDQ

LZVSZ\VXQĊOLNRQFHSFMĊLVWQLHQLDW]ZÄ]HJDUDáRĪ\VNRZHJR´

]DQJSODFHQWDOFORFNNWyU\UHJXOXMHGáXJRĞüFLąĪ\LLQLFMXMH

SRUyG >@ =ZLĊNV]RQH Z\G]LHODQLH &5+ SU]H] áRĪ\VNR MHVW

MHGQ\P]HVNáDGRZ\FKG]LDáDQLDWHJR]HJDUD:SURVSHNW\ZQ\P

EDGDQLXREHMPXMąF\PFLĊĪDUQ\FKZ\ND]DQRĪH&5+PRĪH

E\ü PDUNHUHP SRURGX Z W\P SRURGX SU]HGZF]HVQHJR D SU]\

R]QDF]HQLXZVXURZLF\PLĊG]\DW\JRGQLHPFLąĪ\LGHQ- W\¿NXMHSDFMHQWNLGRJUXSFLĊĪDUQ\FK]U\]\NLHPSRURGXSU]HG- It has been also suggested that size and mass of fetal adrenal glands may be associated with the risk of preterm labor. Several authors have shown that the evaluation of fetal adrenal gland volume may be a useful marker of fetal growth during pregnancy. Technological advancements enabled the development of three-dimensional ultrasound evaluation (3D) of the fetal adrenal glands, facilitating a more precise evaluation of their volume. Also, it seems to have higher sensitivity and specificity than two-dimensional ultrasonography (2D). Studies have confirmed a direct relationship between fetal adrenal gland size and the onset of preterm labor within at least 1 week since the ultrasound exam. They have also suggested that in a physiological pregnancy the relation between fetal zone and the whole organ remains constant throughout the pregnancy. Disruption of these proportions and fetal zone enlargement are considered to be a marker of labor cascade and preterm labor, with significantly higher sensitivity and specificity than ultrasound evaluation of the cervical length and assessment of the fetal fibronectin concentration.

Key words: preterm labor / adrenal gland / three-dimensional ultrasonography /

/ cervical length / volume measurement /

ZF]HVQHJRSRURGXRF]DVLHLSRURGXSRWHUPLQLH>@:WUDNFLH

FLąĪ\NRUDQDGQHUF]\XSáRGXSRGOHJDLQWHQV\ZQHPXLV]\ENLH- PXZ]URVWRZLRVLąJDMąFQDMZLĊNV]ąPDVĊLREMĊWRĞüWXĪSU]HGSR- URGHPSRUyZQ\ZDOQąGRPDV\QDGQHUF]\GRURVáHJRF]áRZLHND

:,WU\PHVWU]HFLąĪ\Z]URVWQDGQHUF]\MHVWQLH]DOHĪQ\RG$&7+

DOH SR  W\JRGQLX FLąĪ\ DNW\ZQRĞü$&7+ FDáNRZLFLH UHJXOX- MHLFKSUDZLGáRZ\UR]ZyM3RVWXORZDQ\MHVWUyZQLHĪZSá\ZLQ- Q\FKVXEVWDQFMLWDNLFKMDNF]\QQLNDZ]URVWX¿EUREODVWyZ)*5

¿EUREODVW JURZWK IDFWRUWUDQVIRUPXMąFHJRF]\QQLNDZ]URVWXȕ

7*)ȕ WUDQIRUPLQJ JURZWK IDFWRU ȕ QDVNyUNRZHJR F]\QQLND

Z]URVWX(*)HSLGHUPDO JURZWK IDFWRURUD]LQVXOLQRSRGREQ\FK

F]\QQLNyZZ]URVWX,L,,,*)-,,*)-,,LQVXOLQOLNH JURZWK IDF

WRUQDSUROLIHUDFMĊNRPyUHNNRU\QDGQHUF]\>@:URNX

7XUQEXOO L ZVS SR UD] SLHUZV]\ Z\VQXOL KLSRWH]Ċ ĪH ZLHONRĞü

RUD] PDVD QDGQHUF]\ X SáRGX PRJą PLHü ]ZLą]HN ] U\]\NLHP

SRURGXSU]HGZF]HVQHJR>@:\QLNLRFHQ\DXWRSV\MQHMQDGQHU- F]\SáRGyZXURG]RQ\FKPDUWZROXE]PDUá\FKZFLąJXJRG]LQ

RG SRURGX ZVND]XMą ĪH PDVD QDGQHUF]\ QLH]DOHĪQLH RG ZLHNX

FLąĪRZHJRZPRPHQFLHSRURGXMHVWSRGREQDLQDZHWXSáRGyZ

XURG]RQ\FKSU]HGW\JRGQLHPFLąĪ\QLHUyĪQLáDVLĊRGWHMXSáR- GyZXURG]RQ\FKZWHUPLQLHSRURGX3RQRZQLH$QGHUVRQLZVS

SU]HGVWDZLOLZ\QLNLEDGDĔDXWRSV\MQ\FKZNWyU\FKXQRZRURG- NyZ SU]HGZF]HĞQLH XURG]RQ\FK REVHUZRZDQR ZLĊNV]ą PDVĊ

QDGQHUF]\ZSU]\SDGNDFKW]ZLGLRSDW\F]Q\FKSRURGyZSU]HG- ZF]HVQ\FKQLĪXQRZRURGNyZ]SRURGyZSRZLNáDQ\FKNUZRWR- NDPL PDWF]\Q\PL OXE SáRGRZ\PL >@ :\VQXWD QD SRGVWDZLH

W\FKREVHUZDFMLWHRULDVXJHUXMąFD]ZLą]HNZLHONRĞFLQDGQHUF]\

]LQLFMDFMą]RVWDáDZ\NRU]\VWDQDZNROHMQ\FKSUDFDFKQDGSRUR- GHPSU]HGZF]HVQ\P

Ultrasonograficzna ocena nadnerczy płodu 3LHUZV]D SUDFD RSLVXMąFD XOWUDVRQRJUD¿F]Q\ SRPLDU QDG- QHUF]\ SáRGX ]RVWDáD SU]HGVWDZLRQD SU]H] -HDQW\ L ZVS >@

=D SRPRFą VRQG\ SU]H]EU]XV]QHM ' RFHQLRQR ZLHONRĞü L SR- GDQRSHáQHZ\PLDU\QDGQHUF]\X-W\JRGQLRZHJRSáRGXNWyUH

SU]HGVWDZLRQR MDNR QRUPRHFKRJHQLF]QH VWUXNWXU\ ]ORNDOL]RZD- QHREXVWURQQLHWXĪQDGQHUNDPLSáRGX3RQDGWRXOWUDVRQRJUD¿D

SR]ZROLáD 5RPHUR L ZVS QD XZLGRF]QLHQLH QLHNWyU\FK VWDQyZ

SDWRORJLF]Q\FKQDGQHUF]\WDNLFKMDNDGUHQREODVWRPD czy QHXUR

EODVWRPD >@ %URZQ L ZVS XVWDOLOL zD SRPRcą EDGDQLD 86* '

ĪH QDGQHUczD SáRGX XOHJDMą zPQLHMVzHQLX OXE LcK ZzURVW MHVW RJUD- QLczRQy Z SUzySDGNDcK QDGcLĞQLHQLD cLąĪRZHJR X PDWNL >@

:  URNX %URQVWHLQ L ZVS zDSUHzHQWRZDOL SUzHzSRcKZRZą RcHQĊ ZLHONRĞcL QDGQHUczy -WyJRGQLRZHJR SáRGX >@ %D- GDQLH GRSRcKZRZH SRzZROLáR UyZQLHĪ QD GRNáDGQą RcHQĊ PRU- IRORJLL L DQDWRPLL QDGQHUczy RUDz ZczHVQą GLDJQRVWyNĊ WDNLcK zDEXUzHĔ MDN KySHUSODzMD QDGQHUczy czy JXzy UGzHQLD > @

8OWUDVRQRJUD¿czQD RcHQD QDGQHUczy SáRGX SRWZLHUGzLáD UyZQLHĪ ZczHĞQLHMVzą WHRULĊ ĪH REcLąĪHQLD WDNLH MDN QDGcLĞQLHQLH WĊWQLczH czy cXNUzycD LVWRWQLH zPQLHMVzDMą REMĊWRĞü QDGQHUczy Z SRUyZ- QDQLX z cLąĪDPL SUDZLGáRZyPL S  >@ *Xzy QDGQHUczy PRJą PLHü RJURPQH REMĊWRĞcL LQ XWHUR GODWHJR LcK RcHQD SUHQD- WDOQD zD SRPRcą 86* MHVW WDN LVWRWQD 1LHPQLHM ĪH ZzJOĊGX QD WR ĪH QDGQHUczD SáRGX PDMą VzczHJyOQy NVzWDáW REMĊWRĞü LcK QLH PRĪH Eyü zPLHUzRQD zD SRPRcą 86* ' -XĪ SLHUZVzH EDGDQLD /DZVRQ L ZVS VXJHURZDáy WUXGQRĞcL Z ZLzXDOLzDcML QDGQHUczy L zQDOHzLHQLX ZyUDĨQHM JUDQLcy SRPLĊGzy QLPL D QHUNDPL >@

3yĨQLHMVzH SUDcH ZVNDzXMą ĪH zREUDzRZDQLH QDGQHUczy MHVW PRĪ- OLZH DOH GRSLHUR SR  WyJRGQLX L WyONR SUzy QLHZLHONLcK UXcKDcK

SáRGX L RGSRZLHGQLP MHJR SRáRĪHQLX >@

3RVWĊS ZVSyáczHVQHM WHcKQLNL zDSRcząWNRZDá HUĊ WUyMZyPLD- URZHM ' RcHQy XOWUDVRQRJUD¿czQHM UyĪQycK QDUząGyZ SáRGX

3RzZROLáD RQD QD QLHLQZDzyMQą DQDOLzĊ SáDVzczyzQ VNDQRZDQycK RUJDQyZ zH VzczHJyOQyP XZzJOĊGQLHQLHP RcHQy LcK REMĊWRĞcL L XQDczyQLHQLD >@ : OLWHUDWXUzH GRVWĊSQycK MHVW VzHUHJ EDGDĔ SUzHGVWDZLDMącycK RcHQĊ REMĊWRĞcL UyĪQycK QDUząGyZ SáRGX zD SRPRcą 86* ' Z WyP ZąWUREy VHUcD PyĪGĪNX L QHUHN DOH UyZQLHĪ QDGQHUczy Z UyĪQycK WUyPHVWUDcK cLąĪy Z NWyUycK RWUzyPDQR ZyQLNL cKDUDNWHUyzXMącH VLĊ ZLĊNVzą GRNáDGQRĞcLą QLĪ WH RWUzyPDQH z zDVWRVRZDQLHP REUDzRZDQLD ' >±@

&KDQJ L ZVS zDSUHzHQWRZDOL SUDcĊ SURVSHNWyZQLH DQDOLzXMącą REUDz XOWUDVRQRJUD¿czQy  SUDZLGáRZycK SáRGyZ PLĊGzy 

D  WyJRGQLHP cLąĪy >@ =QDOHzLRQR ZyUDĨQą NRUHODcMĊ PLĊ- Gzy REMĊWRĞcLą QDGQHUczy D ZLHNLHP cLąĪRZyP L PDVą SáRGX

2cHQD 86* ' REMĊWRĞcL QDGQHUczy RUDz ZLHNX cLąĪRZHJR *$

JHVWDWLRQDO DJH L PDVy SáRGX (): HVWLPDWHG IHWDO ZHLJKW SR- zZROLáD QD VWZRUzHQLH ZzRUX QD SUzHZLGyZDOQą GOD GDQHJR ZLH- NX cLąĪRZHJR REMĊWRĞü QDGQHUczy PO - [ *$  

[ *$²  2 :yQLNL EDGDQLD VXJHUXMą ĪH SRPLDU REMĊWRĞcL QDGQHUczy PRĪH Eyü XĪyWHczQyP PDUNHUHP ZzUDVWDQLD SáRGX Z czDVLH cLąĪy 'RNáDGQy SRPLDU REMĊWRĞcL QDGQHUczy SáRGX MHVW PRĪOLZy GzLĊNL zDVWRVRZDQLX XOWUD-QRZRczHVQHM WHcKQLNL ' 3R- ZHU 'RSSOHU '3' z IXQNcMą SRPLDUX REMĊWRĞcL EUyá 92&$/

9LUWXDO 2UJDQ &RPSXWHU$LGHG $QD/\VLV OXE WRPRJUD¿czQą GLD- JQRVWyNą ZLHORZDUVWZRZą ' ;, 92&$/ H;WHQGHG ,PDJLQJ 92&$/ 2EUDzRZDQLH ' ZyNDzXMH RJURPQy SRWHQcMDá Z SR- SUDZLH ZLzXDOLzDcML DQDWRPLL L PRUIRORJLL SáRGX Z SRUyZQDQLX z NRQZHQcMRQDOQą WHcKQLNą 2' Z WyP WDNĪH Z QRZRczHVQHM RcH- QLH QDGQHUczy SáRGX z XZzJOĊGQLHQLHP ZLHORSáDVzczyzQRZHJR REUDzRZDQLD L SRPLDUX REMĊWRĞcL >@ 3RPLDU REMĊWRĞcL ZyOLczR- Qy z zDVWRVRZDQLHP SURJUDPX 92&$/ RSLHUD VLĊ QD NRPELQDcML GDQycK ' SUHzHQWRZDQycK MDNR WzZ YRNVHOH DQDORJLczQLH GR SLNVHOL DQDOLzRZDQycK Z EDGDQLX 2' L JHRPHWUyczQHM LQIRUPDcML R SRZLHUzcKQLDcK SUzHNURMyZ EDGDQHM EUyáy Z WyP SUzySDGNX QDGQHUczy SáRGX >@

Objętość nadnerczy płodu jako marker porodu przedwczesnego

:LHONLP SUzHáRPHP Z EDGDQLDcK QDG SRURGHP SUzHGZczH- VQyP EyáR EDGDQLH 7XUDQ L ZVS >@ 'R WHJR czDVX VWDQRZLVNR

$PHUyNDĔVNLHJR .RQJUHVX 3RáRĪQLNyZ L *LQHNRORJyZ UHNR- PHQGRZDáR 2 WHVWy GLDJQRVWyczQH Z RcHQLH UyzyND SRURGX SUzHG- ZczHVQHJR XOWUDVRQRJUD¿czQą RcHQĊ GáXJRĞcL VzyMNL PDcLcy

> @ RUDz VWĊĪHQLD ¿EURQHNWyQy SáRGRZHM >±@ %DGDQLH VWĊĪHQLD ¿EURQHNWyQy PRĪH Eyü SUREOHPDWyczQH VzczHJyOQLH X SDcMHQWHN z SUzHGZczHVQyP RGSáyZDQLHP SáyQX RZRGQLRZH- JR D MDN VLĊ RNDzXMH VNUDcDQLH VLĊ VzyMNL PDcLcy X QLHNWyUycK SDcMHQWHN MHVW zMDZLVNLHP QLHZLąĪącyP VLĊ zH zZLĊNVzRQyP UyzyNLHP SRURGX SUzHGZczHVQHJR 'ODWHJR WHĪ SRVzXNLZDQLH czXáycK L VZRLVWycK PDUNHUyZ 37/ Z RSDUcLX R WHRULĊ DNWyZDcML RVL SRGZzJyUzRZR- SUzyVDGNRZR-QDGQHUczRZHM VWDáR VLĊ Zy- zZDQLHP Z EDGDQLDcK QDG SUzyczyQDPL SUzHGZczHVQHM LQLcMDcML czyQQRĞcL VNXUczRZHM %yáR WR SLHUZVzH EDGDQLH NWyUH zQDODzáR LVWRWQy zZLązHN PLĊGzy REMĊWRĞcLą QDGQHUczy X SáRGX D UyzyNLHP ZyVWąSLHQLD 37/ Z cLąJX NROHMQycK  GQL RG GQLD EDGDQLD 2

zDNZDOL¿NRZDQycK SDcMHQWHN EyáR SRGzLHORQycK QD 2 JUXSy JUX- SĊ z REMDZDPL SRURGX SUzHGZczHVQHJR Q  L JUXSĊ NRQWUR- OQą Q  2cHQD 86* ' z zDVWRVRZDQLHP RSURJUDPRZDQLD

położnictwo

4 6 % ' )  4 3 + 0 Á ( 3 ; ) +MRIOSP4SP

Krzyżanowski A, et al. Ultrasonograficzna ocena objętości nadnerczy płodu. Rola nadnerczy w patogenezie porodu przedwczesnego.

92&$/ ZyNDzDáD ĪH REMĊWRĞü QDGQHUczy X SáRGX ZLĊNVzD QLĪ

22 PP^NJ ZLąĪH VLĊ z ZyVWąSLHQLHP SRURGX SUzHGZczHVQHJR Z cLąJX  GQL RG PRPHQWX SRPLDUX QLHzDOHĪQLH RG ZLHNX cLą- ĪRZHJR Z PRPHQcLH EDGDQLD $QDOLzD VWDWyVWyczQD ZyQLNyZ SRWZLHUGzLáD ZyVRNą czXáRĞü L VZRLVWRĞü WHM PHWRGy RGSRZLHG- QLR 2 L  SUzy ZVNDĨQLNDcK SUDZGRSRGRELHĔVWZD ZyQLNX GRGDWQLHJR L XMHPQHJR RGSRZLHGQLR  L  2EVHUZDcMH OLQLRZHJR ZzURVWX REMĊWRĞcL QDGQHUczy Z VWRVXQNX GR ZLHNX cLą- ĪRZHJR PRJą VXJHURZDü zZLązHN GRMUzHZDQLD SáRGX z SURGXNcMą NRUWyzROX SUzHz SRZLĊNVzRQH QDGQHUczD

6XJHURZDQy MHVW WDNĪH zZLązHN zZLĊNVzRQHM REMĊWRĞcL QDG- QHUczy X SáRGX z zDSDOHQLHP EáRQ SáRGRZycK- QDMVLOQLHMVzyP LQLcMDWRUHP czyQQRĞcL VNXUczRZHM ,VWQLHMH WHRULD ZVNDzXMącD QD WR ĪH VWDQ zDSDOQy EáRQ SáRGRZycK DNWyZXMH ZyUzXW cyWRNLQ SUR- zDSDOQycK Z WyP LQWHUOHXNLQy- -2 L - RUDz czyQQLND PDUWZLcy JXzD 71) Į WXPRU QHFURVLV IDFWRU Į NWyUH VWyPXOXMą ZyGzLH- ODQLH áRĪyVNRZHJR &5+ zZLĊNVzDMącHJR SURGXNcMĊ NRUWyzROX L VLDUczDQX GHKyGURHSLDQGURVWHURQX '+($6 SUzHz QDGQHUczD

Z QDVWĊSVWZLH czHJR GRcKRGzL GR ZyGzLHOHQLD SURVWDJODQGyQ L HVWURJHQX cR SURZDGzL GR QDVLOHQLD czyQQRĞcL VNXUczRZHM PDcLcy L SRURGX SUzHGZczHVQHJR >@ : EDGDQLX %XKLPVcKL L ZVS X  cLĊĪDUQycK X NWyUycK ZyNRQDQR zDELHJ DPQLRcHQ- WHzy Z cHOX ZyNOXczHQLD LQIHNcML ZHZQąWUzPDcLczQHM RcHQLRQR zD SRPRcą 86* ' REMĊWRĞü QDGQHUczy RUDz PDVĊ SáRGX >@

'RGDWNRZR RzQDczRQR UyZQLHĪ VWĊĪHQLH LQWHUOHXNLQy- NRUWyzR- OX RUDz '+($6 Z SáyQLH RZRGQLRZyP :yQLNL ZVNDzyZDáy ĪH X NRELHW z zDSDOHQLHP EáRQ SáRGRZycK SRUyG ZyVWąSLá ZczHĞQLHM 2 “  WyJRGQL YV 2 “  WyJRGQL S   D X LcK SáR- GyZ REVHUZRZDQD EyáD ZLĊNVzD REMĊWRĞü QDGQHUczy S 2 D Z SáyQLH RZRGQLRZyP ZyĪVzH VWĊĪHQLD ,O- NRUWyzROX SáRGR- ZHJR L '+($6

: NROHMQyP EDGDQLX 7XUDQ L ZVS REOLczDQR VWRVXQHN ZLHO- NRĞcL REVzDUX SáRGRZHJR QDGQHUczD IHWDO ]RQH GR ZLHONRĞcL cDáHJR QDGQHUczD RWUzyPXMąc WzZ ZVNDĨQLN SRZLĊNVzHQLD REVzD- UX SáRGRZHJR )=( IHWDO ]RQH HQODUJHPHQW >2@ 8  NRELHW z REMDZDPL SRURGX SUzHGZczHVQHJR zD SRPRcą 86* ' z zD- VWRVRZDQLHP WHcKQLNL 92&$/ SURVSHNWyZQLH RcHQLDQR REMĊ- WRĞü QDGQHUczy SáRGX $*9 DGUHQDO JODQG YROXPH D ZDUWRĞü NRUyJRZDQR Z VWRVXQNX GR PDVy VDPHJR SáRGX c$*9 FRUUHF

WHG DGUHQDO JODQG YROXPH RUDz )=( 8 2 SDcMHQWHN PLĊGzy 2

D  WyJRGQLHP cLąĪy ZyVWąSLá SRUyG SUzHGZczHVQy Z cLąJX cR QDMPQLHM  GQL :yQLNL RcHQy XOWUDVRQRJUD¿czQHM QDGQHUczy LcK SáRGyZ ZVNDzXMą QD ZyUDĨQy zZLązHN )=( z SRURGHP SUzHG- ZczHVQyP :DUWRĞcL )=( ZLĊNVzH QLĪ  Eyáy QDMOHSVzyP

VDPRGzLHOQyP SUHGyNWRUHP 37/ z czXáRĞcLą  L VZRLVWRĞcLą

 SUzy ZDUWRĞcLDcK GOD c$*9 RGSRZLHGQLR  L  2cH- QD 86* 2' GáXJRĞcL VzyMNL PDcLcy ZyNDzDáD LVWRWQą VWDWyVWycz- QLH UyĪQLcĊ PLĊGzy RWUzyPDQyPL ZyQLNDPL VzDcXMąc czXáRĞü WHM PHWRGy WyONR QD  L VZRLVWRĞü QD  S   :yQLNL WH Eyáy QLHzDOHĪQH RG KLVWRULL SRáRĪQLczHM SDcMHQWHN RUDz zDVWRVR- ZDQHJR OHczHQLD Z WyP WRNROLzy %DGDQLH WR SRWZLHUGzLáR ĪH ZyPLDUy QDGQHUczy SáRGX ZzUDVWDMą ZUDz z ZLHNLHP SáRGX MDNR HWDS SUDZLGáRZHJR URzZRMX ZHZQąWUzPDcLczQHJR QDWRPLDVW VWRVXQHN ZLHONRĞcL REVzDUX SáRGRZHJR QDUząGX GR cDáHM ZLHONR- ĞcL QDGQHUczy SRzRVWDMH WDNL VDP ZH ZVzyVWNLcK DQDOLzRZDQycK ZyPLDUDcK SUzHz cDáy RNUHV cLąĪy :VNDĨQLN )=( PD ZLĊc zD zDGDQLH RGUyĪQLHQLH SDcMHQWHN z KLSHUWUR¿ą QDGQHUczy SáRGX RG SDcMHQWHN X NWyUycK ZLHONRĞü QDGQHUczy SáRGX MHVW zZLĊNVzRQD L zZLązDQD z PRĪOLZyP SRURGHP SUzHGZczHVQyP

1DMQRZVzD SUDcD 7XUDQ L ZVS SRWZLHUGzD ĪH SRPLDU REMĊ- WRĞcL QDGQHUczy SáRGX zD SRPRcą REUDzRZDQLD WUyMZyPLDURZH- JR MHVW zGHcyGRZDQLH EDUGzLHM GRNáDGQy QLĪ SUzy XĪycLX 86*

2' L UHNRPHQGXMH VWRVRZDQLH WHcKQLNL ' >@ %DGDQLH REMĊáR

 SDcMHQWNL z REMDZDPL SRURGX SUzHGZczHVQHJR L  cLĊĪDUQH Z JUXSLH NRQWUROQHM 2EMĊWRĞü QDGQHUczy RcHQLDQD EyáD zD SRPR- cą HOLSVy Z SRPLDUDcK 2' WycK VDPycK czĊĞcL QDGQHUczy 2 [ GáXJRĞü [ VzHURNRĞü [ JUXERĞü QDUząGX RUDz REUDzRZDQLD ' z XĪycLHP RSURJUDPRZDQLD 92&$/ $QDOLzD RWUzyPDQycK Zy- QLNyZ zH  SRPLDUyZ REMĊWRĞcL QDGQHUczy ZyNDzDáD LVWRWQą NRUHODcMĊ SRPLĊGzy RELHPD WHcKQLNDPL ' L 2' SUzy ZVSyáczyQ- QLNX NRUHODcML ZHZQąWUzNODVRZHM ,&&  L  SUzHGzLDOH XIQRĞcL &,  GR  &zXáRĞü L VSHcy¿czQRĞü WHcKQLNL

' RNDzDáD VLĊ Eyü zGHcyGRZDQLH ZLĊNVzD RGSRZLHGQLR 

YV  L  YV  cR Z SUHGyNcML ZyVWąSLHQLD SRURGX SUzHGZczHVQHJR GDMH LVWRWQą VWDWyVWyczQLH UyĪQLcĊ S 

L SRWZLHUGzD WHzĊ ĪH WHcKQLND ' MHVW EDUGzLHM GRNáDGQą PHWRGą Z DQDOLzLH UyzyND SRURGX SUzHGZczHVQHJR Z RSDUcLX R RcHQĊ RE- MĊWRĞcL QDGQHUczy SáRGX

Podsumowanie

'RWycKczDVRZD ZLHGzD QD WHPDW RcHQy UyzyND SRURGX SUzHG- ZczHVQHJR RSLHUD VLĊ QD EDGDQLX XOWUDVRQRJUD¿czQyP L SUzHzSR- cKZRZyP SRPLDUzH GáXJRĞcL VzyMNL PDcLcy SDcMHQWHN z REMDZD- PL SUzHGZczHVQHM czyQQRĞcL VNXUczRZHM -HVW WR REHcQLH PHWRGD SRZVzHcKQLH VWRVRZDQD Z SUDNWycH NOLQLczQHM Z VzDcRZDQLX Uy- zyND 37/ SRVLDGDMącD QDMOHSVzą ZDUWRĞü SUHGyNcyMQą 'RáączH- QLH SUzHVzáRĞcL SRáRĪQLczHM QLHUyGND ZczHĞQLHMVzy 35/ PLĊGzy

- WyJRGQLHP cLąĪy 2-  WyJRGQLHP cLąĪy RUDz SRURQLHQLH PLĊGzy  D 2 WyJRGQLHP cLąĪy GR REOLczRQycK ZDUWRĞcL GáXJR- ĞcL VzyMNL PDcLcy zZLĊNVzD GRGDWNRZR ZVNDĨQLN ZyNUyZDOQRĞcL SDcMHQWHN QDUDĪRQycK QD 37/ >@ 2SUDcRZDQy Z WHQ VSRVyE SUzHz )HWDO 0HGLFLQH )RXQGDWLRQ )0) PRGHO VWDWyVWyczQy MHVW Z VWDQLH QDZHW z SRQDG   czXáRĞcLą SUzHZLGzLHü SR- UyG SUzHGZczHVQy SUzHG 2 WyJRGQLHP cLąĪy >-@ -HGQDNĪH

zDUyZQR REVHUZDcMD NOLQLcyVWyZ MDN L SUzHSURZDGzRQH EDGDQLD SRWZLHUGzDMą ĪH VNUDcDQLH VLH VzyMNL PDcLcy MHVW REMDZHP NWyUy QLH Z NDĪGyP SUzySDGNX LQLcMXMH SRUyG SUzHGZczHVQy 3RQDGWR

ZDĪQyP SUREOHPHP ZLąĪącyP VLĊ z SRPLDUHP GáXJRĞcL VzyMNL PDcLcy MHVW SUzyMĊcLH SUzHz UyĪQycK EDGDczy LQQHJR SXQNWX RG- cLĊcLD   czy 2 PP 'ODWHJR WHĪ URzSRczĊWH zRVWDáy SR- VzXNLZDQLD ZczHVQycK L czXáycK PDUNHUyZ NWyUH PRJáyEy GR- NáDGQLH RGUyĪQLü RG SDcMHQWHN X NWyUycK MHVW WR zMDZLVNR ĞcLĞOH

¿zMRORJLczQH JUXSĊ WycK SDcMHQWHN X NWyUycK zDSRcząWNRZDQD zRVWDáD NDVNDGD zGDUzHĔ SURZDGzącycK GR SRURGX 7HRULD DNWy- ZDcML RVL SRGZzJyUzRZR- SUzyVDGNRZR- QDGQHUczRZHM Z LQLcMD- cML czyQQRĞcL VNXUczRZHM RUDz DUJXPHQWy SRWZLHUGzDMącH ZzURVW REMĊWRĞcL QDGQHUczy SUzHG VDPyP SRURGHP VWDQRZLą SUzHáRP Z EDGDQLDcK QDG SRURGHP SUzHGZczHVQyP 3RVWĊS WHcKQLczQy SUzyczyQLá VLĊ GR URzZRMX QRZycK PHWRG REUDzRZDQLD L PRĪOL- ZRĞcL VzczHJyáRZHJR SRPLDUX QDUząGyZ ZHZQĊWUzQycK SáRGX LQ XWHUR Z WyP VDPycK QDGQHUczy 7HcKQLND WUyMZyPLDURZHM XOWUDVRQRJUD¿L z RSURJUDPRZDQLHP 92&$/ SRVáXĪyáD GR GR- NáDGQHM RcHQy REMĊWRĞcL QDGQHUczy L MDN SRWZLHUGzRQR ZyNDzXMH VLĊ ZLĊNVzą czXáRĞcLą L VZRLVWRĞcLą Z SRUyZQDQLX z PHWRGą 2'

1RZDWRUVNLH EDGDQLD QDXNRZcyZ VNXSLRQycK ZRNyá SURIHVRUD Ozhana Turana z Uniwersytetu Maryland w Baltimore w USA SotwierdzaMą EezSoĞredni związeN miĊdzy wielNoĞcią nadnerczy a wystąSieniem Sorodu SrzedwczesneJo w ciąJu co naMmnieM 

tyJodnia od oceny ultrasonoJra¿czneM Badania te suJeruMą ryw- nieĪ Īe w ciąĪy ¿zMoloJiczneM stosuneN oEszaru SáodoweJo nad- nerczy w stosunNu do caáeJo narządu )=( SozostaMe taNi sam Srzez caáy oNres ciąĪy =aEurzenie tych SroSorcMi i SowiĊNszenie oEszaru SáodoweJo oNazuMe siĊ Eyü marNerem rozSoczynaMąceM siĊ NasNady SorodoweM i sameJo Sorodu SrzedwczesneJo o swo- istoĞci i czuáoĞci istotnie statystycznie wiĊNszeM niĪ oceniana ultrasonoJra¿cznie dáuJoĞü szyMNi macicy oraz stĊĪenie ¿EroneN- tyny SáodoweM :czesna ocena nadnerczy Sáodu i oszacowanie ryzyNa SrzyczyniáoEy siĊ do wyodrĊEnienia z JruSy ciĊĪarnych z Srzedwczesną czynnoĞcią sNurczową SacMenteN z naMwiĊNszym ryzyNiem Sorodu SrzedwczesneJo i oEMĊcie ich wczesną Sro¿laN- tyNą i leczeniem

Oświadczenie autorów

1. Arkadiusz Krzyżanowski – autor koncepcji i założeń pracy, analizy i interpretacji wyników, współautor tekstu pracy.

2. Katarzyna Karwasik-Kajszczarek – zebranie materiału, analiza i interpretacja wyników, współautor pracy, przygotowanie manuskryptu i piśmiennictwa – autor zgłaszający i odpowiedzialny za manuskrypt.

3. Izabela Dymanowska-Dyjak – współautor tekstu pracy, korekta i aktualizacja literatury..

4. Adrianna Kondracka – współautor tekstu pracy, korekta i aktualizacja literatury.

5. Anna Kwaśniewska – opracowanie koncepcji i założeń badań, ostateczna weryfikacja i akceptacja manuskryptu.

Źródło finansowania:

Praca nie była finansowana przez żadną instytucję naukowo-badawczą, stowarzyszenie ani inny podmiot, autorzy nie otrzymali żadnego grantu.

Konflikt interesów:

Autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów oraz nie otrzymali żadnego wynagrodzenia związanego z powstawaniem pracy.

R e f e r e n c e s

1. Bręborowicz GH, Paszkowski T. Poród przedwczesny. Poznań: Ośrodek Wydawnictw Naukowych. 2006, 11-16.

2. Di Renzo GC, Roura LC, Facchinetti F, [et al.]. Guidelines for the management of spontaneous preterm labor: identification of spontaneous preterm labor, diagnosis of preterm premature rupture of membranes, and preventive tools for preterm birth. J Matern Fetal Neonatal Med.

2011, 24, 659-667.

3. Martius G. Patologia porodu i okresu łożyskowego. W: Ginekologia i położnictwo. Red. Martius G, Breckwoldt M, Pfleiderer A. Wrocław: Urban & Partner. 1996, 263-266.

4. Beck S, Wojdyla D, Say L, [et al.]. The worldwide incidence of preterm birth: a systematic review of maternal mortality and morbidity. Bull World Health Organ. 2010, 88,. 31-38.

5. Sawicki K, Sawicka E. Porody z ciąż wielopłodowych w Polsce w latach 1981-2001 według danych Głównego Urzędu Statystycznego. W: Ciąża wielopłodowa. Red. Bręborowicz GH, Malinowski W, Ronin-Walkowska E. Poznań: Ośrodek Wydawnictw Naukowych. 2003, 21-25.

6. Dizon-Townson DS. Preterm labour and delivery: a genetic predisposition. Paediatr Perinat Epidemiol. 2001, 15, Suppl 2, 57-62.

7. ACOG Practice Bulletin. Assessment of risk factors for preterm birth. Clinical management guidelines for obstetrician-gynecologists. Number 31, October 2001. (Replaces Technical Bulletin number 206, June 1995; Committee Opinion number 172, May 1996; Committee Opinion number 187, September 1997; Committee Opinion number 198, February 1998; and Committee Opinion number 251, January 2001). Obstet Gynecol. 2001, 98, 709-716.

8. Cnattingius S, Villamor E, Johansson S, [et al.]. Maternal obesity and risk of preterm delivery.

JAMA. 2013, 309, 2362-2370.

9. Masho SW, Bishop DL, Munn M. Pre-pregnancy BMI and weight gain: where is the tipping point for preterm birth? BMC Pregnancy Childbirth. 2013, 24, 13, 120.

10. Borg F, Gravino G, Schembri-Wismayer P, Calleja-Agius J. Prediction of preterm birth. Minerva Ginecol. 2013, 65, 345-360.

11. Pearce BD, Grove J, Bonney EA, [et al.]. Interrelationship of cytokines, hypothalamic-pituitary- adrenal axis hormones, and psychosocial variables in the prediction of preterm birth. Gynecol Obstet Invest. 2010, 70, 40-46.

12. Gangestad SW, Caldwell Hooper AE, Eaton MA. On the function of placental corticotropin- releasing hormone: a role in maternal-fetal conflicts over blood glucose concentrations. Biol Rev Camb Philos Soc. 2012, 87, 856-873.

13. You X, Gao L, Liu J, [et al.]. CRH activation of different signaling pathways results in differential calcium signaling in human pregnant myometrium before and during labor. J Clin Endocrinol Metab. 2012, 97, E1851-1861.

14. Ishimoto H, Jaffe RB. Development and function of the human fetal adrenal cortex: a key component in the feto-placental unit. Endocr Rev. 2011, 32, 317-355.

15. McLean M, Bisits A, Davies J, [et al.]. A placental clock controlling the length of human pregnancy. Nat Med. 1995, 1, 460-463.

16. King BR, Nicholson RC, Smith R. Placental corticotrophin-releasing hormone, local effects and fetomaternal endocrinology. Stress. 2001, 4, 219-233.

17. Semczuk M, Krzyżanowski A. Badania biochemiczne w predykcji porodu przedwczesnego z uwzględnieniem badań własnych. Perinatol Neonatol Ginekol. 2011, 4, 16-21.

18. Turnbull AC, Anderson AB. Evidence of a foetal role in determining the length of gestation.

Postgrad Med J. 1969, 45, 65-67.

19. Anderson AB, Laurence KM, Davies K, [et al.]. Fetal adrenal weight and the cause of premature delivery in human pregnancy. J Obstet Gynaecol Br Commonw. 1971, 78, 481-488.

20. Jeanty P, Chervenak F, Grannum P, Hobbins JC. Normal ultrasonic size and characteristics of the fetal adrenal glands. Prenat Diagn. 1984, 4, 21-28.

21. Romero R, Pilu G, Jeanty P, [et al.]. Prenatal diagnosis of congenital anomalies. Appleton and Lange. East Norwalk, CT. 1988, 295-296.

22. Brown W, Singer DB. Pregnancy-induced hypertension and congenital adrenal hypoplasia.

Obstet Gynecol. 1988, 72, 190-194.

23. Bronstein M, Tzidony D, Dimant M, [et al.]. Transvaginal ultrasonographic measurements of the fetal adrenal glands at 12 to 17 weeks of gestation. Am J Obstet Gynecol. 1993, 169, 1205- 1210.

24. Kelnar CJ. Congenital adrenal hyperplasia – the place for prenatal treatment and neonatal screening. Early Hum Dev. 1993, 35, 81-90.

25. Jennings RW, LaQuaglia MP, Leong K, [et al.]. Fetal neuroblastoma: prenatal diagnosis and natural history. J Pediatr Surg. 1993, 28, 1168-1174.

26. Ljubić V, Petković S, Radunović N. The fetal adrenal gland in risk pregnancy. Srp Arh Celok Lek.

2002, 130, 198-200.

27. Lawson TL, Foley WD, Berland LL, Clark KE. Ultrasonic evaluation of fetal kidneys. Radiology.

1981, 138, 153-156.

28. van Vuuren SH, Damen-Elias HA, Stigter RH, [et al.]. Size and volume charts of fetal kidney, renal pelvis and adrenal gland. Ultrasound Obstet Gynecol. 2012, 40, 659-664.

29. Riccabona M, Nelson TR, Pretorius DH, Daridson TE. Distance and volume measurement using three-dimensional ultrasonography. J Ultrasound Med. 1995, 14, 881-886.

30. Schiessl B, Fakler U, Vogt M, [et al.]. 3-Dimensional sonographic volumetry of fetal brain, liver and myocardial mass--interdisciplinary clinical validation of the method and application in fetuses with and without structural heart disease. Z Geburtshilfe Neonatol. 2011, 215, 60-68.

31. Ioannou C, Sarris I, Salomon LJ, Papageorghian AT. A review of fetal volumetry: the need for standardization and definitions in measurement methodology. Ultrasound Obstet Gynecol.

2011, 38, 613-619.

32. Rizzo G, Pietrolucci ME, Mammarella S, [et al.]. Assessment of cerebellar vermis biometry at 18- 32 weeks of gestation by three-dimensional ultrasound examination. J Matern Fetal Neonatal Med. 2012, 25, 519-522.

33. Chang CH, Yu CH, Chang FM, [et al.]. Assessment of fetal adrenal gland volume using three- dimensional ultrasound. Ultrasound Med Biol. 2002, 28, 1383-1387.

34. Kanenishi K, Hanaoka U, Noguchi J, [et al]. 4D ultrasound evaluation of fetal facial expressions during the latter stages of the second trimester. Int J Gynaecol Obstet. 2013, 121, 257-256.

35. Czekierdowski A, Smoleń A, Bednarek W, Kotarski J. Three dimensional sonography and 3D power angiography in differentiation of adnexal tumors. Ginekol Pol. 2002, 73, 1061-1070.

36. Turan OM, Turan S, Funai EF, [et al.]. Fetal adrenal gland volume: a novel method to identify women at risk for impending preterm birth. Obstet Gynecol. 2007, 109, 855-862.

37. Berghella V, Baxter JK, Hendrix NW. Cervical assessment by ultrasound for preventing preterm delivery. Cochrane Database Syst Rev. 2013, 31, 1, CD007235.

38. Arisoy R, Yayla M. Transvaginal sonographic evaluation of the cervix in asymptomatic singleton pregnancy and management options in short cervix. J Pregnancy. 2012, 2012, 201628.

39. Berghella V, Hayes E, Visintine J, Baxter JK. Fetal fibronectin testing for reducing the risk of preterm birth. Cochrane Database Syst Rev. 2008, 8, (4), CD006843.

40. Park JS, Park CW, Lockwood CJ, Narwitz ER. Role of cytokines in preterm labor and birth.

Minerva Ginecol. 2005, 57, 349-366.

41. Buhimschi CS, Turan OM, Funai EF, [et al.]. Fetal adrenal gland volume and cortisol/

dehydroepiandrosterone sulfate ratio in inflammation-associated preterm birth. Obstet Gynecol.

2008, 111, 715-722.

42. Turan OM, Turan S, Funai EF, [et al.]. Ultrasound measurement of fetal adrenal gland enlargement: an accurate predictor of preterm birth. Am J Obstet Gynecol. 2011, 204, 311.

e1-10.

43. Turan OM, Turan S, Buhimschi IA, [et al.]. Comparative analysis of 2-D versus 3-D ultrasound estimation of the fetal adrenal gland volume and prediction of preterm birth. Am J Perinatol.

2012, 29, 673-680.

44. Wielgoś M, Węgrzyn P. Badanie przesiewowe i diagnostyka porodu przedwczesnego. W:

Diagnostyka perinatalna z elementami perinatologii. Red. Wielgoś M. Gdansk: Via Medica.

2009, 212-217.

45. Fetal Medicine Foundation. Cervical assessment. 2013. http://www.fetalmedicine.com/fmf/

online-education/05-cervical-assessment/

46. Celik E, To M, Gajewska K, [et al.]. Fetal Medicine Foundation Second Trimester Screening Group. Cervical length and obstetric history predict spontaneous preterm birth: development and validation of a model to provide individualized risk assessment. Ultrasound Obstet Gynecol.

2008, 31, 549-554.