EPANET Skrócona instrukcja obsługi

(1)

EPANET

Skrócona instrukcja obsługi

Ireneusz Nowogoński

2018-04-25

(2)

(3)

Spis treści

1 Wstęp 7

2 Podstawowe elementy okna programu EPANET 8

2.1 Okno główne programu EPANET . . . 8

2.2 System menu . . . 9

2.2.1 File (Plik) . . . 9

2.2.2 Edit (Edycja) . . . 10

2.2.3 View (Widok) . . . 11

2.2.4 Project (Projekt) . . . 12

2.2.5 Report (Raporty) . . . 12

2.2.6 Window (Okno) . . . 13

2.2.7 Help (Pomoc) . . . 13

2.3 Pasek narzędzi . . . 14

2.3.1 Standard . . . 14

2.3.2 Map . . . 14

2.4 Obszar roboczy . . . 15

2.5 Belka statutowa . . . 16

3 Podstawowe elementy modelu 17 4 Ustawienia domyślne 18 5 Odtwarzanie geometrii sieci 21 5.1 Dodawanie elementów podstawowych . . . 21

5.1.1 Elementy typu „punkt” . . . 21

5.1.2 Elementy typu „odcinek” . . . 21

5.2 Usuwanie obiektów . . . 22

5.2.1 Elementy typu „punkt” . . . 22

5.2.2 Elementy typu „odcinek” . . . 22

6 Edycja wybranych danych dla dużej ilości obiektów 23 7 Najczęściej wykonywane czynności edycyjne 27 7.1 Dostawienie dodatkowego odcinka sieci . . . 27

7.2 Dostawienie dodatkowego węzła sieci na istniejącym kanale . . . 27

7.3 Korekta przebiegu istniejącego odcinka sieci . . . 28

8 Przygotowanie danych 32 8.1 Węzły . . . 32

8.2 Odcinki . . . 34

8.3 Elementy sterujace . . . 36

9 Prezentacja wyników 38 9.1 Wyniki na mapie . . . 38

9.2 Raporty tabelaryczne . . . 41

9.3 Raporty graficzne . . . 44

10 Drukowanie wyników 50

11 Kody błędów 53

(4)

Spis rysunków

1 Główne okno programu EPANET . . . 8

2 Menu File i Edit . . . 9

3 Menu View i Project . . . 11

4 Menu Report i Window . . . 13

5 Menu Help . . . 13

6 Pasek narzędzi Standard . . . 14

7 Pasek narzędzi Map . . . 14

8 Obszar roboczy . . . 15

9 Belka statutowa . . . 16

10 Zawartość okna Project Defaults (domyślne) . . . 18

11 Zawartość okna Project Defaults (domyślne) . . . 19

12 Dodawanie punktu obliczeniowego . . . 21

13 Usuwanie punktu obliczeniowego . . . 22

14 Wybór dużej ilości obiektów do edycji . . . 23

15 Edycja grupowa - przykład 1 (krok 1) . . . 24

19 Bazowy schemat sieci . . . 27

20 Wprowadzenie dodatkowego węzła obliczeniowego . . . 27

21 Układ rozbudowany o dodatkowy węzeł . . . 28

22 Wprowadzenie dodatkowego odcinka obliczeniowego . . . 28

23 Układ rozbudowany o dodatkowy odcinek obliczeniowy . . . 29

24 Zmiana właściwości dodatkowego odcinka obliczeniowego . . . 29

25 Menu kontekstowe edycji odcinka obliczeniowego i menu kontekstowe rozkazu Vertices . . . 30

26 Wybór i dodawanie punktu pośredniego . . . 30

27 Przemieszczanie punktów pośrednich . . . 30

28 Menu kontekstowe - kasowanie punktu pośredniego . . . 31

29 Stan schematu obliczeniowego po usunięciu punktu pośredniego . . . 31

30 [Santiago Anarlich – Epanet and Development 2011] . . . 32

31 [Santiago Anarlich – Epanet and Development 2011] . . . 32

32 Właściwości zbiornika Reservoir - po lewej - i zbiornika Tank - po prawej . . . . 33

33 Właściwości odcinka obliczeniowego . . . 34

34 Właściwości pompy . . . 35

35 Okno dialogowe charakterystyki pompy . . . 35

36 Charakterystyki 1- i 3-punktowa . . . 36

37 Charakterystyka wielopunktowa i rodzina charakterystyk przy zmiennej pręd- kości obrotowej silnika . . . 36

38 Prezentacja wyników w obszarze roboczym . . . 38

39 Prezentacja wyników w obszarze roboczym . . . 38

40 Okno opcji - węzły i odcinki . . . 39

41 Okno opcji - etykiety i oznaczenia . . . 39

42 Okno opcji - symbole i strzałki kierunku przepływu . . . 40

43 Okno opcji - tło obszaru roboczego . . . 41

44 Wybór raportu tabelarycznego . . . 41

45 Okno wyboru raportu tabelarycznego i lista wyboru kolumn raportu węzłów obliczeniowych . . . 42

(5)

46 Okno raportu węzłów obliczeniowych . . . 42

47 Okno raportu odcinków obliczeniowych . . . 43

48 Okno raportu wybranego węzła obliczeniowego . . . 43

49 Okno raportu wybranego odcinka obliczeniowego . . . 43

50 Modyfikacja listy kolumn po wygenerowaniu raportu . . . 44

51 Filtrowanie informacji po wygenerowaniu raportu . . . 44

52 Wybór raportu graficznego . . . 45

53 Okno raportu graficznego dla wykresów Time Series i Profile . . . 45

54 Wykres Time Series dla wybranego węzła . . . 46

55 Okno dialogowe modyfikacji wykresu Time Series . . . 46

56 Wykres typu Profile . . . 47

57 Wykres typu Contour Plot . . . 48

58 Wykres typu Frequency Plot . . . 48

59 Wykres typu System Flow . . . 49

60 Okno podglądu wydruku . . . 50

(6)

(7)

1. Wstęp

(8)

2. Podstawowe elementy okna programu EPANET

2.1. Okno główne programu EPANET

Okno główne programu EPANET jest oparte na standardzie SDI (Single Document Interface) tzn. użytkownik może otworzyć w jednej kopii uruchomionego programu tylko jeden projekt.

Uruchomienie kilku projektów na jednym stanowisku PC wymaga uruchomienia kolejnej kopii programu.

Okno głównego nie odbiega od ogólnych standardów aplikacji systemu Windows. Podstawowe

Rys. 1. Główne okno programu EPANET elementy to:

• pasek tytułu z ikonami zamknięcia, minimalizacji i maksymalizacji;

• pasek menu zawierający system rozwijanych menu;

• pasek narzędzi zawierający ikony powiązane z najczęściej wykorzystywanymi funkcjami programu;

• obszar roboczy z dwoma oknami:

– Network Map/Mapa - główne okno umożliwiające tworzenie projektu i przeglądanie danych obiektów składających się na model sieci;

– Browser/Browser – okno narzędziowe stanowiące „przeglądarkę” i narzędzie wspoma- gające przygotowanie danych i zarządzanie danymi wejściowymi, usprawnia również przeglądanie wyników obliczeń;

• pasek statutowy – zawierający przełącznik „Auto-Length/Długość automatyczna” i pola informacyjne;

• ramkę okna.

(9)

2.2. System menu

2.2.1. File (Plik)

Menu File (Plik) zawiera następujące rozkazy:

• New/Nowy - usunięcie aktualnych danych, rozpoczęcie nowego projektu z domyślnymi ustawieniami;

• Open. . . /Otwórz. . . - wczytanie projektu zapisanego na dysku;

• Save/Zapisz - zapisanie zmian wprowadzonych do projektu od momentu poprzedniego zapisu (jeżeli projekt nie był zapisywany, to uruchamiana jest funkcja Save As. . . /Zapisz Jako. . . );

• Save As. . . /Zapisz Jako. . . - zapisywanie aktualnego projektu pod nazwą wpisaną przez użytkownika w lokalizacji wskazanej przez użytkownika (zapisywane są pliki o rozszerzeniu NET);

• Import/Importuj - możliwość importu części danych w postaci:

– scenariusza – stanu sieci w aktualnym momencie analizy, zawierającego: rozbiory, początkowe parametry jakości wody, średnice rur, współczynniki szorstkości rur, współczynniki jakościowe (bulk i wall) oraz kontrolki symulujące elementy automatyki;

plik o rozszerzeniu SCN zapisywany w postaci pliku tekstowego umożliwia edycję scenariusza poza programem EPANET;

– mapy – zapisanej w postaci tekstowej lokalizacji węzłów obliczeniowych i opisów na mapie – rozszerzenie MAP;

– sieci – kompletnego pliku danych zapisanego w postaci pliku tekstowego umożliwia edycję danych poza programem EPANET - rozszerzenie INP;

• Export/Eksportuj - możliwość exportu części danych w postaci:

Rys. 2. Menu File i Edit

(10)

– scenariusza – stanu sieci w aktualnym momencie analizy, zawierającego: rozbiory, początkowe parametry jakości wody, średnice rur, współczynniki szorstkości rur, współczynniki jakościowe (bulk i wall) oraz kontrolki symulujące elementy automatyki;

plik o rozszerzeniu SCN zapisywany w postaci pliku tekstowego umożliwia edycję scenariusza poza programem EPANET;

– mapy –

∗ MAP - zapisanej w postaci tekstowej lokalizacji węzłów obliczeniowych i opisów na mapie;

∗ EMF – (enhanced metafile) format zapisu grafiki typowy dla systemu Windows stosowany np. jako format plików wysyłanych do drukarek;

∗ DXF - Drawing Exchange Format – format pliku umożliwiający wczytanie schematu sieci do programu AutoCAD;

– sieci – kompletnego pliku danych zapisanego w postaci pliku tekstowego umożliwia edycję danych poza programem EPANET;

• Page Setup/Ustawienia Strony - okno ustawień wydruku;

• Print Preview/Podgląd wydruku - podgląd wydruku;

• Print/Drukuj - wydruk wybranych informacji; procesowi wydruku podlega zawartość aktualnie wybranego okna (Map Network, raport, wykres itp.).

• Preferences. . . /Ustawienia. . . - ustawienia programu;

• Lista czterech ostatnio edytowanych plików;

• Exit/Wyjście - wyjście z programu.

2.2.2. Edit (Edycja)

Menu Edit (Edycja) zawiera następujące rozkazy:

• Copy To. . . /Kopiuj do. . . - kopiowanie wybranych danych do schowka systemowego lub pliku zapisanego na dysku w postaci: bitmapy, pliku metafile lub pliku tekstowego;

• Select Object/Zaznacz obiekt - przełączenie w tryb wyboru obiektu do edycji;

• Select Vertex/Zaznacz Vertex - przełączenie w tryb wyboru punktu pośredniego odcinka do edycji;

• Select Region/Zaznacz Region - przełączenie w tryb wyboru do edycji obiektów wewnątrz zamkniętej obwiedni;

• Select All/Zaznacz Wszystko - przełączenie w tryb wyboru do edycji wszystkich obiektów;

• Group Edit. . . /Group Edit. . . - wybór narzędzia edycji obiektów w zaznaczonej grupie (lub wszystkich obiektów określonego typu).

(11)

2.2.3. View (Widok)

Menu View (Widok) zawiera następujące rozkazy:

• Dimensions. . . /Wymiary - wymiary mapy;

• Backdrop/Podkład – podkład w postaci mapy bitowej, pliku metafile lub enhanced metafile;

– Load/Wczytaj – wczytanie pliku z podkładem;

– Unload/Wymaż – usunięcie pliku z podkładem;

– Align/Dopasuj – dopasowanie położenia podkładu do układu sieci;

– Show-Hide/Pokaż-Ukryj – przywrócenie/ukrycie podkładu;

• Pan/Przesuń – przemieszczanie aktualnego widoku w stosunku do okna Map Network;

• Zoom In/Powiększ – powiększenie wybranego fragmentu sieci (wybór prostokąta) lub 2x pojedyncze kliknięcie;

• Zoom Out/Pomniejsz – zmniejszenie powiększenia proporcjonalnie do wcześniej wyko- nanych operacji Zoom In;

• Full Extent/Pokaż wszystko – powrót do powiększenia 100% w zdefiniowanych granicach (Dimesions. . . /. . . );

Rys. 3. Menu View i Project

• Find/Znajdź – wyszukanie obiektu w oparciu o jego identyfikator;

• Query. . . /Szukaj - zapytanie w efekcie którego wyróżnione zostają obiekty spełniające zadany warunek;

• Overview Map/Cała mapa - podgląd lokalizacji i wymiarów aktualnego widoku w stosunku do całej mapy;

• Legends/Opisy – możliwość włączenia/wyłączenia prezentacji „legendy” wybranej grupy obiektów:

– Node/Węzły – węzłów;

– Link/Rury – odcinków;

(12)

– Time/Czas – kroku czasowego aktualnie prezentowanego w oknie Map Network;

– Modify/Zmiany – zmiana ustawień legendy (skali, kolorów itp.)

∗ Node/Węzły – węzłów;

∗ Link/Rury – odcinków;

• Toolbars/Paski narzędzi - włączenie/wyłączenie paska narzędzi:

– Standard/Standardowy – podstawowe funkcje;

– Map/Mapa – funkcje edycyjne;

• Options. . . /Opcje - wyświetlenie okna konfiguracji okna roboczego.

2.2.4. Project (Projekt)

Menu Project (Projekt) zawiera następujące rozkazy:

• Summary. . . /Podsumowanie - funkcja prezentująca okno z “podsumowaniem” projektu, głównym elementem jest statystyka ilościowa obiektów wchodzących w skład aktualnego projektu, tzn. ilość węzłów, odcinków, pomp, zbiorników itd.;

• Defaults. . . /Wartości domyślne - włączenie okna dialogowego umożliwiającego ustawienie wartości domyślnych;

• Calibration Data. . . /Kalibracja danych - włączenie okna dialogowego umożliwiającego wprowadzenie lokalizacji plików zawierających dane pochodzące z pomiarów umożliwia- jące kalibrację modelu;

• Analysis Options. . . /Opcje analizy - włączenie okna dialogowego umożliwiającego wybór ustawień metodyki obliczeniowej;

• Run Analysis/Uruchom analizę - uruchomienie obliczeń.

2.2.5. Report (Raporty)

Menu Report (Raporty) zawiera następujące rozkazy:

• Status/Stan – okno statusu projektu po wykonaniu obliczeń, zawiera m.in. listę ostrzeżeń i błędów występujących w czasie wykonywania obliczeń;

• Energy/Energia – raport energii zużywanej przez każdą z pomp oraz po wpisaniu ceny energii, kosztów eksploatacyjnych;

• Calibration/Kalibracja – raport z kalibracji przeprowadzonej w oparciu o dane pomi- arowe;

• Reaction/ Reaction – raport z analizy jakościowej;

• Full. . . /Pełny - raport danych i kompletnych wyników zapisywany w postaci pliku tekstowego;

• Graph. . . /Wykres - zestaw narzędzi do prezentacji wyników obliczeń w postaci graficznej;

• Table. . . /Tabela - zestaw narzędzi do prezentacji wyników obliczeń w postaci stabelary- zowanej;

• Options. . . /Opcje - opcje wyświetlania tabeli/rysunków/wykresów;

(13)

Rys. 4. Menu Report i Window

2.2.6. Window (Okno)

Menu Window (Okno) zawiera następujące rozkazy:

• Arrange/Rozmieść - dopasowanie okien w obszarze roboczym Network Map i Browser – pełne wykorzystanie obszaru roboczego; pozostałe okna ustawione w kaskadę;

• Close All/Zamknij wszystkie - zamknięcie wszystkich okien oprócz Network Map i Browser;

• Lista okien – lista otwartych okien – możliwość wyboru okna aktywnego.

2.2.7. Help (Pomoc)

Menu Help (Pomoc) zawiera następujące rozkazy:

• Help Topics/Tematy pomocy – system pomocy oparty na klasycznym narzędziu systemu Windows; UWAGA system pomocy nie działa w Windows 7 i 8;

• Units/Jednostki – lista jednostek miary; UWAGA system pomocy nie działa w Windows 7 i 8;

• What’s New/Co nowego - lista nowych funkcji w porównaniu z poprzednią wersją programu; UWAGA system pomocy nie działa w Windows 7 i 8;

• Tutorial/Tutorial - przykład typowego projektu oparty na systemie pomocy systemu Win- dows; UWAGA system pomocy nie działa w Windows 7 i 8;

• About/O programie - informacje o wersji programu.

Rys. 5. Menu Help

(14)

2.3. Pasek narzędzi

Zawiera maksymalnie dwa obiekty. Pasek Standard pozwalający na obsługę programu oraz pasek Map umożliwiający budowę modelu i zarządzanie mapą ze schematem połączeń elemen- tów modelu.

2.3.1. Standard

Zestaw narzędzi zawiera podstawowe funkcje programu:

Rys. 6. Pasek narzędzi Standard

• New/Nowy - usunięcie aktualnych danych, rozpoczęcie nowego projektu z domyślnymi ustawieniami;

• Open/Otwórz - wczytanie projektu zapisanego na dysku;

• Save/Zapisz - zapisanie zmian wprowadzonych do projektu od momentu poprzedniego zapisu (jeżeli projekt nie był zapisywany, to uruchamiana jest funkcja Save As. . . /Zapisz Jako. . . );

• Print/Drukuj - wydruk wybranych informacji; procesowi wydruku podlega zawartość aktualnie wybranego okna (Map Network, raport, wykres itp.).

• Copy/Kopiuj - kopiowanie wybranych danych do schowka systemowego lub pliku zapisanego na dysku w postaci: bitmapy, pliku metafile lub pliku tekstowego;

• Delete/Usuń - usunięcie wybranego obiektu;

• Find/Znajdź – wyszukanie obiektu w oparciu o jego identyfikator;

• Run Analysis/Start - uruchomienie obliczeń.

• Query/Zapytanie - zapytanie w efekcie którego wyróżnione zostają obiekty spełniające zadany warunek;

• Graph/Wykres - zestaw narzędzi do prezentacji wyników obliczeń w postaci graficznej;

• Table/Tabela - zestaw narzędzi do prezentacji wyników obliczeń w postaci stabelary- zowanej;

• Options/Opcje - wyświetlenie okna konfiguracji okna roboczego.

2.3.2. Map

Zestaw narzędzi zawiera funkcje programu odpowiedzialne za obsługę elementów projektu i obszaru roboczego:

Rys. 7. Pasek narzędzi Map

(15)

• Select Object/Zaznacz objekt - przełączenie w tryb wyboru obiektu do edycji;

• Select Vertex/Zaznacz wierzchołek - przełączenie w tryb wyboru punktu pośredniego odcinka do edycji;

• Select Region/Zaznacz Region - przełączenie w tryb wyboru do edycji obiektów wewnątrz zamkniętej obwiedni;

• Pan/Przesuń – przemieszczanie aktualnego widoku w stosunku do okna Map Network;

• Zoom In/Powiększ – powiększenie wybranego fragmentu sieci (wybór prostokąta) lub 2x pojedyncze kliknięcie;

• Zoom Out/Pomniejsz – zmniejszenie powiększenia proporcjonalnie do wcześniej wyko- nanych operacji Zoom In;

• Full Extent/Pokaż wszystko – powrót do powiększenia 100% w zdefiniowanych granicach (Dimesions. . . /Wymiary);

• Add Junction/Złącze – dodanie węzła obliczeniowego;

• Add Reservoir/Rezerwuar – dodanie zbiornika źródłowego;

• Add Tank/Zbiornik – dodanie zbiornika wyrównawczego;

• Add Pipe/Rura – dodanie rurociągu;

• Add Pump/Pompa – dodanie pompy;

• Add Valve/Zawór – dodanie zaworu;

• Add Label/Pole tekstowe – dodanie tekstu.

Rys. 8. Obszar roboczy

2.4. Obszar roboczy

Obszar zawiera dwa stałe nieusuwalne okna:

• Network Map/Mapa - główne okno umożliwiające tworzenie projektu i przeglądanie danych obiektów składających się na model sieci;

• Browser/Browser – okno narzędziowe stanowiące „przeglądarkę” i narzędzie wspomaga- jące przygotowanie danych i zarządzanie danymi wejściowymi, usprawnia również przeglą- danie wyników obliczeń.

(16)

Rys. 9. Belka statutowa

2.5. Belka statutowa

Belka statutowa daje dostęp do następujących pól:

Element głównie informacyjny, zawiera:

• przełącznik Auto-Length/Długość automatyczna;

• pole informacyjne jednostek miary;

• ikona informacyjna Run Status:

– brak wypływu wody – brak wyników analizy;

– wypływ wody z zaworu – wyniki analizy są dostępne;

– pęknięty zawór – wyniki nie są spójne z danymi, wyniki są dostępne ale dane były modyfikowane;

• współczynnik powiększenia widoku w oknie Network Map/Mapa;

• lokalizacja kursora na mapie – współrzędne X i Y.

(17)

3. Podstawowe elementy modelu

Węzły obliczeniowe (Junctions/Złącza) – punkty o ustalonej rzędnej wysokościowej, umożli- wiające odprowadzanie transportowanej wody z sieci w postaci rozbioru. Wartość rozbioru podana jako ujemna jest identyfikowana jako dopływ do sieci. Węzeł może też reprezentować studnię. Zbiorniki źródłowe (Reservoirs/Rezerwuary) – reprezentują źródła wody. Ich objętość jest znacząco większa od analizowanego systemu, więc objętość zgromadzonej wody jest praktycznie stała, niezależnie od poboru/dopływu wody. Zbiorniki wyrównawcze (Tanks/Zbiorniki) – zbiorniki magazynowe o określonej pojemności. Poziom wody w zbiorniku zmienia się w miarę napełniania i opróżniania zbiornika. Rurociągi (Pipes/Rury) – za pośrednictwem ruro- ciągów woda transportowana jest między elementami sieci. Model uniemożliwia wystąpienie częściowego napełnienia i opróżnienie rurociągu. Rurociąg może być otwarty lub zamknięty.

Możliwe jest również ograniczenie przepływu do jednego kierunku. Pompy (Pumps/Pompy) – reprezentuje charakterystykę pompy w systemie pompowania. Zawory (Valves/Zawory) – elementy reprezentujące zawory sterownicze lokalizowane jako elementy sieci wodociągowej.

Możliwe jest stosowanie następujących typów zaworów:

• redukujące ciśnienie (PRV) – ograniczające ciśnienie do zadanej wartości;

• stabilizujące ciśnienie (PSV) – utrzymujące ciśnienie o zadanej wartości;

• zmieniające ciśnienie (PBV) – utrzymujące stałą wartość strat ciśnienia w zaworze nieza- leżnie od warunków hydraulicznych w układzie; w rzeczywistym układzie może być konieczne zlokalizowanie w tym miejscu przepompowni;

• redukujące przepływ (FCV) - ograniczające natężenie przepływu do zadanej wartości;

• dławiące (TCV) – umożliwiające symulację częściowo przymkniętych zaworów;

• ogólnego przeznaczenia (GPV) – umożliwiający definiowanie działania przez użytkownika.

Krzywe (charakterystyki):

• wydajności pompy;

• objętości zbiornika;

• sprawności pompy;

• strat.

Elementów sterujących w postaci makrodefinicji prostych lub reguł złożonych.

(18)

4. Ustawienia domyślne

W przypadku wprowadzania geometrii sieci „od podstaw” konieczne jest odpowiednie przygotowanie domyślnych wartości wykorzystywanych na etapie wykonywania elementarnych funkcji edycyjnych. Uruchomienie rozkazu umożliwiającego przygotowanie pakietu domyślnych wartości polega na wybraniu funkcji „Defaults. . . /Wartości domyślne” z menu „Project/Projekt”.

Rys. 10. Zawartość okna Project Defaults (domyślne)

Prawidłowo wprowadzone wartości domyślne umożliwiają ograniczenie ilości danych wprowadzanych na etapie wprowadzania informacji szczegółowych. Typowym przykładem jest wprowadzenie

najbardziej typowej wartości chropowatości rurociągu. W efekcie konieczne jest korygowanie tylko części odcinków, które od wartości domyślnej odbiegają. Informacje domyślne podzielone zostały na trzy grupy:

• przedrostki nazw wstawianych obiektów „ID Labels/ID Labels”. Tekst wprowadzony w polach „ID Prefix/ID Prefix” pojawiają się w nazwach odpowiednich obiektów w momencie ich wstawienia na mapie sieci. Przedrostki umożliwiają odróżnienie od siebie iden- tyfikatorów obiektów poprawiając czytelność skomplikowanych systemów. Pole „ID In- crement/ ID Increment„ – umożliwia wprowadzenie stałej wartości oddzielającej kolejne indeksy obiektów. Przy użyciu tej zmiennej możliwe jest np. ograniczenie do wartości parzystych/nieparzystych lub pozostawienie w indeksach „przerw” umożliwiającego za- gęszczanie węzłów obliczeniowych.

• wartości charakterystycznych parametrów najczęściej wykorzystywanych „Properties/Właściwości”.

W przypadku tego zestawu wartości możliwe jest zdefiniowanie następujących stałych:

– rzędna osi rurociągu w węźle (Node Elevation/Rzędna węzła);

– średnica zbiornika wyrównawczego (Tank Diameter/Średnica hydroforu(!));

– wysokość czynna zbiornika wyrównawczego (Tank Height/Wysokość hydroforu(!));

– długość rurociągu (Pipe Length/Długość rury) – cecha ta jest wykorzystywana tylko przy nieaktywnej funkcji „Auto-Length/Długość Automat”;

(19)

Rys. 11. Zawartość okna Project Defaults (domyślne)

– automatyczny odczyt długości rurociągu (Auto Length/Długość Automat) – działa jako przełącznik On/Włączone - Off/Wyłączone.

– średnica rurociągu (Pipe Diameter/Średnica rury);

– szorstkość ścian rurociągu (Pipe Roughness/Chropowatość rury).

• parametry modelu hydraulicznego „Hydraulics/Hydromechanika”. W przypadku tego zestawu wartości możliwe jest zdefiniowanie następujących stałych:

– jednostki natężenia przepływu (Flow Units/Jednostki przepływu); amerykańskie:

CFS (stopa sześcienna/sekundę), GPM (galon/minutę), MGD (milion galonów/dobę), IMGD (milion galonów angielskich/dobę), AFD (akro-stopa/dobę), wszystkie wymiary liniowe wyrażone w stopach (średnica rurociągu w calach); SI: LPS (litr/sekundę), LPM (litr/minutę), MLD (megalitr/dobę; megalitr = 106 litrów), CMH (metr sześci- enny/godzinę), CMD (metr sześcienny/dobę), wszystkie wymiary liniowe wyrażone w metrach (średnica rurociągu w milimetrach);

– formuła umożliwiająca obliczenie strat liniowych (Headloss Formula/Formuła oblicza- nia strat); H-W wzór Hazena-Williamsa, D-W wzór Darcy-Weisbacha, C-M – wzór Chezy-Manninga;

– gęstości względna modelowanej cieczy (Specific Gravity/Ciężar właściwy);

– lepkość względna (Relative Viscosity/Lepkość);

– maksymalna ilość przybliżeń w rozwiązywaniu układu równań (Maksimum Trials/Maks.

liczba prób);

– dokładność obliczeń hydraulicznych (Accuracy/Dokładność);

– reakcja na brak bilansowania układu po wykonaniu maksymalnej ilości przybliżeń (If Unbalanced/Jeśli niezrównoważone), obliczenia mogą zostać zatrzymane lub uru- chomione na kolejne „Maksimum Trials/Maks. liczba prób” przybliżeń;

– domyślna tablica przeliczników „patternów” rozbiorów bazowych (Default Pattern/Domyślny wzorzec);

(20)

– mnożnik rozbiorów bazowych (Demand multiplier/Wymagany mnożnik) – mnożnik wykorzystywane, jeżeli w projekcie brak zdefiniowanego „Pattern/Wzorzec”;

– domyślny współczynnik wydatku emitera (Emiter Exponent/Wykładnik Emitera);

– generowanie raportu (Status Report/Raport stanu) – przełącznik umożliwiający gen- erowanie raportu cechy „status” po wykonaniu analizy: NONE – bez raportu, YES (raport zwykły zawierający listę zmian statusu odcinków w czasie symulacji, FULL (pełny raport – raport zwykły plus zbieżność błędu w każdym przybliżeniu;

Włączenie przełącznika „Save as defaults for all projects/Zapisz jako domyślne dla wszystkich projektów” umożliwia zapisanie wartości domyślnych dla wszystkich nowych pro- jektów.

(21)

5. Odtwarzanie geometrii sieci

5.1. Dodawanie elementów podstawowych

5.1.1. Elementy typu „punkt”

Dostępne są trzy elementy typu „punkt” w postaci węzłów obliczeniowych, zbiorników źródłowych i zbiorników wyrównawczych. Tworzenie geometrii sieci wodociągowej tworzonej od podstaw rozpoczynamy zawsze od lokalizowania obiektów typu „punkt” wymaganych do zlokalizowa- nia obiektów typu „odcinek”. Wstawianie punktów możliwe jest dwoma metodami. Intuicyjnie wybierane jest lokalizowanie punktu po wybraniu odpowiedniej „ikony” z zestawu elementów podstawowych i „kliknięciu” lewym klawiszem myszy w miejscu lokalizacji punktu. Możliwe jest również dodawanie punktów przy użyciu okna „Browser/Browser”.

Rys. 12. Dodawanie punktu obliczeniowego

Wybór przycisku „Add/Dodaj” umożliwia dodanie obiektu typu wybranego z listy w górnej części okna. UWAGA. Obiekt dodany przy użyciu okna „Browser/Browser” nie posiada cech

„X-Coordinate/WspółrzędnaX” i „Y-Coordinate/WspółrzędnaY”. W efekcie obiekt taki jest elementem projektu, ale nie jest widoczny w oknie „Network Map/Mapa” i nie istnieje możliwość bezpośredniego wykorzystania go w budowie struktury sieci. Zniwelowanie tego problemu jest możliwe po wpisaniu współrzędnych X i Y.

5.1.2. Elementy typu „odcinek”

Dostępne są trzy elementy typu „odcinek” w postaci rurociągów, pomp i zaworów. Tworze- nie odcinków możliwe jest, jeżeli w projekcie zlokalizowano co najmniej dwa obiekty typu

„punkt”. Dodanie odcinka następuje po wybraniu odpowiedniej „ikony” z zestawu elementów podstawowych, a następnie wybraniu początkowego i końcowego węzła. Po kliknięciu węzła początkowego kształt kursora powinien zmienić się na ołówek. Prawidłowe zakończenie wstaw- iania odcinka sygnalizowane jest powrotem kursora do kształtu „+”. Możliwe jest również dodawanie punktów przy użyciu okna „Browser/Browser”. W tym przypadku wybór przycisku

„Add/Dodaj” dodaje odcinek łączący dwa ostatni wstawione obiekty typu „punkt”.

(22)

5.2. Usuwanie obiektów

5.2.1. Elementy typu „punkt”

Usuwanie punktów możliwe jest trzema dostępnymi metodami. Intuicyjnie wybierane jest usuwanie punktu po wybraniu „ikony” „Select Object/Zaznacz objekt” z zestawu funkcji edycyjnych, wybraniu punktu lewym klawiszem myszy i wciśnięciu klawisza „Delete” na klawiaturze. Iden- tyczny efekt uzyskiwany jest po wciśnięciu prawego klawisza myszy na wybranym punkcie i wybraniu rozkazu „Delete”. W obu przypadkach wyświetlana jest okno dialogowe umożliwia- jące potwierdzenie lub anulowanie usunięcia obiektu. Możliwe jest również usuwanie punktów przy użyciu okna „Browser/Browser”.

Rys. 13. Usuwanie punktu obliczeniowego

Usunięcie obiektu typu punkt następuje po wybraniu nazwy usuwanego punktu i wciśnię- ciu przycisku „Delete/Usuń”. W tym przypadku również jest wyświetlane okno dialogowe umożliwiające potwierdzenie lub anulowanie usunięcia obiektu. Usunięcie obiektu typu „punkt”

powoduje automatyczne usunięcie wszystkich obiektów typu „odcinek” połączonych z usunię- tym punktem.

5.2.2. Elementy typu „odcinek”

Usuwanie odcinków możliwe jest trzema dostępnymi metodami. Intuicyjnie wybierane jest usuwanie odcinka po wybraniu „ikony” „Select Object/Zaznacz objekt” z zestawu funkcji edycyjnych, wybraniu odcinka lewym klawiszem myszy i wciśnięciu klawisza „Delete” na klawiaturze. Identyczny efekt uzyskiwany jest po wciśnięciu prawego klawisza myszy na wybranym odcinku i wybraniu rozkazu „Delete/Usuń”. W obu przypadkach wyświetlana jest okno dialogowe umożliwiające potwierdzenie lub anulowanie usunięcia obiektu. Możliwe jest również usuwanie punktów przy użyciu okna „Browser/Browser”.

Usunięcie obiektu typu punkt następuje po wybraniu nazwy usuwanego odcinka i wciśnięciu przycisku „Delete/Usuń”. W tym przypadku również jest wyświetlane okno dialogowe umożli- wiające potwierdzenie lub anulowanie usunięcia obiektu. Usunięcie obiektu typu „odcinek” nie powoduje usunięcia punktów połączonych z usuniętym odcinkiem.

(23)

6. Edycja wybranych danych dla dużej ilości obiektów

Zmiana wybranej cechy dla wielu obiektów jednocześnie możliwa jest:

• po zaznaczeniu wszystkich obiektów (Select All/Zaznacz Wszystko) jeżeli korekta wprowadzana jest globalnie;

• po wyborze określonego obszaru (Select Region/Zaznacz Region) jeżeli korekta dotyczy wybranego fragmentu sieci.

Rys. 14. Wybór dużej ilości obiektów do edycji

Edycja wybranego parametru nastąpi dla elementów wewnątrz wybranego obszaru po wybraniu rozkazu „Group Edit. . . /Group Edit. . . ”.

W oknie dialogowym „Group Edit/Edycja grup” w wierszu „For all Junctions . . . Pipes. . . within the outlined area/Dla wszystkich. . . Rury. . . w obrysowanym obszarze” istnieje możli- wość typu edytowanych obiektów. W zależności od wyboru (węzła lub rurociągu) zawartość pól wyboru jest modyfikowana. W przypadku węzła możliwa jest korekta następujących cech obiektów:

• rzędnej osi rurociągu – Elevation/Rzędna;

• rozbioru bazowego – Base Demand/Rozbiór bazowy;

• tabeli przeliczników rozbiorów – Demand Pattern/Wzorzec rozbioru;

• współczynnika wydatku emitera – Emitter Coeff./Współczynnik wypływu;

• startowej jakości wody – Initial Quality/Jakość początkowa.

W przypadku rurociągów użytkownik dokonuje wyboru spośród następujących cech obiektów liniowych:

• średnicy – Diameter/Średnica;

• szorstkości ścian rurociągu – Rougnhness/Chropowatość;

• współczynnika oporów miejscowych – Loss Coeff./Współczynnik strat;

• współczynniki uwzględniane w modelu jakościowym – Bulk Coeff./Bulk Coeff. i Wall Coeff./ Wall Coeff..

Edycja może być prowadzona:

• bezwarunkowo (wyłączony włącznik „with/z”);

(24)

• warunkowo (włączony włącznik „with/z”).

Niezależnie od wspomnianego wyboru zmiana może polegać na:

• zamianie wartości parametru – Replace/Replace;

• mnożeniu wartości aktualnej przez podany mnożnik – Multiply/ Multiply;

• sumowaniu wartości aktualnej z podaną wartością – Add/ Add.

Rys. 15. Edycja grupowa - przykład 1 (krok 1)

W przypadku wyboru warunkowego możliwy jest wybór elementów spełniających warunek:

• równości (identyczności) – Equal To/Równy;

• mniejszości – Below/Mniejszy - modyfikowane są obiekty w których wybrana właściwość ma wartość mniejszą od zadanej;

• większości – Above/Większy - modyfikowane są obiekty w których wybrana właściwość ma wartość większą od zadanej.

Przykład 1

(25)

W przedstawionym przykładzie zastosowano warunkową zmianę średnicy. W wyniku wprowadzonych zmian wymianie podlegają rurociągi o zadanej przez użytkownika średnicy. Wykonano następujace czynności:

• wybrano wszystkie elementy do edycji;

• do edycji wybrano rurociągi o średnicy równej 250 mm i zmieniono średnicę z 250 na 200 mm

• informacyjne okno dialogowe zawiera informacje o realizacji zadanych zmian w przypadku 2 odcinków rurociągów;.

Rezultaty wprowadzonych modyfikacji są widoczne dla użytkownika po wyświetleniu infor- macyjnego okna dialogowego. Wprowadzona zmiana wymaga wykonania obliczeń. Brak realizacji obliczeń modelu może wprowadzić użytkownika w błąd, ponieważ wyniki dotyczą stanu sprzed wprowadzenia modyfikacji.

Przykład 2

W przykładzie do wymiany zakwalifikowano średnice mniejsze od zadanej. Średnice zostaną skorygowane przez powiększenie istniejących o 50 mm. Może to nastąpić np. w wyniku analizy istniejącej sieci i stwierdzeniu występowania zbyt dużych prędkości przepływu a w konsekwencji zbyt dużych oporów przepływu. Wykonano czynności:

• wybrano wszystkie elementy do edycji;

• do edycji wybrano rurociągi o średnicy mniejszej niż 350 mm;

• edytowane będą trzy rurociągi o średnicy 200 mm oraz trzy o średnicy 300 mm;

• dla wszystkich wybranych rurociągów skorygowana zostanie średnica, do aktualnej śred- nicy dodane zostanie 50 mm;

(26)

• informacyjne okno dialogowe zawiera informacje o realizacji zadanych zmian w przypadku 6 odcinków rurociągów;

• skorygowane wartości przedstawiono na grafie sieci.

Rezultaty wprowadzonych modyfikacji są widoczne dla użytkownika po wyświetleniu informa- cyjnego okna dialogowego. Wprowadzona zmiana wymaga wykonania obliczeń. Brak realizacji obliczeń modelu może wprowadzić użytkownika w błąd, ponieważ wyniki dotyczą stanu sprzed wprowadzenia modyfikacji.

(27)

7. Najczęściej wykonywane czynności edycyjne

Modyfikowana będzie sieć o następującej geometrii:

Rys. 19. Bazowy schemat sieci

7.1. Dostawienie dodatkowego odcinka sieci

Kolejność czynności to:

• wybieramy ikonę „węzeł obliczeniowy”i wskazujemy lewym klawiszem myszy lokalizację końcówki odcinka sieci;

Rys. 20. Wprowadzenie dodatkowego węzła obliczeniowego

• a widoku mapy dostawiono w ten sposób węzeł 31;

• wybieramy ikonę „rurociąg” i wskazujemy lewym klawiszem myszy kolejno węzeł 13 i 31;;

• po wstawieniu obiektów można wprowadzić właściwości obiektów.

7.2. Dostawienie dodatkowego węzła sieci na istniejącym kanale

Konieczne jest podzielenie istniejącego odcinka kanału na dwa segmenty i związanie ich ze wstawionym węzłem. Kolejność czynności to:

• wybieramy ikonę „węzeł obliczeniowy” i wskazujemy lewym klawiszem myszy lokalizację końcówki odcinka sieci. Wprowadzono nowy węzeł, ale tym razem na trasie odcinka 12- 13. Wprowadzenie węzła, precyzyjne zlokalizowanie i wprowadzenie prawidłowych właś- ciwości nie wiąże jeszcze obiektu z modelowanym układem;

(28)

Rys. 21. Układ rozbudowany o dodatkowy węzeł

Rys. 22. Wprowadzenie dodatkowego odcinka obliczeniowego

• na widoku mapy dostawiono w ten sposób węzeł 31. UWAGA. W tym momencie rurociąg łączy punkty 12 i 13, punkt 31 nie jest podłączony;

• korygujemy właściwości istniejącego odcinka, wpisując jako „End Node/Węzeł końcowy”

węzeł 31 zamiast 13;

• w efekcie odcinek jest skracany do węzła 31;

• jeżeli cecha „Auto-Legth/Długość automatyczna” jest ustawiona jako „On/ On” długość odcinka jest korygowana automatycznie;

• jeżeli cecha „Auto-Length/ Długość automatyczna” jest ustawiona jako „Off/ Off” długość odcinka nie jest korygowana automatycznie, a użytkownik powinien wprowadzić długość odcinka manualnie w pozycji „Length/Długość”;

• wybieramy ikonę „rurociąg” i wskazujemy lewym klawiszem myszy kolejno węzeł 31 i 13;

• po wstawieniu obiektów można wprowadzić właściwości obiektów, w analizowanym przypadku suma długości odcinków 12-31 i 31-13 jest równa długości odcinka 12-13 ist- niejącego w oryginalnym grafie sieci.

7.3. Korekta przebiegu istniejącego odcinka sieci

Intuicyjnie użytkownik lokalizuje zwykle odcinki rurociągów, jako proste odcinki łączące dwa węzły obliczeniowe. W rzeczywistych sieciach najczęściej mamy do czynienia z odcinkami w postaci linii łamanej, stąd konieczne staje się posiadanie umiejętności korygowania przebiegu rurociągu;

• w przykładzie istniejący odcinek prosty zostanie dopasowany do hipotetycznego przebiegu po łamanej;

• edycja rozpoczyna się od wyboru odcinka a następnie kliknięcia prawym klawiszem myszy;

(29)

Rys. 23. Układ rozbudowany o dodatkowy odcinek obliczeniowy

Rys. 24. Zmiana właściwości dodatkowego odcinka obliczeniowego

• w efekcie wyświetlane jest menu kontekstowe zawierające rozkazy:

– Copy/Kopiuj. . . Paste/Wklej – narzędzie schowka Windows działające w tym przy- padku, jako narzędzie kopiowanie cech obiektu na inne obiekty tego samego typu;

w przypadku odcinków kopiowane są praktycznie wszystkie cechy oprócz: długości (Length), opisu (Description) i etykiety (Tag);

– o Delete/Usuń – usuwanie wybranego obiektu;

– o Reverse/Odwróć – zamiana przypisania węzła początkowego i końcowego; w przy- padku sieci ciśnieniowych mało istotna, ale wykorzystywana przy błędnym osadzeniu obiektu Pump/Pompa;

– o Vertices/Wierzchołki – uruchomienie narzędzia edycji wierzchołków; Narzędzie umożliwia dodanie (Add Vertex/Dodaj wierzchołek) lub usunięcie (Delete Vertex/Usuń wierzchołek) wierzchołka. Funkcja „Quit Editing/Opuść edycję” umożliwia zakończe- nie edycji wierzchołków. Po wybraniu funkcji (Add Vertex/Dodaj wierzchołek) odcinek jednosegmentowy dzielony jest na dwa równej długości, kolejne dodanie wierz- chołka powoduje podział segmentu odcinka połączonego z węzłem końcowym na

(30)

Rys. 25. Menu kontekstowe edycji odcinka obliczeniowego i menu kontekstowe rozkazu Vertices

Rys. 26. Wybór i dodawanie punktu pośredniego

dwie równe części itd. W poniższym przykładzie na odcinku 10-11 dodano trzy wierzchołki. Każdy wierzchołek może być niezależnie przesuwany. Przemieszczenie wierzchołka przy aktywnej funkcji Automatycznej długości (Auto-Length) wiąże się ze zmianą długości całego odcinka rurociągu, w przypadku wyłączeniu funkcji Au- tomatycznej długości (Auto-Length) cecha długość nie ulega zmianie. UWAGA.

Wprowadzenie wierzchołków wpływa na wygląd odcinka, może wiązać się z aktu- alizowaniem długości odcinka, ale wierzchołek nie jest i nie może stać się węzłem obliczeniowym tzn. nie może posiadać cech rzędna lub rozbiór. Wybór funkcji „Delete Vertex/Usuń wierzchołek” umożliwi usunięcie wybranego wierzchołka;

– Properties/Właściwości – włączenie okna z listą cech obiektu.

Rys. 27. Przemieszczanie punktów pośrednich

W przypadku istniejących punktów pośrednich możliwe jest przemieszczanie ich w polu roboczym przy użyciu myszy tak, aby odtworzyć dokładny przebieg kanału. Po kolejnym wciśnięciu prawego klawisza użytkownik ma dostęp do kolejnego menu kontekstowego pozwalającego na:

• Add Vertex - dodawanie punktu pośredniego. Pierwszy punkt pośredni wstawiany jest dokładnie w połowie odcinka. Wstawienie kolejnego punktu powoduje podzielenie półod-

(31)

Rys. 28. Menu kontekstowe - kasowanie punktu pośredniego

Rys. 29. Stan schematu obliczeniowego po usunięciu punktu pośredniego

cinka położonego bliżej odpływu na pół i wstawienie w tym miejscu punktu pośredniego itd.

• Delete Vertex - usuwanie wskazanego punktu pośredniego (wyboru punktu należy dokonać wcześniej klikając lewym klawiszem myszy).

• Quit Editing - przełączenie w tryb wyboru obiektów.

(32)

8. Przygotowanie danych

8.1. Węzły

Przy założeniu prawidłowego odtworzenia geometrii sieci do przeprowadzenia obliczeń w oknie cech typowego węzła obliczeniowego konieczne jest wprowadzenie następujących właściwości:

• *Elevation/Rzędna - rzędna interpretowana jako rzędna osi rurociągu w węźle;

• Base Demand/Rozbiór bazowy – średni rozbiór wody przypisany do głównej kategorii użytkowników.

Zagadnienie rozbioru bazowego wymaga dodatkowych wyjaśnień. W praktycznych zadaniach obliczeniowych zwykło się przypisywać rozbiory:

• o w węzłach obliczeniowych – jeżeli model został uproszczony w stosunku do rzeczywis- tości przez usunięcie podsystemu rozdzielczego;

Rys. 30. [Santiago Anarlich – Epanet and Development 2011]

• o na odcinku obliczeniowym – jeżeli model został uproszczony w stosunku do rzeczywis- tości przez usunięcie podsystemu rozdzielczego, ale w miejscu włączenia podsystemu nie zlokalizowano węzła obliczeniowego; w tej sytuacji nie ma możliwości wprowadzenia informacji o rozbiorach, ponieważ model Epanet nie przewiduje możliwości wprowadzania rozbiorów odcinkowych; w większości przypadków wadę tą można zniwelować rozdziela- jąc rozbiór odcinkowy symetrycznie do najbliższych węzłów obliczeniowych. UWAGA.

Rys. 31. [Santiago Anarlich – Epanet and Development 2011]

Jeżeli użytkownik posiada wiedzę o znacznym rozbiorze zlokalizowanym asymetrycznie w stosunku do odcinka, to podział powinien być dokonany z uwzględnieniem tej informacji.

(33)

Opcjonalne właściwości:

• Tag/Etykietka - etykieta umożliwiająca grupowanie obiektów do edycji cech dużych ilości wybranych obiektów jednocześnie;

• Demand Pattern/Wzorzec rozbioru - identyfikator tabeli przeliczników rozbiorów umożli- wiającej przeliczenie wartości średniej na wartość rzeczywistą (szacowaną) w poszczegól- nych godzinach doby. Jeżeli właściwość nie jest wprowadzona, to do obliczeń brana jest tabela przeliczników rozbiorów wpisana w oknie wartości domyślnych;

• Demand Categories/Kategoria rozbioru - liczba kategorii odbiorców wody powiązana z tabelą zawierającą listę odbiorców w postaci listy: rozbiór bazowy odbiorcy, identyfikator tabeli przeliczników rozbiorów, opis kategorii. Tabela umożliwia rozdzielenie rozbiorów np. na odbiorców indywidualnych, przemysł itp. ponieważ każdy odbiorca może mieć przypisany inny identyfikator tabeli przeliczników rozbiorów. UWAGA: W polu „Base Demand/Rozbiór bazowy” prezentowana jest wartość przypisana do odbiorcy głównego, tzn. wpisanego w pierwszym wierszu tabeli.

Rys. 32. Właściwości zbiornika Reservoir - po lewej - i zbiornika Tank - po prawej Do przeprowadzenia obliczeń w oknie cech węzła w postaci zbiornika źródłowego konieczne jest wprowadzenie następujących właściwości:

• *Total Head/Całkowita wysokość - rzędna interpretowana jako rzędna zwierciadła wody w zbiorniku.

Opcjonalne właściwości:

• Tag/Etykietka - etykieta umożliwiająca grupowanie obiektów do edycji cech dużych ilości wybranych obiektów jednocześnie;

• Head Pattern/Wzorzec wysokości - identyfikator tabeli przeliczników rzędnej zwierciadła wody w zbiorniku.

Do przeprowadzenia obliczeń w oknie cech węzła w postaci zbiornika wyrównawczego konieczne jest wprowadzenie następujących właściwości:

(34)

• *Elevation/Rzędna - rzędna interpretowana jako rzędna dna zbiornika;

• *Initial Level/Poziom początkowy - początkowa wysokość zwierciadła wody w stosunku do dna zbiornika;

• *Minimum Level/Poziom minimalny - minimalna wysokość zwierciadła wody w stosunku do dna zbiornika;

• *Maximum Level/Poziom maksymalny – maksymalna wysokość zwierciadła wody w stosunku do dna zbiornika;

• *Diameter/Średnica – średnica zbiornika.

8.2. Odcinki

Do przeprowadzenia obliczeń w oknie cech odcinka rurociągu konieczne jest wprowadzenie następujących właściwości:

• *Length/*Długość - długość odcinka wyrażona w metrach;

• *Diameter/*Średnica – średnica rurociągu wyrażona w milimetrach;

• *Roughness/*Chropowatość - chropowatość rurociągu wyrażona w milimetrach.

Rys. 33. Właściwości odcinka obliczeniowego Opcjonalne właściwości:

• Loss Coeff./Współczynnik strat - współczynnik oporów miejscowych.

Do przeprowadzenia obliczeń w oknie cech pompy konieczne jest wprowadzenie następującej właściwości:

• Pump Curve /Charakterystyka przepływu - identyfikator krzywej wydajności pompy Opcjonalne właściwości:

• Power/Moc – moc napędu wyrażona w kilowatach lub koniach mechanicznych;

• Speed/Prędkość obrotowa – względna prędkość obrotowa silnika;

• Pattern/Wzorzec prędkości obrotowej – tabela zmienności względnej prędkości obrotowej;

(35)

Rys. 34. Właściwości pompy

• Effic. Curve/Charakterystyka sprawności – identyfikator charakterystyki sprawności;

• Energy Price/Cena energii – cena jednostkowa energii elektrycznej;

• Price Pattern/Wzorzec ceny – tabela zmienności ceny energii.

Charakterystyka przepływu przygotowywana jest przy użyciu edytora krzywych. Charakterystyki

Rys. 35. Okno dialogowe charakterystyki pompy mogą być wprowadzone na trzy sposoby:

• przy użyciu jednego punktu; Pozostałe punkty określane są jako: Natężenie przepływu – 0; Wysokość podnoszenia – 133 % wartości podanej; Natężenie przepływu – 2x wartość podana; Wysokość podnoszenia – 0. Na podstawie 3 punktów przybliżana jest krzywa w postaci równania kwadratowego;

(36)

Rys. 36. Charakterystyki 1- i 3-punktowa

• przy użyciu trzech punktów; Natężenie przepływu = 0; Punkt pracy pompy; Punkt maksy- malnego natężenia przepływu; Na podstawie 3 punktów przybliżana jest krzywa w postaci równania kwadratowego;

Rys. 37. Charakterystyka wielopunktowa i rodzina charakterystyk przy zmiennej prędkości obrotowej silnika

• charakterystyka wielopunktowa; Zadana jako dowolna większa od trzech lista punktów połączonych odcinkami prostymi.

W przypadku wykorzystania parametrów: „Speed/Prędkość” i „Pattern/Wzorzec prędkości obrotowej” możliwe jest czasowe sterowanie przemiennikiem częstotliwości.

8.3. Elementy sterujace

Elementy sterujące są wyrażeniami determinującymi jak sieć jest zarządzana w czasie pracy.

Stosować można dwa typy elementów sterujących:

• ES proste;

• ES oparte na regułach.

Obiekty proste mogą wpływać na właściwość status następujących obiektów.

• Poziom wody w zbiorniku;

• Ciśnienie w węźle;

• Zmienna czasowa w symulacji.

(37)

Przykłady:

LINK x status IF NODE y ABOVE/BELOW z – odcinek x zmienia status jeżeli ciśnienie w węźle y jest większe/niższe od wartości z;

LINK 12 CLOSED IF NODE 23 ABOVE 20

LINK x status AT TIME t – odcinek x zmienia status po czasie t;

LINK x status AT CLOCKTIME c AM/PM – odcinek x zmienia status o godzinie c;

LINK 12 CLOSED AT CLOCKTIME 10 AM LINK 12 OPEN AT CLOCKTIME 8 PM.

Reguły umożliwiają powiązanie cech status i settings jako reakcji na stany w jakich znajduje się sieć.

Przykład:

Formuła zatrzymująca pompę i otwierająca by-pass gdy poziom w zbiorniku osiągnie pewną wartość oraz czynności przeciwne przy innej wartości.

RULE 1

IF TANK 1 LEVEL ABOVE 19.1

THEN PUMP 335 STATUS IS CLOSED AND PIPE 330 STATUS IS OPEN RULE 2

IF TANK 1 LEVEL BELOW 17.1 THEN PUMP 355 STATUS IS OPEN AND PIPE 330 STATUS IS CLOSED

(38)

9. Prezentacja wyników

9.1. Wyniki na mapie

Przeglądanie wyników bezpośrednio na mapie jest najbardziej intuicyjnym i łatwym sposobem dla zorientowania się w problemie w skali całego obszaru lub znacznego obszaru objętego przez sieć. Prezentacja wyników uruchamiana jest przy użyciu okna Browser/Browser za pośred- nictwem obiektów zlokalizowanych na zakładce Map/Mapa.

Rozwinięcie jednej z list rozwijanych i wybór jednej z dostępnych cech pozwala na wyświ-

Rys. 38. Prezentacja wyników w obszarze roboczym

etlenie wartości cechy węzłów/odcinków. Sposób prezentacji konfigurowany jest przez Opcje widoku (menu View/Widok rozkaz Options/Opcje). W oknie opcji dostępne są następujące grupy elementów konfiguracyjnych:

Rys. 39. Prezentacja wyników w obszarze roboczym

(39)

• Nodes/Węzły;

Rys. 40. Okno opcji - węzły i odcinki

– Node Size/Rozmiar węzła – wielkość symbolu identyfikowanego jako węzeł;

– Proportional to Value/Proporcjonalny do wartości – przełącznik narzędzia umożli- wiającego skalowanie symbolu proporcjonalnie do wartości prezentowanej cechy;

– Display Border/Wyświetl obrzeże – włącznik obwiedni symbolu węzła;

– Display Junctions/Wyświetl węzły – włącznik trybu prezentacji/braku prezentacji symbolu węzła;

• Links/Rurociągi;

– Link Size/Rozmiar rury - szerokość linii identyfikowanej jako odcinek;

– Proportional to Value/Proporcjonalny do wartości – przełącznik narzędzia umożli- wiającego skalowanie szerokości linii proporcjonalnie do wartości prezentowanej cechy;

• Labels/Etykiety;

Rys. 41. Okno opcji - etykiety i oznaczenia

– Display Map Labels/Wyświetl etykiety mapy – przełącznik umożliwiający prezen- tację/brak prezentacji etykiet;

(40)

– Use Transparent Text/Użyj przezroczystego tekstu – użycie przezroczystego/nieprzezroczystego tła napisów;

– At Zoom of/ At Zoom of – ustalenie minimalnego powiększenia, przy którym etykiety są prezentowane;

• Notation/Oznaczenia;

Rys. 42. Okno opcji - symbole i strzałki kierunku przepływu

– Display Node ID’s/Wyświetl identyfikatory węzłów – przełącznik umożliwiający prezen- tację/brak prezentacji identyfikatorów węzłów;

– Display Node Values/Wyświetl wartości węzłów – przełącznik umożliwiający prezen- tację/brak prezentacji wartości liczbowe dla węzłów;

– Display Link ID’s/Wyświetl identyfikatory odcinków – przełącznik umożliwiający prezentację/brak prezentacji identyfikatorów odcinków;

– Display Link Values/Wyświetl wartości odcinków – przełącznik umożliwiający prezen- tację/brak prezentacji wartości liczbowe dla odcinków;

– Use Transparent Text/Użyj przezroczystego tekstu – użycie przezroczystego/nieprzezroczystego tła napisów;

– At Zoom of/ At Zoom of – ustalenie minimalnego powiększenia, przy którym opisy są prezentowane;

– o Font Size/Rozmiar czcionki – rozmiar czcionki we wszystkich opisach;

• Symbols/Symbole;

– Display Tanks/Wyświetl hydrofory – włącznik trybu prezentacji/braku prezentacji symbolu zbiornika wyrównawczego;

– Display Pumps/Wyświetl pompy – włącznik trybu prezentacji/braku prezentacji symbolu pompy;

– Display Valves/Wyświetl zawory – włącznik trybu prezentacji/braku prezentacji symbolu zaworu;

– Display Emitters/Wyświetl Emitters – włącznik trybu prezentacji/braku prezentacji symbolu emitera;

– Display Sources/Wyświetl wlot – włącznik trybu prezentacji/braku prezentacji sym- bolu źródła jakości wody;

(41)

– At Zoom of/ At Zoom of – ustalenie minimalnego powiększenia, przy którym symbole są prezentowane;

• Flow Arrows/Kierunki przepływu;

– Arrow Style/Styl wskaźnika – przełącznik kształtu strzałki przepływu;

– Arrow Size/Rozmiar wskaźnika - wielkość symbolu identyfikowanego jako strzałka przepływu;

– At Zoom of/ At Zoom of – ustalenie minimalnego powiększenia, przy którym symbole są prezentowane;

• Background/Tło – wybór koloru tła mapy z czterech predefiniowanych barw.

Rys. 43. Okno opcji - tło obszaru roboczego

9.2. Raporty tabelaryczne

Po wykonaniu obliczeń zakończonym sukcesem możliwa jest ocena uzyskanych wyników obliczeń hydraulicznych. Najbardziej skondensowanym sposobem jest prezentacja w postaci tabeli danych i/lub wyników. Dostęp do funkcji prezentacji danych stabelaryzowanych możliwy jest z poziomu menu „Report/Raport” funkcja „Table. . . /Tabela”. EPANET umożliwia prezentację wybranych

Rys. 44. Wybór raportu tabelarycznego danych i wyników analizy w postaci:

• Tabelaryczna lista cech i wyników dla wszystkich węzłów lub odcinków w wybranym okresie czasu;

(42)

• Lista serii właściwości i wyników dla wybranego odcinka lub odcinka dla wszystkich odcinków czasowych.

Po wyborze tabeli węzłów przejście do zakładki Columns/. . . umożliwia dokonanie wyboru listy właściwości i wyników spośród dostępnych.

Rys. 45. Okno wyboru raportu tabelarycznego i lista wyboru kolumn raportu węzłów obliczeniowych

Po wciśnięciu przycisku OK wyświetlane jest okno zawierające wybrane informacje. Tabela może zostać wydrukowana lub skopiowana za pośrednictwem schowka systemu Windows lub pliku tekstowego.

Rys. 46. Okno raportu węzłów obliczeniowych

Po wyborze tabeli odcinków przejście do zakładki Columns/. . . umożliwia dokonanie wyboru listy właściwości i wyników spośród dostępnych w wybranym kroku czasowym.

Po wyborze węzła i przełącznika seria czasowa dla węzła przejście do zakładki Columns/. . . umożliwia dokonanie wyboru listy właściwości i wyników spośród dostępnych dla wybranego węzła.

(43)

Rys. 47. Okno raportu odcinków obliczeniowych

Rys. 48. Okno raportu wybranego węzła obliczeniowego

Po wyborze odcinka i przełącznika seria czasowa dla odcinka przejście do zakładki Columns/. . . umożliwia dokonanie wyboru listy właściwości i wyników spośród dostępnych dla wybranego odcinka.

Rys. 49. Okno raportu wybranego odcinka obliczeniowego

Lista wyświetlanych kolumn może zostać zmodyfikowana zarówno na etapie przygotowywania zestawienia, jak i po wyświetleniu tabeli.

W czasie przygotowywania zestawienia tabelarycznego oraz po jego wyświetleniu możliwe jest wykonanie filtrowania.

(44)

Rys. 50. Modyfikacja listy kolumn po wygenerowaniu raportu

Rys. 51. Filtrowanie informacji po wygenerowaniu raportu

9.3. Raporty graficzne

Po wykonaniu obliczeń zakończonym sukcesem możliwa jest ocena uzyskanych wyników obliczeń hydraulicznych. Najbardziej czytelnym sposobem jest prezentacja w postaci graficznej danych i/lub wyników. Dostęp do funkcji prezentacji danych graficznych w postaci wykresów i schematów możliwy jest z poziomu menu „Report/Raport” funkcja „Graph. . . /Wykres”. Wybór rozkazu umożliwia otwarcie okna „Graph Selection/Dobór wykresu” w którym prezentowane są następu- jące panele informacji/przełączników:

• Graph Type/Typ wykresu - panel umożliwiający wybór typu wykreślanego elementu graficznego:

– Time Series/Time Series - wykres wybranej wartości w funkcji czasu;

– Profile Plot/Profile Plot - wykres wybranej wartości w funkcji długości (profil wartości wzdłuż wybranej trasy);

– Contour Plot/Contour Plot - mapa konturowa, obszary zabarwione między izoliniami o określonej przez użytkownika rzędnej;

– Frequency Plot/Frequency Plot - wykres wartości w funkcji ułamka obiektów o wartości mniejszej lub równej;

(45)

Rys. 52. Wybór raportu graficznego

Rys. 53. Okno raportu graficznego dla wykresów Time Series i Profile

– System Flow/System Flow - wykres zmienności produkcji i poboru wody w funkcji czasu.

• Parameter/Parametr - zawierający listę wyboru parametrów z których użytkownik wybiera jeden, prezentowany w grafice;

• Time Period/Time Period – nieaktywny w przypadku grafiki Time Series i System Flow umożliwiający wybór punktu w czasie prezentowanego w elemencie graficznym (nie jest wyświetlany jeżeli obliczany tylko jeden krok czasowy);

• Object Type/Typ obiektu - lista wyboru węzły-odcinki;

• Nodes to Graph/Nodes to Graph - lista obiektów wykorzystanych do wykreślenia grafiki.

Przyciski dostępne dla użytkownika:

• Load. . . /Wczytaj... - odczyt z pliku listy węzłów/odcinków;

• Save. . . /Zapisz. . . - zapis na dysk listy węzłów/odcinków;

• Add/Dodaj - dodanie do listy aktualnego węzła/odcinka;

• Delete/Usuń - usunięcie z listy zaznaczonego węzła/odcinka;

• Move Up/Przesuń w górę - przemieszczenie obiektu w liście w górę;

• Move Down/Przesuń w dół - przemieszczenie obiektu w liście w dół.

(46)

Rys. 54. Wykres Time Series dla wybranego węzła

Rys. 55. Okno dialogowe modyfikacji wykresu Time Series

Time Series/Time Series - wykres wybranej wartości w funkcji czasu.

Po kliknięciu prawym klawiszem myszy wyświetlane jest okno opcji wykresu umożliwiające modyfikację wyglądu grafiki. W zakładce General/General możliwe jest wprowadzenie następu- jących elementów:

• Panel Color/Panel Color – kolor tła okna dookoła wykresu właściwego;

• Background Color/Background Color – kolor tła wykresu właściwego;

• View in 3D/View in 3D – prezentacja wykresu w postaci powierzchni 3D;

• 3D Effect Percent/3D Effect Percent – procentowa wartość wskazująca głębokość efektu 3D;

• Main Title/Main Title – tytuł wykresu.

W zakładce Horizontal Axis użytkownik może wprowadzić następujące wartości:

• Minimum/Minimum – minimalna wartość prezentowana na osi poziomej;

• Maximum/Maximum - maksymalna wartość prezentowana na osi poziomej;

• Increment/Increment – skok wartości osi poziomej;

(47)

• Auto Scale/Auto Scale – automatyczny dobór cech minimalnej, maksymalnej i skoku;

• Grid Lines/Grid Lines – włącznik wyświetlania linii podziału odpowiadającym wartoś- ciom na osi poziomej;

• Axis Title/Axis Title – tytuł osi poziomej;

• Font/Font – wybór czcionki tytułu osi poziomej.

W zakładce Vertical Axis użytkownik może wprowadzić następujące wartości:

• Minimum/Minimum – minimalna wartość prezentowana na osi pionowej;

• Maximum/Maximum - maksymalna wartość prezentowana na osi pionowej;

• Increment/Increment – skok wartości osi pionowej;

• Auto Scale/Auto Scale – automatyczny dobór cech minimalnej, maksymalnej i skoku;

• Grid Lines/Grid Lines – włącznik wyświetlania linii podziału odpowiadającym wartoś- ciom na osi pionowej;

• Axis Title/Axis Title – tytuł osi pionowej;

• Font/Font – wybór czcionki tytułu osi pionowej.

W zakładce Legend użytkownik może wprowadzić następujące wartości:

• Position/ Position – lokalizacja legendy;

• Color/Color – kolor tła legendy;

• Symbol Width/Symbol Width – szerokość symbolu w legendzie wyrażona w pikselach;

• Framed/Framed – włącznik ramki wokół legendy;

• Visible/Visible – włącznik prezentacji legendy.

Rys. 56. Wykres typu Profile

W zakładce Series użytkownik może wprowadzić następujące wartości:

• Series/Series – wybór serii danych;

• Legend Title/Legend Title – wpis w legendzie dla aktualnie wybranej serii danych;

(48)

Rys. 57. Wykres typu Contour Plot

• Panel Lines/Lines – Style/Style (rodzaj linii: ciągła, przerywana, kropkowa, kreska-kropka, kreska-kropka-kropka); Color/Color (kolor linii wykresu); Size/Size (szerokość linii), Vis- ible/Visible (widoczność linii wykresu);

• Panel Markers/Markers – Style/Style (rodzaj znacznika: kwadrat, okrąg, trójkąt podstawa na dole, trójkąt podstawa na górze, krzyż, obrócony krzyż, gwiazdka, romb);

Color/Color (kolor znacznika); Size/Size (wielkość znacznika), Visible/Visible (widoczność znacznika);

• Panel Labels/Labels – Style/Style (rodzaj etykiety: wartość, procent, wartość i procent, procent całości, wartość osi X); Color/Color (kolor etykiety); Transparent/Transparent (przezroczystość etykiety), Visible/Visible (widoczność znacznika);

Rys. 58. Wykres typu Frequency Plot

Profile Plot/Profile Plot - wykres wybranej wartości w funkcji długości (profil wartości wzdłuż wybranej trasy).

(49)

Contour Plot/Contour Plot - mapa konturowa, obszary zabarwione między izoliniami o określonej przez użytkownika rzędnej. Element wybrany z listy w panelu Parameter/Parametr w okresie czasu wybranym w panelu Time Period/Time Period. UWAGA. Grafika prezentowana jest na obszarze odpowiadającym granicom zdefiniowanym w oknie Diameter/Wymiary.

Frequency Plot/Frequency Plot - wykres wartości w funkcji ułamka obiektów o wartości mniejszej lub równej.

Rys. 59. Wykres typu System Flow

System Flow/System Flow - wykres zmienności produkcji Produced/Wyprodukowano i poboru wody Consumed/Zużyto w funkcji czasu.

(50)

10. Drukowanie wyników

Funkcja drukowania realizowana jest zawsze w oparciu o aktywne okno edycji danych i wyników, tzn. jeżeli w czasie wyboru funkcji „Drukuj” aktywne jest okno Map, to wydrukowany zostanie schemat sieci a jeżeli aktywne jest okno raportu tabelarycznego, to wydrukowana zostanie tabela w formie prezentowanej w raporcie. Drukowanie po wybraniu rozkazu Print i Print Pre- view realizowane jest natychmiast w oparciu o bieżące ustawienia drukowania. Nie jest możliwa korekta ustawień typu czy ustawień drukarki. Ustawienia drukowania powinno być wybierane

Rys. 60. Okno podglądu wydruku

przed pierwszym uruchomieniem drukowania. Wybór ustawień odbywa się w oparcie o klasy- czne okno ustawień drukowania umożliwiającego wybór drukarki, zmianę orientacji papieru i rozmiarów marginesów. W zakładce Headers/Footers użytkownik może wprowadzić komen-

tarze drukowane w nagłówku i stopce strony oraz lokalizację numeracji strony. Możliwe jest wyrównania nagłówka i stopki do lewej i prawek krawędzi lub wycentrowanie.

Istnieje możliwość trwałego wyłączenia nagłówka i stopki. Z uwagi na pewną nieprzewidy- walność lokalizacji przy zmianie orientacji wydruku zalecane jest wyłączenie nagłówka i stopki.

(51)

Efekt finalny wydruku można ocenić przed realizowaniem finalnego wydruku przy użyciu stan- dardowego okna podglądu. Użytkownik ma możliwość skalowania wydruku:

• Page Width - powiększenie do szerokości strony;

• Full Page - dopasowanie wydruku do pełnego dostępnego okna podglądu.

W przypadku wydruku wielostronicowego (np. zestawienie tabelaryczne) istnieje możliwość nawigacji przy użyciu przycisków:

• Prev Page - poprzednia strona;

• Next Page - następna strona.

(52)

(53)

11. Kody błędów

W rozdziale zestawiono kody błędów i ostrzeżeń programu Epanet. Wystąpienie błędu powoduje brak możliwości wczytania pliku projektu lub przerwanie obliczeń. Wystąpienie ostrzeżenia nie powoduje przerwania obliczeń, ale wyniki mogą być obarczone błędem.

Tab. 1. Kody błędów

Kod błędu Opis błędu

101 Analiza przerwana z powodu braku pamięci operacyjnej.

110 Analizę przerwano ponieważ układ równań nie może zostać rozwiązany.

Należy sprawdzić, czy fragmenty sieci nie są pozbawione fizycznych łączników ze zbiornikiem źródłowym lub wyrównawczym. Mogą być wprowadzone sprzeczne dane sieci.

200 Jeden lub więcej błędów wykryto w danych wejściowych. W uzupełnie- niu generowane są kody błędów od 201 do 233.

201 Błąd składni we wskazanej linii pliku wejściowego. Zwykle występuje w przypadku tworzenia pliku .INP poza programem EPANET np. w edytorze tekstu.

202 Błędna wartość numeryczna przypisana do właściwości obiektu.

203 Obiekt wskazuje na niezdefiniowany węzeł . 204 Obiekt wskazuje na niezdefiniowany odcinek.

205 Obiekt wskazuje na niezdefiniowany „time pattern/wzorzec”.

206 Obiekt wskazuje na niezdefiniowaną krzywą.

207 Próba niedozwolonej zmiany cechy rurociągu “zawór zwrotny” przy uży- ciu kontrolek.

208 Wskazano niezdefiniowany węzeł. Może się zdarzyć w przypadku kontrolki.

209 Błędna wartość przypisana do właściwości węzła.

210 Wskazano niezdefiniowany odcinek. Może się zdarzyć w przypadku kontrolki.

211 Błędna wartość przypisana do właściwości odcinka.

212 Analiza śledzenia wskazuje na niezdefiniowany węzeł.

213 Opcje analizy zawierają nieprawidłową wartość (np. ujemna ilość kroków czasowych).

214 Zbyt dużo znaków w linii pliku danych. Linia tekstu w pliku .INP jest ograniczona do 255 znaków.

215 Dwa lub więcej węzłów lub odcinków mają identyczne identyfikatory (nazwy).

216 Dane zużycia energii powiązane z niezdefiniowaną pompą.

217 Nieprawidłowe dane zużycia energii zdefiniowano dla pompy.

219 Zawór nieprawidłowo połączony ze zbiornikiem źródłowym lub wyrów- nawczym. Zawór PRV, PSV lub FCV nie może być bezpośrednio podłączony do zbiornika źródłowego lub wyrównawczego. Odcinek ruro- ciągu powinien oddzielać te dwa obiekty.

220 Zawór jest błędnie podłączony do innego zaworu. Zawory PRV nie mogą współdzielić węzła po stronie odpływu oraz łączone szeregowo, zawory PSV nie mogą współdzielić węzła po stronie dopływu oraz łączone szeregowo. Zawór PSV nie może bezpośrednio połączony do węzła odpły- wowego z zaworu PRV.

(54)

Kod błędu Opis błędu 221 Reguła zawiera błędny wpis.

223 Zbyt mało węzłów w sieci do przeprowadzenia analizy. Praw- idłowo przygotowany układ musi zawierać co najmniej jeden zbiornik źródłowy/wyrównawczy i jeden węzeł obliczeniowy.

224 W sieci nie zdefiniowano ani jednego zbiornika źródłowego ani wyrów- nawczego.

225 Błędnie wpisano poziomy minimalny/maksymalny w zbiorniku. (np.

wartość minimalna jest większa niż maksymalna).

226 Brak charakterystyki pompy lub wartość mocy przypisanej do obiektu Pompa. Pompa musi mieć przypisaną krzywą lub wartość mocy. Jeżeli obie informacje są przypisane, to wykorzystywana jest charakterystyka.

227 Do pompy przyłączono nieprawidłową krzywą pompy. Prawidłowa charakterystyka musi mieć przebieg opadający wartości wysokości podnoszenia i rosnący wartości natężenia przepływu.

230 Wartości na osi X wykresu krzywej nie zostały wpisane jako rosnące.

233 Węzeł nie jest podłączony do żadnego odcinka.

302 System nie może otworzyć tymczasowego pliku wejściowego. Należy up- ewnić się, czy użytkownik posiada uprawnienia do zapisu w folderze tymczasowym programu EPANET.

303 System nie może otworzyć pliku raportu statusu. Patrz błąd 302.

304 System nie może otworzyć binarnego pliku wyjściowego. Patrz błąd 302.

308 Zapis wyników nie jest możliwy. Może to być spowodowane brakiem miejsca na dysku.

309 Zapis do pliku raportu nie jest możliwy. Może to być spowodowane brakiem miejsca na dysku.